China ruikt lente, maar
angst voor [M winter blijft
iifeMttii&B
M1V WELCOME THE
FRIENDS FROM HOLLAND-.
De afgelopen twee weken maakte onze redacteur
Piet Hagen in het gezelschap van minister Pais een
reis door China. De reis was te kort om er een
enigszins afgerond beeld van China op te kunnen
baseren. Maar aan een persoonlijke indruk mag een
journalist zich wel wagen en de neerslag daarvan
vindt u op deze pagina. Later zullen enkele meer
gedetailleerde verhalen volgen over het onderwijs,
de godsdienst en de commerciële betrekkingen
tussen China en Nederland.
IRDAG 17 MAART 1979 TROUWKWARTET 25
tor Piet Hagen
jals de Russische ste-
ebouw zijn sporeni
:eft achtergelaten in
onmenselijk brede
lofdstraten van Pe
ng, zo vertoont Sjang-
li, de grootste stad
n de wereld, nog al-
d de trekken van de
riode van 1843 tot
49, de tijd waarin wes-
rse handelsbelangen
stad domineerden.
met palmbomen uit
doste boulevard
igs de Hwang-pu-ri-
er wordt geflankeerd
or torenhoge gebou-
>n die eens de zetel
iren van handelshui-
n en banken uit Enge-
id, Frankrijk, Ameri-
en Japan. Ook Nan-
ag Road, de kilome-
■s lange winkelstraat
it aan weerszijde gro-
warenhuizen, geeft de
ropese bezoeker even
n punt van herken-
ig op zijn tiendaagse
iht door een hem
semde maatschappij.
ch vertonen Peking en het
zend kilometer zuidelijker
egen Sjanghai meer over
komsten dan verschillen,
beide steden word je getrof-
door de overweldigende
ssa mensen, die lopend en
send door de straten kri-
t. Om je heen zie je tiental-
blikken op je gericht,
uwsgierig kijkend naar de
nke vreemdeling die op
iat een ijsje koopt of een
itie maakt in zijn op-
rijfboekje.
oordenvloed
de ervaring, niet alleen omdat
Je beseft dat hier een miljard
mensen wonen die volstrekt
andere sociale eh politieke
denkbeelden hebben, maar
ook omdat je geen uur van je
verblijf los komt van de vraag
naar de waarde van het Chine
se model.
Nog altijd Is China, in vergelij
king met de meeste ontwikke
lingslanden, het grote toon
beeld van vooruitgang. Het
blijft een ongelooflijke presta
tie om die honderden miljoe
nen mensen op een grondge
bied zo groot als dat van de
Verenigde Staten te voeden
en van een menselijk be
staansminimum te verzeke
ren. De tussenlanding van één
dag ln de schreeuwende ar
moe van een stad als Karatsji
is voldoende om me te vervul
len van respect voor de Chine
zen die hard, maar toch op een
ontspannen manier werken
aan de opbouw van hun door
buitenlanders geplunderde
land.
Je blijft Je verbazen over de
hoge organisatiegraad van
deze massa mensen, die in
grote gehoorzaamheid en
saamhorigheid („Dien het
volk" is de meest gehoorde
leus) de leiders volgt, zelfs in
hun griezeligste fouten. Maar
nu de Pekingse lente het bui
tenlandse bezoekers mogelijk
maakt vrijer rond te kijken en
de Chinezen, als Je eenmaal
hun vertrouwen gewonnen
hebt, openhartiger durven
praten over hun verleden en
toekomst, merk je ook hoe
men snakt naar meer vrijheid.
Benauwend
De naar mijn gevoel benau
wende indoctrinatie die uit
gaat van de alom aanwezige
portretten van voorzitter Mao
en zijn opvolger Hua Guo-
feng, ls voor het gevoel van de
Chinezen misschien Iets min
der kwellend dan voor het oog
van de welgestelde en tot zelf
standig denken opgevoede
westerling. Niet dat Chinezen
minder behoefte hebben aan
vrijheid dan andere volken.
Maar de herinnering aan de
armoede en de oorlog van
vóór 1949 stemt veel mensen
nog altijd dankbaar jegens de
leiders die hen daarvan ver
lost hebben. Wat je daarover
hoort ls meer dan een uit het
hoofd geleerd lesje. En ik
denk dat ook de moraliseren
de opvoeding („Dien het
volk") die de Chinese maat
schappij van voor en na 1949
kenmerkte, de mensen iets
ontvankelijker heeft gemaakt
voor een strakke organisatie.
