Pijlerbouw begint in
Oosterscheldemond
1
1
II
I1Ü
'erouderde moppen, angstig geronk
A
'M
Een spookstad
in de maak?
)e grote finale van de Deltawerken
Weten
iscl
lap en techniek
Pijn en pijn
^RfRDAG 31 MAART 1979
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
15
Barend Mensen
1URGHSLUIS Van de kop
fes,an Schouwen leidt een sta-
en vakwerkbrug naar een dor
liland. Er groeit wat gras, er
lukkelt een enkel blaadje
rroen, maar verder wordt de
aanblik ervan beheerst door
zand, asfalt, blokken beton,
natuursteen en ander weinig
aanlokkelijk materiaal. Ver
spreid op de kale vlakte ligen
keten, langgerekte barakken,
nissenhutten van golfplaat en
onduidelijke bouwsels die
kantoren blijken te zijn.
lituatietekening van de monding van de Oosterschelde. Ze laat zien dat de
lormvloedkering uit drie delen zal bestaan die komen te liggen tussen de
op van Schouwen, het eilandje Roggenplaat, de al door een dam verbonden
Handjes Neeltje Jans en Noordland en de kust van Noord-Beveland. De
treepjeslijnen in de stroomgaten stellen de rijen pijlers voor. De pijlers
rorden in drie van de vier compartimenten van de bouwput Schaar
ebouwd.
§e stalen vakwerkbrug die toegang tot het werkeiland geeft. Hij is gebouwd
lp de buispalen die in de stroomgaten hebben gestaan en bestemd waren om
Ie kabelbaan te dragen waarmee een vaste dam wou worden gelegd.
Verder tekenen zich op het vier kilo
meter lange en in breedte nogal varië
rende eiland de ook al niet boeiende
omtrekken van een asfaltfabriek en
een betoncentrale af. Er is voorts een
energiefabriekje. Verpakt als het is in
een keurig rijtje containers valt het
nauwelijks op. maar men zegt dat het
desondanks een flinke stad van elek
triciteit kan voorzien. En tenslotte is
er een wat slordig wegennet waarop
voornamelijk vrachtwagens rijden.
Een maquette geeft aan hoe de pijlers met hun brede voetstukken op de
bodem van de Oosterschelde zullen staan. De „voeten" verdwijnen onder
een drempel van verschillende lagen steenachtig materiaal. Tussen de
pijlers de stalen schuiven, afgebeeld in gesloten toestand. Aan de bovenkant
zullen de pijlers verbonden zijn door een betonnen koker waarop wegen
worden aangelegd.
Het wegenverkeersreglement geldt
hier niet. Het eiland is particulier
gebied. Toch staan er hier en daar
borden. De brug heeft met de hand te
bedienen verkeerslichten. Als er een
wagen met een zware lading op rijdt, COITIDUtGrS
mag er geen enkel ander voertuig op r
komen. De chauffeur moet zelf de
weg weer vrij geven als hij de brug
achter zich heeft gelaten.
gaten: de Hammen, Schaar van Rog
genplaat en de Roompot. De laatste
completeert de rij van 66 in het laat
ste kwartaal van 1984.
Elke natuurlijke bescherming ontbe
rend lijkt dit ongerieflijke oord alle
over de Noordzee komende wind en
regen naar zich toe te trekken. Guur
kan het dan ook zijn op dit in de
wijde monding van de Oosterschelde
liggende brokje Nederland, dat Rijks
waterstaat heeft gemaakt uit twee al
eerder opgeworpen terpen. Neeltje
Jans en Noordland, en een kloek stuk
dam daar tussen.
