'Denieuwe gemeenschap van Ruigoord
Wat is er terechtgekomen van de krakers tussen de zandvlakten?
C
I^QIRDAG 0 MAART 1979
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
H 13
„Het ontmantelde dorp Ruigoord tot een echt
ruig-oord laten groeien" en „Het gebied officieel
tot jungle verklaren" waren zes jaar geleden de
„wilde plannen" van de burgemeester van Haar-
ièmmerliede en Spaarnwoude, nadat het hem
was gelukt de binnen zijn gemeente zandspuiten-
(te Amsterdamse reus een halt toe te roepen bij
(te omstreden Machineweg.
Daartoe had deze „nieuwkomer" tegen de gevoe
lige schenen van provinciale staten en gemeen
tebesturen moeten schoppen en door de verbijs
terde autoriteiten was hem dat niet in dank
afgenomen.
De plannen voor de insteekhaven ten westen van
de Machineweg waren (in de eerste nota van
uitgangspunten) al goedgekeurd. Het krediet was
toegezegd. Het is niet waarschijnlijk dat burge
meester Samkalden enige tegenstand verwacht
te, toen hij per brief om verlegging van de
gemeentegrens vroeg. Een burgemeester van
een kleine gemeente wordt Immers niet geacht
zich tegen „grotere" belangen te verzetten, zeker
niet als die collega drieëndertig jaar is, helemaal
uit Zeeuws-Vlaanderen komt en nog geen maand
benoemd is.
Met zijn „stop op de plaats" doorkruiste burge
meester IJsselmulden de annexatiedrift van de
hoofdstad, die zonder op of om te zien al ruim
honderd miljoen gulden had geïnvesteerd In het
bouwrijp maken van de polders. Dat „bouwrijp
maken" is dan een eufemisme voor het uit hun
hulzen verdrijven van mensen die generaties
lang aan hun plek zijn gehecht en de vruchtbare
grond in een troosteloze zandwoestijn verande
ren. En dat alles dan ten behoeve van het nog uit
een fleurig verleden stammend plan om een
gigantische industriegordel aan de westrand van
Amsterdam te projecteren.
Het eiland (Ruigoord was tot de inpoldering van
het IJ in 1873 een eiland) was inmiddels verwor
den tot een kuil in het zand, waar de slopers in de
zomer van 1973 het laatste plukje hulzen en de
kerk met hun mokers bedreigden.
De Amster
damse krakers d!e zich hier samen met de laatst
overgebleven autochtonen tegen verzetten,
speelden de inmiddels landelijk bekend gewor
den burgemeester precies in de kaart en beide
partijen hebben elkaar dan ook doelbewust ge
bruikt om hun verlangens te verwezenlijken.
De krakers deelden appels uit op de Dam, organi
seerden fietstochten, filmfestivals en wat al niet
om de publieke opinie te mobiliseren. Beain 1974
richtte men de Stichting Ruigoord op, die zich ten
doel stelde „het dorp tegen de expansiedriften
van Amsterdam te beschermen en het omliggen
de gebied schoon te houden van industrie". In
haar persconferentie ontvouwde de stichting
plannen voor nieuwe werk- en leefgemeenschap
pen.
In vraaggesprekken fantaseerden Hellinga.
Plomp en Van Wolveren over het bouwen van
windmolens voor energieopwekking. Er moesten
vruchtboombossen komen. Kortom de Houtrak-
polder en de IJpolder moesten „een klein uto
pisch tegenwicht gaan vormen voor de grauwe
werkelijkheid van de Bijlmermeer en het Weste
lijk havengebied".
door Henriëtte Theunissen
Op de nieuwste landkaarten
komt Ruigoord niet meer
voor. De bus, richting IJmui-
den, stopt alleen op verzoek.
Zo'n vierhonderd meter te
gen ijzige wind in, over de
met sneeuw bedekte zand
vlakte en dan van het dijkje
af de kuil inglijden. Twee
straten, twaalf huisjes. Een
'kerk, één winkeltje. Vreem
de schuurtjes, oude auto's.
Bomen, beesten, hoog op
schietende wildernis naast
keurig bijgeknipte heggen.
Dan is het dorp op en stuitje
weer tegen de hoge zandwal.
De voordeur van het laatste
huis, Ruigoord 27, wordt niet
meer gebruikt. Het huis wel,
al hield niemand dat vier
jaar geleden voor mogelijk.
