)e woede, de angst, de verscheurdheid
Gescharrel
tussen
hemel en aarde
Slachtoffer tussen
twee fronten
Boek van de maand.
Over de dag dat de rails
krom trokken en de koeien in
de IJssel zwommen...
Over noodweer, zeilweer,
elfstedentochtweer en honde-
weer...
iE PLAATS VAN DE VREEMDELING
HEAVEN CAN WAIT
Prolongaties en reprises
Orkestleden eisen landelijke CAO
MESSER IM KOPF
In speciale Boek van de Maand
oplage f22,50. Na 31 maart f37,50.
Anti-Holocaust
actie in Oostenrijk
IJDAG 2 MAART 1979
TROUW/KWARTET V 17 - RHS 11
>r W. Wielek-Berg
üis ongemeen veel te doen geweest over „De plaats van de
-Semdeling" van Rudolf van den Berg, een door CRM
1 lubsidieerde film. Een rechtsgeding, aangespannen door
*ie medewerkers die verwijdering eisten van de passages
varin zij voorkwamen, protesten van joodse instanties,
stel van de persvoorstelling, aarzeling of de VPRO hem wel
1(jCht uitzenden (dat gebeurt toch, op 11 maart), kortom
sUn ik hem had gezien was ik zeer partij kan kiezen, dat hij partij is.
^aasd over al dat tumult. Afgezien Twee uitspraken moet ik citeren, een
van Harry Mulisch en een van Van
den Berg zelf.
j het feit. dat „De plaats van de
n»mdeling" de beste Nederlandse
jumentaire is van de laatste jaren,
etwist van internationaal niveau
nals de films van Johan van der
_4ken en „Een schijn van twijfel"
Rolf Orthel) wordt iedereen in
t film in zijn waarde gelaten en
alt de integriteit ervan af.
„Iedereen die dit leest, kan binnen
minder jaren dan hij vingers heeft in
het vuur geworpen worden van het
huis, waarin hij op dit ogenblik zit.
Omdat hij lezen kan, bij voorbeeld, of
omdat hij blond haar heeft, of om
stampij begon omdat dit een\redenen die hem niet duidelijk ge-
is van een jood die zijn jood-zijn
merzoekt en de onmisbaarheid van
l imige heilige koeien waagt te be-
infelen. Natuurlijk moeten joden
:uden beschermd tegen antisemitis-
)nin woord en daad: dat was altijd al
eis van rechtsgevoel en humani-
maakt zullen worden." En: „Woede
en angst. Woede omdat je de dingen
in Israël nog steeds niet met gewone
normen blijkt te mogen beoordelen
en als Je dat wel doet, dan lijd je aan
de befaamde joodse zelfhaat. Maar
ook angst als je de mensen hoort
Beeld uit „De plaats van de vreemdeling"
nen die is nog dringender gewor- zeggen, dat zionisme een vorm van
na het onbeschrijfelijke leed dat
in de nachttijd van het Hitler-
it-me is aangedaan. Maar dat bete-
nl toch niet, dat ze moeten worden
mjhermd tegen alle irritaties, waar-
rtjook niet-joden in de loop van hun
onherroepelijk worden bloot
heid en dat er geen meningen mo-
worden verkondigd waar zij het
mee eens zijn? Het verbaast me,
weinig mensen beseffen dat die
icherming" een vorm van discri-
atie is. die toekomt aan zuigelin-
geestelijk gestoorden en onder
itele gestelden, maar niet aan vol-
rdige mensen.
