Een 'rode' liberaal in de Tweede Kamer
Zoveel zelfhaat
heb ik nu
ook weer niet
Annelien Kappeyne van de Coppello
ffERDAG 31 MAART 1979
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
17
door Hanneke Wijgh
Er zijn twee kwesties, waarover Annelien
Kappeyne van de Coppello, vice-voorzit-
ster van de WD-fractie in de Tweede
Kamer, veelvuldig aan de tand wordt
gevoeld: de abortuswetgeving en de sa
menwerking tussen socialisten en libera
len. Dat is niet zo vreemd. Op 13 januari
1977, een maand nadat de Eerste Kamer
het abortuswetsontwerp van PvdA en
WD had verworpen, besloot Annelien
Kappeyne van de Coppello uit de poli
tiek te gaan indien bij een nieuw wets
ontwerp aan het recht van de vrouw op
zelfbeschikking zou worden getornd.
„Het idee dat de vrouw zelf beslist over
wat er gebeurt met wat er zich in haar
lichaam ontwikkelt, dat vind ik overdui
delijk een van de grote uitwerkingen van
een liberale politiek."
Uit 1977 dateren ook haar opmerkingen over sa
menwerking van PvdA en WD in één kabinet.
Annelien Kappeyne van de Coppello: „Dat vind ik
voor de verre toekomst nog steeds tot de mogelijk
heden behoren. Mijn denken hierover wordt door
de afwijzing van de WD door het partijbestuur
van de PvdA geenszins geremd."
Haar eerste reacties op het wetsontwerp van Gin
jaar en De Ruiter over de abortus waren gematigd
positief. Tegen een verslaggever van Brandpunt zei
ze dat het principe van 'de vrouw beslist' in begin
sel lijkt te worden gerespecteerd. Dit tot verbazing
van veel vrouwen, die in de vijf dagen voorgeschre
ven wachttijd een ver doorgevoerde poging tot
betutteling zien. Beroepscommentatoren spreken
zelfs van het pesten van zwangere vrouwen'. Hoe
valt deze kritiek te rijmen met haar optimisme?
Twee dagen
„Die vijf dagen zijn in mijn ogen niet belangrijk. In
het wetsontwerp van PvdA en WD stond ook een
passage over wachttijd. Als de arts het nodig vond,
kon hij dë abortus acht dagen uitstellen. In het
nieuwe wetsontwerp is de wachttijd tot vijf dagen
teruggebracht. Wat mij betreft mag het nog korter,
twee of drie dagen als dat beter klopt met de
praktijk. Maar het idee dat Je direct na een tele
foontje naar de kliniek geholpen wordt, is niet
realistisch. Bij de tandarts bespreek je ook eerst
het behandelingsplan."
Medisch Contact, het huisorgaan van de Koninklij
ke Nederlandse Maatschappij tot Bevordering der
Geneeskunst, is niet zuinig met kritiek. Het blad
hekelt de vijf dagen wachttijd. De vrouw die abor
tus wil, zal zich nu direct tot de kliniek wenden,
zonder haar huisarts te raadplegen, zo vreest Me
disch Contact.
Annelien Kappeyne van de Coppello: „Die vijf
dagen fungeren als bliksemafleider voor alle kri
tiek. Het is maar met welke argwaan je zo'n wets
ontwerp leest. Ik heb die argwaan niet. Het wets
ontwerp is me meegevallen. Ik zie in die vijf dagen
geen betutteling. De arts moet zich vergewissen of
de vrouw in vrijheid tot haar besluit is gekomen. Of
ze niet onder invloed van haar man, haar ouders of
haar vriend een abortus wenst. Veel meer hoeft
zo'n gesprek niet in te houden. Een vrouw die echt
zelf een abortus wil, kan een abortus krijgen.
Althans volgens mijn interpretatie."
De uitleg van de memorie van toelichting verschilt
nogal. Hoe valt precies de zin te verklaren dat de
arts moet bekijken 'of de noodsituatie van de
vrouw niet op andere wijze kan worden beëindigd'.
