Te kort gesprek over
kerk in Latijns-Amerika
1*71
imiummiimimiii
Een college over Bonhoeffer
I
Paasmap voor jongerenwerk
Trouw
Orthodoxe religieuze in Serbsky-Instituut Gevangenen
Conferenties
Nieuwe
boeken
VOORBIJGANG^
Christen-jood ni[
vanzelf Israëliër
DINSDAG 27 MAART 1979
TROUW/KWARTET
Van een onzer verslaggevers
NOORDWIJKERHOUT Hoewel het studiecongres in Noordwijkerhout over de politieke rol
van de kerk in Latijns-Amerika geen welomschreven strategie voor de komende jaren heeft
opgeleverd, spreken de organisatoren prof. F. Houtart (Leuven) en Paul van der Harst (Den
Haag, Solldaridad) van een groot succes.
Dat succes baseren zij op de open
sfeer, die de Latijns-Amerikanen on
derling -hebben geschapen en op de
uitkomsten van enkele van de studie
groepen. Vooral de verslagen van de
groepen over de rechten van de mens
en over de zogenaamde Trilaterale
Commissie en de leer van de nationa
le veiligheid trekken de aandacht
Dat de bijeenkomst toch niet hele
maal opleverde wat de organisatoren
er van hadden gehoopt, komt ook
doordat de duur ervan, drie dagen, te
beperkt was Studiegroep twee noem
de bovendien het onderwerp (..de
kerk en de nieuwe politieke strategie
ën") te ruim Deze groep vroeg bij
volgende ontmoetingen het onder
werp te beperken.
Trilaterale commissie
De groep die zich onledig hield met
het onderwerp „kerken, de trilaterale
commissie en de nationale veilig
heid" zette uiteen dat de VS. Japan
en West-Europa ln de „Trilaterale
Commissie" sinds 1973 bezig zijn de
kapitalistische wereld opnieuw in te
delen Terwille van de redding van
het kapitalisme uit zijn huidige crisis
heeft deze commissie, waaraan voor
aanstaande Amerikaanse en Europe
se politici en economen meedoen,
vastgesteld dat het gangbare soort
democratie ln West-Europa niet meer
bruikbaar is. Ook de militaire dicta
tuur van het Latijns-Amerikaanse
type wijst deze commissie van de
hand. Zij willen een formele democra
tie. waar de burgerlijke rechten van
de mens gehandhaafd worden en
waardoor het kapitalisme zou kun
nen gedijen.
De studiecommissie ln Noordwijker
hout wees op de uitspraak van de
trilaterale commissie, dat de multina
tionale ondernemingen terwille van
hun eigen voortbestaan niet langer
naar een zo hoog mogelijk winst moe
ten streven. Er ls dus slechts sprake
van een ogenschijnlijke verbetering.
In de groep werd spijt geuit, dat de
roomskatholieke bisschoppenconfe
rentie in Puebla zich wel stelde ach
ter een verbeterde handhaving der
mensenrechten, maar de logica van
de gedachten van de trilaterale com
missie niet heeft onthuld
Rechten van de volken
In deze studiegroep meenden de deel
nemers dat wel de burgerlijke men
senrechten verzekerd zouden worden,
maar dat het recht voor de arms ten
op voedsel, kleding, onderwijs en
huisvesting verwaarloosd zal blijven.
Prof. Houbart zei gisteren. „Het
grootste probleem ln Latijns-Ameri-
ka is niet dat Intellectuelen gefolterd
worden. Dat ls slechts een deel van
het vraagstuk. Erger ls dat de rechten
van het volk worden geschonden."