»en kasplantje
e tweede plaats (of in de eerste) is
r Israël. Bij grote groepen Joden
*st de opvatting „right or wrong,
country". Goed, dat is nog tot
raan toe, maar hij gaat gepaard
de (vaak als een dringend opge-
le eis vertolkte) instelling, dat Is-
alle joden in de hele wereld verte-
voordigt en dat kritiek op Israëls
tiek door iedere jood moet wor-
beschouwd als een aanslag op
izelf. Niet taak genoeg kan wor-
herhaald, dat dit niet waar is En
hier staat die alles omvattende
ïherming weer voorop. Maar Is-
is toch waarachtig geen kasplan-
Herhaalde malen heeft het bewe-
dat het hard kan slaan, en landen
kaatsen moeten de bal ver-
hten.
ir nu over de film, die is ontstaan
Rudolf van den Bergs onrust en
irarring, niet zozeer over zijn Jood-
als wel over het feit dat hij geen
ik Vos regisseert
West-Duitsland
1 HAAG (ANP) Erik Vos regis-
voor het Düsseldorfer Schaus-
ïaus in West-Duitsland „King
r" van Shakespeare. Hij werkt
voor samen met Niels Hamel, met
hij aan verscheidene produkties
zijn toneelgroep „De Appel" in
eveningen werkte,
lerhalf jaar geledenen gaf „De Ap
in Düsseldorf een voorstelling
„De Storm" van Shakespeare. De
nière van „King Lear" zal er 26
zijn. De hoofdrol wordt gespeeld
r Karl Heinz Böhm.
ADVERTENTIE
3e week Amsterdam-Clnetol 2
Première Rotterdam-Filmhuis
FRANS ZWARTJES'
SPEELFILM
PENTIMENTO
Wat ia de uitwerking op
de toeschouwerWanneer is hij
tanspreekbaarReageert hij op naakt,
sex, bloed en geweldOf voelt
ook hi/ woede over vrijheidsberoving
en slavernij? Of wordt hij alleen maar
lang Niemand zal Pentimento kunnen
zien zonderzeil hevig te reageren.
(NRC/Handelsblad)
Het is een verre van optimistische
schildering, die Zwartjes biedt
Zij nadert het Salo-isme van Pasoknl,
al is zij er geen afdruk van. (Trouw)
Ik vond Pentimento een met te
ontkomen intensieve ervaring, waarin
een aantal visuele dingen gebeuren
die voorgoed m e hootd blijven zitten.
(De Volkskrant)
Frans Zwart/es provoceerde zijn
publiek tot woedende en geschokte
reakties met een lilm, die dwars door
het onderbewustzijn ploegt met
\fschrikwekkende nachtmerriebeelden
iver geweld en aggressieve sexuahteit
binnen een kil instituut vol medische
hguren (Emdhovens Dagblad)
Niemand zal hem kunnen negeren.
Zwartjes is een grote cineast
en een eigenzinnige kunstenaar.
(NRC/Handelsblad)
Misschien is Zwart/es menigeen
e sterk, maar hel is net even te simpel
om hem daarvan dan ook de schuld
te geven (De Volkskrant)
Nederlandse Première
in Clnetol 1 en
Filmhuis - t Hoogt, utrecht
Bruno canz - Angela Winkler
DAS MESSER
IMKOPF
Regie: Reinhard Hauff
De film die In Duitsland alle
records breekt.
Deze en hondervijftig
indere speelfilms worden
zonder winstoogmerk
n verhuur gebracht door
FILM INTERNATIONAL
ROTTERDAM
(op 16 mm en 35 mm),
nllchtlngen over verhuur
en catalogus
010-362758/115811.
racisme is: of je het met die uitspraak
eens bent of niet, je voelt je bedreigd
als Je zo hoort praten over joden.
Misschien maakt mij dat wel tot
jood: die woede en die angst, die een
dezelfde wortel hebben."
