Chileense literatuur herleeft tegen verdrukking i
k
Griftheater verbeeldt proces van verstarring
Filmweek
Sntidiboerberii H>feanï)inai
S i
Publiek houdt requiem van Brahms tegoed
TV COMMENTAAR
re
Vakantie, werk
en de satelliet
Galerie Cunera te Rhenen55®
schilderijen en aquarellen
Deze rubriek
wordt
verzorgd i
020-931662
VRIJDAG 18 MEI 1979
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door Wlm Jansen
,,Ik kom uit een land, waar de kunst een steeds
belangrijker rol vervult als middel voor vrije me
ningsuiting; dit tot stijgende verontrusting van de
regering." Dat land is Chili, waar met name de
Bond van Jonge Schrijvers behoedzaam probeert
tegen de militaire verdrukking in te schrijven.
Bovenstaande woorden zijn
van Ricardo Wilson, die Chili
een land noemt „dat op dit
moment in de schaduw van
het Andesgebergte onrustig
ligt te dromen" Wilson is
voorzitter van de Unión de
Escritores Jóvenes (UEJ), de
Bond van Jonge schrijvers in
Chili. Deze bond is de enige
legale schrijversorganisatie,
die niet de taal van de junta
spreekt.
Na de militaire staatsgreep m 1973
tegen de regering van Allende ont
stond er op literair gebied in Chili een
vacuüm Alle spraakmakende dich
ters en schrijvers waren het land uit
gevlucht, voorzover ze niet door de
nieuwe machthebbers in het gevang
waren geworpen. Bovendien was het
door de nieuwe censuur onmogelijk
via de gangbare kranten of tijdschrif
ten enig kritisch artikel of gedicht te
publiceren. In deze tijd ontstond de
UEJ. waarbij zich hoofdzakelijk jon
ge schrijvers en dichters aansloten,
die zich pas na de staatsgreep met
literatuur bezig waren gaan houden
Zelfcensuur
Aanvankelijk hield de Bond van Jon
ge Schrijvers zich puur mt cultuur
bezig, politiek was taboe De bond
was officieel toegestaan, om aan te
tonen dat ook de dictators geen cul
tuurbarbaren zijn. In de loop van de
jaren sloop ook de politiek in „La
Blcicleta". het blad dat de bond uit
geeft. Niet openlijk, maar verhuld in
poëtische dubbelzinnigheden. Bij de
UEJ zijn inmiddels een paar honderd
schrijvers aangesloten, de meeste
van hen hebben echter ook nog een
ander beroep
..Ik moet misschien zelfcensuur toe
passen. dat hangt van je van je vra
gen af" waarschuwt Ricard Wilson.
Als voorzitter van de Bond van Jonge
Schrijvers moet hij op zijn woorden
passen, wil hij na terugkeer in Chili
zijn werk kunnen voortzetten. De
UEJ wordt de laatste tijd scherp in de
gaten gehouden, omdat de kritische
tint van veel gedichten van de laatste
tijd ook de regering niet is ontgaan
..Wij hebben geluk dat in Chili alles
met de Zuidamerikaanse slag gaat.
Dat alles niet zo efficiënt is. Daardoor
zijn er allerlei marges in de wetten
waar wij gebruik van kunnen maken,
zonder al te veel risico te lopen
aldus Wilson.
Zo heeft zijn bond onlangs een boek
gepubliceerd „Poëzie voor onder
weg" bij de uitgeverij van een
katholieke universiteit. Deze uitge
verij heeft haar eigen censuur, waar
door de regeringscensuur overbodig
wordt geacht. Wat had tot gevolg dat
de katholieke censuur twee gedich
ten over erotische liefde uit de bundel
haalde, maar andere getinte gedich
ten over het hoofd zag.
Ricardo Wilson wijst er op dat niet
alleen in de kunst gebruik wordt ge
maakt van de marges die de wet biedt
om te protesteren tegen de onvrijhe
den in het land. Staken is verboden in
Chili, maar onlangs lagen de koper
mijnen drie dagen stil omdat alle
arbeiders tegelijkertijd de wette
lijk toegestane drie dagen thuis
bleven: een Je gale" staking van drie
dagen.
Niet rooskleurig
Wilson was vorige week in Nederland
om voor PEN-Nederland verslag uit
te brengen van de situatie van schrij
vers in Chili. Die is. ondanks het
Ricardo Wilson
optreden en de beperkte mogelijkhe
den van.de UEJ. niet bepaald roos
kleurig. De junta doet alles om te
verhinderen dat het werk van de
schrijvers een groter publiek bereikt.