Houtart spreekt in tegenstelling tot
de rechten van de mens. over de rech
ten van de volken. HIJ bedoelt daar
mee dat de kleine boeren, het lom-
penproletarlaat ln dt krottenwijken
en de Indianen nu ook aan bod moe
ten komen. Daarin voorziet, naar hij
vreest, de trilaterale commissie niet
Het ligt op de weg van de kerk stem
te geven aan de armsten. Er is geen
zogenaamde „Derde Weg". Dit werd
uitgelegd door de Cubaanse angli
caan prof. Oden Marechal. vice-ree tor
van het protestantse seminarie van
Matanzas. Hij zei: „In Latijns-Ameri
ka bestaan maar twee klassen, die
van de onderdrukten en de onder
drukkers. De kerk moet daarom kie
zen voor een van twee wegen. Er is
geen derde klasse en daarom ls er ook
geen derde weg. HIJ veroordeelde
daarmee de politiek van de christen
democratie en de sociaal-democratie
en koos voor „diegenen die als socia
list of als marxist aan het socialisme
bouwen." zoals prof. Houtart formu
leerde „Wie voor de derde weg kiest,
komt ten slotte weer op de eerste
uit" aldus Houtart.
Paradijs
Voor dom Antonio Fragoso, de bis
schop van Crate us ln het noordoos
ten van Brazilië, staat Cuba het
dichtste bij het paradijs. Hij zette
uiteen dat zijn diocees, in het noord
oosten van Brazilië, bijna alleen uit
boeren bestaat. Meer dan de helft
heeft geen eigen land. Van de overige
is driekwart een kleine grondbezitter.
ZIJ verbouwen mais, bonen en ka
toen. Zij verkopen hun oogst voor een
lage prijs en merken dat de dingen
die zij er voor terug moeten kopen,
meestal geïmporteerde goederen, elk
Jaar weer duurder worden. De jeugd
verlaat het land en trekt naar de ruim
drieduizend kilometer verder gelegen
industriecentra, waar zij als onge
schoolden het vuile werk opknappen.
De kinderen van de rijke grondbezit
ters gaan ook naar de stad. waar zij
studeren en zij komen na hun afstu
deren niet meer terug. Het platteland
moet dientengevolge technische ken
nis en theologen ontberen. Bisschop
Fragoso zei dat deze situatie
„schreeuwt om hulp van God. God
heeft besloten te helpen", aldus de
Braziliaanse bisschop. „De christelij
ke boeren hebben ontdekt dat God
hen verder zal helpen. De kerk stelt
zich ten dienste van de bevrijding
van de mensen." Fragoso legde uit
hoe de kerkelijke hiërarchie vijf Jaar
geleden besloot zich te decentralise
ren. „Tien Jaar geleden heb lk tegen
de boeren gezegd, dat zij de eigen
geschiedenis ln de hand hebben. De
laatste vijf Jaar liggen de beslissingen
over wat de kerk doet bij het volk
zelf. Elke plaatselijke gemeenschap
heeft een eigen werkplan op eigen
niveau van bewustwording". Over de
manier van werken zei de Nederland
se priester Carlos Mesters, die lange
tijd in Brazilië heeft gewerkt: „De
mensen helpen er de bisschop om
beter bisschop te zijn".
f -
Illustratie uit de Paasmap
DRIEBERGEN Onder de titel „Wil er dan niemand
met mij waken" hebben vier jongerenorganisaties,
CJ.V. (Christelijk Jongeren Verbond), D J.C. (Doopsge-
sinde Jengdcentrale), HJ.R. (Hervormde Jeugdraad) en
LC.GJ. (Landelijk Centrum voor Gereformeerd
Jeugdwerk) een Paasmap uitgebracht.
Deze map wil in de eerste plaats een handreiking zijn
voor vrijwilligers in het jeugd- en jongerenwerk, wer
kend met groepen in verschillende leeftijdscatego
rieën.
In het eerste hoofdstuk wordt uitvoerig ingegaan op
vragen rondom het lijden. De drie volgende hoofdstuk
ken geven afzonderlijke programmasuggesties voor de
leeftijdsgroepen: 8-12 jarigen, 12-16 jarigen en 16
groepen. In het 5e hoofdstuk worden een volledige
liturgie voor een Paasvieriong plus bouwstenen voor
het samenstellen van een eigen liturgie geboden. Ver
volgens zijn twee verhalen opgenomen. Ten slotte tips
voor videobanden, bruikbaar in de groep als daar over
de beteklenis van Pasen wordt gesproken, ook zijn in
dit hoofdstuk enkele literatuursuggesties opgenomen.