Moed en integriteit
Mijn behoefte om die citaten te ge
bruiken betekent allerminst, dat de
film daarop steunt, daarvan afhanke
lijk is: de hartverscheurende ver
scheurdheid die zijn kenmerk is
wordt ons in het hart geprent door de
beelden en de afwisseling van de beel
den, het ritme dus, want daar gaat
het bij een film in wezen om. Zij zijn
bijna allemaal geworteld in de barre
grond van oorlog en bezetting, toen
en nu (behalve de scène waarin heer
lijk nuchter wordt gegooid en gesme
ten met een kind dat besneden
wordt). De jongen wiens gezicht
wordt opgemeten om niet-aanwijsba-
re raskenmerken vast te stellen: nu is
het een experimenteel spelletje, tij
dens de bezetting besliste het nep-
resultaat over leven en dood. De om
streden discussie tijdens het bruiloft
smaal na de traditionele huwelijks
voltrekking (uit elk woord voel Je,
hoeveel vader en dochter van elkaar
houden), waarin meningen tegenover
elkaar worden geplaatst, maar ook
gruwelijks uit de oorlog naar boven
komt; de Israëlische soldaten, die in
een museum worden geconfronteerd
met de foto van een tot een skelet
uitgeteerde vrouw, die de „Holo
caust" al dan niet heeft overleefd en
die intuïtief en automatisch de hand
aan het geweer slaan (ach, hadden ze
die geweren toen maar gehad, maar
toen leefden ze niet); de Israëlische
Jongens die in dienst gaan en een
bijbel en een geweer krijgen (de tra
nen springen je in de ogen. maar wat
gaan ze met dat geweer doen?); de
door een Israëlische bombardement
in de Libanon dakloos geworden Pa
lestijn, die de handen op dezelfde
manier ten hemel heft als de vrouw
op de foto. Hij is er niet zo erg aan toe
als zij, maar toch.
Plicht
En dan weer een Israëlische profes
sor, als kind door de concentratie
kampen gesleurd, die op welhaast
kokette wijze zijn volstrekt on-Begin-
se beginselen verkondigt, het op
neemt voor de Palestijnen en ver
klaart dat hij in Israël blijft omdat hij
zich daar thuis voelt, maar ook om
dat hij daar het beste het zionisme
kan bestrijden. Dat kan dus ook
gelukkig.
Iemand die Jood is en eerlijk, iemand
die wil doordringen tot de kem van
zijn wezen, iemand die een bepaald
groot talent heeft meegekregen
die is het aan zichzelf verplicht zo'n
film te maken. Gelukkig heeft Rudolf
van den Berg zich niet aan die plicht
onttrokken Zelfs mensen die zich
nooit met zijn problemen hebben be
ziggehouden. zullen geraakt worden
door de kracht van zijn intensiteit.
Daarom heeft „De plaats van de
vreemdeling" een veel grotere, veel
algemenere waarde dan die van een
persoonlijke plaatsbepaling.
In der eerste hellt van de Jaren veertig hielden vele jonge
levenden zich (wat wonder) bezig met de dood, de dood, de
dood, het dood zijn en de doden en wat daarna komt. In de
films van die tijd werd die tendens opgevangen en nogal eens
omgebogen in komedie-stijl: ook geen wonder, want het kan
een therapeutisch effect hebben om met het allerergste de
spot te drijven.
Voor mij was een van de aantrekke-
lljkste films uit dat genre „A Matter
of Life and Death" (1946) van het
Engelse team Michael Powell en
Emeric Pressburger, waarin een
RAF-piloot, die een gevaarlijke her-
sen-operatie ondergaat, droomt dat
zijn moeizaam balanceren tussen le
ven. en dood onderwerp is van een
proces in de hemel. Doch al in 1943
maakte Ernst Lubitsch een soortge
lijke film met de titel „Heaven can
wait" en wie nu denkt, dat Warren
Beatty's nieuwste film hierop is geba
seerd heeft het mis.
Nee, die stoelt op een toneelstuk met
dezelfde titel van Harry Se gall en
daarvan maakte Alexander Hall in
1941 een film die „Here comes Mr
Interiors. De eerste ernstige film
van Woody Allen en de eerste
waarin hijzelf niet de hoofdrol
speelt. Prachtig mooi. De gehele
week in Alhambra I, Amster
dam; Alhambra, Enschede; Me-
tropole 3, Den Haag; Oscar, Rot
terdam; Springhaver, Utrecht
Herfstsonate. Klassieke film van
Ingmar Bergman met Ingrid
Bergman en Liv Ullmann in de
hoofdrollen. De gehele week in
Catharijne I, Utrecht; Studio
Amsterdam; Palace 2, Maas
tricht; Roxy, Haarlem; City 2,
Zeist; Studio, Sneek; Metro 2,
Rotterdam.
