Jan Weilands marionetten nog steeds fascinerend Man en vrouw wisselen van r<j SP Els van Rooden vertelt een fantastisch verhaal ft» Solistisch concert door Nederlands kamerorkest Ome Joop wedstrijd gaat door Volle zaal voor fluitist^ Nicolet )n Wortels TV COMMENTAAR Nieuwe Noorse komedie bij Globe >ei Lunchpauze bij Centrum Situatie Radio Noord inzet geschil bij NOS KVNST&ArtrmK 7^ VRUDAG 23 FEBRUARI 1979 KUNST/RADIO/TELEVISIE Zelfportret Jan Welland. door Jac. Lelsz EDE ..Zon marionet is maar een ding. een levenloos ding. wat hout en lappen, wat spijkers en schroefogen, waarin o wonder leven komt. Leven, dat aan leven van een mens doet denken, het poogt uit te beelden, te benaderen. „Dat schreef de kunstschilder, dich ter en poppenspeler Jan Weiland eens over de marionet. Hij noemde het een misverstand dat het beste in de marionet de bedrieglijke namaak van de werkelijkheid zou zijn Als de ma rionet op natuurlijke wijze zichzelf blijft, dan kan men aldus Jan Wei land naar de bekende manier van zeggen „vergeten dat het maar een pop is". In het cultureel centrum De Reehorst te Ede wordt op het ogenblik een tentoonstelling gehouden van de poppen, die Jan Weiland, bijgestaan door zijn vrouw, zelf heeft gemaakt en waarmee hij eens het hele land doortrok en een groot aantal voor stellingen heeft gegeven. Het is nu ongeveer 40 jaar gelden dat hij er mee ophield. In het begin van de dertiger jaren was het begonnen. Nadat hij en zijn vrouw samen een eenvoudige sierpop hadden gemaakt, waar voor de grap draden aan werden beves tigd. raakte hij geheel in de ban van het marionettentheater. Op een tentoonstelling in Arnhem liet hij enige poppen zien. De musicus Albert KettelariJ bekeek ze met aan dacht. HIJ stelde Jan Weiland voor samen een marionettentheater te be ginnen. En zo is het gebeurd. In 36 vond de eerste opvoering plaats voor de Arnhemse Vereniging voor Moder ne Muziek. Op het programma stond de opera „El retablo de Maese Pedro" van de Spaanse componist Manuel de Falla. Tot de vocalisten behoorde nie mand minder dan Laurens Bogtman. Leerlingen van wat nu de Academie voor Beeldende Kunsten heet trok ken aan de touwtjes. Niet tevreden Het moet een groot succes zijn ge weest. maar Jan Weiland was niet tevreden. Er was een te groot appa raat nodig. Daardoor voelde hij zich theaterdirecteur, en die rol lag hem niet zo. Hij wilde poppenspeler zijn. Poppenspel moest, vond hij. een in tieme kunst blijven. De poppen zelf moesten prevaleren. Zo kwam hij tot een heel nieuw repertoire, waarbij poppen, decors en tekst gelijktijdig ontstonden. Hij bewerkte o.m. ver schillende sprookjes in dichtvorm. Daartoe behoorde „De nieuwe kleren van de keizer" van H. C- Anderson, waarbij hij de moraal naar deze tijd transponeerde. Dadelijk na 10 mei '40 dook het theatertje onder. Clandes tien werden nog enkele voorstellin gen gegeven, bij voorbeeld op de ver jaardag van de koningin, recht tegen over het huis van NSB-leider Anton Mussert. Toen was het voorgoed ge beurd. Jan Weiland liet verder de schilderkunst het zwaarst wegen. De poppen gingen in kisten en zijn nu voor het eerst weer voor de dag ge haald in verband met de tentoonstel ling in Ede. Drie jaar geleden is Jan Weiland op bijna 82-jarige leeftijd in Lunteren overleden. Zijn poppen ble ken bijzonder goed geconserveerd. Het zijn dikwijls prachtig gesneden poppen, waaraan ook wat de kleding betreft veel zorg is besteed. Vele pop pen zijn heel expressief en verraden niet alleen technisch de hand van een meester maar ook wat uitdrukking betreft het inlevings vermogen van de maker. Men moet er bij voorbeeld de Chinees maar eens op aanzien, ontworpen om de gedich ten van Li Tai Po voor te dragen. Of