De omslag van de Paasmap is een ontwerp van de
Amsterdamse kunstenaar Jan Koperdraat. Dezelfde
afbeelding is ook uitgebracht in vierkleurendruk op
posterformaat, als bijlage bij de map, maar ook afzon
derlijk verkrijgbaar.
De Paasmap (met poster) kost vijf gulden, inclusief
toezending. De prijs van de poster afzonderlijk is een
rijksdaalder. De Paasmap is bij aantallen goedkoper.
Belangstellenden kunnen bestellen bij één van de vier
jeugdorganisaties. We geven hier adres en gironummer
van de hervormde jeugdraad: postbus 114, Driebergen;
gironummer 48 28 00 (met vermelding: „Paasmap").
IC nrrtlnna I Amc
MOSKOU (KESTON) - De yijftig-
jarige orthodoxe religieuze Valerija
Makceva. die sinds juli 1978 vastzit, is
voor onderzoek opgenomen in het
Serbsky Instituut voor Forensische
PsychiaVte. Zij was gearresteerd om
dat zij godsdienstige voorwerpen had
vervaardigd.
Mevrouw Makeeva heeft reeds enkele
malen ln psychiatrische Instellingen
gezeten, nadat zij ln 1949 een geeste
lijke kwaal had voorgewend, tenein
de aan detentie in een concentratie
kamp te ontkomen. Tijdens haar hui
dige opname heeft zij de psychiaters
van het Serbsky Instituut overtuigd
dat zij niet, zoals eerder ten onrechte
was vastgesteld, aan schizofrenie
leed. De psychiaters hebben nu vast
gesteld dat zij zou lijden aan persoon
lij kheidsverandering. Haar familie en
bekenden, onder wie psychiaters,
hebben echter gezegd dat mevrouw
Makeeva geestelijk normaal ls. Zij
vrezen echter dat haar lichamelijke
gezondheid in gevaar kan komen, in
dien men haar zou plaatsen ln een
psychiatrisch Instituut.
waarin opgenomen: De Rotter
dammer. met Dordts Dagblad.
Nieuwe Haagse Courant met
Nieuwe Leldse Courant
Uitgave: Trouw/Kwartet BV
Hoofdredacteur Jenze Tammtnga
Directeur mg O Poslma
HOOFDKANTOOR
Pest Dos 859
1000 AW Amsterdam
tel 020-913456
teiei 13006
Pos!Q*o 66 00 00
San* Ned Credwtbarw
r 23 00 12 574
Gemeenlegoo Amstort)*™
X11000
REG» ROTTERDAM/DORORECMT
Postbus 948
3000 AX Rotterdam
tel 010-115588 (pi
eo berorgmgi
tel 010-115588 (redacbei
iel 115700 (mtskjrtend voo
atNertwiies)
REGIO OEN MAAG/LEIDEN
Postbus 101
2501 CC Oen Haag
lel 070-469445
Parkstraat 22
Oen Haag
REGIO NOORO/OOST-NEDERLANO
8000 AA Zwoae
W 05200-17030
Melkmarkt 56
Zwo*e
Abonnementsprijzen
Per maand I 15.90
Per kwartaal 47.70
Par ha« |aar f 95.40
Par laar f 186 .60
(ra adressan b
Opgave taNMMfcandMn 9-19 30 van
maardag t/m vt.|dag Op zondag van 18-
20 uur ie«e< 020-913456
Opgave mm.-advertenkes lei
020-936868 o» Ic»v4lel|k aan Mw* Adv
«Mottig postbus 433
1000 AK AMSTEROAM
AdreswH*»9,r,g«r uisluitend scrmfieNk
aan orue Amsterdamse adrgssen
Mevrouw Makeeva zelf zou liever
naar een werkkamp gezonden wor
den. dan een psychiatrische behande
ling te moeten ondergaan.