De Klompenboom. Prachtige
pastorale van Ermanno Olmi
over Italiaans landleven in het
eind van de vorige eeuw. De ge
hele week in Camera 2, Gronin
gen; Scène 1, Arnhem; Bijou,
Den Haag.
De Mens uit Marmer. Impone
rende film van de Pool Andrzej
Wajda over een arbeider die
werd vereeuwigd en in vergetel
heid verzonk. 2 en 3 maart Film
huis. Wageningen.
l'Affiche Rouge. Prachtige film
van Frank Cassenti over een ver
zetsgroep in de oorlog, waarbij
heden en verleden ongemerkt in
elkaar overgaan.
Te gek om los te lopen. Schok
kende documentaire van een Ita
liaans collectief over nieuwe we
gen om krankzinnigen te inte
greren in de maatschappij. 5
maart V.J.V., Den Bosch.
Deutschland im Herbst. Sponta
ne reacties van Westduitse fil
mers op de gebeurtenissen van
vorig jaar herfst (moord op
Schleyer, dood van drie RAF-
leden in de Stammheim-gevan-
genis). De gehele week in De
Uitkijk, Amsterdam en Studio,
Utrecht.
Uni Giomata Particolare. Ont
roerende film van Scola over
twee kleine mensen die worden
vermalen door de molens van
Mussolini's dictatuur, met So
phia Loren en Marcello Mastroi-
anni in de hoofdrollen. De gehele
week in Rivoli, Amsterdam; Uit
kijk, Den Haag; Studio, Delft;
Studio, Haarlem.
A Wedding. De nieuwste film
van Robert Altman, een amu
sant en ironisch wandtapijt over
Amerikaans leven. De gehele
week in City 1, Amsterdam; Ode-
on 1, Den Haag; Lumière 3, Rot
terdam.
2001, A Space Odyssey. De beste
science-fictionfilm ooit ge
maakt. door grootmeester Stan
ley Kubrick. De gehele week in
Euro, Den Haag; Desmet, Am
sterdam.
Musici zijn het wachten zat
AMSTERDAM - (ANP) De onzekere
situatie wan het orkestenbestel in
ons land is voor de kunstenaarsorga
nisatie NW aanleiding geworden na
mens de orkestmusici vóór 1 april een
collectieve arbeidsovereenkomst te
eisen De organisatie heeft zich als
vakbond van de musici lang genoeg
bereid getoond tot onderhandelen.
Men is nu het lange wachten zat. De
werkgevers moeten nu tonen dat zij
eindelijk een landelijke CAO willen
afsluiten, aldus de vakbond.
Er wordt al Jaren gedacht over een
nieuw orkestenbestel in ons land.
Daarvoor zouden werknemers, werk
gevers en het ministerie van CRM
over een nieuwe CAO moeten over
leggen. De minister van CRM beloof
de nadere standpunten bekend te
maken, maar heeft onlangs opnieuw
uitstel aangekondigd tot half mei
1979. De werkgevers hebben de te
verwachten nota Orkestenbestel
steeds gebruikt om afspraken over de
CAO van de musici op te schorten.
Daarmee is een situatie geschapen
die de musici niet langer verantwoord
achten. De vakbond heeft het con
tactorgaan van Nederlandse orkesten
thans een ultimatum gesteld: voor 1
april een nieuwe CAO. Op die datum
zal de CAO-loze periode precies vier
Jaar hebben geduurd.
Bruno Ganz en Angela Winkler in „Messer im Kopf"
„Messer im Kopf" van Reinhard Hauff, een regisseur die zich
in zijn vroegere films („Die Verrohung der Franz Blum",
„Paule Paulander", „Der Hauptdarsteller" om er enkele te
noemen) deed kennen als een competente vakman en niet veel
meer, trok in de Bondsrepubliek stromen bezoekers, kreeg
veel goede kritieken en werd door het publiek van het
Rotterdamse Film International tot beste film gekozen.