Annelien Kappeyne van de Coppello: „Jaja, dat is
ook het punt waarop ik enige toelichting wens. Het
lijkt me normaal dat de arts naar de huiselijke
omstandigheden van de vrouw informeert. Als zij
zegt: ik kan echt geen kind op de wereld zetten, dan
mag hij best vragen of ze alle alternatieven heeft
overdacht. Daarin zie ik geen vorm van betutte
ling. Als zij bij haar standpunt blijft, heeft de arts
zich volgens mij voldoende vergewist. Dan kan de
abortus plaatsvinden."
Adoptie
Pijn voor CDA
Is de abortuswet de prijs die het CDA betaalt aan
het instandhouden van het kabinet met de WD,
toals de Haagse Fost stelt? Annelien Kappeyne
van de Coppello: „Je kunt zeggen wat je wilt. maar
objectief gezien heeft het het CDA de nodige pijn
gekost om tot dit compromis te komen. Die pijn
misken je als Je stelt dat dit wetsontwerp uitslui
tend bedoeld is om zwangere vrouwen te pesten. Je
miskent ook de ethische bedoelingen van de con
fessionelen. Die mensen willen vanuit hun geloof
Foto Bert Nienhuis
Dus geen eindeloze suggesties in de richting van
adoptie? „Nee, dat gaat veel te ver. Een arts mag
geen adoptie aanpraten. Het staat ook nergens in
de wet dat adopteren boven aborteren gaat. Dat
zouindruisen tegen de gewetensvrijheid van de arts.
Die is door alle partijen als uitgangspunt aan
vaard." En als die vrijheid van de arts de vrijheid
van de vrouw om zelf te beschikken in gevaar
brengt? „Dan moet de vrouw naar een andere arts
gaan. Geen enkele arts kan tot het plegen van
abortus worden gedwongen. De kritiek in Medisch
Contact is daarom ook niet terecht. Een mogelijk
obstakel, een onwillige huisarts, wordt in het
abortuswetsontwerp juist omzeild. Een vrouw weet
vaak precies hoe haar huisarts over abortus denkt.
Nu ze meteen naar een kliniek kan stappen, wordt
ze minder van hem afhankelijk."
De rol, die de arts krijgt toebedeeld van de minis-
ters Ginjaar en De Ruiter, staat niet elke genees
heer helder voor ogen. Moet hij de rol van inquisi
teur vervullen of blijft hij de huisvriend aan wie de
vrouw haar sores kan toevertrouwen? Uit de lange
ervaring, die artsen in de abortusklinieken met
hulpvragende vrouwen hebben, blijkt dat eerlijk
heid het begint te winnen van valse dramatiek.
Niet langer worden verhalen opgehangen over een
dronken echtgenoot of drie debiele kinderen, uit
angst dat de arts de abortus zal weigeren. Gaat de
mondigheid weer plaats maken voor de Grote
Leugen?
„Nee. er hoeft niets te worden aangedikt," zegt
Annelien Kappeyne van de Coppello enigszins geïr
riteerd. „De praktijk, zoals die nu is, zal op gelijke
wijze worden voortgezet. Waar het ons om gaat zijn
de goede waarborgen en organisatorische verbete
ringen. De wetgeving is veel meer gericht tegen de
kwalijke uitwassen, zoals de winsten die worden
gemaakt, dan op de abortuspraktijk zelf." Na mijn
vraag of het CDA die visie deelt:.Het CDA heeft er
meer moeite mee. het wil nog wel eens met een
verengde uitleg komen. Ik zal er tijdens de behan
deling van de abortuswet nauwlettend op toezien,
dat niet via een achterdeur allerlei normen en
indicaties worden opgevoerd. Nergens in de wet
mag komen staan in welke gevallen er wel of niet
geaborteerd zal worden."
Annelien Kappeyne van de Coppello
heeft prachtig rood haar. In de
Tweede Kamer valt ze bovendien op
door haar politieke intellect en haar
deskundigheid. „Vondeling zei dat
ik de politiek met de paplepel had
binnen gekregen. Dat idee leeft wel
meer. Maar ik heb er keihard voor
moeten werken. En nog. Ik heb de
politiek vooral in commissieverga
deringen geleerd."
