Jean Louis Pisuisse een
mens die durfde te leven
norma
Theatrale kermis
als dodendans
Veel publiek voor
Beethovencyclus
"Nieuw toneelstuk van Gerben Hellinga
A.M.deJong;
Frank vanWezels
roemruchte
jaren
Oorlogsslachtoffers
ongerust over
controle uitkering
J4eII(iS.Haflsse
"Df ingewijden
Werkende jeugd
CNV uit kritiek
op Bestek plani
Pip Simmons Woyzeck
.ZATERDAG 12 MEI 1979
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door Dirkje Houtman
In 1927 werden de cabaretier Pisuisse en zijn vrouw Jenny Oilliams op het Rembrandtplein in
Amsterdam doodgeschoten Tjacco Kuiper, de afgewezen en ziekelijk jaloerse minnaar
vuurde een aantal schoten op hen af en richtte vervolgens het pistool op zichzelf. Over deze
legendarische gebeurtenis heeft Gerben Hellinga een toneelstuk geschreven onder de titel
„Mensch durf te leven" Maandag gaat dit stuk bij het Publiekstheater in theater Carré in
première in de regie van Ton Lutz.
Dp handeling van dit toneelstuk ont
rolt zich in omgekeerde volgorde De
eerste scene toont de moord aan de
voet van Rembrandt voor hotel Schil
Jer waar mondain Amsterdam in- en
uitloopt Op weg naar Mille Colonnes
Jhet huidige Rembrandtpleintheatert
waar Pisuisse zijn nieuwste voorstel
ling br ngt wordt het zojuist verzoeh-
de echtpaar overvallen door Tjacco
"Kuiper Dat die verzoening heeft
plaatsgevonden weet het publiek dan
nog niet. dat komt later. Uit de reeks
korte afleveringen die In de tijd te
ruggaan kan het publiek zich een
beeld vormen van de gebeurtenissen
die tot de moord hebben geleid. Het is
te vergelijken met een verfilmde de
tective of een politieserie eerst wordt
de moord getoond en vervolgens gaat
de Inspecteur aan het werk waardoor
stukje bij beetje het waarom van het
misdrijf duidelijk wordt. In de zaak
Ptsuis.se neemt de auteur dan de
plaats in van de inspecteur. Vanuit
zijn streven zo n breed mogelijk pu
bliek te bereiken heeft Hellinga bij
het bepalen van de structuur gedacht
aan het principe van de tv-sene
„Het brede publiek is een tv-kijkend
publiek dat zelden of nooit naar de
schouwburg gaat. Toch probeer ik
ook dat publiek te bereiken. Het me
chanisme van de aflevering zit erin
zonder dat iemand zich daar bewust
van moet worden." Een andere over
weging om de handeling in omgekeer
de volgorde te laten verlopen is de
noodzaak een spanningsboog «te
creëren"
..Iedereen weet dat Pisuisse ver
moord is en niemand weet hoe dat
precies gebeurd is Als Je eindigt met
de moord dan is het moeilijk de span
ning vast te houden." Deze structuur
versterkt ook de thematiek waar Hel
linga zich in dit stuk mee bezighield:
het plannen maken dat tot niets leidt.
„Dat Is een parallel met het bestaan
van nu. Pisuisse denkt zoals wij nu
allemaal denken, emancipatoir. Hij
doorbreekt seksuele taboes, maakt
plannen voor de toekomst, wil zich
zelf (artistiek) vernieuwen terwijl als
een gigantische trein de jaren dertig
op hem afkomen met crisis. Hitier en
de Tweede Wereldoorlog. Ik geloof
dat dat vergelijkbaar is met deze
tijd."
Klassieke opbouw
Het bijzondere aan „Mensch durf te
leven" is dat het stuk een klassieke
opbouw heeft die op zeer onconven
tionele wijze is uitgewerkt. Hellinga
is niet alleen geïnteresseerd in een
breed publiek maar probeert ook bin
nen bestaande vormen vernieuwin
gen te vinden. Dat blijkt ai uit drie
stukken die hij eerder schreef. Hij
debuteerde in 1968 met „lekker blij
ven liggen maffen", bedoeld voor jon
geren van 12 tot 14 jaar. Het gaat over
een man die droomt dat hij op het
toneel woont. Hij vindt dit heel pret
tig maar dreigt voortdurend door zijn
hospita wakker gemaakt te worden.
Er schuiven hier verschillende lagen
werkelijkheid over elkaar heen en de
handeling verspringt ook in de tijd.