Jordan" heette, en Archie Mayo ge
bruikte precies hetzelfde stuk in 1947
voor zijn film .Angel on my shoul
der". Hè, hè, wat een stamboom. Hoe
het ook zij: in de nieuwe „Heaven can
Wait" gaat het om een footballer, Joe
Pendleton, die opgewekt een donkere
tunnel infietst en daar, als alle teke
nen niet bedriegen, niet levend zal
uitkomen. Vlak daarna zien we hem
dan ook met een keurig heer als es
corte over de wolken wandelen, doch
wat wil het geval? De heer, een begin
neling, was een beetje te haasüg: hij
graaide Pendleton al weg voor de
auto hem aanreed. Hoe nu?
Ander lichaam
Eerlijk is eerlijk: hij heeft nog wat
Julie Christie in „Heaven can wait"
leven te goed. hij mag een ander
lichaam kiezen. Terwille van een ui
termate aantrekkelijke Engelse ac
tie-voerster (Julie Christie) wordt hij
herboren als de miljonair die net door
zijn vrouw en secretaris is vermoord.
Hij doet in die gedaante nogal wat
goed, maar blijvend is de reïncarnatie
niet: tenslotte wordt hij weer een top
voetballen De grote zwakheid van de
film is. dat de hoofdpersoon (Warren
Beatty himself) in alle incarnaties
onmiskenbaar zich eigen lijf blijft
houden en dat wordt dan wel goedge
praat met het foefje, dat hij voor
zichzelf steeds zichzelf is. maar het
werkt danig irritant als we Beatty
alsmaar blijven zien als Pendleton,
terwijl zijn omgeving blijkbaar een
geheel ander iemand ziet. Daarnaast
gaat de film mank aan een groot
gebrek aan elan: de dialoog trekt, er
zijn weinig leuke uitstapjes, karak
ters en situaties komen niet uit de
verf. Jammer: van zo'n onderwerp
valt ook nu nog best iets aardigs te
maken.
W. W. - B.
Amsterdam Calypso en Kriterion;
Den Haag Apollo 1; Rotterdam
Calypso; Utrecht-Rembrandt 3;
Eindhoven, Rembrandt 2, a.l.
Tja het is Jammer als Je bij zoveel
enthousiasme enigszins dwars moet
gaan liggen, maar het is niet anders.
„Messer im Kopf" (met een scenario
van Peter Schneider, de schrijver van
„Schon bist du eln Verfassungsfeind"
en „Lenz") heeft ongetwijfeld zijn
goede kanten, daar niet van. Het is
een film die je „glanzend" zou kun
nen noemen en dat woord heeft als
het ware een positieve voor- en een
negatieve achterbetekenis. „Glan
zend" is mooi en netjes en opvallend,
maar er zit ook iets kleinburgerlijks
in, iets van opgepoetst-zijn, iets van
pronken met Je boeltje. In iets wat
glanst kun je je ook spiegelen, en Je
hoeft je er niet aan te stoten.
Politieke facade
Dat is wat ik het meest op „Messer im
Kopf" tegen heb: hij doet zich voor
als een politieke film, waarin allerlei
hete Duitse hangijzers wakker wor
den aangepaktmaar in werkelijk
heid blijft hij zeer opzettelijk zweven
tussen alle fronten, zodat Je op niets
en niemand goed zicht krijgt en ook
niets of niemand een flinke klap te
gen het bord voor zijn kop wordt
verkocht. Behalve de hoofdpersoon,
die krijgt een kogel in zijn kop, en zijn
halfsleetse genezingsproces vormt
het hoofdbestanddeel van de film
Deze hoofdpersoon, Hoffmann, 14 een
biogeneticus die van zijn vrouw af is
(zij werkt in een alternatief opvang-
ADVERTENTIE
De mens en het
weer. Een schitterend kijk-, lees- en
opzoekboek.Geschreven door Chriet Titulaer.
Een boek dat zo'n 70 onverwachte aspecten van een alle
daags onderwerp behandelt. Zoals „weer en veiligheid" of
„weer en economie": energie, kleding, werkgelegen
heid,landbouw; verder artikelen over windwijzers,:
molens, kunst, wadlopen etc.
Dit alles rijk geïllustreerd met meer dan 300 I
foto's,waarvan 160 in kleur.