Roggenplaat
Ten noorden ervan ligt nóg een ei
landje. Het heet Roggenplaat. Ook
dit speelt straks een rol in de grote
finale die in de komende jaren aan de
Deltawerken zal worden gegeven: de
bouw van de pijlerdam waarmee de
Oosterschelde straks naar belleven
kan worden Elfgesloten. Roggenplaat
oogt wat vriendelijker dan het grote
eiland, dat dan ook volslagen onleef
baar moet worden genoemd. Toch
werken er niet Eilleen maar wónen er
ook mensen op. In een van de drie
gezinnen, die op een achteraf plekje
in eenvoudige bungalowtjes verblij
ven, is onlangs zelfs een baby gebo
ren. De trotse vader is een van de
mannen die 's nachts en in de week
einden bedacht moeten zijn op sto
ringen in de bronbemaling van een
polder, 1000 meter lang, 800 meter
breed en 15 meter min NAP diep.
Deze polder wordt drooggehouden
door 320 onderwaterpompen die on
afgebroken in bedrijf moeten zijn.
Nog altijd zijn ijverige mensen met
krachtige grondverzetmachines bezig
de bouwput Schaar, zoals die aan de
oostkant van het eiland uitgelegde
polder heet, uit te diepen en de haar
omringende dijken te verhogen. Maar
inmiddels is in een van de vier vak
ken waarin de bouwput ls verdeeld al
een ploeg aan het werk gegaan om de
basis voor de eerste pijler van de
stormvloedkering te leggen.
In dit vak de waterbouwer spreekt
over een „bouwdok" begint op 1
april een uitgekiend programma, dat
voorziet in de bouw van negentien
pijlers. In het naastliggende bouw
dok worden er twintig gebouwd en in
het derde 27. Deze 66 pijlers in totaal
dus krijgen elk een voetplaat van 25
bij 50 meter. Ze zullen 35 tot 45 meter
hoog zijn en gemiddeld 16.000 ton
wegen. De pijlers zullen straks hoog
boven de ringdijk van de polder uit
steken.
De bouw vEin zo'n logge betonnen
toren zal aanvankelijk 290 werkda
gen in beslag nemen. Dat wordt later
teruggebracht tot 242 werkdagen. De
eerste pijler zal in maart 1982 worden
geplaatst in een van de drie stroom-
De bouw van de pijlerdam in de Oos
terschelde is een gigantisch karwei.
Het gaat allemaal volgens het boekje,
waarvoor computers met inschatting
van alle mogelijke mee- en tegenwer
kende factoren de berekeningen heb
ben gemaakt. Men weet bij wijze veui
spreken nu al de datum in 1982 waar
op de ringdijk van het eerste bouw
dok zal worden doorbroken. Dan zal
het compsirtiment vollopen en kEin
een op het ogenblik nog in aanbouw
zijnd hefschip zich meester maken
van de eerste pijler die eruit moet. Dit
schip wordt in u-vorm gebouwd, zo
dat het straks een pijler kan omvat
ten. Kranen tillen hem dan op en het
schip vaart, het hoge gevaarte goed
deels onder water latend, naar het
voor het bestemde stroomgat.
De hele werkwijze is erop gericht dat
er zo kort mogelijk buitengaats be
hoeft te worden gewerkt. „De zee",
aldus een van de ingenieurs die direct
bij deze operatie zal zijn betrokken,
.zal bij verrassing worden genomen.
In een tijdsbestek van twaalf uur
brengen we de pijler weg, plaatsen we
hem en hollen we weer naar binnen".
De pijlers 17 in de Hammen, 16 in
de Schaar en 33 in de grootste ope
ning de Roompot zullen de stalen
schuiven tussen zich in nemen, waar
mee de de 14.000 vierkante meter
geprojecteerde doorlaatopenlng zal
kunnen worde afgesloten. Ze krijgen
bovendien een grote betonnen koker
te dragen waarop een enkelbaans au
toweg met twee rijstroken (vermoe
delijk twaalf meter breed) en een weg
voor langzaam verkeer (circa tien me
ter breed) wordt aangelegd. Ze krij
gen niet zo zeer door het gewicht
daarvan maar vooral door hun positie
in door storm opgezweept water on
voorstelbare krachten te verwerken.
De ongunstige omstandigheid dat de
bodem van de Oosterschelde erg slap
en voortdurend in beweging is maak
te de mogelijkheden voor een volko
men betrouwbare fundering aanvan
kelijk zeer problematisch.
