'Niet „nuttig" menselijk leven
dreigt vernietigd te worden'
Genuanceerde natuurlijkheid
in rollen op achtergrond
Joke van Leeuwen:
Theodora Geraet^
(18) prijswinnares
Lessings natuurlijkheid helder uitgewerkt
Uitstekende-
vocale
prestaties
Veel sprekers op EO-congres tegen abortus
Wiesje Bouwmeester overleden
Een enig eigen kabaret
Nationaal vioolconcours 1979
.MAANDAG 26 MAART 1979
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
tjt-»
Van een medewerker
DEN HAAG Met het zingen
van twee coupletten van het
Wilhelmus besloten de onge
veer duizend bezoekers in het
Congresgebouw zaterdag het
door de Evangelische Omroep
georganiseerde congres tegen
abortus provocatus. Een dag
lang hadden zij toen sprekers
van zeer verschillende kerke
lijke en politieke pluimaee in
alle toonaarden horen uitleg
gen waarom het wetsvoorstel
van het kabinet-Van Agt inza
ke abortus volgens hen geen
steun verdient Het congres
vormde een onderdeel van
EO's actie „Vóór het Leven".
Bisschop mgr. dr. A. J. Slmorüs zei 's
morgens dat bescherming van onge
boren leven iedereen raakt, ongeacht
zijn levensbeschouwing. „De roeping
om een concrete en volstrekt unieke
persoon te zijn ligt in het menselijk
embryo van het prilste begin al beslo
ten. Dat geldt voor elke zienswijze die
althans het persoon-zijn van de mens
erkent; of die zienswijze nu christe
lijk is of louter humanistisch." aldus
de bisschop, die er aan toevoegde dat
verruiming van de mogelijkheden
voor abortus neerkomt op prijsgeven
van (en in elk geval tornen aan) de
waarde en de waardigheid van de
mens zelf als grondslag van de sa
menleving.
Collectiviteit
Hij meende dat men met de nieuwe
abortuswetgeving een bedenkelijke
weg in dreigt te slaan, te weten die
van het collectivisme. „Daarin wordt
de individuele mens van subject tot
object, ten gebruike van de collectivi
teit. De eerstvolgende stap wordt dat
ook dat mensen hun leven niet langer
zeker zijn die wegens lichamelijke of
geestelijke onvolwaardigheid, we
gens ouderdom of ongeneeslijke ziek
te, of zelfs wegens bepaalde ideeën of
strevingen van geen nut of schadelijk
worden geacht voor de collectiviteit."
Ook andere sprekers zagen een derge
lijk afglijden naar vernietiging van
elk leven dat niet „nuttig" meer is al
in het verschiet. De ethicus prof. dr.
W. H. Velema (hoogleraar aan de
Theologische Hogeschool in Apel
doorn) bijvoorbeeld, die betoogde dat
er weinig fantasie voor nodig is om te
bedenken dat wetten met betrekking
tot (liquidatie van) andere groepen
dan ongeborenen op de abortus-wet
geving zullen volgen.
„Wie menen nü geen argumenten te
hebben om dit wetsvoorstel af te wij
zen, zullen straks evenmin argumen
ten hebben om legalisering van
euthanasie te keren. Niet slechts de
ongeneeslijk zieken komen daarvoor
in aanmerking, maar ook de demen
terende bejaarden, de psychopaten,
die te lastig zijn of te veel geld kosten,
de diep geestelijk gestoorden zullen
onder de valbijl van een moderen
utilistisch ethos het leven verliezen,"
aldus prof. Velema. „Als dit wetsont
werp wordt aangenomen, zijn de nor
men terzake van het ongeboren leven
gevallen. Het zedelijk oordeel wordt
geheel aan de vrouw ën haar arts
overgelaten."
Op het congres waren aanwezig on
der meer bisschop Simonis (links),
prof. dr. F. Alting von Gensau
(midden) en Tweede Kamerlid Van
Leijenhorst (CDA).