Ze werd geboren op 24 oktober
1936 te Loosdrecht. Een schorpioen
met maagd als ascendent. Haar va
der was advocaat, haar grootvader
lid van de Eerste Kamer. De bekende
Kappeyne van de Coppello, die alle
confessionelen tegen zich innam
vanwege zijn verzet tegen de bijzon
dere school, is een overgrootoom.
Van hem is de uitspraak, die decen
nia kwaad bloed heeft gezet: „Zegt
men, gij onderdrukt zo de minder
heid, dan zou ik bijna zeggen: Welnu,
dan moet die minderheid maar on
derdrukt worden, want dan is zij de
vlieg, die de gansche zalf bederft en
heeft zij in onze maatschappij geen
recht van bestaan."
Annelien Kappeyne van de Coppel
lo: „Vorig jaar werd het eeuwfeest
gevierd van de aanbieding van het
petitionnement aan Koning Willem
III. Er werd me gevraagd of ik er
naar toe wilde. Ik heb „nee" gezegd,
zoveel zelfhaat heb ik nu ook weer
niet, dat ik het leuk vind om mijn
familie te horen afmaken."
Ze tekent op mijn verzoek de fami
liestamboom en wijst me op twee
karaktervolle zusters van haar over
grootvader: tante Cato en tante Kee.
Tan(e Kee was de grootmoeder van
Tjarda van Starkenborgh Stachou-
wer, de laatste gouverneur-generaal
van Nederlands-Indië. „Hij was eens
bij mijn ouders op bezoek en ik
speelde de rol van de oppassende
dochter, die voor de thee zorgde. Tot
hij aan mijn vader vroeg of die Kap
peyne van de Coppello in de Tweede
Kamer familie van ons was. Er viel
een stilte. Dat ben ik, neef, zei ik
toen. Hij, die amper tegen me had
gesproken, vroeg me naast hem te
komen zitten. Ik heb sindsdien veel
met bem over de politiek gepraat.
Hij had sterk bet idee dat hij een
soort geestelijke erfenis aan me
moest overdragen."
De beroemde oom Jan Kappeyne van
de Coppello is in 1895 gestorven. „Hij
was een echte liberaal. In een des
tijds bekende redevoering in 1874
heeft hij in de Tweede Kamer de
moderne verzorgingsstaat voorspeld
en er ook aanzetten voor gegeven. Ik
heb een paar jaar geleden tijdens het
debat over de wet Arob een idee van
hem, dat veel verder ging dan het
regeringsvoorstel, gememoreerd. Al
leen Scholten, die nu minister van
defensie is, had het in de gaten. Nee,
Van Agt niet. Die heeft weinig histo
risch besef. In de ARP was dat vroe
ger rijkelijk aanwezig, nu belaas
minder."
Tijdens de vakanties reist se veelal
naar Zwitserland, naar het Meer van
Genève, dat ze steevast Lac Léman
noemt. Daar logeert ze in een groot
huis tegen de heuvels. Ze laat foto's
zien, die ze zelf heeft genomen. Eén
zeer fraaie, met Willink-achtig licht,
wil ze laten vergroten. Fotograferen
is een van de weinig hobby's, waar ze
nog tijd voor vindt. Of het moet het
maken zijn van kleurrijke krabbels
tijdens interviews en langdurige
vergaderingen. „Als kind werd ik
door een vriend van mijn ouders
geportretteerd. Omdat ik nauwelijks
stil kon zitten, gaf hij me een doosje
kleurkrijtjes. Op bet schilderij zie je
goed dat ik ingespannen zit te te
kenen."
andere mensen gelukkig maken. Dat is niet mijn
standpunt, maar Je doet de confessionelen te kort
door die ethische, godsdienstige kant niet te willen
zien."