'Grote voet'
Uit verschillende oplossingen is ten
slotte de constructie gekozen waarbij
pijlers „op zeer grote voet" op ver
sterkte plaatsen in de bodem worden
gezet. Daar tussenin worden drem
pels gelegd die bestaan uit verschil
lende lagen steenachtig materiaal.
De bestanddelen waaruit die lagen
zijn samengesteld worden, ter be
scherming tegen de overtrekkende
stroom, naar boven toe steeds zwaar
der. De voetstukken van de pijlers
worden er geheel mee ingepakt. Bo
vendien worden aan weerszijden van
de drempels honderden meters brede
bodembeschermingen aangebracht.
Al is er het „boekje" dat zegt hoe en
wanneer het moet. nog altijd wordt
studie verricht naar mogelijk beter
oplossingen of slimmere varianten.
Wat dat aangaat heeft het ontstaan
van de pijlerdam nog steeds iets pro
cesachtigs. Maar met de pijlers ne
men de zaken geen keer meer. Dasir
heeft men het optimale denkwerk
voor verricht en dus gaat de fabricage
beginnen. Als de pijlers zijn geplaatst
en trouwens ook al wanneer men daar
nog mee bezig is. zal er in de stroom
gaten geen scheepsverkeer meer mo
gelijk zijn. Vandaar dat men in 1980
aan de noordkant van de Roompot
een slulzencomplex op Noordland
gaat bouwen. Dit Jaar wordt met de
aanleg van de voorhavens daarvoor
aan belde zijden van de toekomstige
pijlerdammen begonnen.
Aan de stormvloedkering is tot dus
ver zevenhonderd miljoen gulden uit-
gegeven. Dit Jaar wordt een bedrag
van 420 miljoen gulden besteed en
volgend Jaar is het budget 460 mil
joen. Zulke bedragen liegen er niet
om maar alleen de drie kilometer
lange brug van de kop van Schouwen
naar het eiland kwam al op 80 mil
joen gulden. Het hele project zal 3.32
miljard gulden kosten, gerekend naar
het prijspeil van 1976. Oeen mens kan
zeggen hoeveel het klapstuk van de
Deltawerken, als het in 1985 klaar is,
werkelijk zal hebben gekost. Dat er
een enkel miljardje bij komt is wel
zeker.
Mankracht
Bij alle technische problemen intus
sen had en heeft men ook nog het
vraagstuk op te lossen hoe aan de
benodigde mankracht te komen. Er
werken op het ogenblik 400 man aan
het project. Hoe verder men met de
pijlerbouw en alles wat daarmee ver
band houdt komt, hoe groter de be
hoefte wordt aan personeel op alle
niveaus in de sectoren beton- en bag-
gerwerken en het technisch apparaat.
Daarbij moet worden aangetekend
dat er hoogst ernstige situaties zou
den ontstaan eüs het werk zou stagne
ren. Verwacht wordt dat tussen half
1980 en medio 1982 1100 mensen op
het werkeiland werkzaam zullen zijn.
Daama neemt de behoefte geleidelijk
af.
De aannemerscombinatie DOS-bouw
(Dijkwerken Oosterschelde), die de
werken uitvoert, acht het mogelijk
bepaalde werken bijvoorbeeld be
kistingen elders in het land uit te
besteden. Maar zij zal toch voor vele
honderden mensen een beroep moe
ten doen op de arbeidsmarkt. Moei
lijkheid daarbij ls dat het uitvoerend
personeel gebonden is aan een tijd
van 11'/» uur waarbinnen het. reis- en
schaftijd meegerekend, uit en thuis
moet zijn. Dat maakt de kring in
Zeeland. Noord-BrabEint en Zuid-Hol
land waarbinnen arbeidskrachten te
vinden zijn beperkt.
De DOS wil daarom ook weekpcnde-
laars aantrekken. Het rijk heeft hier
voor het complex van het Slot Moer-
mond in Renesse gehuurd waarin al
direct een aantal weekpendelaars
huisvesting kan worden geboden.