Een oude bewoner had, voor
hij het dorp verliet, het pand
duchtig onder handen geno
men. Slopen was zijn vak.
Met veelal in stortbakken gevonden
materiaal en uit zijkanaal F. opge
viste balken hebben de uit Amster
dam afkomstige Niels en zijn Ame
rikaanse vriendin Jane het bouwval
tot een zó in' Avenue passende
woon- en atelierruimte met grote
open haard, serre en paardenstal,
omgebouwd. In zijn vrije tijd dres
seert Niels paarden, uren rijdt hij
over de zandvlakte. Jane Is voor
haar werk (toneelregisseuse) veel in
de stad. Aan de ongemakken van
iet buitenleven Is zij nog steeds
Met gewend.
Toen zij, via een tip van "Gerben
Hellinga. naar Ruigoord verhuisden
was de stichting al opgeheven en
waren de plannen geluwd. Iedereen
had het druk met zijn eigen besog
nes. De vijf inheemse gezinnen wa
ren inmiddels van de ergste schrik
hekomen en zagen mogelijkheden
in een nieuw Ruig-oord. Niels: „De
boeren ontdekten de restanten
vruchtbare grond en toen ontston
den de conflicten. Wij gebruikten
het land om naar te kijken, om er in
te zitten. De kinderen speelden er.
De ezel van Gerben, de pony van
Hans en mijn paard konden er gra
zen. Maar voor hen betekent land
iets anders. Dat moet bewerkt en
produktief worden gemaakt. Land
moet geld opbrengen. En dat geld
kon dan niet voor gemeenschappe
lijke doeleinden worden aange
wend". Er ontstonden Wild-West ta
ferelen. Op de schaarse grond tus
sen de zandruggen verschenen af-
■asteringen en hekken. Het land
?erd gekraakt en niet met knok-
iloegen maar met veel ruzie her-
raakt.
Toch uniek
„Het ideaal van een vrijplaats is
weg. Eigenlijk zie je hier hetzelfde
lebeuren als in de hele maatschap
lij: macht, bezit, strijd.
.Maar toch is de nieuwe gemeen
schap die hier onstaan is uniek. Als
emand echt problemen heeft wor
den alle ruzies vergeten en worden
ezamenlijke acties ondernomen."
!en endje verder op de weg. waar
rote stukken van het troittoir ver-
lenen zijn. staan wat vreemde ve-
ikels. Lage. zelf gebouwde karren,
warmee de kinderen van Bakker
ij beter weer over de vlakte cros-
«i. Zeventien jaar wonen de Bak
ers nu in het kleine keurig onder-
louden huisje, waar een oliekachel
Walmt, diverse klokken tikken en
wn houten schoolbank aan de ge-
loopte school herinnert
fevrouw Bakker raakt er nog niet
•ver uitgepraat hoe de slopers te
*er gingen en hoe de mensen
Wintimideerd en geprest werden
*n te verkopen. Zij zijn elke dag
K>g blij dat ze niet hebben ver-
Dcht. ook al versleet iedereen hen
Jes jaar geleden voor gek. Ze had-
A len al een keer eerder moeten wij-
en voor een industrieterrein, dat
Ns in Sloterdijk Bakker is als
>#rondwerker in dienst bij Bos en
alis. Zelf heeft hij meegeholpen
et land onder te spuiten. „Als ik
et niet gedaan had. had een ander
h gedaan Ik had nog een appeltje
Pet die boeren te schillen Onze
i i uders werkten als dagloners bij die
J tonnen. Zij werden als slaven be-
öndeld
[jj vertelt over knoeierijen die
iaats vonden tijdens het opspuiten
1 hoe de grote boeren er zijns in-
rijk aan geworden zijn „De
liddenweg begint te tellen bij der-
«n. die liep dus vroeger door. Daar
L oonde Piet Stoel Zes jaar lang
K Mft Amsterdam haar vuilnis uit
'fst voor zestien gulden per vracht
zijn land gegooid. Toen de boel
toer het zand moest, hebben ze
Mi eigen vuilnis voor tonnen terug
**ten kopen. Maar wij konden
Mn cent meer krijgen dan 32.000
6 "Wen. dat was aan inclusief onze
goed onderhouden moestuin van
640 vierkante meter."