de Dood van Pierlala, Clowntje, Drin ker enz. Soms is er sprake van een lichte neiging tot het karikaturalen. Subtiel Duidelijk is dat Jan Weiland subtiel te werk is gegaan, voorwaarde om tot een geslaagde karakterisering te ko men. Een aantal poppen is solitair opgesteld, vele andere binnen het ka der van het spel, waarin ze eens een plaats hadden, zodat een reeks mini- theaters ontstond. Er is ook een marionettentheatertje, waarmee be zoekers zelf mogen spelen, en dat valt nog best tegen. Een aantal op het thema pop en marionet gebaseerde schilderijen laat zien dat Jan Wei land, zo we dat nog niet wisten, zich tot een schilder op respectabel ni veau heeft ontwikkeld. Teuntje de Klerk en Johan Leysen in de komedie „De stift8' de maagd" bij zuidelijk toneel Globe. ral k i tuu rre :ng anj Her t e nei door André Rutten dt Reeks koppen van door Jan Weiland gemaakte poppen. De door de Edese Kunststichting ge organiseerde tentoonstelling is nog tot 2 maart te bezichtigen, van maan dag frm vrijdag van 10 tot 17 uur en van 19 tot 21.30 uur, op zaterdag van 10 tot 16 uur; op zondag gesloten. De mogelijkheid wordt onderzocht er een reizendè expositie van te maken. HAARLEM De komedie „De stier en de maagd" van de Ncf' schrijver Knut Faldbakken (38) schept een situatie die al istf komedieschrijvers gebruikt hebben: een alleen en krap wonende ji man verleent op haar dringend verzoek een meisje-in-verleger nie voor één nacht onderdak, maar krijgt haar in geen maanden meer v door Andr* Rutten AMSTERDAM De nieuwe lunchpauze-voorstelling van Centrum ls een monoloog van Els van Rooden met een tekst van John Halkin. „Bobby" getiteld, vertaald door Hugo Helnen. Je kunt die monoloog een fantastische vertelling noemen van een zelfstandige jonge vrouw, die een voor iedereen onverklaarbaar auto-ongeluk overleefd heeft. door Adr. Hager De schrijver heeft een onderhol de en geloofwaardige manier gi 'er den om de verdere ontwikkèlingisa die omgekeerde rolpatronen ukrrr - - werken. Hij maakt er zelfs een misch geschut bij- In tegendeel. Hij hoeks ver houding van door het ii P De verklaring die zij zelf heeft ls. dat zij ln een plotselinge schrikreacUe een ruk aan het stuur gegeven heeft, omdat zij plotseling heel duidelijk het gezicht van een jongeman in haar voorruit zag. die zij met een kinder stemmetje „mammie" heeft horen roepen. Zij wilde hem ontwijken, al hoewel zij de volgende seconde al wist dat het een hallucinatie geweest moest zijn. Maar toen was het al te laat Dat heeft zij de politie niet vertelc omdat die het toch niet zou geloven. Geloof Je het wel als Je het Els van Rooden hoort vertellen? Zij gebruikt onder regie van Henk Rigters uitstekend alle mogelijkhe den. die de schrijver haar aanreikt om haar verhaal bij het publiek als een reeks zeer reële herinneringen aan alles wat er in die paar seconden gebeurd ls te doen overkomen. Ja. denk Je. zelfs als Je nauwelijks iets van auto rijden af weet. dat wil ik best geloven. Alleen die korte halluci natie. wat ls dat dan geweest." Wat dat betreft word Je prompt be diend. want Els van Rooden al thans de vrouw die zij speelt wilde dat ook weten en is er dus naarstig naar op zoek gegaan. Vla een vereni ging. die paranormale verschijnselen verzamelt, komt zij er achter dat er ongeveer op dezelfde plek al eerder een ongeluk ls gebeurd, doordat de Speciaal vandaag De TROS toont fragmenten uit de cabaretrevue Wat ieder meisje moet weten, met Dimi- tri Frenkel Frank en Robert Long. Ned. L21.55 Onderwerpen in Brand punt: het de*e week door prof. God dijn naar voren gebrachte anti-paplsme in Nederland, een reportage over de activi teiten van de Baskische be vrijdingsbeweging ETA tij dens de Spaanse verkiezings campagnes en een gesprek met de minister-president. Ned. 2/22.00 Aad van den Heuvel presen teert De alles is anders show. Ned. 2/22J5 De IKON start een vijfdeli ge serie over de geschiedenis van de Molukkers: Van Makas sar tot Bovensmilde. Ned. 1/22.50 In bet keurvorttelijk kas teel te Mains wordt voor de vijfentwintigste keer carnaval gevierd. Duitsl. 