In de betogen van de vele sprekers
werden tientallen juridische, sociale,
religieuze, politieke en ethische argu
menten tegen het wetsvoorstel aan
gedragen. Enkelen hielden zich ook
uitvoerig bezig met de nood van de
ongewenst zwangere vrouw en met
name mevrouw mr. dr. F. T. Diemer-
Lindeboom hield een lang referaat
over de geschiedenis en huidige mo
gelijkheden van adoptie in ons land.
En bisschop Simonis zei: „Het kan
niet genoeg worden herhaald dat
voor de nood van de vrouw en andere
betrokkenen alle begrip en meeleven
moet zijn en dat daarin op velerlei
wijzen hulp kan en moet worden ge
boden. Maar dat men de nood van de
ene mens zou oplossen door de dood
van een ander mensenleven, blijft in
elke nog menselijk te noemen samen
leving ontoelaatbaar."
Dat ontoelaatbaar werd ook uitge
sproken door dr. M. J. J. A. Imkamp,
voormalig Kamerlid voor D'66, die
rond het wetsontwerp inzake abortus
al „Eichmann-effecten" zag opdoe
men, waarmee hij zich in feite aan
sloot bij mgr. Simonis en prof. Vele
ma. Imkamp wees er op dat Eich-
mann zelf nooit een moord maxi
maal één keer heeft begaan, maar
wel de organisatie op zich nam voor
de vernietiging van tallozen. Door het
abortus-wetsontwerp te aanvaarden,
zouden politici naar zijn mening in
dezelfde situatie komen. „Zij geven
het kader aan waarbinnen de vrouw
tot moord over kan gaan," zei hij.
Dr. Imkamp riep politici op hun ver
antwoordelijkheid in te zien. En hij
.adviseerde de aanwezigen hun lid
maatschap van omroepverenigingen
op te zeggen als die programma's
brengen, waarin abortus wordt geto
lereerd. Hij voegde er aan toe zelf zijn
14-jarig lidmaatschap van de VPRO
om die reden te zullen beëindigen en
over te stappen naar de EO.
„Dat doe ik op grond van het abortus
standpunt van de EO. Het betekent
niet dat ik de EO niet een stukje
ironie toewens, maar waar men werkt
worden nu eenmaal fouten gemaakt.
Ik moet ook leden van het CDA aan
bevelen hun lidmaatschap op te zeg
gen. Ik heb recht van spreken, want
ik heb zelf op Van Agt gestemd, het
geen móeilijk was, want ik zat voor
een andere partij in de Kamer."
Volgens dr Imkamp maakt het wets-
Door Jac. Kort
Mr. dr. M. J. J. A. Imkamp, een der
sprekers op het congres.
ontwerp iedere zwangere vrouw tot
rechter. „Op gezag van de politici
spreekt zij straks het doodvonnis uit
over haar kind."
Vaders
Verscheidene sprekers wezen er op
dat in de discussie over abortus de rol
van de verwekkers niet ter sprake is
gekomen. Mevrouw Beerman-de
Roos, kinderarts, pleitte er voor dat
de vaders van kinderen die door vrou
wen ongewenst worden geacht in op
stand komen. „Dat zou een hele ken
tering geven in de discussie," zei ze.
Enkele juristen brachten juridische
protesten tegen het wetsontwerp in
stelling. Zo betoogde prof. jhr. dr. F.
A. M. Alting von Geusau dat Neder
land zich met het ontwerp op een
hellend vlak begeeft. Hij bestreed de
opvatting dat de wetgever zich moet
aanpassen bij maatschappelijke ont
wikkelingen.
„Ais het om essentiële beginselen van
de rechtsorde ging is men altijd tegen
de maatschappelijke ontwikkelingen
in gegaan. Dat er arbeidswetten kwa
men, was geen gevolg van het feit dat
de arbeiders het in het kader van
maatschappelijke ontwikkelingen zo
goed hadden, integendeel. En ook
wetten die rassendiscriminatie be
strijden, gingen regelrecht tegen de
maatschappelijke ontwikkelingen
in."
Een verpleegkundige riep haar colle
gae op medewerking aan abortus pro
vocatus in ziekenhuizen te weigeren.