Wilson: „Zo vertoont mijn land op dit
moment een beschamend record: wij
zijn het land met de hoogste belastin
gen op kunstwerken. Dit verklaart
het geringe aantal literaire werken
dat in Chili op de markt komt. Een
schrijver moet minstens over zes- tot
achtduizend gulden beschikken om
duizend exemplaren van zijn werk te
kunnen publiceren. Op die manier
krijgen jonge schrijvers natuurlijk
nooit voldoende bekendheid om de
belangstelling van de uitgeverijen
voor zijn werk te wekken
Een van de zwaarste opgaven van de
Bond van Jonge Schrijvers is het
gevecht tegen een „nieuwe cultuur",
die de militaire regering aan de men
sen probeert op te dringen. „Onze
cultuur wordt op dit moment heen en
weer geslingerd tussen de stuwkracht
van onafhankelijke, democratische
kunstenaars en een domme, cultuur-
vijandige censuur," aldus Wilson. Hij
wijs top de Noordamerikaanse pulp-
boeken. die de Chileense boekwinkels
vullen.
De junta probeert volgens hem met
opzet een consumptiecultuur in te
voeren: „Ze willen van de Chilenen
mensen maken, die opgroeien in een
consumptiemaatschappij, waardoor
zij zich niet meer bezig houden met
hun omgeving. ZIJ kweken het indivi
dualisme, waardoor de mens meer en
meer aan zich zelf gaat denken en
gevoelens van solidariteit verliest."
Laag niveau
ms
idi
Voor een pasgeboren kind
Kleine companera,
je bent geboren tussen prikkeldraad.
Onder het wakend oog
van soldaten met geweren, mitrailleu ge'
maar ook twee companero's
die je hielpen komen
en
nog 208 anderen
die sliepen
en die vandaag
trots zijn
dat je gekomen bent
om samen met ons
en duizenden in andere kampen
met hetzelfde geloof
met dezelfde hoop
te wachten
tot de zon
de klucht
en de wind
van iedereen zullen zijn.
Guillermo Nunez
(Vertaling: Arie Sneeuw)
De culturele beknotting in Chili be
gint al bij de scholen. Alle opleidin
gen na de lagere school zijn in handen
geraakt van particulieren. Dat bete
foto: Edith Kruithof
kent dat veel jongeren hun studie wel
kunnen vergeten, omdat ze niet vol
doende geld hebben. De universitei
ten zijn zeer laag van niveau, omdat
professoren, onderzoekers en studen
ten zijn gevlucht. Bovendien oefent
de overheid een voortdurende contro
le uit op de inhoud van het onderwijs,
wat de kwaliteit niet ten goede komt.
Zelfs in de klassieke Chileense literai
re werken zijn passages, die rieken
naar revolutionaire gedachten, ge
schrapt of veranderd.
In La Bicicleta (De Fiets) kunnen de
schrijvers van de UEJ hun gedichten
en verhalen kwijt, zolang de kritiek
op de overheid er niet al te dik
op ligt. Volgens Ricardo
houdt hetgeen nu geschreven er
heel duidelijk verband met wi
de Chileense maatschappij
veel meer dan ten tijde van
xistische president Allende. 8,
ge Chileense schrijvers in bf1
chap geven nu ook toe dat
tijd van Allende te veel bui
maatschappelijke ontwikk
stonden.
Een andere belangrijke taak ld'
Bond van Jonge Schrijvers is t
ten voor de terugkeer van de6r|
bannen kunstenaars. Verder
ren de schrijvers fn Chili, allee
zeer behoedzaam de tolerantjm
zen op te rekken, het recht op
woord terug te krijgen. Ee u
moeilijke positie, die WilsoJ,
schrijft met een citaat van
leense zangeres Violeta Parralmt
que decir las consas, sin qued g
pasarse, justo, justo, a medic
raya" (Je moet de dingen m
zonder stil te staan, zonder vo<
lopen, heel precies op het midi
de lijn).
all
ui
au
ld
ADVERTENTIE
Frits Vogels en Klmske Bruinsma bij pianist Henk van der Meulen aan tafel
in „Vertrek".
door Dirkje Houtman
HAARLEM „Vertrek", de nieuwste
produktie van het Griftheater, t/m
zaterdag in de Toneelschuur in Haar
lem te zien. had als werktitel „bij de
pianist aan tafel". Deze werktitel
vormde niet alleen het vertrekpunt
voor een nieuw eindprodukt maar is
ook gevisualiseerd en resulteerde in
het begin- en eindpunt van een cirkel
gang die de handeling van deze voor
stelling bepaalt. Concreet kan dat
zijn de cirkelgang van leven dat zich
voortzet in ander leven zoals dat per
sonen en generaties overkomt. Een
lijn die in deze produktie vorm krijgt
door het thema „de verdubbeling"
dat in een reeks elementen waaruit
de voorstelling is opgebouwd per
sonages. ruimte, muziek en licht -
zichtbaar wordt gemaakt.