In het wetsontwerp van Ginjaar en De Ruiter
wordt strak de hand gehouden aan de dertien-
weken-grens. Een zwangerschap, die korter dan
dertien weken bestaat, mag in een abortuskliniek
worden afgebroken. Boven die grens moet de in
greep in het ziekenhuis plaatsvinden Vanuit de
medische wereld zijn vraagtekens bij deze grens
gezet. Het is niet altijd te bepalen hoe lang de
zwangerschap duurt. Dat geldt vooral voor jonge
meisjes, die nog maar net menstrueren en voor
vrouwen in de overgang. Het is daarnaast de vraag
of de ziekenhuizen beter zijn toegerust dan de
gespecialiseerde abortusklinieken. In Nederland is
slechts één dodelijk ongeval geregistreerd op een
praktijd van een half miljoen abortussen. In West-
Duitsland, waar in de ziekenhuizen wordt geabor
teerd, ligt het percentage vele malen hoger.
.Als uit de medische adviezen blijkt dat de gevor
derde zwangerschap veiliger in een kliniek kan
worden afgebroken, dan moet de eis van het zie
kenhuis komen te vervallen. Het is ons uitsluitend
te doen om een zorgvuldige behandeling. Een
zwangerschap, die langer dan dertien weken heeft
geduurd, brengt wellicht meer medische complica
ties met zich mee. zo hebben we gedacht. Dan kun
je beter in een ziekenhuis liggen, waar allerlei
specialisaties aanwezig zijn. Maar als dat niet zo is,
dan is een affiliatie tussen een abortuskliniek en
een ziekenhuis een mogelijke oplossing." Zoals de
Bloemenhove-klinlek en de Stimezo-kliniek nauw
samenwerken met ziekenhuizen in Haarlem en
Leiden? Annelien Kappeyne van de Coppello: „Ja,
zoiets. Ik heb er nog geen echt oordeel over. ik
wacht af wat onze medische adviseurs erover
zeggen."
Concessies
De abortus is in het wetsontwerp niet uit de straf
wet getild. Annelien Kappeyne van Coppello „Nee,
hoewel ik niet verwacht dat de strafwet veel zal
worden toegepast. Het CDA hechtte er sterk aan
dat de abortus in de strafwet zou blijven staan.
Ikzelf vind het Jammer, omdat ik het psycholo
gisch niet Juist vind. Dit is de concessie die de WD
heeft moeten doen." Is ze bereid tot nog meer
concessies? ..Op concessies heb ik niets tegen. Het
is in de potttteK een kwestie van geven en nemen.
Tot een bepaalde grens Voor mij ligt die grens bij
het stellen van indicaties. Op die manier zouden er
toch normen in het wetsontwerp sluipen. Het CDA
moet niet met een amendement in deze richting
komen of een amendement van SGP of GPV
ondersteunen."
Op 13 januari 1977 besloot Annelien Kappeyne van
de Coppello uit de Tweede Kamer te gaan als het
niet de eerste en ook niet de enige in haar partij. De
lange kabinetsformatie van "77 doet meer liberalen
naar een verandering in de politieke samenwerking
verlangen. In de Tweede Kamer hebben de libera
len met de socialisten samengewerkt bij het abor
tus-compromis. Ondanks de argwaan die in beide
partijen ruimschoots aanwezig was. is de zakelijke
samenwerking goed bevallen. „Het prettige van de
PvdA-mensen vind ik: als ze „Ja" zeggen is het „Ja"
en als ze „nee" zeggen is het „nee". Ondanks
bezwaren vanuit de top van de partij, gaat ze door
met het aansnijden van de discussie. „Mijn opmer
kingen zijn eerder bestemd voor de liberalen dan
voor de socialisten. Ik vind dat we binnen de WD
moeten gaan nadenken over een mogelijke samen
werking. We zullen een inventarisatie moeten ma
ken van de overeenkomsten èn van de verschillen.
Dan pas kun Je gaan afwegen of een samenwerking
erin zit. Zo'n afweging kan negatief of positief
uitvallen. Stel dat zou blijken dat de PvdA eerst
voor tweederde moet veranderen, dan kun Je beter
ophouden. Het is een discussie op lange termijn. Ik
heb niet nu al bruggen naar de PvdA willen slaan."