Tussen de toespraken door werd mu
ziek ten gehore gebracht.
door André Rutten
AMSTERDAM Wiesje
(Louisa Maria) Bouwmeester,
de Jongste dochter van de be
faamde Louis Bouwmeester,
is vrijdag Jl. overleden. In au
gustus zou zij zeventig Jaar
geworden zijn. Zij had al ge
ruime tijd hartklachten en
was daarvoor opnieuw in het
Wilhelmina-ziekenhuis opge
nomen.
Wiesje Bouwmeester maakte haar de
buut in het gezelschap van haar va
der toen ze net dertien Jaar was. als
Kareltje in ..voerman Henschel" van
Hauptman. Haar laatste rol speelde
zij nog maar enkele maanden gele
den: de njanja in Tsjechows „Drie
Zusters" bij het Publiekstheater, en
enkele maanden daarvoor, aan het
begin van het seizoen, bij hetzelfde
gezelschap, een verwante figuur in
Tjsechow „Oom Wanje".
De gave natuurlijkheid, die zij daarin
bereikte, was tekenend voor de laat
ste periode van haar loopbaan, en
misschien voor haar hele. die niet
zozeer spectaculair is geweest als
veelzijdig. In die beide Tsjechow-rol-
len verscheen zij in die kleine brokjes
samenleving als een weinig opvallen
de, maar vanzelfsprekende, levens
lang zorgende aanwezigheid, verwe
ven met het hele leven van bijna
iedereen. Behalve met dat van som
mige nieuwkomers, zoals schoonzus
Natasja in „Drie Zusters", die haar
dan ook klein stukje schrijnende
tragiek als niet meer nuttig het
huis uit wil hebben. Toch is dat een
moment, waarop juist de waarde en
de betekenis van de oude njanja voor
de anderen duidelijk belicht wordt.
De manier, waarop Wiesje Bouw
meester daarop reageerde, was tege
lijk zo onderdanig als zij zich in haar
zorgzaamheid haar leven lang gedra
gen heeft, maar ook getuigend van
haar gekwetste gevoel voor eigen
waarde. dat zij terecht aan die levens
lange zorg ontleend heeft. Een zwij
gende, maar treffende kritiek op het
gedrag van de schoonzuster. Wiesje
Bouwmeester werkte dat met subtie
le kleine middelen raak uit. Haar al
tijd doorgaande zorgzaamheid was in
Oom Wanja wat nadrukkelijker in
beeld gebracht door de njanja daar
bijna constant appelen te laten
schillen.
Wiesje Bouwmeester was 28 augustus
door Ber Huising
Wiesje Bouwmeester
1909 in Amsterdam geboren. Zij heeft
bij haar eigen vader gespeeld, bij
Ruys, ook in de Nationale Revue, de
Bouwmeester-revue bij het cabaret
van Toon Hermans. Zij heeft ook een
eigen gezelschap gehad, waarmee zij
o.a. Indië bezocht. Verschillende ja
ren was zij lid van de hoorspelkern.
De laatste jaren heeft zij bij verschil
lende gezelschappen gastrollen ge
speeld.
door André Rutten
DEN BOSCH Het zuidelijk
toneel Globe heeft onder re
gie van Ulrich Greitf een zorg
vuldige en daardoor boeiende
voorstelling gemaakt van
Lessings „Minna von Barn-
helm" zaterdagavond ln de
Casino-schouwburg van Den
Bosch.
BIJ de Saksische domineeszoon Gott-
hold Ephraim Lessing (1729-17(11,
twintig Jaar ouder dan Goethe) be
gint de Duitse toneelschrijfkunst. Al
hoewel hijzelf vond, dat hij ten ont
recht als dichter, als kunstenaar ge
roemd werd. HIJ wilde reële mensen
van zijn tijd op het toneel uitbeelden.
Dat doet hij in „Minna von Barn-
Speciaal vandaag
helm" (ln 1767 verschenen), het eer-1
ste, en nog altijd beschouwd ais het
beste Duitse blijspel.
Voor Lessing kon er van kunst slechts
In Simonskoop grafmenten
uit de nieuwe speelfilm „Deer-
hunter".
