Dagelijks leven uit 1579 gereconstrueerd
Middeleeuwse klucht
op hedendaagse muziek
1
- -v
m
VAM
Radio Kamerorkest met
Webern en Richard Straus:
Unie Publieksmanifestatie: gigantisch theaterfestijn
Nieuwe Komedie speelt La vie en rose
Koffieconcerten in Brabant
Nazi-dichteres
Toneel over homoseksuelen
de stofzuiger
met de vele
extra's
Showroom een
aparte kijkkast
TV COMMENTAAR
Minder inspraak
voor Vara-leden
MAANDAG 5 MAART 1979
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door Dirkje Kootman
UTRECHT Het is op z'n minst een vreemde gewaarwording
als je het gloednieuwe muziekcentrum Vredenburgh in
Utrecht binnenkomt en ziet dat de concertzaal geheel is
veranderd in een 16de-eeuwse stad, waarin de bevolking de
alledaagse bezigheden verricht.
Het heeft het effect van een tijdma
chine, heden en verleden aan elkaar
gesmeed door ruim 400 Inwoners van
tad en provincie Utrecht, die met
deze Unie Publieksmanifestatie een
ctgen bijdrage leverden aan de vie
ring van de Uniesluitlng in 1579. Deze
gigantische theaterproduktle duurde
ruim twintig uur cn werd de afgelo
pen twee dagen uitgevoerd.
Schildwachten
De plaats van handeling is omgeven
door fragmenten hulzen en de gebrui
kelijke muur waarop schildwachten
heen en weer lopen om de stad te
bewaken. Hierbinnen spelen zich de
korte scènes af en het zwaartepunt
van de handeling verschuift voortdu
rend van plaats.
Op het plein spelen kindertjes In wit
te boezeroenen spelletjes van weleer;
in de herberg wordt gevochten om
een vrouw; aan de gracht geven de
wasvrouwen een aardige roddelpartij
weg; in een boerenbedrijf, compleet
met moestuin en twee levende scha
pen maakt een boerin kaas; elders
bouwen timmerlieden gedwee aan
een houten kraan en zigeuners bezoe
ken de stad om voor vermaak en
afkeer te zorgen: „Luizen en dieven"
was ook toen het gangbare vooroor
deel.
Ganzen
Én tussen al dit steedse gekrioel
strompelt een kreupele, wordt er bij
na Iemand opgehangen en komen er
ineens zes ganzen aangewaggeld. Nie
mand kijkt ervan op. die beesten ho
ren daar
Dit theatergebeuren is te vergelijken
met een boek Breughellaanse tafere
len. waarop allerlei aspecten uit het
dagelijks leven anno 1579 staan alge
beeld. Degene die de bladzijden om
slaat Is George Bruens. die voor deze
produktie de totaalregie had. Met het
licht stuurde hij de voorstelling.
Als een onderdeel links van het to
neel inzakte, te lang duurde en daar
door aan spanning verloor, verschoof
het zwaartepunt van de belichting
naar een ander tafereel. Alles wat
elders gebeurde bleef ook zichtbaar
en iedereen ging gewoon door waar
mee hij bezig was. Bruens legde zo
met de belichting de accenten en dat
werkte soms verrassend.
Vormgeving
De kracht van deze gigantische thea
terproduktle ligt vooral in de vormge
ving een super naturalistisch decor
en de vanzelfsprekendheid waar
mee de personages zich erin bewegen.
Dat is waarschijnlijk het resultaat
van de toneellessen die de 400 ama
teurs de laatste maanden hebben
gevolgd.
Op basis van thema's werd er ln klei-,
ne groepen geïmproviseerd en al het
Zestiende-eeuws tafereel bij een waterpomp met dansers op de achtergrond. Werken in een groentetuin, zoals ze dat deden in de 16de
blikbare materiaal werd in de voor- de momenten waarop kleine dramati- daagse bezigheden werden bedreven, schap. dat de persoon ln kwestie timide c
stelling verwerkt. SChe conflicten „uitgespeeld" moes- zo onnatuurlijk ontpopten de burgers Er werd dan te hard geschreeuwd of kin op de borst liet zakken, waardoc._„,
Minder sterk in de voorstelling waren ten worden. Hoe natuurlijk de alle- zich ln hun woede, angst of blijd- juist te onverstaanbaar gepraat, om- hartekreten vervlogen ir. gemompel, «t;
door R. N. Degens
DEN BOSCH De programma's van koffieconcerten hoeven echt niet altijd te komen uit het
museum van muzikale meesterwerken waarin onze grote orkesten zo goed thuis zijn.