Dat schuiven met tijd en ruimte gaat
ook zijn volgende stukken Ajax
Feyenoord (1969), Kees de Jongen
(1971) en Mensch durf te leven
bepalen. Ajax-Feyenoord. speelt zich
af op een tribune tijdens een wed
strijd tussen de twee titelfenomen.
Het zijn flarden van gesprekken die
de toeschouwers voeren, heel subtiel
verweven met hun reacties op de
wedstrijd. De gebeurtenissen op de
groene mat lijken parallel te lopen
met de handeling op de tribune. Drie
maal wordt de handeling onderbro
ken door een flash forward, waarin
drie tribunegangers de toekomstige
afloop na het voetbaigebeuren bulten
het stadion in een monoloog vertel
len. Het publiek weet nu de afloop die
echter niet gevisualiseerd wordt en
kijkt met andere ogen naar de ge
beurtenissen op de tribune die hun
voortgang hernemen. En een soortge
lijk mechanisme is, zij het op een
andere manier uitgewerkt, terug te
vinden in „Mensch durf te leven".
Crisis
Na de succesvolle bewerking van
Thijssen's Kees de Jongen heeft Hel
linga een tijd lang niet voor toneel
geschreven
„Dat was een persoonlijke crisis. Ik
had succes met materiaal van een
ander En als theatermaker probeer
je altijd over je vorige successen heen
te komen of er tegen aan te vechten
En hoe moest ik nou eigenlijk tegen
een succes aanvechten dat eigenlijk
niet van mij was?" Daarna is hij bij
de tv gaan werken en heeft onder
meer ..Rudi Schokker huilt niet
meer" gemaakt
Niet alleen de ervaringen met Kees
de Jongen maar ook het werken met
andere media als film en tv zijn van
invloed geweest op de vorm van
Mensch durf te leven.
..Ik kreeg het idee tijdens het monte
ren van een film. Bij het terugdraaien
gaan je bepaalde dingen opvallen. Na
verloop van tijd gaat het komische
eraf. dan kijk je naar die film hoe die
terugloopt en denk je na over de film
hoe die heenloopt. Bij dit stuk weet verben Hellinga
de toeschouwer wat er nog moet ge
beuren maar niet wat er gebeurd is.
Hij moet steeds aan het werk blijven
om dat te bepalen, althans dat hoop
ik. Met dit stuk probeer ik de mensen
te activeren. Kijk Kees de Jongen dat
was allemaal emotie. Mensen in de
zaal zaten tranen weg te pinken en op
bepaalde momenten hoorde je tasjes
knippen, de pepermuntjes kwamen
tevoorschijn. Dat was heel emotio
neel en dat vond ik natuurlijk fantas
tisch. Toen ik met Pisuisse aan de
gang ging rijpte het idee een stuk te
maken waarbij mensen niet alleen
door emoties worden meegesleept,
maar waarbij ze ook moeten denken
over wat er gebeurt. Ze moeten hier ln
een spinneweb meemanoeuvreren,
een ervaring waar ze aan het eind
weer uitkomen."
De oorspronkelijke structuur van zijn
stukken is ook weer een logisch ge
volg van de ongewone onderwerpen
die Hellinga kiest, die op zijn beurt
weer worden bepaald door het stre
ven een breed publiek te bereiken.
Hij ontleent zijn stof aan de werke
lijkheid uit het heden of verleden.
„Ik probeer voor mijn stukken mo
derne mythen te vinden zoals Ajax,
Feijenoord en Pisuisse. Mythes zijn
ook ooit eens echt gebeurd en worden
gedeeld door het volk. anders zijn het
geen mythes. Vroeger handelden to
neelstukken over goden, en Shakes
peare schreef over koningen. Maar in
die koningen kon je als toeschouwer
allerlei dingen van Jezelf herkennen
omdat het mythisch was." En als
theatermaker is Shakespeare zijn
grote voorbeeld. „Hij creëerde scena
rio's waar voor elk wat wils inzat. Dat
schreef hij voor allerlei soorten pu
bliek die gezamenlijk kwamen kij
ken. En iedereen kon daar iets van z'n
gading uithalen. Er zitten verschillen
de lagen in zijn stukken en dat is wat
ik ook probeer." „En dit toegespitst
op „Mensch durf te leven": één deel
zal de lijn van het geëmancipeerde
denken proberen te volgen tussen die
man en die vrouw; een ander deel
volgt misschien de humoristische
lijn; weer anderen laten zich
vermaken en er zullen ook
zijn die zich vooral bezighoui
het aspect van het cabaret-1
termaken. Tenminste ik hc
maar en ik zeg er nogmaaJj
zoiets lukt dat moet je afa
Wat Hellinga zelf het meest
in dit stuk was het man-vro
flict.