Ned. 1/20.10
Bedoeld als inleiding voor
de serie Holocaust vertoont de
TROS de film „Endlösing",
een Duitse documentaire over
de Jodenvervolging van 1933
tot 1945.
Ned. 1/21.55
De liefde van Donal en Sal
ly is een Engels tv-spel over de
relatie tussen geestelijk ge
handicapten.
Ned. 2/22.00
Over de machthebbers die
Napoleon op de knieën dwon
gen gaat de tv-film „Ein Frie-
den für die armen Seelen".
Duitsl. 2/21.20
Gespreksthema in „Plein
Publiek" is de rol die het werk
in ons leven speelt.
Hilv. 2 9.00
In „Het Leesboek" van de
VPRO kunnen luisteraars via
de telefoon hun favoriete ge
dichten en prozafragmenten
voorleien.
II ft v3 01.02
Liesbeth Coops als freule
Minna von Barnhelm in de voorstel
ling van Globe
sprake zijn, als zij samenviel met
natuurlijkheid. Die „natuurlijkheid"
van het stuk brengt Ulricht Greiff
met zijn spelers zeer genuanceerd tot
leven, al is uit de inleiding van zijn
dramaturg Lothar Schwab ln de
tekstuitgave 3,50) te herkennen,
dat ook gebruik gemaakt is van de
verfijnde manier, waarop Lessing
oude theatertradities ln die natuur
lijkheid inpastte.
Het is wel de natuurlijkheid van toen
het stuk speelt op 22 augustus
1763, in een Berlijnse herberg, kort na
het einde van de zevenjarige oorlog
tussen Pruisen van Frederik de Grote
en Saksen met bondgenoten maar
je herkent die natuurlijkheid vrij
snel. Vooral ln de meer intieme scè
nes, zoals die tussen freule Minna von
Barnhelm (Liesbeth Coops) en haar
kamermeisje (Guusje van Tilborgh),
van boeren-afkomst, maar tegelijk
met de freule opgevoerd. Het verschil
in stand is, ook in de manieren, wel
duidelijk, maar de openhartige ver
trouwelijkheid overheerst, waardoor
kritische opmerkingen van het meis
je als natuurlijk aanvaard worden,
ook door de freule. De feodale trekjes
in haar worden naar de achtergrond
gedrongen door de onafhankelijkere,
vrijere opvattingen van de opkomen
de burgerij van die dagen, waarnaar
zij in feite leeft en handelt. In dat
opzicht corrigeert zij drastisch (en
daar gaat het bijspel over) de feodale
eeropvattingen bij haar verloofde,
majoor von Tellheim, die overigens
ook naar de nieuwere opvattingen
handelt (Theu Boermans). Zij is hem
in Berlijn is komen zoeken, omdat zij
al maanden niets meer van hem ge
hoord heeft. Bij het sluiten van de
VTede is hij als majoor uit het Pruisi
sche leger ontslagen, Is bovendien
gedeeltelijk invalide, heeft al zijn
geld verloren, heeft geen enkele
maatschappelijke betekenis meer,
vindt dus dat hij Minna niets meer te
bieden heeft, totdat hij ln ere hersteld
zal zijn.
Het blijspelkarakter van het stuk ligt
ln de gelukkige afloop, ook ln de
spitste dialogen tussen freule en ma
joor, en ln de reacties van hun
„knechten", de traditionele bijspelfi
guren op een gelukkige manier ver
menselijkt juist ln de verhoudingen
met hun „meesters" (Guusje van Til
borgh. Michel van Rooy, John Ley-
sen). Met daarnaast nog de waard als
geslepen politiespion (Henk Uiter-
wijk) en een de Frans-Pruisische hof-
tradities hekelende hoffiguur (Theo
.de Groot). Dekor en kostuums van
Wolf Münzner ondersteunden de na
tuurlijkheid van het spel door in een
sober toneelbeeld kenmerkende ele
menten voor de werkelijkheid van de
Berlijnse herberg van toen aan te
brengen.
Een treffend beeld van een beginnen
de burgerlijke samenleving waarvan
wij twee eeuwen later weten hoe het
verder is gegaan is.