EKD verwijt Nederland
gebrek aan menselijkheid
HANNOVER (ANP) De Evangeli-
sche Kerk ln West-Dultsland (EKD)
verwijt degenen, die verantwoorde
lijk zijn voor de voortdurende gevan
genhouding van de vijf Duitse oor
logsmisdadigers. „gebrek aan mense
lijkheid" De raad van de EKD be
treurt dat alle pogingen mislukt zijn
om met „een daad van menselijk
heid" een eind te maken van de reeds
34 jaar durende gevangenschap, al
dus een te Hannover uitgegeven ver
klaring.
De zielzorger van de vijf gevangenen,
ds Karl Immer (Düsseldorf). heeft de
raad geïnformeerd over de situatie
van de gevangenen. Het zijn de „Drie
van Breda" Aus der Filnten, Fischer
en KotAlla. Erich Koch, die ln Polen
vastzit, en Rudolf Hess, die in april
zijn 85e verjaardag hoopt te vieren in
de geallieerde gevangenis te Berlijn-
Spandau.
Kardinaal Ams, de aartsbisschop
van Sao Paolo, sprak zondag in
Noordwijkerhout vanuit de positie
van het geïndustrialiseerde deel van
Brazllië's oostkust. In zijn aartsdio-
cees wonen tien miljoen mensen en
het is daarmee het grootste ter we
reld. Hij staat achter de leer van de
actieve geweldloosheid, die hij aan
duidde met „voortdurende vastbeslo
tenheid". HIJ legde uit dat hij zijn
werk begonnen was bij de politieke
gevangenen. HIJ stelde zichzelf elf
jaar geleden als eerste taak deze ge
vangenen op te sporen en hun advo
caten te bezorgen. Verder trachtte hij
bulten de gevangenis bij het volk
bewustzijn te wekken voor de politie
ke situatie door in zijn kathedraal
brieven voor te lezen met feiten en
waarin hij aandacht vroeg voor de
situatie en steun gaf aan de stakers,
ook aan de stakers van Philips, die er
nu zijn. In zijn pastorale brieven be
schreef de kardinaal de politieke ge
vangenen als zodanig en niet als ge
wone misdadigers, zoals de pers deed.
Het gevolg was dat de kardinaal werd
bedreigd met een proces, wanneer hij
een mis zou laten doorgaan die aan
de politieke gevangenen werd gewijd.
HIJ weigerde ln te gaan op het ver
zoek van de president „Doet u Uw
plicht, dan doe lk de mijne", ant
woordde lk aan Gelsel, zei kardinaal
Arns.
Liturgie en leven, serie van drie
conferenties, gewijd aan de viering
van het kerkelijk Jaar en de lijnen die
vandaaruit kunnen worden getrok
ken naar de samenleving, 30-31
maart. 27-28 april. 11-12 mei, Kerk en
Wereld, Driebergen (tel. 03438-2241).
Materialistische exégese, oriënta
tieweekend over de politieke lezing
van de bijbel m.m.v. ds Rochus Zuur
mond, 31 maart - 1 apri, Den Aler-
dinck. Laag Zuthem (tel. 05290-541).
Wanneer zeg je wit? Over het ge
sprek met andersdenkenden over het
geloof, zaterdag 31 maart 10.15-16.30
uur. Toerustingscentrum, Leusden
(tel 033-43244).
Werken met groepen voor maat
schappelijk werkenden, 2-6 april.
Guldenberg, Helvolrt (tel.
04118-2424).
Christelijke hulpverlening, spre
kers drs Th. Kruisman (bijbelse hulp
verleningsmodellen), prof. dr J. D.
Dengerink (mensbeeld in bijbel en
wetenschap), drs W. G. Rietkerk.
Krijn de Jong, dr M. Helsloot, Bart
van Empel, drs D. A. van Wijnen.
Gespreksgroepen over hulp aan ver
slaafden, volwassen worden, homofi
lie, groepstrainingen enz., 5-7 april,
De Bron, Oud Leusden. Inf. tel. 03438-
5744 (werkgroep Studie Evangelische
Hulpverlening).