2 20.00 De zangeres Cora Canne Meyer is te gast bij Jacques van Kollenburg. HUv. 1/16.00 bestuurder van een auto voor een hallucinatie uitweek en daarbij een vrouw overreed. Zij slaagt er zelfs in het appartement te vinden waar die verongelukte vrouw gewoond heeft En langzamerhand wordt haar hallu cinatie een soort tweede werkelijk heid, die op een fantastische manier met de eerste verweven wordt, met aan het slot een climax, die je ver bluft achterlaat. Waarbij het er al niet meer om gaat. of je het wel of niet kunt geloven. Wel of het Je geboeid heeft. Tijdens het kijken en luisteren dacht ik soms. dat de schrijver het wat erg uitgesponnen had. en aan het eind dat Els van Roden en haar regisseur misschien te zorgvuldig een normale vrouw heb ben laten zien. Ik betrapte me er op, dat lk niet echt nieuwsgierig werd naar wat er aan de hand geweest was. Zonder dat ik weet hoe die nieuwsgie righeid misschien wel geprikkeld had kunnen worden. Op donderdag- en vrijdagmiddag half een in Bellevue Amsterdam, op woensdagmiddag in Toneelschuur Haarlem. Van onze radio- en tv-redactie HILVER8UM - De NCRV ls niet van plan te stoppen met de wedstrijd voor kinderen „Wie lijkt het meest op Ome Joop'''", ondanks een aantal klachten van ouders en doktoren dat het oefenen van de Ome Joop-stem schadelijk zou kunnen zijn voor de stembanden Zo heeft drs. H. K .Schutte van het Groninger Academisch Ziekenhuis gezegd dat hij al een aantal kinderen met stemklachten vanwege de rage te behandelen heeft. Volgens hem zou het overspannen gebruik van de stembanden bij het nabootsen van het Ome Joopgeluid verdikking van en vocht op de stembanden veroorza ken. Het resultaat ls heesheid die alleen door rust en spraaklessen of eventueel een operatie genezen kan worden. Drs. Schutte vindt dat het nadoen van de Ome Joop-stem een normale ontwikkeling van de stem tegengaat. Dat geldt vooral voor kinderen uit de hoogste klas van de lagere school, die juist aan stemwisseling toe zijn. Een stuk minder verontrustend is de inhoud van de brief die de Nederland se Vereniging voor Logopedie en Fo- n ia trie heeft geschreven aan Oertom de Beer. redacteur van de NCRV- gids. die de Ome Joop-wedstrijd op touw heeft gezet. Ze willen daarin waarschuwen voor heesheid bij kin deren. die door dit soort Ome Joop- stemoefeningen kan ontstaan, maar die ook het gevolg kan zijn van het carnaval of hard schreeuwen ln het zwembad Na een paar dagen zach tjes praten zou de stem weer opge knapt zijn Els van Rooden in haar fantastische vertelling „Bobbie". HILVERSUM (ANP) „Het onzer zijds gevoerde tolerante beleid bij radio Noord, ondanks een jarenlange gewoonte van bezwaddering via de krant, is voorbij". Dat schrijft het dagelijks bestuur van de NOS, de raad van beheer, in een brief aan de NOS-ondernemingsraad over de situ atie bij radio Noord in Groningen. De zinsnede slaat op de moeilijkheden tussen hen en het hoofd van radio Noord, Willem de Jong. De ondernemingsraad van de NOS legde vorig jaar november de schuld van de moeilijkheden bij de leiding van de NOS. die het hoofd had be noemd terwijl bekend was dat de medewerkers van radio Noord hem niet ln die functie wilden hebben. Door deze benoeming verslechterde het werkklimaat bij radio Noord. DEN HAAG Ter afsluiting van een aantal concerten gewijd aan Bach en Handel concerteerde het