Zaterdagavond in Amster
dams Suikerhof, een gauw
stampvol, rokerig zaaltje, ou
derwets echt voor cabaret,
maakten we Joke van Leeu
wen mee in haar, jammer ge
noeg nogal korte, programma
Moeder dan Gisteren.
Zo dat zij het podium opkomt om te
zeggen dat ze ergens binnenkomen
altijd zo moeilijk vindt, is ze er al en
staat ze daar zoals ze is, sterk per
soonlijk en dus oorspronkelijk, met
eigen teksten, eigen humor, over wat
ze zelf heeft waargenomen en over
dacht, en kort en bondig weet te
brengen, het een na het ander.
En je hebt het maar te nemen, Je slikt
het trouwens graag, totdat zij van de
eeuw van het kind, het jaar van dit en
de maand van dat, aan het kwartier
van de pauze toe Is. Daarna gaat ze
met dezelfde vaart nog even voort,
totdat ze komt aan het einde, waarop
andere artiesten hun publiek vragen
om even mee te doen en mee te zin
gen, maar zij heeft liever een paar
minuten stilte, want dan kun Je beter
horen wie er niet meedoet.
Ze is (was) eenvoudig in het zwart, ze
heeft een stevige stem, een fel paar
ogen, en, in Henrlëtte Oudshoom. een
volledig bijpassende goede pianiste.
Ze heeft het, behalve bij dat binnen
komen, nog meer over gezellig en
leuk bedoelde bijeenkomsten van
vreemde mensen: een housewarming-
party van deftige lieden, een reünie
van oud-scholieren met hee ben jij
het? hoe gaat het? en verder niets. Zij
vertelt en speelt de angsten van een
kind, of de trots van een lieve, debiele
vlaggennaaister met kleine kunstjes:
ken je dat? ken je niet hè? Ze houdt
een korte, komisch nietszeggende le
zing over de vrouw in de kunst, en
heeft het over rampen met vele doden
die gelukkig niet zo erg zijn, want er
waren geen land- of rasgenoten bij
betrokken. Ze holt het vriendelijk be
grip voor gastarbeiders volkomen uit.
En in haar argwaan tegen onze ge
schiedenisboekjes probeert ze of je, al
vallend, de beroemde woorden Mon
Dieu, mon Dieu, ayez pitié de moi et
de mon pauvre peuple, er nog uit
kunt krijgen. Om te bewijzen dat
Willem de Zwijger dat niet meer ge
zegd kan hebben.
AMSTERDAM Om de zé-
veel jaar komt de Nederlanjh
se Operastichting met een s
rie voorstellingen van de
1947 daterende opera „Albeifci
Herring" van Benjamftt
Britten.
d<
De componist had in die tijd
succes geoogst met „Peter GrimAn
en „The Rape of Lucretia" en wil r,
het nieuwe seizoen inzetten met j r
bert Herring" door tien vocalisten Ja:
dertien musici. Zijn tekstdichter Q»|i
zier bewerkte voor hem een nove n
van Guy de Maupassant, waarin
hoofdfiguur, een niet al te snugiji
moederszoontje van begin twintig j
die, aangezien er geen enkel meisje
het dorp is dat waardig wordt beva^
den om tot Mei-koningin te wordipr
uitgeroepen, de eer te beurt valt M
koning te worden gemaakt. Een h(
stoet van mallotige mensen helpt 1
feest op touw zetten: de tirannie all
lady, die liefdadigheid bedrijft
ijzeren hand, de dominee, de burfy
meester en de commissaris van pi at
tie en, niet te vergeten: Ma Heerii e
die haar zoon als een kleuter naar b h
stuurt en hem op een pak voor
broek onthaalt. Alcohol in een gi
dosis genuttigd moet van Albert
flinke vent maken en dat is dat.
hoeft nog geen geheelonthouder
zijn om hier vraagtekens te zetter
Vastgesteld dient te worden, dat Bi
jamin Britten zijn enorme inventl
teit en zijn bekwaamheid in 1
schrijven voor zangstemmen en
kest ook bij dit minder geslaag
libretto volledig heeft ingezet. Dat
daarmede veel heeft goed gemaa
zonder echter tot een in alle opzli
ten geslaagde opera te komen, is d 4
delijk.