Dat neemt niet weg dat dege
nen die de Pekingse lente heb
ben geroken en voor het eerst
de fouten van het systeem
openlijk durven bespreken,
blijk geven van een groot ver
langen om onder het dwang
matig karakter van de maat
schappij uit te komen. Zij de
monstreren dat al door een
soort gezellige chaos op straat
en door een tamelijk ontspan
nen manier van werken. Ik
denk dat ze onder elkaar ook
over de huidige leiders wel
grapjes maken. Maar ze zijn
voorzichtig in hun kritiek op
de machthebbers van -dit mo
ment. Want al lijkt het lente,
de winter kan terugkeren. Dat
ls ln de Chinese geschiedenis
wel vaker gebeurd.
iral in een winkel trek je
bekijks. Als ik in een van
warenhuizen probeer dui-
jk te maken dat ik een
denborstel wil kopen ter
vanging van een inmiddels
oren gegaan exemplaar,
mmen de mensen om mij
Ten slotte biedt een 35-
ge man die goed Engels
:ekt zijn bemiddeling aan.
de koop gesloten is, raken
aan de praat en ik stel hem
zijn vriend voor ergens
te gaan drinken.
ir in plaats van naar een
ehuis brengt hij mij naar
Park van het Volk. Hoewel
ïaam anders doet vermoe-
wordt bij de ingang een
[angsprijs van een paar
geheven, die door mijn
theren wordt betaald. Als
een bankje gevonden heb-
onder een afdak dat ons
n de regen beschermt,
nt het verhaal in een tome
woordenvloed naar
ten.
.965 ging hij Engels stude-
aan de universiteit, al-
.s dat was de bedoeling.
r enkele maanden later
de Culturele Revolutie
en daarmee begon voor de
nkende negende catego-
van intellectuelen een
ilijke tijd die tot om-
eks 1976 zou duren. Hoog-
en werden naar het land
uurd en vervangen door
lders en boeren. Het rode
kje kwam in de plaats van
vaak nog Russische) we-
chappelijke literatuur.
studenten werden bij
oenen naar het platteland
uurd om daar de eenheid
theorie en praktijk te ori-
inden. Lange tijd waren
'erslteiten en scholen ge
en en toen het onderwijs
naai weer op gang kwam,
1 je er als student verstan-
r aan de citaten van voor-
t Mao uit je hoofd te leren
de klassevijandige litera-
uit de bibliotheek t€
Iplegen.
issepositie
dan waar zijn dat China in de
laatste levensjaren van de
grote roerganger Mao door de
„kliek" van diens radicale
echtgenote aan de rand van
de afgrond is gebracht, het
vertrouwen in de leiding van
de partij lijkt er niet wezenlijk
door geschokt. De verering
van Mao als halve god is voor
bij, zijn fouten worden eerlijk
verteld, maar zijn faam als
redder van het land staat nog
recht overeind.
De Chinezen weten heel goed
dat hun land in sommige op
zichten twintig jaar achter
ligt bij het Westen. Maar ze
hebben een bijna natuurlijk
optimisme over de Inhaalma
noeuvre die de regering sinds
twee Jaar propageert. BIJ de
Ingang van scholen en fabrie
ken, en op straat op spandoe
ken en gebouwen, overal staat
ln grote karakters te lezen:
„Grijp elke minuut en secon
den aan om het doel voor het
jaar 2000 te bereiken". Enor
me affiches tonen stralende
gezichten van Jonge Chinezen
die reikhalzend uitzien naar
een toekomst vol moderne In
dustrie, kernenergie, techno
logie, mechanische landbouw
en raketten.
Een miljard
vriend (zo noemt hij mij
I vertelt, dat hij lange tijd
het land gewerkt hesft en
zijn studie nooit heeft kunnen
afmaken. In 1972, in de hoog
tijdagen van het schrikbe
wind van wat in China heet
„de bende van vier", heeft hij
enkele maanden in de gevan
genis gezeten om redenen die
hemzelf nooit duidelijk zijn
gemaakt. Het zal wel te ma
ken hebben gehad met de
„slechte klassepositie" van
zijn vader.
In het persoonsbewijs van
elke Chinees staat vermeld
wat de klassepositie is van
jezelf en van je vader. Was je
vader in 1949, het jaar van de
bevrijding, eigenaar van een
winkeltje of nog erger
e'en klein fabriekje, dan draag
je als zoon of dochter je leven
lang die erfsmet met je mee.
Je eigen klassepositie kan dan
wel verbeterd worden als je
arbeider, boer of soldaat
wordt en openlijk afstand
neemt van feodalisme, imperi
alisme en kapitalisme, maar
je weet nooit wanneer de zon
de der vaderen weer aan je
bezocht zal worden. Sinds
kort lijkt het erop dat de ver
melding van de klassepositie
van je ouders minder belang
rijk wordt (ik hoorde zelfs dat
de vermelding op de identi
teitskaart gaat verdwijnen),
maar ten tijde van de Culture
le Revolutie en de „bende van
vier" hoefde iemand met een
„slecht verleden" niet te pro
beren aan de universiteit te
komen.
Schakel
De Chinees met wie ik praat is
inmiddels gerehabiliteerd zo
als vele andere slachtoffers
van de „bende van vier". Hij
werkt aan een talen-instituut
waar hij Engels inspreekt op
banden. Belangrijk werk,
want iedereen in China wil
Engels leren. Op school, via
avondlessen, via radio en tv,
en als het kan door op
straat met buitenlanders te
praten. Engels is de schakel
naar de yresterse wereld, de
bondgenoot tegen Rusland en
het grote voorbeeld in de cam
pagne voor de „vier moderni
seringen" in landbouw, defen
sie, industrie en technologie.