„Wat mij heel erg gefascineei
is dat Pisuisse als een soort 1
een verlicht denkend, geëmau
denkend mens ruimte sche
zijn vrouw en dat de ruimte
schept leidt tot hun gemeens*
lijke dood."
ADVERTENTIE
door André Rutten
Het verrassende ervan bleek, dat Pip
Simmons maar weinig van Büchners
tekst laat horen, de veie soms mini
maal kleine scènes op een niet direct
•naspeurbare manier heeft samenge
voegd en uitgewerkt tot zeven grote
scènes, die samen, zoals bij een gewo
ne uitvoering, anderhalf uur in beslag
nemen, maar dat hij, in een reeks
theater beelden toch hetzelfde over
Woyzeck vertelt als Büchner heeft
gedaan Buchner ging trouwens uit
van een reële gebeurtenis, waarover
een Jurist in 1825 een uitvoerig amb
telijk rapport heeft uitgebracht,
maar veranderde er vrijmoedig aan
om tot een tijdsbeeld te komen Bij
hem is Woyzeck die bij het meisje
Marie een kind heeft, een eenvoudig
soldaat, oppasser van een kapitein,
bovendien proefkonijn (omdat het
Reld oplevert) van een dokter, die
em op een dieet van erwten laat
leven, waardoor hij in een wat labiele
toestand verkeert Hij behoort bi] het
wereldje van de armen die ook
telkens in het stuk voorkomen te
arm om zich zoiets ais een moraal te
5tunnen veroorloven. Büchner laat
Woyzeck dat al in de eerste scène
betogen. Pip Simmons laat ook die
(ekst weg. maar zijn hele voorstelling
is er wel een overtuigende theatraie
verbeelding van
KermUechtlg van opzet HIJ laaf het
al in de foyer beginnen, waar de tam
boemajoor de idioot en nog een
rood-zwart-geuniformeerde militair
een pilsje drinken en de twee mannen
de (vrouwelijke» idioot betuttelen.
Als je dan de zaal binnenkomt zit de
(nogal oude» Woyzeck (Peter Oliver)
op een stoeltje. Achter hem. onder
een grote spiegel, lezen drie jonge
vrouwen in witte jurken op stoeltjes
de krant, alsof ze bij de kapper op
hun beurt wachten Een soort lakei,
die ook als conferencier optreedt,
veegt de vloer Het scheren van de
kapitein door Woyzeck. waar ook
Büchner mee begint, wordt tot een
clownesk abusurdistische scène uit
gebouwd. waarbij, na de kapitein,
drie willekeurige toeschouwers, door
de vrouwen uit de zaal gehaald, wor
den Ingezeept, parallel met de bewe
gingen van de kapitein, die Woyzeck.
onder handen neemt De climax van
die beginscène is. dat de drie vrouwen
Woyzeck van al zijn kleren ontdoen
en over het hele lijf inzepen, waarna
hij via de zaai wegvlucht
Die absurdistisch-kermisachtige
showelementen blijven op een vin
dingrijk gevarieerde manier, ook in
kleuren en belichtng. de hele voor
stelling bepalen, waarbij in toene
mende mate de nadruk komt te lig
gen op de brutale, schaamteloze ver
nederingen die Woyzeck verduren
moet, van zijn Marie van de tamboer
majoor, van de doctoren, van de hele
samenleving, die zich geen moraal
veroorloven kan en dus ook geen
schaamte kent
Slapers die weten wat ze doen, kiezen
Norma Matrassen en Boxsprings om zekér te zijn van
heerlijk lange nachten.ook al duren ze kort.
Vraag de uitgebreide kleurenbrochure aan bij Norma Postbus 13 5816 AA Boxmeer
Matrassen Boxsprings Donsdekens Kussens
AOVERTEHTIE
U, lezer, vindt nu in
elke boekhandel de
drieëntwintigste
druk van AJVi. de Jongs
Frank van Wezels roem
ruchte jaren, het boek
dat geschreven zou
moeten worden als het
er nog niet zou zijn, om
ouwe stompen te ge
rieven.
Lees het. Koop het
voor f32,50. Nu, lezer.