Een spookdorp
De Bakkers waren wel blij met de
komst van de krakers. Het was erg
mistroostig geweest. Het leek wel
een spookdorp met al die dichtge
timmerde huizen. Wel zit het hun
nog dwars dat de Amsterdammers
deden alsof zij het dorp hadden
gered. Zij zelf hadden samen met de
schoolmeester toen al heel wat op
positie gevoerd. De mentaliteit van
de Amsterdammers was ook anders
en daar hadden de eilanders, die
nog nooit van woningnood gehoord
hadden, aan moeten wennen. Nu
kijken ze niet meer vreemd op van
zilveren klompen, maar het blijven
echt stadsmensen. Buiten moet je
de hele dag ruimen, dat zijn ze niet
gewend. Ze hebben zo'n rommel,
velden met brandnetels en doorge
schoten heggen. Daar moet je dan
de hele dag tegenaan kijken. Maar.
dat is waar. als je er wat van zegt.
luisteren ze wel."
In de keuken staat een grote bak
met boerenkool te ontdooien. Op
„ons eigen" landje hebben zij koci
en. geiten en kippen. Het zand
wordt door het gezin intensief als
recreatieruimte gebruikt. Zij zien
dat alles niet verdwijnen. „Waar
om0 De poen is toch al lang op De
kinderen van de oude bewoners Ko
men nu weer terug. Toen durfden ze
niet te kraken, nu krijgen ze de
huizen die leeg komen van de bur
gemeester. Je zou eens met Harry
moeten gaan praten."
Harry is niet thuis. Hilversum III-
muziek is hoorbaar vanuit het ver
laten huis. De grote ramen bieden
zicht op kamerbreed tapijt. Voordat
Harry terugkwam naar Ruigoord
was hem verteld dat de krakers
kannibalen zouden zijn. Hij heeft
het er toch op gewaagd. Van tante
Jans hoor ik dat hij zout strooit en
pas laat thuis komt.
Tante Jans is 78 jaar. haar leven
lang heeft zij in de kruidenierswin
kel van haar vader gestaan. Geen
moment hebben zij en haar broer
„ome Japie" erover gedacht te ver
trekken „Hier gebeurt niets! Dat
blijf ik zeggen. Er kan toch niemand
belang bij hebben dat Ruigoord
plat gaat. Fabrieken? U weet toch
ook dat alle fabrieken sluiten. In
steekhaven? U moet eens gaan kij
ken. er is bijna geen doorvaart meer
in het Kanaal De beste bouwgrond
van Nederland hebben ze onder het
zand gespoten, zomaar voor niets
Omdat ze achter hun bureau wat
zitten te bedenken Terwijl wij
ieder aan een kant van de toonbank
op een trapleertje zitten te praten,
loopt een vrouw met een waszak
over de weg Ze gaat naar Petra, die
een wasmachine heeft. Voor een
rijksdaalder mag iedereen daar ge
bruik van maken. Tante Jans weet
een heleboel van iedereen. Zelf
komt ze haar winkel niet uit.
De passanten worden bescheiden
doorgenomen. Zo moet mevrouw
Hagemeier. die haar huis alleen nog
uitkomt voor een praatje met Jans
en daar veelvuldig haar hart lucht
over de lawaaierige krakers „niet
altijd letterlijk genomen worden"
Ilen. die Frans studeert en met haar
vijfjarige hardhorende zoontje in
een tot woonkamer omgebouwde
winkelruimte leeft „is veel te be
scheiden". Mijnheer Sneider, wiens
transportbedrijf onlangs failliet is
gegaan „kan zich nu tenminste uit
leven op het land".
Een paar kinderen op een sleetje
komen butagas halen In een „noti
tieboekje van arbeidsloonen" wordt
het bedrag bijgeschreven. „Ze beta
len altijd In het begin had Jans
moeite met de moderne leefwijze
van de nieuwkomers. „Maar je moet
Je verstand gebruiken. Ze zeggen
vaak: jij bent voor de krakers (wat
een rotwoord is dat hé) omdat je
aan ze verdient. Dat is niet zo. Ik ga
graag met ontwikkelde mensen om.