Men wil bovendien bij Moermond een
woonoord stichten met maximaal zes
gebouwen die elk 52 kamers bevat
ten. Dat project is begroot op zeven
miljoen gulden. Maar wat betekend
dat bij de dertig miljoen van een in
het komend najaar gereed komend
„trilschlp" dat ingezet zal worden om
met Inbrenging van trilnaalden in de
bodem de funderingsplaatsen voor de
pijlers te verstevigen? De omvang
van een werk als dit is nauwelijks te
overzien, de kosten ervan, we zelden
het al. zijn dat tot op zekere hoogte
ook niet. Alles wat die pijlerdam aan
gaat is nu eenmaal zeer indrukwek
kend.
or J. G. A. Thijs
Sommige moppen, waaronder ook
leel goeie, verouderen snel; luttele
ientallen jaren nadat ze in de volks-
nond geboren zijn behoeven ze al
oelichting. Dat is bij voorbeeld het
;eval met de volgende uit de jaren 40-
5. toen we in dit land vertrapt wer-
len onder germaanse laarzen. Vraag:
vat is de overeenkomst tussen de
;ereformeerden en de geallieerden?
intwoord: ze hebben het allebei met
■en schilder aan de stok. Toelichting:
litler is van beroep huisschilder ge
feest en juist in de trieste oorlogsja-
en was er in de gereformeerde ker-
cen in ons land het trieste conflict
•ussen enerzijds de „synodalen" en
tnderzijds de „bezwaarden" met Eils
jientrale figuur professor dr. K.
«childer.
Dok de volgende mop uit dezelfde
aren zal nu wellicht niet iedereen
voetstoots duidelijk zijn. Vraag: wat
s de overeenkomst tussen de engelen
;n de Engelsen? Antwoord: Je moetin
>eide geloven. Je kunt ze niet zien.
Toelichting: in het nachtelijk duister
""poorden de mensen in de tijd dat ze
>ijna wanhopig uitzagen naar de be-
ijdlng vaak de geallieerde (de „En-
ïelse") vliegtuigen overtrekken, rtch-
ing Duitsland. Voor wie het niet zelf
neegemaakt heeft klinkt het mis
schien vreemd, maar dat angstwek
kende geronk schonk veel mensen
nieuwe hoop.
De beide hiervoor vermelde moppen
kende ik niet uit eigen herinnering; ik
kwam ze tegen in de aEintekeningen
die de heer J. J. O. Boot (oud-burge
meester van Ede en Hilversum, voor
de radio vorige week zaterdag gemoe
delijk aangeduid als „Joost") in de
oorlogsjaren maakte, toen hij eerste
burger van de Achterhoekse gemeen
te Wisch en Terborg was. Aangevuld
met een aantal documenten en brie
ven (ook van anderen) werden ze een
dikketien Jaar geleden gedrukt.Nu de
aandacht weer zo sterk gericht is op
wat er in de oorlog gebeurd is (hoeve-
len zullen begin deze week niet ge
schokt zijn toen op hun tv-scherm te
zien was hoe de Duitsers het „Joden
vraagstuk" oplosten) vormen die los
weg gemaakte notities en spontaan
geschreven brieven boeiende lectuur.
Voor een groot deel geven ze een
beeld van het alledaagse leven dat
„gewone mensen" toen moesten lei
den.'sNachts hoorde Boot de vliegtui
gen overtrekken en hij schreef: „Het
stotende geluid der machines zal ik
tot het eind van mijn leven in mijn
oren hebben Er wordt gemltail-
leerd. Zoëven zag Ut het uitwerpen
der lichtkogels Het zal een bange
nacht worden." Over het beschieten
vanuit de lucht van een trein schrijft
iemand hem: „Ze doken hier boven
het huis en zo naar de baant Over
al lagen splinters van de wagens en
een huis dat er langs stond was ge
woon doorzeefd." Ook wegvoeringen
en executies komen in het boek voor.