Het zelfde kon gezegd worden vanL,
voorstelling. Annet Andriesen, Mr
Willems, Meinard Kraak,
Schaap, Henk Smit, Sophia van S$a
te, Alexander Oliver, Michael Hate
well en in iets mindere mate An
nette Tiemessen gaven veelal uits
kende vocale prestaties te belu;
ren. Maar mede ten gevolge van J
feit, dat regisseur Jan Bouws
meend had, er een nog dollere 1
van te moeten maken dan het s
werd de voorstelling allerminst
overtuigende aangelegenheid.
Jochem Slothouwer was de
en vervulde tevens de pianopai
Met hem speelden twaalf musici i
het Radio Kamerorkest (niet alt?'
even zuiver) de begeleiding.
Wie „Albert Herring" alsnog wil z
kan daarvoor op 27 maart terecht^
'Amsterdam, de 29e in Schevenlngf
op 3 april in Groningen en de f
Rotterdam.
Alles wat zij doet doet ze maar ev
En kort, omdat wij het best wat II
ger hadden willen hebben. Maar
het gezegd is is het gezegd. Op 1
eigen pittige wijze geeft Joke
heeft. En meer niet.
Joke van Leeuwen (links) en Henriëtte Outshoorn
door Jac Kort
Dr winnares, Theodora Geraets, dolblij met haar prijs. Naast haar prins
Claus.
AMSTERDAM Zaterdag is
in de Kleine Zaal de finale
gehouden van het tweejaar
lijks Nationaal vioolconcours
onder auspiciën van de Stich
ting „Studiefonds Oskar
Back". De finale begon 's och
tends om half elf en eindigde
eerst tegen omstreeks acht
uur.
De hoofdprijs „Etienne Alvares Cor-
rea" heeft het karakter van een stu
diebeurs en stelt de winnaar in staat
gedurende een jaar in het buitenland
te studeren. Dan is er de „Elisabeth
Back-prijs", die de winnaar in staat
stelt in binnen- of buitenland een
aanvullende studie te volgen. Voorts
zijn er nog prijzen te behalen, die
beschikbaar zijn gesteld door de ge
meente Amsterdam en door Done-
mus en eindelijk heeft koningin Juli
ana haar in 1691 gebouwde viool voor
een bruikleenperiode van twee jaar
ter beschikking gesteld aan de deel
nemer in de eindronde die zich heeft
onderscheiden op het gebied van de
kamermuziek.
De gelukkigen, die tot de finale had
den weten door te dringen waren:
Irene den Herder, geboren in 1957,
Theodora Geraets, geboren in 1961,
Lodewijk da Silva Rosa, 1959 en
lem Blokbergen, 1958.
V
Ieder van hen had gedurende eenfcj
het volgende programma uit te
ren: Sonate in A groot van Cor
Geminiani, Sonate in Bes groot,
I van Mozart, Allegro en PassacaF
van Nico Schuyt, Vioolconcert d<
van Brahms en een keuze uit
korte werken van Tsjaikowsky,
Sarasate of Paganini.
De jury die van 's ochtends half ell
's middags vijf uur al dit muzil j
geweld over zich heen moest li"
gaan, bestond uit André Jurres, v
zitter, Etienne Alvares Correa,
lem Noske, Jaap Schroder en Da)
van Wély.
Circa half acht opende Everhard J'
Royen de slotzitting, die tevens
bijgewoond door prinses Bear.
prins Claus, mevr. Gardeniers, mil01
ter CRM en de heer Polak, bu.
meester van Amsterdam.
André Jurres maakte hierna de
slag van dit concours bekend. 6.
hoofdprijs 16.000,-) werd verle 11
aan de 18-jarige Theodora Geri
De tweede prijs 8000,-) ontving
lem Blokbergen. De Donemusj
2000,-) was voor Lodewijk da J
Rosa. De priijs van de stad Am
dam van hetzelfde bedrag was
Irene den Herder, die bovendien
handen van prinses Beatrix de 111
van de koningin in bruikleen kr*e