Nederlands Kamer Orkest woensdagavond in de Nieuwe Kerk. Het was eigenlijk meer een solistenavond dan een orkestraal gebeuren, het programmablad ver meldde niet minder dan zes solisten- namen. Over de leiding van dit con cert liet men het publiek in het onge wisse. de vermelding dat Jean- Jacques Kantorow als aanvoerder optrad had niet achterwege mogen blijven. Glen Wilson, klavecinist van het Ne derlands Kamer Orkest, had zich voor deze gelegenheid belast met de samenstelling van een H&ndel-suite. Dankzij de aanwezigheid van een Franse balletgroep in Londen ver werkte Handel omstreeks het jaar 1735 veel balletmuziek in zijn opera's. Daarbij maakte hij ook dankbaar ge bruik van het uit 1712 stammende „II Pastor Fido". Bij de omwerking voor zag hij het van een prelude-ballet genaamd ..Terpsichore". Kantorow kwam op en legde de viool naast zich neer. wierp zich op als dirigent en na afloop verliet hij het podium met de viool onder de arm. De weergave viel wat voorzichtig uit maar klonk overi gens wel correct. Bruiloftswerk Bach was in zijn arbeidzame leven ook nog leverancier van cantates voor huldigingen, bruiloften en par tijen. Een voorbeeld daarvan is de cantate B.W.V. 210 'O holder Tag', een bruiloftswerk dat hij na bewer king van de tekst ook voor de huldi ging van de graaf Von Flemmig heeft bestemd. Glen Wilson heeft aan de hand van drie tekstversies de cantate 210 a 'O. angenehme Melodie' gecon strueerd. Het was de sopraan Nelly van der Spek die deze langdurige cantate, ln een opvallend hoge lig ging geschreven, in een romantische benadering gestalte gaf. Voorts ver tolkte Glen Wilson de orgelpartij in een door hem bewerkt „Concerto a flue cori" van Handel. Guy Touvron, trompet, Paul Verhey, fluit, Thomas Indermühle, hobo en Jean-Jacques Kontarow, viool, waren de solisten in Bachs Brandenburgs concert nummer 2, waarin men dui delijk gekozen had voor het moderne instrumentarium en de daarbij beho rende speelwijze. Maar Knut Faldbakken vult die situatie anders in dan gewoonlijk, zoals de titel al aangeeft; de stier is het sterrebeeld van het meisje, de maagd dat van de jonge man. Die sterrebeelden hebben er verder niets mee te maken. Het even noemen er van vestigt er de aandacht op, dat hij ln dit geval de beschermende, zorgen de rol heeft, die meestal van de vrouw wordt gevraagd, en dat zij de actieve- ling is, de aanvalster, de avonturier ster. De schrijver gebruikt daar geen ko- werkt die twee figuren zorgvuldig ge nuanceerd en geloofwaardig uit. En zo menselijk overtuigend worden zij ook onder regie van Paul Vermeulen Windsant bij Globe gespeeld. In de vertaling van Karst Woudstra. Johan Leysen is de hij, een zachtmoedige student, die zijn eigen aanleg en zijn eigen mogelijkheden nog aan het ver kennen is. Het kleine appartement dat hij bewoont weer een raak ontwerp van Paul Gallis is vlekke loos. Dat verandert als zij Teuntje de Klerk bij hem binnenvlucht. Zij is een schalks ondernemend meisje, dat haar geringe bezit in een mandje bij zich draagt, maar daar onmiddel lijk chaos mee schept, zodat hij op zijn kalme maar besliste manier aan het redderen slaag. Zij acceptee vanzelfsprekend zijn slaapbanl biedt hem even vanzelfsprekem dat met hem te delen. Als hi, weigert trekt zij daar haar concl Kl uit Geloofwaardig ADVERTENTIE SBK Amsterdam Amstel 31* (bij de Munt) 020 - 23 92 15 ft* kunst lenen sparen kopen Galerie Magdalene Sothmann N.Z. Voorburgwal 284 1012 RT. tel. 020-236920 GERBRAND VOLGER schilderijen 10-2 3-3 open di. t/m za. 10-17 Za. en zon. gesloten. ren van een wat oudere leraqte Allard van der Scheer dien hechte vriendschap met de hij rj wikkelt. Tenslotte blijkt zij aan laatste avontuurtje een baby ov houden, waar