Op de plaats in zijn gemeente waar
kort voor de bevrijding (maar '45) 46
mensen gefusüleerd werden doet
Boot een jaar later een vreemde
J. J. G. Boot
waarneming: het gewas groeide er
weUger dan op de omringende plaat
sen. Het klinkt bijna ongeloofwaar
dig, maar toen ik hem er de Eügelopen
week naar vroeg, bevestigde Boot op
nieuw dat hij het écht gezien heeft,
bij de boerderij van Kraayenbrink in
de Achterhoek.
Liegen
Met de vraag of je tegenover de bezet
ters wel mocht liegen en bedriegen
had Boot heel wat minder moeite dan
veel andere gereformeerden In de
zomer van '41 noteerde hij al dat
liegen en bedriegen mocht „als het
NederlEmdse belang ermee gediend is
en de burgers daardoor veilig gesteld
worden." Dat laatste heeft Boot vol
op in praktijk kunnen brengen: tot
ver in het Jaar 1944 is hij, ondanks
enorme moeilijkheden in functie ge
bleven met als uitgangspunt dat de
burgemeester „bij uitstek de aange
wezen man is om bemiddelaar te zijn
tussen bevolking en bezetter" en het
lot van de bevolking „zo dragelijk
mogelijk te maken". Lang niet ieder
een was het met Boot over dat lange
aanblijven eens. Onze vroegere
hoofdredachteur Bruins Slot. die vrij
spoedig na de Duitse inval zijn burge
meestersfunctie had neergelegd,
stond tijdens de bezetting vrij scherp
tegenover hem. Vele Jaren later ge
tuigde Bruins Slot echter dat Boot
veel goeds gedaan heeft, dat hij „op
een knappe manier vocht en knoeide
in het belang van zijn mensen".
In de oorlog werd er ook heel wat
afgepraat over de vraag hoe het zou
moeten als ons land bevrijd was: zou
den de oude politieke partijen moe
ten terugkeren of zou alles „ver
nieuwd" moeten worden? Boot was
en bleef een stevige a r., maar toch
heeft ook hij kennelijk wel eens ge
twijfeld. Kort na mei '40 noteerde hij
de volgende politieke gedachten: „De
Kroon en de ministers moetn het m i.
voor het zeggen hebben. Dan kan er
weer gezag komen in plaats van het
gemarchandeer der politieke partij
en. Een krachtig leger. Voor alles
tucht Zelfs stelde zij zichzelf de
vraag: „Gedwongen sport?"
Nieuwe maatschappij
Tekenend voor de onzekerheid waar
in velen in die Jaren politiek verkeer
den vond ik een plan waarover toen
kennelijk serieus gepraat is. Als het
dan zo moeUijk was om de maat
schappij en de politiek in ons hele
land te vernieuwen.zou dat misschien
wél mogelijk zijn in een nieuw stukje
Nederland, dat toen Juist op de Zui
derzee veroverd was: de Noord Oost
Polder. Daar zou, dacht men. een
„christelijke sociale maatschappij"
festicht kunnen worden. Ds K. O.
dema.toengereformeerdpredlkantin
Delden (hij overleed in 1974), schreef
er zijn vriend Boot uitvoerig over.
Men had Idema gevraagd aan het
plan mee te werken, maar hij voelde
er niet veel voor. Het plan om die
nieuwe maatschappij „te sluiten voor
de splijtzwam die elders heerst"
maakte op Idema de indruk „van een
enigszins zwevend idealisme, van een
algemeen-christelijke of Barthiaans-
theoretische geest". Het leek Idema
ook wat „werkelijkheidsvreemd" om
van de polder „een geestelijk eilandje
te maken en daar de zaken an
ders in te richten dan elders in het
land." We weten nu dat het „eilandje"
er niet is gekomen.
Ten slotte: ik had de indruk dat het
w^ord „verwoorden" (zeggen, onder
iroorden brengen) een modewoordje
uit de late jaren zeventig was, maar
dat blijkt onjuist; Boot schreef het al
op (maar dan wel tussen aanhalings
tekens). in november 1944. En ook
blijkt uit zijn notities dat de huizen
toen nog een „mooie kamer" hadden,
„waarin men zelden of nooit zit".