Christen zijn op school, Windroos
weekend met ds J. Noltes en Gert van
den Bos, 6-7 april, De Eikeikamp, Eist
(U.). Inl. en aanm. IZB (tel. 033-11949).
Omgaan met verandering, voor
leidinggevenden in de bejaardenzorg.
2-4 apri,, 't Dackhues, Huissen (Gld.)
(tel. 085-259105).
Oriëntatiedag theologiestudie
hervormde kerk voor a.s. studenten
met o.a. prof dr H. Berkhof en drs G.
H. Wolfensberger, donderdag 5 april
10.30-16 uur. De Voorhof. De Bilt. Inl.
tel. 03438-2548.
Stille retraite met dr J. Kijm, 17-
26 april. Maria Reparatix, Witma
kersstraat 14, Maastricht (tel. 043-
16304).
Homoseksueel zijn en geloven, 21-
22 april. Woudschoten, Zeist. Inf. en
aanm. initiatiefgroep „homoseksuali
teit en de kerken" (tel. 020-231192).
Geloven in het werk, voor mede
werkers van verpleegtehuizen, 23-24
april. Den Alerdlnck, Laag Zuthem
(tel. 05290-541).
Met vreugde op weg door Ingrid Tro-
bisch. Uitg. Oosterbaan Le Cointre,
Goes, 222 pag., prijs 16,90. Autobio
grafisch boek van de echtgenote van
de bekende christen-psychiater Tro-
bisch, o.m. over vestiging zendings-
post in Afrika.
Eerst geloven, dan zien, bundel „ge
dachten over het meegaan met men
sen in hun laatste levensfase", sa
mengesteld door A. S. Ekelmans-van
Klaveren. Ultg. Oosterbaan Le
Cointre, Goes, 91 pag., prijs 13,50.
Tot de medewerkers behoren ds. J. J.
Rebel en dr. A. J. H. Thiadens.
Weer licht door Thomas Pinkhoff.
Uitg. Buijten Schipperheijn. Am
sterdam, 64 Pag. prijs ƒ12.50. Ge
dichten- en gedachtenbundel: stuk
jes bij bijbelgedeelten en gedichten.
De auteur is verbonden aan de chris
telijke academie voor beelden kun
sten te Kampen.
door Laura Reedijk-Boersma
Toen ik in Trouw las. dat Bethge op
22 maart in Utrecht colleges over
Bonhoeffer zou komen geven, nam ik
me vast voor om daar heen te gaan.
Ik herinnerde me de Paasdagen van
een jaar of tien geleden, die we met
ons gezin op Ameland doorbrachten.
Overdag wandelden we in de gieren
de wind langs een koud strand, 's
Avonds, als de kinderen sliepen, las
ik ademloos in de grote biografie van
Bethge over zijn vriend Bonhoeffer.
Zelden heb ik met zoveel plezier en bewonde
ring een werk gelezen, bewondering voor de
beschrevene en voor de schrijver.
Voor mijn doctoraalexamen bestudeerde ik
het werk. het leven en lijden van Bonhoeffer
Dat heeft een diepgaande invloed gehad op
mijn eigen denken en preken.
Daarom wilde ik me dit college niet laten
ontgaan. Ook anderen dachten er zo over: al
voor elf uur stonden enkele grijsharige dames
en heren te wachten, bijna allemaal predikan
ten of emeritae of -tl uit de omtrek.
Ik ging eigenlijk in eerste instantie meer om
Bethge te zien. dan om hem te horen. Gelukkig
was ook het horen een genot
De grote collegezaal was helemaal gevuld. Pro
fessor Hasselaar leidde Bethge hartelijk in en
zei met een grapje, dat we hem ..zugehörig"
zouden zijn.
Wij hebben zeer goed toegehoord
Weer kwam ik onder de indruk van de diepte
van het denken van de grote theoloog Bon-
hoeffer Bethge sprak over het begnp „schuld"
in zijn denken Zijn college had hij in drieën
gedeeld Schulderkenntnis. Schuldbekenntnis
on Schuldübernahme Hij liet zien hoe Bon
hoeffer al vroeg diepgaand over dit onderwerp
heeft nagedacht Maar nooit heeft hij het ver
engd tot persoonlijke, individuele schuld al-
schuld,
schuld.
maar geen woord over historische Dat was heel moeilijk.