In Noord-Brabant ls bijvoorbeeld een
nieuwe serie van die koffieconcerten
begonnen waarvoor speciaal een mi
ni-opera werd gecomponeerd door Jo
van den Booren. Men is daar al lang
bezig met het brengen van heden
daagse muziek op de gratis toeganke
lijke concerten die vanwege het wat
onvewone uur «omstreeks 12 uur 's
middags) koffieconcerten heten. On
der die naam worden overal ln den
lande concerten georganiseerd, maar
ln Brabant gebeurt dat (door het Bra
bants Orkest ln samenwerking met
het Brabants Conservatorium) met
de consequent volgehouden IntenUe
het publiek met nieuwe muziek in
contact te brengen. Jaarlijks zijn er
twee series van vier van deze concer
ten Vorige Jaren werden o.a scènl-
sche uitvoeringen gegeven van
„Eight songs for a mad king" van
peter Maxwell Davies. „Pierrot lunai
re" van Arnold Schönberg en „De
passie van Johannes Matthaeus
Lanckohr" van Daan Manneke Het
scènische uerk dat dit jaar ln de
zondagmiddag begonnen tweede se
rie wordt gespeeld ls de mini-opera
„Nu noch" van Jo van den Booren.
Zangspelletje
Mini-opera is misschien nog een te
wijds begrip voor dit vermakelijk
zangspellctje dat Van den Booren
(trompettist ln het Brabants Orkest)
op tekst van oen klucht uit het 14e
eeuwse Hulthemse handschrift
maakte. Met een pittig, satirisch mu
ziekje dat zeer effecUef voor een klein
ensemble van zeven blazers en slag
werk ls geschreven toont hij opmer
kelijk talent voor het muzikaal on
derstrepen van komische situaties.
Hij kent vooral de deugd der bondig
heid, wat met name in de carnavales
ke ouverture die zich dacht Ik binnen
één minuut afspeelt, al opvalt. Niet
opdringerig maar wel met de functie
van een bindend element heeft hij de
vier personages met een eigen muzi
kaal motief getypeerd. Eén van die
vier ls de man die onder de plak zit bij
zijn „wijf" en die op raad van zijn
buurman op alles wat zij zegt en doet
„nu noch" (zoiets als „toe maar") gaat
zeggen. De vrouw denkt dat haar
man „bezeten" ls en haalt de pastoor
er bij. Die drijft met veel misbaar en
met veel geplens en geplas van wijwa
ter de „duivel" uit. Waarna het echt
paar elkaar ln de armen valt. Maar als
de vrouw merkt dat het doorgestoken
kaart was begint het spul van voren
af aan.
De eenvoud en de directheid van de
volksklucht zijn door Van den Boo
ren goed ln eigentijdse muziek ver
taald en de scènische opvoering met
Els Zomerdijk (vrouw), Alex Vermeu
len (pastoor), Franz Ros (buurman)
en Stef Breukel (man) kreeg een over-
eenkomstlg-doeltrcffende mise en
scène van Keetje Lindner, terwijl
Jacqueline Jacob! de nodige regie
aanwijzingen had gegeven Van den
Booren had zelf de muzikale leiding
en mocht een enthousiast applaus
van de ongeveer driehonderd bezoe
kers in ontvangst nemen
Brabants Conservatorium. Dat met
het Brabants orkest (dat ditmaal de
blazers voor de klucht had geleverd)
en de „Vrienden" daarvan (die de
scènische opvoering hadden betaald)
samen zorgen dat de muziekmInnen
de mens in Brabant niet bij Beetho
ven alleen hoeft, te leven. Volgende
zondagen (11 maart. 1 en 8 april)
komt het spui in Breda, Eindhoven
en Tilburg.
door Jac. Kort
Hierbij een afbeelding van de nieuwe
Westdultse postzegel met het portret
van de Nazi-dichteres Agnes Miegel.
In een artikeltje ln ons blad van za
terdag berichtte H. Wielek daarover.
Deze afbeelding ls toen helaas wegge
vallen.
AMSTERDAM Op de VARA-mati-
nee speelde zaterdag het Radio Ka
merorkest in de grote zaal van het
Concertgebouw. Het stond ditmaal
onder leiding van de Engelse gast-
dirigent David Atherton.