Moet Je nu eens om komen!
daor Rob Foppoma
Terwijl het tot de Amerikanen nog maar mondjes
maat doordringt dat er misschien iets aan de hand
zou kunnen zijn met de aanvoer van aardolie, begint
Los Angeles al ai te glijden naar onbewoonbaarheid.
Dat beklemmende beeld riep
correspondent Adrian Hope on
langs op in een beschouwing in
New Scientist. Het is nog niet zo
ver. maar Los Angeles als verla
ten spookstad lijkt dichterbij te
liggen dan de inwoners vermoe
den. De stad is alleen voor auto
mobilisten redelijkerwijs te be
wonen. brengt Hope in herinne
ring. Afstanden laten zich uit
drukken in tientallen kilome
ters, openbaar vervoer veui eni
ge betekenis ontbreekt, en of
een weg een trottoir heeft, moet
Je maar afwachten.
Het wegennet ls er ook op ge
bouwd om die verkeersstroom
te verwerken, maar Los Angeles
kwam er al in een vroeg stadium
achter dat dat niet automatisch
de meest Ideale oplossing was.
Een samenloop van geografi
sche omstandigheden hield al
die uitlaatgassen vaak op een
laag niveau vast. Onder invloed
van zonlicht verbonden be
standdelen zich chemisch tot
een prikkelende en hardnekkige
nevel: de beruchte smog.
Al twintig jaar voert Los Ange
les strijd tegen die bestanddelen
van uitlaatgassen: halfverbran
de benzine en stikstofoxiden.
Na een moeizaam begin lukte
dat met technische voorelenin
gen aan de auto's zeer aardig. In
de periode 1966-*77 werd de uit
stoot voor 95 procent beperkt.
Een centrale rol daarbij speel
den katalysatoren in het uitlaat
systeem. die de ongerechtighe
den in onschuldige produkten
omzetten.
Voorwaarde daarbij was de in
voering van loodvrije benzine.
De loodverbinding namelijk, die
diende om de verbrandingsei
genschappen in de motor te ver
beteren, vergiftigt de katalysa
toren. Loodvrije benzine met
toch goede verbrandingseigen
schappen is best te maken. Het
is alleen wat duurder en Je hebt
wat meer aardolie als grondstof
nodig. Belde omstandigheden
zijn van zeer directe betekenis
voor Los Angeles.
Mis
Er ging vorig jaar namelijk iets
mis met de kwEüiteit van de
lucht in de inmiddels flink opge
klaarde stad. De gemeten hoe
veelheden ozon, een betrouwba
re graadmeter voor smogvor-
ming, bleken ineens hoger dan
ze in tien jaar geweest waren,
meldt Hope. En ergens moest
iemand of een heleboel le-
manden in diezelfde lucht
honderd ton halfverbrande ben
zine hebben geïntroduceerd die
er helemaal niet had mogen zijn.
Een zeer plausibele theorie kan
deze waarnemingen verklaren:
steeds meer automobilisten die
wat zuinig aan willen doen, tan
ken goedkopere, loodhoudende
benzine. Ze beseffen niet dat ze
dat msiar één keer hoeven te
doen om hun uitlaatgas zuive
rende katalysatoren voorgoed
om zeep te helpen. De tijd dat
die toestanden werden inge
voerd, en dus uitgelegd, liggen
immers al weer Jaren terug.
En het wordt er niet beter op.
aldus Hope. Al vroeg in februari
veui dit Jaar (met de zon nog op
een laag pitje) vormcffc zich da
gelijks smog. Wanneer de tem
peratuur dasüde en op de fijne
neveldeeltjes waterdamp con
denseerde, vormde zich een dik
ke mist die avond aan avond het
luchtverkeer lamlegde. En dat
was geen gewone mist. Op de
voorruiten van de auto's zette
zich een vet kleverig laagje af
dat zelfs voor de geharde stads
bewoners een verrassing
vormde.