De ruimte waarin de vijf spelers zich
bewegen is in tweeën gedeeld. Achter
een dooizichtig gaasdoek staat een
gedekte vleugel. De pianist speelt er
en de andere personages die zich er
bevinden bewegen zich ontspannen
en alledaags. Dit deel van de ruimte
straalt een warmte uit die het gedeel
te ervoor mist. Hier staan een stalen
trap. een vuilnisbak en een schom
melstoel: koele de objecten waar per
sonages uiteindelijk bijgezet zullen
worden.
De tweedeling van de ruimte die de
tegenstelling leven en levenloos in
zich draagt is kenmerkend voor de
ontwikkeling, die de personages on
dergaan. Ze zijn allen afkomstig van
achter de glazen wand die soms zo
sterk belicht wordt dat hij lijkt te
verdwijnen. Het geheel neemt dan de
vorm aan van een gestileerde beel-
door Adr. Hager
DEN HAAG Ferdinand Leit-
ner ziek. Dat was een teleur
stelling voor velen. In de eer
ste plaats voor de dirigent
van het Residentie Orkest
zeil, maar ook voor de koorle
den van Deo Sacrum en de
C.O.V. Scheveningen.
Ook velen onder het talrijke publiek
op de woensdag- en donderdagavond
concerten waren naar de PWA-zaal
gekomen voor het requiem van
Brahms, dat met solistische mede
werking van Elisabeth Speiser en
Speciaal vandaag
Wolfgang Schöne uitgevoerd zou
worden
Geen concert, toch een concert, geen
Brahms, toch een Brahms. Redder In
de nood was de Russische dirigent
Kyril Kondrasjin. ook in Den aag
bekend als dirigent van het Concert
gebouw Orkest. De korte tijd van
voorbereiding maakte het noodzake
lijk het programma drastisch te wijzi
gen. doch dankzij de Vierde Symfonie
kwamen de liefhebbers van Brahms
toch aan hun trekken. Wie zal het
Kondrasjin kwalijk nemen dat hij
met het oog op de omstandigheden
de voorzichtige weg koos Dankzij
rustige tempi kon hij het geheel goed
afwegen en het klinkend resultaat
was dan ook een wat bejaarde
Brahms. Toch had de componist bij
het voltooien van dit opus nog maar
net Abraham gezien. Dat neemt niet
weg. dat men kon genieten van vele
prachtige momenten. Dirigent en or
kest kan men met dit resultaat com
plimenteren.
Rimpelloos
De zee was rimpelloos als op een
gloeiend hete zomerdag, de lucht
strakblauw en de natuur rond de „He-
briden" sidderde in de zon. Zo teken
de Kondrasjin de gelijknamige ou
verture van Mendelssohn. Nauwelijks
een zuchtje wind. nauwelijks een
crescendo. Prachtig afgewerkt.
De Duitse bariton Wolfgang Schöne
was dan weuswaar geen solist in het
requiem van Brahms, hij verleende
toch medewerking en wel in de zwaar
moedige „Lieder eines fahrenden Ge
sellen" van Mahler. Een ongelukkige
liefdeservaring inspireerde de jeugdi
ge kapelmeester uit Kassei tot tekst
en muziek. De betovering van de drie
klank. zo is dit werk dat zo rijk is aan
volksmelodie en schrijnende disso
nanten. genoemd. Wolfgang Schöne
nam de weergave van deze liederen
op zich. Het zal wel aan de korte
voorbereidingstijd hebben gelegen,
dat de interpretatie niet ideaal was.
Zaterdag 19 mei wordt het concert
o.l.v. Kondrasjin gegeven in de Stads
gehoorzaal te Leiden.
dengroep, die onvermijdelijk ver
stoord wordt en terecht komt in de
koele ruimte. Eenmaal daar kunnen
ze niet meer terug en is het proces
van verstarring, dat veroorzaakt
wordt door een gebrek aan warmte en
contact, begonnen.
De ontwikkeling van de personages
van levend wezen tot levenloos object
voltrekt zich niet in één maar in ver
schillende spelers die verworden tot
verschraalde kopieën van de matrix.