Het partijbestuur van de PvdA heeft de deur naar
de liberalen stevig afgegrendeld. In de beleidsnota
voor het partijcongres in april worden de liberalen
afgeschilderd als notoire kapitalisten. „Noem het
kapitalisme, hebzucht, de verdediging van de be
voorrechte positie van de maatschappelijk gearri-
veerden, de macht van de multinationale onderne
mingen. de macht van weinigen over velen." En
ook: „Het is vooralsnog volstrekt onvoldoende om
in de WD de omtrekken van een werkelijk liberale
partij te ontwaren."
Walgelijk
zelfbeschikkingsrecht van de vrouw beknot zou
worden. „Dat voornemen heb ik nog steeds. Het
hangt er ook vanaf wat mijn partij zal doen. Als de
WD vanuit "politieke overwegingen een indicatie-
telling voor de abortus accepteert, stap ik op. Maar
als ze dat niet doet en tegen stemt, dan blijf ik
gewoon in de Kamer. Mocht het onverhoopt toch
anders uitpakken, dan ga ik niet over naar een
andere partij Ik ga in zo'n geval politicologie
studeren. Ik heb al contact gehad met professor
Daudt. Hij denkt dat ik ln drie Jaar die studie kan
doen. Het wordt een revanche voor mijn studie
rechten. Daar heb ik tien Jaar over gedaan, omdat
ik de studie niet goed heb aangepakt Ik wil aan
mezelf laten zien dat ik ook efficiënt kan studeren.
Nee, (lachend), ik heb me nog niet ingeschreven op
de universiteit."
PvdA of WD
In 1961 werd Annelien Kappeyne van de Coppello
lid van de WD. Een kortstondig moment had ze
gedacht over een keuze voor de PvdA Maar niet
lang. Na een uitnodiging voor de liberale internati
onale ln Denemarken, koos ze definitief. „Ik geloof
dat ik qua karakter en qua persoonlijkheidsstruc
tuur een liberaal ben. Het is nauwelijks een politiek
argument."
Zestien Jaar later maakt Annelien Kappeyne van
de Coppello een opening naar de socialisten. Ze is
Annelien Kappeyne van de Coppello: „De PvdA
heeft gelijk: op het ogenblik is er geen samenwer
king tussen WD en PvdA mogelijk. Tot die conclu
sie ben ik ook gekomen. Of die ooit mogelijk
wordt? De beleidsnota van de PvdA zal de samen
werking niet bevorderen. De PvdA houdt te veel
vast aan het negatieve imago van de WD. In het
kader van de polarisatie schildert ze ons als de
verderfelijke vijand. Het levert stemmen op. Maar
het is walgelijk. Noem het beeldvervalsing, dema
gogie. Toch, het verbaast me ook niet. Wij als WD
zijn veel verder met het voeren van een zakelijke
discussie."
De polarisatie is met Oud begonnen. In 1959 sloot
hij de socialisten uit van samenwerking. „Maar de
PvdA heeft de polarisatie rechtstreeks in de poli
tiek gebracht. Vanaf '66. met als hoogtepunt '72.
Hans Wiegel had daar een antwoord op, dat veel
mensen aansprak. Een eenvoudige boodschap. De
magogie? De ene demagogie lokt de andere uit. Het
beeld dat de PvdA van de liberalen schetst, ls
complete onzin. Het ls het oude beeld op de spot
prenten van Albert Hahn. Een dikke vent met een
hoge hoed en een sigaar in zijn mond."
De politiek van Wiegel was toch simpel vertaald de
politiek van hebben, halen, houden? Annelien
Kappeyne van de Coppello reageert afgemeten:
„Dat etiket ls ons opgeplakt door mr. W. Aantjes.
wiens collega's nu hoge functies hebben bij de
Ogem. Zeg dat maar eens tegen de lezers van
„Trouw". Vooral Boersma heeft fel op Wiegel afge
geven. Boersma heeft gezegd dat God verhoede dat
Wiegel ooit achter de regeringstafel zou plaats
nemen. Ik vind het smakeloos. Wiegel als minister
is bovendien een ander dan Wiegel als oppositie
leider."