Dietrich Bonhoeffer
leen, of tot „schuldgevoel" Als één van de
eersten van zijn tijd heeft hij gewezen op de
„geschichtliche". de historische en de politieke
schuld.
In zijn „Ethik" heeft Bonhoeffer vroegere ge
dachten uitgewerkt Bethge heeft het nog niet
geheel voltooide boek na de oorlog uitgegeven.
Thuis heb ik ze nog eens opgezocht, de hame
rende woorden: „Die Klrche bekennt sich
schuldig. Tienmaal herhaald „De kerk be
lijdt dat zij het willekeurige gebruik van bruut
geweld, het lichamelijk en geestelijk lijden van
talloze onschuldigen. onderdrukking, haat en
moord gezien heeft, zonder de stem voor hen
verheven te hebben, zonder wegen gevonden te
hebben om hen te hulp te snellen. ZIJ is schul
dig geworden aan het leven van de zwakste en
meest weerloze broeders van Jezus Christus
Als één van de eersten, als één van de weinigen,
heeft Bonhoeffer dat gezien en gezegd Terwijl
de zogenaamde „Stuttgarter Schuldbekennt
nis" van 1945 de Joden nog niet eens noemt!
Ook in onze tijd is het woord „schuld" in de
Bondsrepubliek bepaald nog niet in de mode.
zei Bethge. ook niet na een televisiefilm als
Holocaust
In twee onlangs verschenen geloofsleren, cate
chismussen. staat onder het trefwoord
..Schuld" veel over schuldgevoelens en over de
therapie daarvan, ook iets over juridische
Bethge begon zijn lezing met te zeggen, dat
Helmut Kohl het woord „schuld" niet diep
genoeg had doordacht. Dat was pijnlijk geble
ken tijdens het televisiegesprek met Nederlan
ders. dat in West-Duitsland zoveel opschud
ding heeft veroorzaakt, omdat aan Kohl zulke
scherpe vragen werden gesteld. Helmut Kohl
had zich na dit gesprek „gedegradeerd ge
voeld. Het had hem een gevoel van hulpeloos
heid gegeven.
Bonhoeffer heeft diep nagedacht over wat
schuld is. Schuld is springstof en kleefstof (kit).
Schuld verbindt mens met mens. dat is de
„Sozialitat" van de schuld. En aan de andere
kant isoleert het de enkeling in een „atomisie-
rende Isolierung".
Maar in wezen is ieder medeschuldig aan de
daad van de ander
Het indrukwekkendst vond ik het slot van de
rede van Bethge. Over de Schuldübernahme
Vooral in dit gedeelte bleek de diepe vriend
schap die hij voelde voor Bonhoeffer. die in
zijn leven had waargemaakt wat hij had ge
zegd: dat schuldbelijdenis zonder „Aktion".
zonder daden, erger is dan géén schuldbelijde
nis. In zijn leven zien we de structuur van het
„verantwoordelijke" leven. „Verantwoordelijk
heid" is één van de kernbegrippen bij Bonhoef
fer; daarin blijkt duidelijk het relationele in
zijn denken, het „Beziehungscharakter"
Christus is de werkelijk verantwoordelijke. Hij
werd „zondeloos-schuldig" door de schuld over
te nemen („Schuldübernahme") Bethge noem
de een citaat van Hans Iwand, dat kennelijk
veel indruk op hem (Bethge) gemaakt had.
want hij herhaalde het enige keren: „Alle
schuld wacht tot iemand die op zich neemt."
„Alle schuld wartet" En Bethge liet zien hoe
ook Bonhoeffer de schuld op zich genomen
heeft, door zich niet aan het lijden te onttrek
ken. (O.a. door niet uit de gevangenis te ont
vluchten toen hij daar de kans voor kreeg, om
zijn familie niet in gevaar te brengen.)