Het kan wel erger worden. Hoe
wel dat tot de Amerikanen nog
maar mondjesmaat doordringt
en tot hen niet Eüleen wordt
er sinds de gebeurtenissen in
Iran wat minder aardolie gepro
duceerd dan we gewend waren.
Het scheelt niet eens zo veel,
maar het is genoeg minder om
een merkbare krapte te veroor
zaken. Want het verbruik ge
draagt zich op korte termijn
weinig elastisch, weten we uit
ervaring.
In tijden van krapte hebben
oliemaatschappijen de natuur
lijke neiging om uit elke ton
grondstof zo veel mogelijk liters
benzine te maken. Dat komt er
op neer dat een zekere krapte
aan aardolie zich kan vertalen
in een stevig gebrek aan lood
vrije benzine.
Als, zo besluit Adrian Hope zijn
kleine nachtmerrie, de automo
bilisten van Los Angeles daar
door massaal gedwóngen wor
den om hun katalysatoren te
vergiftigen, brengt dat de stad
een grote stap dichter bij het
science-fictionachtige beeld van
de uitgestrekte metropolis die
voor mensen niet meer bewoon
baar is.
Techniek
Het ls een nachtmerrie, natuur
lijk. Er zijn gezondere aflopen
voor het verhaal denkbaar. Aan
de technische kant van het pro
bleem zijn langs twee lijnen op
lossingen in zicht. Katalysato
ren die niet vergiftigd worden
door lood. En automotoren die
zoveel schoner werken dat hun
uitlaatgas geen katalytlsche
zuivering meer nodig heeft.
Maar éls zulke oplossingen er
aan komen bij mijn weten
zijn ze er op praktijkschaal niet
hebben we Los Angeles nog
niet uit de mist.
Het daar nu rijdende autopark
van een slordig miljoen stuks
moet met de nü beschikbare
techniek weer in verantwoorde
staat worden gebracht. En zo
nodig zal door bindende ge
dragsregels voor oliemaat
schappijen de beschikbaarheid
van loodvrije benzine moeten
worden verzekerd. Daarmee
worden overigens olietekorten
verplaatst naar elders in het
land.
Dat zijn toch wel crisismaatre
gelen. Maar er dienen zich op
korte termijn weinig geloof
waardige alternatieven aan. Het
verplaatsingspatroon van een
samenleving laat zich niet even
veranderen, hooguit op langere
termijn beïnvloeden. Tenzij in
derdaad de nood voelbaar en
zichtbaar aan de man en aan de
vrouw komt. In een echte crisis
gaan de ontwikkelingen sneller
dan iemand eerst voor mogelijk
had gehouden. Het is alleen de
vraag of ze dEin ook in de meest
wenselijke zin veranderen en
het ls een zekerheid dat het pro
ces weinig comfortabel ver
loopt.
De moeilijkheid met het ener
gieprobleem is steeds weer. of
'mensen verstandige keuzen
kunnen maken in het stadium
dat er nog gekozen kan worden
maar de noodzaak daartoe niet
concreet voelbaar ls. Daarom is
misschien de nachtmerrie van
Adrian Hope op z'n minst een
nuttige gedachtenoefening.
Voor wie het zien wil. laat de
energiecrisis in één technolo
gisch zeer kwetsbare stad even
haar tanden zien.
Amerikaanse onderzoeken op het Nationaal tandheelkundig in
stituut ontdekten dat het effect van het kortwerkende verdo
vingsmiddel fentanyl afhangt van de vraag die Je aan proefperso-
nen stelt. Beschrijven zij experimentele pijnprikkels op een
intensiteitsschaal (lopend van „heel zwak" tot „uiterst sterk"!
dan werkt fentanyl duidelijk pijnstillend. Gemeten op een schaal
die de gevoelens van de proefpersoon beschrijft (van „een beetje
onprettig" via „erg vervelend" tot „zeer ondraaglijk"), dan maakt
toediening van fentanyl geen verschil uit. Pijn heeft kennelijk
twee dimensies, aldus Gracely, Dubner en McGrath, en daar
zullen onderzoekers voortaan rekening mee moeten houden op dit
toch al zo moeilijke terrein.