Solidariteit
Toch kun Je de WD nauwelijks de partij noemen
die het opneemt voor de slachtoffers, de mensen
die de dupe zijn geworden van de maatschappij?"
Als Je Jarenlang als politieke filosofie de onafhan
kelijkheid hebt gepreekt, dan heb Je op zijn zachtst
gezegd meer moeite met het erkennen van afhan
kelijkheid. Het moet wel gebeuren. In onze maat
schappij ls iedereen van elkaar afhankelijk. Denk
aan de geluidshinder. Als politieke partij zullen we
meer solidariteit moeten opbrengen voor elkaar.
Ook in het besef dat het in ieders leven kan
voorkomen, dat mensen aan de zorg van de ander
zijn overgeleverd. In de JOVD is het denken over
solidariteit al verder gevorderd. Er moeten toch
kruispunten zijn waar het denken vanuit de ge
meenschap raakt aan het denken vanuit het indi
vidu."
Wat zijn die raakpunten? Annelien Kappeyne van
de Coppello: „In de PvdA en de WD moet gepraat
worden over de verdeling van schaarse goederen.
Ja, arbeid is er nu een van. De oplossing van het
arbeidsprobleem kun Je niet overlaten aan de vrije
maatschappelijke krachten. De WD moet afstap
pen van het idee dat een verdelingssysteem niet
liberaal zou zijn. Het teruggaan in de besteding
mag zich niet tot bepaalde kringen beperken.
Ook de hogere inkomens zullen daarin moeten
meedoen. In bepaalde tijden is het nodig dat de
inkomens gr oei aan banden wordt gelegd. Ik ben er
niet rigide ln. Ik ben niet voor nivellering om de
nivellering. De PvdA moet ook oog krijgen voor de
risicofactor. Er zijn mensen die het leuk vinden om
ergens hun nek voor uit te steken. De gok durven
wagen. In een eigen onderneming of wat dan ook.
Je mag die prikkel om risico's te nemen niet
wegnemen. In de CPN ls veel meer waardering voor
prestaties. Het prestatiebeginsel wordt er niet als
iets vies ervaren. Het door eigen ontwikkeling en
opleiding omhoog willen komen, de waardering
daarvoor loopt in de WD en de CPN parallel."
„Ik ben voor pluriformiteit Oud heeft aan de WD
het imago gegeven van de partij die zich voorname
lijk tot de beter gesitueerde groepen richt. Oud was
een groot man, eigenzinnig ook, die nogal zijn
stempel drukte op de WD. Dat was ook nodig,
omdat voor de oorlog het liberalisme was stuk
gelopen ln allerlei kleine partijtjes. Zonder aan de
politieke beginselen afbreuk te doen, kan de partij
nu meer verschillende mensen in zich verenigen.
Mensen die net een andere inhoud geven aan
discussie. Ik denk dat dat heel vruchtbaar is. Als
partij is het ook goed om die discussie naar buiten
te brengen. Wiegel gaf er de voorkeur aan te
proberen de mensen op een lijn te brengen."
Referendum
Annelien Kappeyne van de Coppello heeft vele
malen gepleit voor het houden van een referen
dum. Ze is er een groot voorstandster van, dat
politieke beslissingen teruggekoppeld worden naar
de bevolking. ,Jn Zwitserland hebben ze volgens
mij de ideale formule. Na de beslissing in het
parlement kan het volk er zich over uit spreken, als
evenveel mensen als de kiesdeler dat wensen. In
ons land zouden 50.000 handtekeningen voldoende
zijn voor het houden van een referendum. De PvdA
is faliekant tegen Het volk is veel behoudender
dan het parlement, zegt de PvdA. Als dat zo zou
zijn dan heeft de discussie zich te veel boven de
hoofden van de mensen afgespeeld. Ja, ook over
abortus mag- een referendum worden gehouden.
Als de bevolking „nee" zegt over een wet. die al ln
het parlement is aangenomen, dan zal ik me bij de
beslissing neerleggen. Dan was de wet te voor
barig."