Voor de samenstelling van het pro
gramma was een aantal werken en
bewerkingen bijeenlezen van de hand
van Anton Webern enzerzijds en Ri
chard Strauss anderzijds. Het con
cert werd geopend met Weberns be
werking van Bachs zes-stemmige Ri-
cercare uit „Ein musikalisches Op-
fer" uit 1934/'35. Dat was dan ook
meteen een hoogtepunt van de mid
dag. Niet alleen door het schitterende
gegeven, dat Webern voor zijn bewer
king heeft gekozen, maar stellig ook
vanwege de uitermate knappe en in
dringende wijze, waarop hij deze fuga
(waarvoor Bach zelf geen instrumen
ten) heeft aangegeven) heeft georke
streerd.
Een ander hoogtepunt was de uitvoe
ring van de „Fünf Stücke für Orches-
ter" opus 1 D, waarbij men steeds
weer onder de indruk komt van zo
grote expressie met een minimum
van tijd en middelen.
Daarbij vergeleken waren de drie stu
dies voor de Passacaglia opus 1 niet
meer dan de „vingeroefeningen" van
een begaafd jongmens en de arrange
menten van vijf Schubertliederen,
die evenals de studies voor het eerst
in Nederland werden uitgevoerd, al
lerminst opmerkelijk.
Bij dit laatste moet daarentegen wel
getuigd worden van de manier waar
op de sopraan Jill Gomez deze liede
ren vertolkte: prachtig van stem em
met een volmaakte voordracht. Het^
Kamerorkest zorgde voor een uitste-"
kende begeleiding.
Richard Strauss hield zich kort vo«
en tijdens de eerste wereldoorlog on-;
ledig met het schrijven van muziek!
bij Molières ,,Le Bourgeois GentiM
homme". Hij hield er een suite aar£r
over die na de pauze ten gehore werd®e
gebracht. Uiteraard knap geschre-»e
ven, zoals alles van deze componist,®e
niet zonder humor, hier en daar, maar'e
geen muziek, die zonder het toneel-P
beeld veertig minuten blijft boeien'"
ondanks citaten van Wagner, Ve* 1
en zijn eigen „Rosenkavalier".
Al met al een wonderlijk middagje }11
maar wel een. waar ik goede herinne 13
ringen aan Bach, Webern. Jill Gomei'Vi
en Atherton en zijn orkest aan over de
gehouden heb. de
d;
"*c
door André Rutten
Jaap Hoofstra en Valentijn Ouwens
in „La vie en rose".
DEN HAAG Het vormings
toneelgezelschap Nieuwe Ko
medie heeft het afgelopen
weekeinde in het Theater aan
de haven haar nieuwe voor
stelling „La vie en rose" laten
zien, die gaat over homosek
suelen en over de manier,
waarop de samenleving op
hen reageert.
De voorstelling ls bedoeld voor Jonge-
ren boven de zestien. Als zij op scho
len gespeeld wordt gaat er een andere
korte productie aan vooraf: „Zwarte
schapen", een dialoog tussen twee
spelers, bedoeld als een gespeelde ge
schiedenisles over homofilie en de
reacties van de samenleving daarop
sinds de oude Grieken. In de klassie
ke oudheid werd liefde tussen man
nen en liefde tussen vrouwen als een
natuurlijke zaak aanvaard. Het
Christendom daarentegen beschouw
de die liefde, vooral op grond van de
brieven van de apostel Paulus, die
aanknoopten bij het Oude Testa
ment. als tegennatuurlijk. In de prak
tijken van het openbare leven kwa
men de homofielen daardoor terecht
bij de door de geestelijke en wereldlij
ke macht vervolgde andersdenken
den. of anders geaarden, zoals de Jo
den en de Moren tijdens de Spaanse
Inquisitie.
Dat restanten daarvan in het huidige
openbare leven nog doorwerken
wordt ln „La vie en rose" (de nazi's
duidden in hun concentratiekampen
de homo's met een rose driehoek aan)
op een simpele manier duidelijk ge
maakt. Te samenstellers ervan gaan
ook uit van de vraag, of de agressivi
teit tegen homo's niet ook ontstaat
uit angst, en die angst uit onbekend
heid met wat een homo eigenlijk is.
Daarom laten zij zien hoe homo's zich
gedragen, zowel in hun efgen club,
waar zij onbekommerd zichzelf kun
nen zijn, als in hun contacten met
hen op zijn minst argwanend bejege
nende anderen.
Speciaal vandaag
Wijs of onwijs Is een pro
gramma van Fred vanden
Bosch over knelpunten bij de
overgang van de lagere school
naar een vorm van voortgeset
onderwijs.
Ned. 120.49
Jan Fillikers. Henk van der
Horst en Coen van Vrijberghe
brengen hun Showroom.
Ned. 2/21.20
Hier en Nu belicht actuele
gebeurtenissen.