ROTTERDAM Na de reeks voorstellingen van het dreigende toekomstbeeld ..We" in
Mlckery in Amsterdam heeft de Pip Simmons Theatre Group uit Londen in de Rotterdamse
Schouwburg donderdag en vrijdag haar bewerking van Büchners „Woyzeck" bij de dood
van de schrijver ln 1837 onvoltooid in zijn nalatenschap gevonden laten zien
Sprekend Querido,
van Singel 262
Het eindigt op een bijna ingetogen en
toch schokkende manier Woyzeck
staande op een krukje, strop om de
nek. het uiteinde van het koord in de
hand. want hij zal zelf het doodsvon
nis moeten voltrekken, maar de con
ferencier van het begin vraagt het
publiek met zachte stem de zaal te
verlaten, want een man mag zijn laat
ste ogenblikken toch wel alleen
beleven
Een kermis als dodendans.
ADVERTENTIE
Wie haalden alleen
de kastanjes
uit het vuur?
WIE STEUNDEN DE
BEVRIJDINGSSTRIJD
IN OEGANDA?
Weest no solidair mei de TANZANI-
ANEN Stort een gift op giro
4151095 tnv Soitdante tsfonds Tan
zania Utrecht
Imtenetcomiie Siwun Tanzania Pt Hen-
dnki H7 Utrech! 030-517170
Speciaal vandaag
In een extra Studio Sport
van de NOS een samenvatting
van „FA Cup Final" tussen
Arsenal en Manchester Uni
ted. Verder beelden van de Eu
ropese turnkampioenschap-
pen dames
Ned. 2/15.00
In Sonja's Goed Nieuw
Show „Mensch durf te leven",
een theaterstuk over Jean-
Louis Pisuisse. In het pro
gramma komen de schrijver
Gerben Hellinga, Pisuisses
dochter Jenny en hoofdrolspe
ler Jules Croiset en verder
Nathalie Cole op bezoek
Ned. 1/20.22
Tweede aflevering van
Anna Karenina, Brits feuille
ton naar Tolstois roman
Ned. 2/21.50
Tros Aktua behandelt on
der meer het volgende onder
werp: een reportage over de
„bootvluchteningen" uit
Vietnam
Ned. 2/22.40
door Jac. Kort
AMSTERDAM Er moge in de wereld nog zoveel verande
ren, de mei-maand is in de hoofdstad de maand van de
Beethoven-cyclus gebleven.
Het Concertgebouworkest is er jaren
geleden onder leiding van Willem
Mengelberg mee begonnen en toen
dit instituut het op een gegeven mo
ment liet afweten, heeft het inmid
dels tot volwassenheid gekomen Am
sterdams Philharmonisch Orkest
zich gehaast deze traditie voort te
zetten.
Publiek is er stellig voor te krijgen.
Toen Jean Foumet, die dit jaar als
dirigent tijdens de gehele serie op
treedt, donderdagavond het podium
betrad, was de Grote Zaal tot in alle
hoeken bezet. De serie was al lang
van tevoren uitverkocht.
Het concert werd geopend met de
ouverture, die Beethoven in 1810
schreef bij het toneelstuk Egmont
van Goethe. Van de zeven ouvertures,
die Beethoven tussen 1101 en 1814
schreef is de Egmont-ouverture de
bekendste en geliefste.
Vervolgens trad de Hongaarse pianist
Tamis VAsóry op in wat wij plegen te
noemen: het Eerste Pianoconcert al
is het eigenlijk het derde zo niet vier
de dat de meester schreef. Het is in
1798 ontstaan, kort na Concert nr 2 in
Bes. hetgeen niet wegneemt, dat met
name in het eerste en laatste deel de
invloed van Haydn en Mozart nog
duidelijk valt waar te nemen. Na de
pauze werd de Zevende Symfonie ge
speeld. een werk dat aanvankelijk
morsen
Feestelijk jubileumpro
gramma over 25 jaar Eurovisie
vanuit Montreux
Ned. 2/16.00
„Over het spoor" heet een
bepaalde wijk van Hilversum.
Daaraan ontleent een pro
gramma van de NOS over kin
deren van gastarbeiders waar
in het gaat over de rechten van
het kind. zijn titel
Ned. 2/17.00
Nederlandse parlements-
kandidaten worden in hun
doelstelling gevolgd door vier
leerlingen van de School voor
de journalistiek in Werken in
Europa
Ned. 2/18.55
Ander Nieuws van de
NCRV besteedt aandacht aan
de massaliteit, het concurren-
tiesysteem en de eenzaamheid
op de Nederlandse universi
teiten
Ned. 1/21.50
nogal wat bevreemding opriep, maar
later o.a. door Richard Wagner naar
waarde is geschat.