Bethge zei: Iemand als Bonheoffer heeft het op
zich genomen, incognito en zwijgend
In de gevangenis schreef Bonhoeffer een frag
ment van een toneelstuk. Daarin komt iemand
voor, die „woordeloos, onbegrepen en een
zaam" zijn offer brengt. Die het noodzakelijke
doet. Zo heeft Bonhoeffer. in de navolging
„Nachfolge" van Christus, het offer gebracht.
Het was pauze. Ik ben naar huis gegaan, omdat
ik bang was voor in stuntelig Duits uitgespro
ken. verkeerde vragen.
Thuis heb ik opgezocht hoe oud Bethge was.
Bonhoeffer is in 1906 geboren Bethge in 1909.
Hij is dus zeventig, of wordt dit jaar zeventig.
Dat zou je niet zeggen. Ik werd getroffen door
zijn rustige blik. door de rust van zijn voor
dracht, onverstoorbaar, ondanks de vele hin
derlijke storingen door mensen die te laat
binnen kwamen. Vooral werd ik getroffen door
de ingehouden emotie op het eind.
Wonderlijk, zo'n leven, dat voor een heel groot
deel is gewijd aan de nagedachtenis van zijn
beste vriend. Bethge heeft zijn werk uitgege
ven. onder meer de brieven uit de gevangenis,
hij heeft de indrukwekkende biografie geschre
ven. hij houdt lezingen over zijn werk.
In de biografie zocht ik het trefwoord „Bethge"
op en vond daar alleen de naam van zijn
vrouw, de dochter van een zusje van Bonhoef
fer: Renate Bethge. Zichzelf, de beste vriend,
noemde hij niet. Evenmin noemt hij zichzelf in
een artikel in het boek „Begegnungen mit
Dietrich Bonhoeffer". dat „Freunde" heet. Zo
bescheiden is hij. Terwijl de beroemde brieven
met de nieuwe theologische inzichten, gericht
zijn aan hem.
En ik vroeg me af. of Bethge zelf wellicht ook
leefde met een gevoel van schuld, het „schuld
gevoel van de overlevende", omdat het leven
van zijn vriend gewelddadig was beëindigd in
het concentratiekamp Flossenburg, terwijl hij
zelf was blijven leven?
Het was een belevenis om dit uur bij te wonen.
drs. L. C. J. Reedijk-Boersma is als hervormd
predikant verbonden aan het bejaardenhuis
„Spathodea" in Zeist.
VRAGENOM
ONKERKELIJKHEID
In de eerste helft van deze eeuw
de uiterst rechtse Action Frang t
Frankrijk een belangrijke plaat
Onder de lezers van het orgaan S'
bevonden zich vele katholieke fa
royalisten. In 1926 wordt de ben -
door de aartsbisschop van Bord
en vervolgens door de Paus L
veroordeeld. Men kan zich over
stellingname verheugen en tege3d
zich afvragen of dit verbod gepars
ging met een voor de kerkleden 1
aannemelijke begeleiding.
Brassilach, een fervent aanhani v
van de A. F., antisemiet en vant
zij n collaboratie na de oorlog 1
gefusilleerdschrijft over de er
verwarring die de pauselijke F
veroordeling teweegbracht. Hij
een boek van Jean de la Varend dl
dat het beeld beschrijft van dief2
mensen wier nationale geloof h(
ontnomen is en de ontreddering g
in het katholieke geweten van
Frankrijk is veroorzaakt. Menst is
zich hun leven lang voor de kerk
het verdwenen koningschap) he Er
uitgesloofd werden van de enev
de andere geconfronteerd met dlc'
weigering van priesters om aan
sterfbed te verschijnen. Kerkeli 6
begrafenissen gaan niet door. „flj;
kon in die dagen doodkisten lan 1
zien komen zonder priester. De I a
werden door de geestverwanten
de gesloten kerkdeuren gezet. t< v
de verzamelde menigte psalmen1
of de rozenkrans bad. De deurei të
gingen niet open". Het doet den a
aan maatregelen die bepaalde a'
bisschoppen vandaag uitvaardi n
zij het van een geheel andere kaï^1
die evenmin begrepen worden. 13
deuren blijven gesloten. De ban
wordt doorgesneden. Jarenlang v'
hebben mensen met toenemend!