Ned. 2/22.20
De BRT start de nieuwe
BBC-serle Ester Water naar de
roman van George Moore. Een
verhaal over een gelovig meis
je (Gabrielle Lloyd).
België 1/20.50
In Plein Publiek wordt ge
sproken over preventieve oog-
verzorging
Hitv. 09.00
Bernard Haltink leidt bet
Berlijns Philharmonisch Or
kest bij de uitvoering van
Beethovens „Pastorale" en de
xevende symfonie van Dvorak.
Hilv. 4 10.25
Rechtstreeks uit Delft komt
de Literama-Kwis met Miep
Diekman in een gastrol.
Hilv. *21.25
Kamermuziek
Voor de pauze was er eigentijdse ka
mermuziek. Hedwlg van Son (fluit).
Jean-Marc Bouyeure (gitaar) en Henk
Mennens (slagwerk) speelden een trio
van de Pool Wlodzimlerz Kotonsky,
en Llan van den Goorbergh vertolkte
heel knap de flultcomposltle „Soft
music for Angela" van Joop Voorn.
Behalve Kotonsky allemaal van het
ADVERTENTIE
I00N NEDERLANDS
r Ui RIK. VAT
- aicurcniuiucr 0
I Ongefrankeerd opsturen
J naar: fam
I FAM. Antwoordnr. 42
3600 VB Maarsscn
Hoewel het bekend ls dat het geruime
tijd kan duren voordat serieprogram
ma's bij het televisiepubliek Ingebur
gerd raken, wordt er vaak te vlug een
streep door gehaald. Meestal zijn de
omroepleiders dan niet tevreden over
de kijk- en waarderingscijfers. Krij
gen echter de makers van een pro
beersel wel een beetje de lengte, dan
kan een opmerkelijke uitbreiding van
hun klantenkring het gevolg zijn. Het
NCRV-programma Showroom is
daarvan een goed voorbeeld.
In het eerste seizoen werden de resul
taten nogal wisselvallig gevonden.
Eén van de oorzaken was dat velen
Showroom ten onrechte bleven ver
gelijken met het na tien succesvolle
Jaren beèlndigde programma Farce
Majeure. De daarin populair gewor
den cabaretiers Jan Fillekers en
Henk van der Horst zochten toch
duidelijk naar iets anders. Nu, in het
tweede seizoen, komt het er ook beter
uit. Showroom heeft Inmiddels een
vast publiek veroverd waarmee per
keer 25.000 schouwburgen met elk
duizend plaatsen te vullen zouden
zijn En de waardering beweegt zich
in stijgende lijn.
De programmaleiding heeft Show
room al op de lijst gezet voor het
derde seizoen. Daar ben ik blij om,
want het programma ls op weg meer
te worden dan een uurtje met. satire
door Ton Hydra
vermengde ontspanning. Van der
Horst en Fillekers hebben namelijk
in de gaten dat je weliswaar van alles
en nog wat kunt bedenken om je
publiek te vermaken, maar dat niets
zo onderhoudend en Intrigerend ls als
het leven zelf. Met het heel gewone,
door weinigen opgemerkte leven, kun
Je anderen een ongewone spiegel
voorhouden.
Achter Showroom blijken artiesten
te zitten die gevoel hebben voor wat
Ik zou willen noemen de „kleine psy
chologie". Menselijke eigenaardighe
den waarop de schijnwerpers van de
publieke belangstelling zelden of
nooit gericht zijn, maar die het leven
wel degelijk kleur geven. Zulke eige
naardigheden horen er ln elk geval
net zo goed bij als het nieuws, waar
mee veel kolommen worden gevuld.
Misschien onderschatten wij wel de
macht van „het kleine". We zouden
meer ln de koker met speciale lenzen
moeten kijken om het veelal ongezie
ne te ontdekken. Ik vermoed dat
Showroom een aardig eind in deze
richting kan gaan. Al weer enige ja
ren geleden kon zo worden gekeken
ln Het Gat van Nederland, een aan
pak waarmee de VPRO vaak opmer
kelijke successen behaalde. Nu wordt
een dergelijk bespiegelend effect be
reikt door Showroom, al vertoont het
NCRV-programma een eigen opzet.
Er ls heel wat geschreven over het
weinig geslaagde optreden van
minister Van 'der Klaauw bij de
behandeling van diens begroting
ln de Tweede Kamer. Hier en daar
waren zelfs regelrechte hatelijkhe
den te lezen. Jan en Henk bezin
gen dit gebeuren ln het lied
„Chrissie". Ze omzeilen de feiten
niet, maar hun satire krijgt een
aparte dimensie door die „kleine
psychologie". In plaats van hem
op te hangen aan een ministeriële
blunder wordt in de scherts iets
van het menselijk onvermogen
voelbaar gemaakt.