U niet? Soms geeft dat wel moeilijk
heden Als De Wit. de zoon van een
oude bewoner die hier om de hoek
woont, zegt Ik sla jullie poten ka
pot en Lenneke. de vriendin van de
dokter, antwoordt dan: U moet niet
zo agressief zijn. dan weet hij niet
eens wat zij bedoelt. Ja ik noem alle
nieuwkomers bij de voornaam Dat
hebben ze liever
Zelfs bij het veranderd gebruik van
het Sint Gertrudiskerkje heeft de
oudste inwoonster van het dorp
zich nu neergelegd Dat kostte haar
de grootste moeite Ze heeft er ie
dereen zien trouwen en dopen en
komen doet ze er niet meer Dat is
tegen mijn principes. Je bent ka
tholiek of je bent het niet In de
pastorie wonen Kees en Huubke.
dat zijn vreemde mensen, bent u
daar al geweest?"
Beschilderd
Het is enkele graden onder nul, de
voordeur van de pastorie staat
open. In één vertrek brandt een
kolenkachel. De wanden zijn door
Huubke met prachtige patronen be
schilderd „Ik houd me bezig met de
verfraaiing van de mens en de om
geving" motiveert zij Zes Jaar gele
den namen zij met Hans Plomp, zijn
Vriendin Ilen en hun kinderen het
pand over van de vertrekkende pa
stoor Van Dijk. „Autoriteiten, pu
bliciteit. kerkelijk gezag Je moet er
mee dealen Je moet ze bewerken en
gebruiken."
Met de familie Plomp kwam het tot
oorlog. Die wonen nu eiders in het
dorp Kees en Huubke houden zich
nogal afzijdig van het dorpsgebeu-
ren Naar de stad zouden ze niet
terug willen, de kinderen zouden
daar zeker niet meer uit de voeten
kunnen en „waar kun je in Neder
land nog creatief zijn Hier hebben
we speelruimte Als Kees zijn
scriptie zou schrijven is hij psycho
loog Op het ogenblik is hij bezeten
van zijn saxofoon.
In de kerk klonk dat het mooist. Nu
de kerk ook voor andere, gemeen-
schappelijker doeleinden gebruikt
wordt is dat wel eens lastig De kerk
is prachtig gewit, een gigantische
parachute welft vanaf het plafond
naar beneden. In de hoek heeft het
Amsterdams Ballongezelschap een
meters grote open vuurplaats ge
bouwd. Na zes Jaar is de gewijde
sfeer uit de kerk verdreven. Buiten
staat een blauw beschilderde bus
de luchtbus. die het A.B.G. voor
haar volgende reis aan het opknap
pen is.
Veel vertimmerd
„Eigenlijk is het A.B.G. hier opge
richt toen we in 1973 de eerste bal
lon de lucht in lieten." herinnert
Rudolph zich. Margrid en Rudolph
woonden toen nog in Amsterdam
Precies drie Jaar geleden, toen Mar
grid zwanger en Daniël zes jaar was.
kregen zij een tip dat er een kra
kershuisje vrijkwam. Aan het piep
kleine daglonershuisje hebben zij
inmiddels heel wat vertimmerd
Een broodtrommel op het hek voor
aan de straat doet dienst als brie
venbus. Grote landkaarten beslaan
de wanden Tegen lekkende sneeuw
staan hier en daar wat pannetjes
Onder de trap is van enkele lappen
een tent gebouwd „Eigenlijk voor
Ime. maar omdat ik soms gek word
van de drukte in huis kruip ik er zeil
af en toe in," lacht Margrid
De kinderen moeten uit school wor
den gehaald in Spaarndam. de
dichtstbijzijnde openbare lagere
school. Een leuke „Ot en Sien"-
school. hoewel er in het begin wat
moeilijkheden waren. Nadat de
leerkrachten een kijkje zijn komen
nemen in het dorp en er gepraat is
over het nut van rekenen, lezen en
schrijven en er daarna voor de hele
school nog een theatermiddag in de
kerk is georganiseerd, lijken de pro
blemen opgelost.
Feesten
Het plan om de kerk op te knappen
was al oud. Er is gedacht over een
theater. Een zomer lang zijn er op
zondag theemiddagen georgani
seerd Toch kwam het niet echt van
de grond omdat niemand de moed
opbracht en er nooit geld was om de
kerk werkelijk op te knappen. Tot
drie maanden geleden een groot
feest voor een Amsterdamse vriend
moest worden georganiseerd Daar
na zijn er meer feesten geweest
Compleet met disc-jockey s. pop
groepen en theatervoorstellingen
Vanuit het dorp werd er in het begin
wat gemokt over de gebeurtenissen,
het zou te veel een Amsterdams
gebeuren zijn. Nu maken de „kra
kers" 's avonds steeds meer geza-
melljk muziek in de kerk. „Hoe
meer je de kerk gebruikt, hoe meer
argumenten je tegen eventuele af
braak hebt." Ook Magrid en Ru
dolph geloven niet echt in de af
braak van Ruigoord. „Het zou te
gek zijn. De hele economie ligt op
zijn gat Maar van de andere kant.