Die verschraling wordt gevisuali
seerd door gedachteloze herhalingen
van gebaren, verhalen en situaties die
steeds slordiger lijken te worden en
krijgt een extra accent door de flar
den „minimal music" die niet uit de
piano maar uit een luidspreker
schallen.
Als geheel toont de voorstelling die
achteraf meer indruk op mij maakte
dan tijdens de uitvoering, een sta
tisch verwordingsproces dat is opge
bouwd uit mooie plaatjes. Die wor
den soms onverwachts onderbroken
door dramatische sterke momenten.
De personages lijken contact te heb
ben maar dat zijn spelletjes die in
deze context een leeg en onbevredi
gende vreugde teweeg brengen.
ARNHEM (ANP) De tweejaarlijkse
Internationale Filmweek in Arnhem
wordt dit jaar gehouden van 3 tot en
met 10 oktober. Het bestuur van de
Stichting Filmweek wil tijdens het
komende evenement „dertig vijfen
dertig belangwekkende hoofdfilms
uit de wereldproduktie in landelijke
première in Arnhem presenteren," zo
blijkt uit de subsidie-aanvraag bij de
gemeente. Indien mogelijk zullen ook
één of meer Nederlandse hoofdfilms
in eerste vertoning worden gebracht.
Bevriende buren. Australi
sche tv-film. Twee bevriende
echtparen, buren van eikaar.
trekken constant met elkaar
op en lijken een gelukkig vier
tal. Onder de oppervlakte ligt
het echter wel anders.
Ned 1 21.55 uur
Alle Dagen Zondag, een
portret van de naïeve schilder
Kuurd Wiersma. Met eenvoudi
ge middelen-penseeltjes, glim
mende fietslak-schept dere
Friese zondags-schilder land
schappen en bijbelse taferelen
op hardboard. In het dorpje
Bird aard. waar hij woont, be
schouwt men hem als een con-
derlinge figuur.
Ned 1 23.00
Brandpunt besteedt aan
dacht aan de volgende onder
werpen: de uitzichtloze situa
tie waarin de Turkse christe
nen in Den Bosch verkeren, en
de golf van ontslagen die me!
name het lager onderwijs
treft.
Ned 2 22.05 uur
De Alles is anders Show.
Aad van den Heuvel praat
wrer met mensen uit de we
reld van de media
Ned 2 22.40 uur
De NCRV is deze week begonnen
met een korte serie programma's
onder de titel „Prettige vakantie"
Daarin worden best nuttige tips
gegeven vooral met betrekking tot
vakantie houden in de bergen,
voor velen van ons een aantrekke
lijke bezigheid. Alleen verkijken
wij ons vaak op onze mogelijkhe
den. In eigen land willen we nog
wel eens de hond uitlaten of des
noods een ommetje maken als het
weer redelijk is Eenmaal in de
bergen gaan we vaak bijna als
wilden aan de wandel, zonder eni
ge conditie, vaak ook zonder goed
schoeisel, goede kaarten en/of een
gids. En geen rekening houdend
met de mogelijkheid dat het weer
in de bergen snel kan omslaan
Een arts verwoordde het aldus
„Overschatting van het eigen kun
nen Is het grootste alpinegevaar'
En dat heeft bepaald niet alleen te
maken met echte alpinisten maar
vooral met ons. laaglandbewo
ners. die in de bergen soms den
ken alles te kunnen Ik zou u daar
uit persoonlijke ervaring over
kunnen berichten, maar dat doet
hier niet terzake Het is voor mij
een reden te meer u van harte aan
te raden dit serietje te volgen
Maandagavond gaat het tweede
deel om 19.25 uur op Nederland II
over vakantie aan het water
Hier en Nu had een gesprek met
de Duitse auteur Geissler. wiens
boek „Het wordt tijd dat we le
ven" in ons land is uitgebracht.
Dat gesprek heeft mij duidelijk
gemaakt dat dat boek de moeite
van het lezen waard moet zijn.