De baan aan het taleninsti
tuut levert per maand zestig
yuan op, ongeveer vijfenze
ventig gulden. Dat is zo'n
beetje het salaris van de ge
middelde Chinees. Daarom
heen zitten uitschieters naar
beneden tot ongeveer 35,40
yuan voor jonge schoonma-
China is een duizelingwekken-
dag eerder bijvoorbeeld, in de
Rivièra-achtige stad Hangzou
(door Marco Polo een paradijs
genoemd), lukt het mij me los
te maken van de delegatie van
ihlnister Pais, die een rondlei
ding moet maken langs de ge
bouwen van de universiteit.
Na enige tevergeefse pogin
gen om studenten te spreken
te krijgen (ze praten of slecht
Engels of zijn te druk bezig
met de gymnastische oefenin
gen die ze tussen de colleges
door doen), vind lk eindelijk
vijf jonge docenten bereid tot
een gesprek. Ook een Ameri
kaanse docent die, net als zijn
Australische vrouw, Engels
geeft woont het gesprek bij.
Ik kan het gesprek niet letter
lijk navertellen, maar de sfeer
van openheid ls me het mees
te bij gebleven van alles wat
ik in China heb meegemaakt.
We praten over de Chinese
betrekkingen met de Chileen
se dictatuur (tegen Rusland)
en de invasie in Vietnam
(idem, maar men geeft toe dat
hierover toch wel discussie is),
over de voor- en nadelen van
de Culturele Revolutie en
over het grootscheepse mo
derniseringsprogramma van
de regering.
Er is begrip voor mijn kriti
sche vragen, en de standaard-
antwoorden die ik uit zoveel
Chinese monden heb gehoord
blijven achterwege. Inder
daad, ook deze Jonge Intellec
tuelen begrijpen niet waarom
China juist met rechtse krach
ten ln Europa (Strauss bij
voorbeeld) nauwe banden
aanknoopt. Ook zij zien 't ge
vaar van een moderniserings
programma dat China tot
speelbal kan maken van de
westerse multinationals. En
als ik vraag of de miljard Chi
nezen niet in opstand zullen
komen als blijkt dat de belof
ten van de regering om China
voor het jaar 2000 een welva
rend land te maken niet of
slechts zeer ten dele waarheid
kunnen worden, zie lk ook ln
hun ogen twijfel.
Vertrouwen.
kers en naar boven van meer
dan 300 yuan voor ervaren
hoogleraren of hoge functio-'
narissen.
Van de zestig yuan moet mijn
35-jarige begeleider een deel
reserveren voor het onder
houd van zijn ouders, die ge
pensioneerd zijn en van een
kleine bijstandsuitkering le
ven. Vroeger hebben deze ou
ders een vier-mansbedrijfje
gehad, maar dat is hun ontno
men. Hoewel de staat ieder
een een bescheiden minimum
inkomen garandeert, is het in
China toch heel gewoon dat
kinderen tot in lengte van da
gen bijdragen aan het onder
houd van hun ouders. Je moet
dan eigenlijk ook niet zozeer
letten op iemands persoonlijk
inkomen, maar op het gezins
inkomen.
Opvallend is echter dat ook
bij Chinezen die de problemen
van hun land onderkennen
het geloof in de toekomst de
boventoon voert. Het mag
Bij de illustraties:
Tweemaal Mao, de voorzitter
van de communistische partij
die In 1976 overleed. De eer
ste maal zoals hij Is afgebeeld
bij de Ingang van het Instituut
voor religie en atheïsme In
Peking, geflankeerd door de
spreuk: „De communistische
partij is de ruggegraat van
onze leiding. De theoretische
basis van ons denken is het
marxisme-leninlsme". De
tweede maal staat Mao met
een boek in zijn hand bij de
ingang van de bibliotheek van
de universiteit van Hagzhou;
drie Chinese studenten le
zend
Van zestig yuan in de maand
kun je geen gekke dingen
doen. Aan huur, elektriciteit
en ziekteverzekering ben je
maar een paar yuan kwijt,
maar voeding en kleding eisen
het grootste deel van de in
komsten op. Er blijft dan niet
meer dan een paar yuan per
maand over om van uit te
gaan op je ene vrije dag of om
iets te sparen voor een wat
luxere uitgave: een fiets (180
yuan), een horloge (100 yuan)
of, als je in betere doen bent,
een zwart-wit tv (200 yuan
voor een kleintje).
Beschaamd
drieën af te rekenen in het
theehuis, waar lk tenslotte
toch naar toe geloodst ben.
Wijzend op de thee en de lek
kernijen die erbij gepresen
teerd worden, zegt mijn gast
heer: „Zoiets kan ik mij niet
elke maand veroorloven,
maar dit is voor mi j een grote
gebeurtenis. Pas sinds enkele
maanden is de druk van de
afgelopen tien Jaar van mij
afgevallen. Nu durf lk weer
vrij te praten."
Ik voel me beschaamd als ik
na herhaald aandringen geen
verlof krijg om voor ons
Deze ontmoeting in Sjanghai
is niet de 'enige van dit soort,
die ik de afgelopen twee we
ken in China heb gehad. Een
1-bum— mti Wii ifra