Het is voor het eerst, dat Jean Four-
net met het Amsterdams Philharmo
nisch Orkest de Beethoven-cyclus
doet, maar er was niets dat aan on
wennigheid deed denken. Het orkest
reageerde perfect op Fournets sobe
re. maar zeer suggestieve directie, die
er op gericht is, het kunstwerk klaar
en helder te doen klinken, zonder op
smuk, maar niettemin expressief.
Hij had in Tkmas Viséry een ideale
vertolker van het Pianoconcert ge
vonden, iemand, die precies zo te
werk gaat als Foumet en daarbij een
garaffineerde techniek heeft. Beetho
ven op zijn best.
Van een onzer verslaggevers
AMSTERDAM In Indonesische en
in Joodse kringen die een uitkering
ontvangen krachtens de Wet Uitvoe
ring Vervolgingsslachtoffers is onge
rustheid ontstaan over een maatregel
van de Uitkeringsraad. Deze raad. het
orgaan van CRM, dat de aanvragen
dient te erkennenheeft. aldus het
Nieuw Israëlietisch Weekblad, de ver
volgingsslachtoffers die een uitkering
ontvangen voor op medische gronden
toegestane hulp in de huishouding,
een brief gestuurd, waarin men moet
opgeven of de uitkering terecht is.
Het onderzoek van de Uitkeringsraad
bij de vervolgingsslachtoffers blijkt
geen beleidbeslissing te zijn. De raad
heeft zelf hiertoe het initiatief geno
men en wil op deze manier controle
ren of er geen oneigenlijk gebruik
wordt gemaakt van de regeling voor
huishoudelijke hulp. „Er wordt voor
huishoudelijke hulp vergoeding gege
ven, terwijl familieleden het huishou
den doen." aldus de secretaris van de
Uitkeringsraad in het NIW.
De organisaties van maatschappelijk
werk die de belangen van de vervol
gingsslachtoffers behartigen, zoals
Pelita (voor de Indische slachtoffers),
het Joods Maatschappelijk Werk en
de Stichting '40-'45 blijken niet op de.
hoogte te zijn van de inhoud van de
brief. De Uitkeringsraad heeft het
plan ook andere uitkeringen aan ver-
volgingsslachtofferD te controleren
Een woordvoerder van het ministerie
van CRM deelde gisteren mee. dat er
bij het verzenden van de brieven geen
sprake is van een poging op de uitke
ringen te bezuinigen. „Eens in de zo
veel tijd neemt men zulke dingen
onder de loep. waarbij mogelijk
meespeelt dat de Uitkeringsraad de
hete adem van de Algemene Reken
kamer in de nek voelt. Van een be
leidsbeslissing is echter geen sprake.'
ADVERTENTIE
U, lezer, vindt nu i
elke boekhandel d
negende druk van
S. Haasses De ingett
de roman over zes
mensen-in-een-cri
die elkaar in Griek
land ontmoeten.
Lees het boek. K<
het voor f36,-, geb
den. Nu, lezer.
Oucrüfo
Sprekend Querido,
van Singel 262
Van onze sociaal-economisch
redactie
DOORN „De jeugdwerklt
draagt grotendeels een stni
karakter Tegenover structur
zaken dienen structurele ms
len geplaatst te worden. It
maatregelen, zoals de reger
kens voorstelt zijn niet meer
middelen, welke hooguit kunr
den gebruikt ter aanvulling
beleid dat uitgaat van het
van permanente arbeidsph
Dit zei voorzitter André Bal
Werkende Jeugd-CNV gistel
dens de algemene vergadering
jongerenorganisatie.
Tijdens zijn toespraak noei
voorzitter enkele punten uit
jeugdwerkloosheid van de W<
Jeugd-CNV die maandag offic
presenteerd wordt. „Dat wij i
eigen nota komen is te wijten
feit dat wij onvoldoende verta
hebben in de doelstellingen i
stek '81 Ook de door de r
uitgebrachte notitie inzake de
werkloosheid achten wij onw
de om daarop een adequaat b
baseren, dat de omvangrijke
loosheid onder jongeren
gaat bestrijden. aldus v<X
Bal.
Een uitdagende scène uit Pip Simmons' „Woyxeck": wij zijn de armen.