„Eigenlijk hebben we geen recht
van spreken. Wij profiteren van het
schandaal van het zand Wij leven
van wat de maatschappij heeft af
gescheiden en dat is heel wat." „We
hebben net weer een bezwaarschrift
ingediend, als je daar meer over wilt
weten moet je naar Rien gaan."
Journalisten
Rien en Marianne zijn beiden jour
nalist. Op het ogenblik blijft Mari
anne thuis bij baby en peuter. „Er
was geen andere oplossing". Toen
zij twee jaar geleden hun huis in
Haarlem uit moesten kregen zij via
burgemeester IJsselmulden dit huis
toegewezen. Ook zij werden door de
vroegere bewoners gewaarschuwd
voor „de naaktlopers" Daar had
den ze best begrip voor. maar zij
vinden het prettig wonen in Rui
goord en naaktlopers hebben zij
„jammer genoeg" nooit gezien.
„Waarschijnlijk doelden ze op het
zwemmen in het meertje op de
vlakte."
In Het Haarlems Dagblad be
spreekt Rien meestal de bezwaar
schriften. dit keer schreef hij er zelf
een. „Het is te gek dat er op basis
van verouderde industriële ontwik
kelingsplannen maar ruimtelijk
aan het indelen is geslagen en dat er
daarbij vele dorpen van de kaart
zijn geveegd." In het bezwaarschrift
tegen het ontwerpstreekplan voor
het Amsterdam-Noordzee kanaalge-
bied tekent hij dan ook bezwaar
aan tegen de bestemming handel
en nijverheid, waarbij ook zware en
gevaarlijke «basis(industrie officiéél
tot de mogelijkheden blijft behoren
van het gebied ten oosten van de
Machineweg.
Binnen dit gebied is Inmiddels ook
de omstreden insteekhaven ge
pland Het bezwaarschrift voert aan
dat deze bestemming de onzeker
heid omtrent de toekomst van het
dorp voort zou zetten. Als alterna
tieve bestemming van de inmiddels
tot natuurgebied ontwikkelde zand
vlakte stelt hij voor „recreatie en
groenzoom" met bosbouw op kleine
schaal aan de Amsterdamse rand
van het gebied. Ruigoord zou dan
een verzorgende functie toebedeeld
kunnen krijgen voor het recreatie
gebied In deze constructie zou bo
vendien de kerk van Ruigoord een
sociaal-culturele functie kunnen
hebben.
Overbrugging
Het bezwaarschrift is door de mees
te dorpsbewoners ondertekend.
Rien en Marjan zien hun verblijf In
Ruigoord slechts als een overbrug
ging Toch raakt Rien duidelijk
geëmotioneerd als hij zegt: „Je kunt
je de blaren op Je tong kletsen,
maar de mens kan de molen, die hij
zelf in werking heeft gesteld, met de
beste argumenten van de wereld
niet meer stoppen." De burgemees
ter die zes jaar geleden de machine
op zo'n manier tot stilstand wist te
brengen dat hij nu nog bang is dat
het hem zal schaden ln zijn carriere,
vindt het bezwaarschrift prachtig,
maar vindt zelf geen argumenten
meer om zich nog langer te verzet
ten Als het ooit zo ver komt dat de
industrie daar moet komen, zou
Ruigoord wel eens het wisselgeld
voor de onderhandelingen met Am
sterdam kunnen worden."
De miljoenen renteverlies die het
gebied Amsterdam jaarlijks schijnt
op te leveren brengen hem ertoe te
zeggen „Als de noodzaak van klei
ne verzorgende industrie aantoon
baar is kan er over afbraak van
Ruigoord gesproken worden Maar
de bewijslast daarvoor ligt bij Am
sterdam Zoals de economie er nu
uitziet, zie ik Ruigoord de eerste
decennia niet afgebroken worden