belangstelling kennis genomen F'
de herleving van het werkelijk
christelijk geloof binnen de oudF*
kerkmuren. En dan ineens is er d c
bisschop die alles terugdraait. 1*8
kerkdeuren gaan weer dicht en d01
mensen moeten maar zien dat ze
terechtkomen. Dat is: vragen on
onkerkelijkheid. En: vragen om
loslaten van het geloof.
Beroepingswerk
NED. HERV. KERK
Beroepen te Vollenhove (P. Dl
te Wieringermeer; te Wass
(toez.): N. van Egmond studéa
pred. te Utrecht; te Vlaardingf'
S. Alma te Soest.
Aangenomen naar Amsterdai
tergraafsmeer: A. Alblas ka
Amsterdam.
GEREF. KERKEN
Beroepen te Purmerend: J. Hri
haas te Hilversum. b
Aangenomen naar Den Burg (T
R. J. Blaauw te Krabbendljke.
ce
CHR. GEREF. KERKEN
Beroepen te Bunschoten: R]
Beek te Baarn, die bedankte
Woerden; te Soestdljk: G. Bil]
Bennekom.
Bedankt voor Assen: J. Gei
Winschoten.
GEREF. GEMEENTEN li
Beroepèn te Beekbergen: J. KaJ
Werkendam.
Bedankt voor Vlissingen: A. Mc
.ken te Nieuw Beijerland vooi
Haag Centrum: A. Hoogerl
Krabbendijke; voor Boskoop:
gunst te Veen; voor Scherpenzi
Visse te Kootwijkerbroek; vc
Ann al and en voor Kruiningi
Koster te Barneveld.
GEREF. GEM. IN NED.
Bedankt voor
lan te Rhenen.
Mgr A. Rinkel "i
In zijn woning in Utrecht is <f<
Jarige leeftijd overleden de emeö(
aartsbisschop van Utrecht va|c
oud-katholieke kerk, mgr dr Anw
Rinkel. Mgr Rinkel werd in 19*
priester gewijd. Hij was pasto|.
Enkhuizen en Amersfoort en d(fci
de 28 jaar dogmatische theologie
het oud-katholiek seminari^
Amersfoort. In 1937 werd hij
aartsbisschop gekozen. Hij zoi
ambt 33 jaar vervullen. In 1970 vb
aartsbisschop mgr Kok hem opiii
Rinkel heeft baanbrekend werkfi
de oecumene verricht en bezocn
der meer de oosters orthodoxe f
archen van Constantinopel en]
.kou. Ook met de anglicaanse kef'
meenschap onderhield hij nauwb
tact. Mgr Rinkel was ere-doctofc
de theologische faculteit van d\.
versiteit van Bern en van het seö
rie der episcopale kerk in New L
ere-kanunnik van het metropoli|j
kapittel en ridder in de orde va
Nederlandse Leeuw. De uit«
plechtigheid van mgr Rinkel
vrijdagmorgen plaats in de kathT
le kerk aan het Willemsplantsoi
Utrecht.
JERUZALEM (ANP) Een chrj
jood kan niet op grond van het t
recht van het ganse volk van f
aanspraak maken op het Israë*
staatsburgerschap. Het hof
rechtshof te Jeruzalem heeft l
dat buitenlanders het Isra$
staatsburgerschap pas krijgen a
het joodse geloof aanhangen en
lid van een ander godsdienstig
nootschap zijn.
Deze uitspraak is gevallen in de)
van Eileen Dorflinger. die well
de Amerikaanse nationaliteit 1
maar erkenning van haar
recht" in Israël wilde. Zij had zié
het gerecht gewend nadat ha}
1976 haar Israëlische pas was c
men omdat zij van het chri
eHoof bleek te ziin