Deze aanbieding is geldig t/m 31 maart. Echter zolang dc voorraad strekt
centrum voor de Jeugd en woont sa
men met een linkse activist) maar
haar altijd gaat opzoeken als hij het
moeilijk heeft. Bij zo'n bezoek wordt
hij door een van de politiemannen,
die het tehuis met geweld ontruimen,
in het hoofd geschoten. Hij is zijn
geheugen kwijt, een deel van zijn
spraakcentrum is vernietigd, de rech
terzijde van zijn lichaam is verlamd.
Bovendien wordt het ziekenhuis waar
men probeert hem weer op te lappen,
ook bij nacht en ontij bezocht door
politiemannen, die het hoopje mens
Hoffman willen bewegen tot de be
kentenis. dat hij de man die het fatale
schot loste daarvóór levensgevaarlijk
verwondde met een mes.
Talent
Bruno Ganz is de kapotte Hoffmann,
die met al zijn krachten (ook met
galgenhumor i probeert weer een
mens, 'misschien een ander mens te
worden en hij speelt de rol van zijn
leven. De buitengewoon moeilijke
ontwikkeling van een lallende, aan
alle mogelijke slangen hangende In
valide idioot tot een „gewone" zon
derling, die twijfelt aan de mogelijk
heid ooit weer een normaal bestaan
te kunnen lelden, brengt Ganz zo
natuurlijk, dat Je zijn talent niet ge
noeg kimt roemen.
Maar de film leeft dan ook eigenlijk
alleen van zijn talent: stel Je een
ander in die rol voor (het hoeft nog
niet eens een Nederlands acteur te
wezen) en het fiasco zou niet te over
zien zijn geweest, want alles wat in
theorie als belangrijk wordt aange
diend, wordt in werkelijkheid buiten
schot gehouden: de activisten zijn
geen terroristen, Ganz is onschuldig
maar haalt zich door zijn koppigheid
wel allerlei bijkomende ongemakken
op het kranke lijf, de politieman die
hem in het ziekenhuis ondervraagt is
zo'n karikatuur, dat geen Duitse
„Bulle" zich in zijn beroepseer ge
kwetst behoeft te voelen. En aan het
eind lijkt het wel. alsof Schneider en
Hauff zelf niet meer geloven in hun
„kunstfiguur", alleen krampachtige
pogingen doen om er nu maar een
punt aan te draaien: het spel met
ongekeerde rollen, dat Hoffmann en
de politie agent die hij zou hebben
gestoken opvoeren, is iets waar je
radeloos naar zit te kijken omdat het
zo wezenloos is. En het einde is
„open", natuurlijk. Zoals alles open
is.
W.W.-B^
Amsterdam-Clnetol 1 en Utrecht- 't
Hoogt. 16 jr.
LINZ (AP) Twee jongemannen
hebten gisteren bij de toegangspoort
van het voormalige concentratie
kamp Mauthausen in Oostenrijk an
ti-Holocaust pamfletten uitgedeeld
en aan bezoekers verklaard dat „het
hele verhaal van het concentratie
kamp Mauthausen berust op
zwendel".
In Mauthausen, een van de 190 con
centratiekampen uit het nazl-tljd-
perk, werden naar schatting 120.000
mensen om het leven gebracht. Het is
nu veranderd in een nationaal monu
ment en de bezoekers kunnen nog
steeds de gaskamers zien die als bad
kamers waren vermomd. De twee
mannen die ongeveer 25 Jaar oud zijn
en vermoedelijk de Westduitse natio
naliteit bezitten, wisten weg te ko
men voordat de politie arriveerde
Het „anti-Holocaust actie comité"
dat ln München zou zijn gevestigd,
stond als uitgever op het pamflet
genoemd. De kop luidde: „Holocaust
uit Hollywood" en In het geschrift
werd de televisieserie bekritiseerd die
van een tot vier maart op het Oosten
rijkse net zai verschijnen. Tot dusver
is er ln Oostenrijk nog geen reactie
gekomen op de komende vertoning
van Holocaust.