Een prachtige onderwerp ls van
avond de troopopvolging van
„Koperen Ko". Onder deze naam
is de Rotterdammer Willem Leij-
endekker internationaal ver
maard. Maar wat vrijwel niemand
beseft, wordt in Showroom ken
baar gemaakt, namelijk dat ook
een straatmuzikant die al 55 jaar
met zijn centenbakkie ïond gaat,
zijn beroepstrots heeft. En dat hij.
zijn vrouw en hun kinderen niet in
hun eigen waarde gekrenkt willen
worden.
Wij krijgen te zien hoe „Koperen
Ko" (zo genoemd naar de metalen
hoed met bellen die hij torst) zijn
40-jarige zoon de knepen van het
vak bijbrengt. Hij leert hem ook
zich niet voor het werk te scha
men. Dat hoeft echt niet, zegt Ma.
als je hard moet sappelen en veer
tig kilo op je „mieter" hebt
hangen.
Op hun meest gedenkwaardige
winterdag bij tien graden vorst
en windkracht acht brachten
Jan en Henk na een barre tocht
door een ingesneeuwd bos een be
zoek aan de 83-jarige Berend Jan-
nlnk, bijgenaamd „Spieker Be
rend". Ergens tussen Delden en
Almelo woont hij als een kluize
naar. Naar een tandarts is hij nog
nooit geweest. Zieke kiezen heeft
hij er zelf ultgepeuterd met een
flinke spijker (vandaar zijn bij
naam). Berend vermaalt zonder
gebit wekelijks tien pakjes pruim
tabak en verlangt niets meer van
het leven dan een beetje rond toe
ren op zijn brommer. Toch blijkt
ook deze gesoleerde mens hogere
verwachtingen te hebben gekoes
terd.
Een even zeldzame ontmoeting is
die met twee indianen van de
Zwartvoetstam. Zij existeren in
alle opzichten ongewoon ln een
Amsterdamse dwarsstraat. Won
derlijke figuren tussen doorsnee
mensen. Er is vanavond veel te
beleven in die psychologische
kijkkast, zelfs zo iets geks als
hardrijden op hobbelpaarden.
Dat doen vier eender simpel geklede, ei
maar ieder anders typerende acteurs, Ie
in een reeks korte, met humor ge-c:
speelde scènetjes. Er zijn ook onnoe- e
melijk veel wisselingen in het toneel-la
beeld (van Els Korvers) die door een v
vernuftige decorconstructie snel doorg€
de spelers zelf uitgevoerd worden, zo- a
dat de voorstelling, regisseerd door n
Heieen van Meurs en Adriaan Adri-e
aansen, flitsend en ritmisch verloopt v
De muzikale begeleiding op muziek
van Karei Trapman, gespeeld door
Josef Willems, is daar belangrijk bij.
Samenstellers (de tekst is van Nap
van der Vinne) en spelers (Valentijr
Ouwens, Roel Visser, Bart Schepens*
Jaap Hoogstra) verwachten ongetwij
feld niet, dat zij ieders argwaan zullen
wegnemen, maar wel, dat wie komo
kijken een reëler beeld krijgt, want
een genuanceerder.
Van onze radio- en tv-redactie
BEEKBERGEN De Verenigings
raad, het hoofdbestuur en het dage
lijks bestuur van de Vara hebben
zaterdag in het Troelstra-oord te
Beekbergen besloten vergaderd over
het rapport „Naar een werkbare
Vara", waarin de bevoegdheden van
de belangrijkste Vara-organen wor
den herverdeeld.
De vergadering stond onder leiding
van dr A. Vondeling en niet van voor
zitter A. H. Kloos, omdat het dage
lijks bestuur zelf mee wilde discussië
ren. Zeer belangrijk punt was, dat
niet langer de Verenigingsraad, maar
het hoofdbestuur bevoegd ls het pro
grammaschema definitief goed te
keuren. Uiteraard kon verenigings
raadslid Pijlman zich niet vinden ln
deze beslissing en hij wist met een
krappe meerderheid het amende
ment er door te krijgen, dat wanneer
mocht blijken dat er een onaanvaard
bare ruimte ontstaat tussen de door
de Verenigingsraad vastgestelde be
leidsplannen en het uitgevoerde be
leid van het hoofdbestuur de Vereni
gingsraad het recht heeft in te grijpen
en het in overeenstemming te doen
brengen met het door de verenigings
raad vastgestelde beleid.