Over de gevolgen van de Tweede
Wereldoorlog zei de auteur: „We
hebben geleerd dat we schuldig
zijn, niet dat we verkeerd hebben
gedaan. Iemand die zich schuldig
weet kan alleen maar om verge
ving vragen, maar iemand die
weet wat hij verkeerd heeft ge
daan kan het beter doen". Hij gaat
daar in zijn boek dieper op in. Hier
en Nu gaat trouwens door met de
rubriek waarin banen worden aan
geboden. „Maak er werk van" gaat
dat onderdeel heten. De resulta
ten van de vorige week waren zo
goed dat een vervolg wel moest
komen. Men gaat overigens verder
dan vacante banen alleen. Er
wordt ook informatie gegeven
over andere zaken die verband
houden met het zoeken en vinden
van werk In deze uitzending ging
het over verhuizen voor een baan
VARA-Vlsie ging opnieuw in op de
energie-problematiek Naar aan
leiding van de vorige uitzending
waren veel reacties binnengeko
men. waarvan een deel al was
doorgestuurd naar de Stichting
Voorlichting Energiebesparing
Nederland. (SVEN). Verder kwam
minister Andriessen aan het
woord. De vragensteller wilde iets
meer horen dan de minister kwijt
wilde. Maar dat de prijzen van
benzine en olie omhoog zullen
gaan is zeker. Dat we opnieuw
benzine-distributie krijgen is be
paald niet zeker. Wel streeft de
regering ernaar om meer geld uit
te trekken voor de woningisolatie
en zal het parlement een aantal
energienota's kunnen verwachten.
De VARA had ook nog een aardig
gesprek over de werkgelegenheid
in Europa met de heren Kok. Vre-
deling en Halberstadt. Ze waren
het op een aantal punten oneens,
maar maakten toch goed duide
lijk waar het om gaat: we hebben
in de EEG nu zo'n zes miljoen
mensen zonder werk en als we de
zaak niet grondig aanpakken
groeit dat aantal wellicht naar
tien miljoen. Die afnemende werk
gelegenheid kan onze democratie
bedreigen.
De mannen van Den Haag Van
daag probeerden woensdagavond
CDA-fractieleider Lubbers te vloe
ren. Twee man sterk had men
daarvoor laten aanrukken. De
CDA-voorman trapte niet in de
val en zei dat de heren ook duide
lijk: „Je moet niet proberen het
mes uit mijn achteraak te halen"
Panoramiek had een gesprek met
de nieuwe Belgische premier Mar
tens, de jongste regeringsleider
die onze zuiderburen ooit hebben
gehad. Hij toonde in ieder geval
aan te weten waar hij het over
heeft. Hij maakte in helder gefor
muleerde zinnen duidelijk wat er
volgens hem de komende jaren ih
België dient te gebeuren.
In diezelfde uitzending hield men
zich ook uitgebreid bezig met het
fenomeen satelliet-tele visie. Ik
heb er al eens eerder over geschre
ven. Velen proberen nog steeds die
ontwikkeling voor zich uit te
schuiven. Ik geloof dat het oud
minister Westerterp was die zei:
„Men moet niet iets tegenhouden
dat toch komt. dat lukt niet". Ik
heb geen ruimte meer om hier
nader op in te gaan. maar een ding
is zeker: men kan beter proberen
de mogelijkheden na te gaan van
een echt Europese televisie, zoals
nu bij een songfestival of een Eu
ropacup-wedstrijd. Dat is heel wat
zinniger dan tegen een of meer
satellieten te vechten die al bijna
worden gelanceerd
ad interim
Hauwert 112, Hauwert
Onze boerderij ligt in het rus
tieke dorpje Hauwert tussen
Hoorn en Wervershoof 1
km voorbij de Witte Kerk van
Hauwert aan de rechterkant
van de weg. No. 112.
De antiekboerderii is herken
baar aan zijn traaie witte mu
ren en blauw schilderwerk.
Gespecialiseerd in
antieke
Skandinavische
boerenmeubelen.
Handgeweven
Skandinavische
boerenvloerkleden.
antieke kachels en
petroleumlampen.
Wij zijn dagelijks z<
zondags geo a
vanaf 10 00 uur.
Maandags getl
Eigen import u
Skandinavië.
Gratis bezorg)
geheel Noord-I
houdt een verkoopexpositie van
van meesters uit de Haagse en Romantische School.
Geopend: zaterdag 19 mei van 13.00 - 20.00 uur en van
20 mei t/m 4 juni van 11.00 - 20.00 uur (ook zondags.
Hemelvaartsdag, le en 2e Pinksterdag)
Galerie Cunera, Herenstraat 14, Rhenen,
tel. 08376 - 3316 .C
Afrika Museum - Berg en Dal
bil Nijmegen
Zomertentoonstelllng: Goudgewichten.
„Abrammoo":
Het gewicht in goud waard!
Speurtocht voor kinderen: dia-klankbeelden en l
Afrika-dorp en mini-dierenpark.
Dagelijks geopend van 09.00 tot 17.00 uur: zor
feestdagen van 11.00 tot 17.00 uur. Telefoon 08
2044.
SBK Amsterdam
Amstel 3U (bij de Munt)
020 - 23 92 15
kunst
lenen sparen kopen
Mevr. J. W. te Winkel-van 1