hij dan voor gaat gen terwijl zij werkt en een njcht avontuurtje uitbroedt. Het ontwikkelt zich voor je ogen maal zo logisch-menselijk, dat hl ,r nauwelijks verbaast: het ls eigeftelc heel gewoon wat er gebeurt heia| ongewoon, gek, komisch worded. je niet wist hoe het gegroeid ni Juist daarom is het een komedieJani is eigenlijk komisch, dat je dit, a A het in het gewone leven tegenkwn gek zou vinden. De uitstekende v. stelling benadrukt dat trouweruPKl door subtiele overdrijvinkjes. De voorstelling is tot en met zat< in de Toneelschuur Haarlem, maandag tot en met 5 maart i Brakke Orond Amsterdam. door Jac. Kort ST üu hu AMSTERDAM In lange tijd h« de kleine zaal niet zo vol gezieir*" woensdagavond. Zelfs op het pod stonden stoelen en daarvan wa iv niet één onbezet. Maar ja, er spe [jT. een fluitist en niet de eerste de b< de Zwitser Aurèle Nicolet, die °et veertig langspeelplaten op zijn n heeft. Voeg daarbij, dat de fluit :or menteel waanzinnig in trek is: nni Onder de titel „Makassar naar Bo vensmilde" start de IKON van avond een vijfdelige tv-serie over de historische oorzaken van de ..Molukse aftocht naar Neder land". Ik juich elke poging om helderheid te brengen toe. maar tegelijkertijd vraag ik'mij niet zonder pessimisme af wat het re sultaat zal zijn. Dat wij eeuwen lang de baas waren in wat nu Indonesië heet, hoeft voor de meerderheid van ons volk nog niet te hebben geleid tot enige kennis van zaken. Maar de Molukse ge meenschap vertoeft nu al 28 Jaar te midden van ons. en de meesten kunnen nog altijd een Ambonees niet van een Javaan onder scheiden. Enfin, we gaan het desondanks weer proberen, doch het blijft moeilijk, want die voorgeschiede nis is uitermate gecompliceerd. Zelfs vijf programma's die van de vluchtig Ingestelde kijker toch veel geduld en Interesse vragen vormen eigenlijk een te klein ka der voor wat er allemaal ls gepas seerd. Hoe gewetensvol zij ook te werk zijn gegaan, de samenstellers Ben van Kaam. Aart Staartjes en Henk Biersteker moesten vele ma len een keuze doen. En als je het door Ton Hydra ene kiest, laat je het andere los. Hun vertrekpunt is de tweede po litionele actie tegen de republiek van Soekamo. Begrijpelijk, maar in de verhoudingen tussen Indo nesiërs en het militante deel van de Molukkers speelt ook geducht mee het optreden van de Ambone- se marechaussee bij de pacificatie van delen van het overzeese rijk sedert 1873 en het eerste kwart van onze eeuw. Een andere wortel van de diep gaande tegenstellingen ls de onge lijke behandeling van Javanen, Menadonezen en Molukkers door het gouvernement van Neder- lands-Indië. Laatstgenoemden ge noten bijzondere voorrechten. Ook in de rechtspraak, want Am bonezen werden gestraft als Euro peanen. Dit betekende dat zij niet, zoals de „inlanders", tot de strop werden veroordeeld en evenmin met ketenen om de voeten dwang arbeid behoefden te verrichten. Maar goed, wij keren terug naar de tweede actie tegen Djokja. die begon op 18 december 1948 Van avond praten daarover Moham med Roem. één van de belangrijk ste republikeinse leiders van het eerste uur, D. U. Stikker, toen Ne derlands minister van buitenland se zaken en Ide Anak Agung Gde Agung, destijds premier van de deelstaat Oost-Indoneslë, een man van hoge Javaanse adel. Ik weet niet of hun verhalen voor de niet-lngewijde kijker voldoen de zijn om zich een beeld te vor men van het politieke krachten spel dat aan de kleine oorlog voor af ging. Wel moet duidelijk wor den dat Stikker en Drees ln tegenstelling tot andere toonaan gevende Nederlanders wel ver der wilden praten met de Indone sische leiders. Dat wenste ook Anak Agung en zijn deelstaat-re gering. Hij vertelt dat Oost-Indo nesië een synthese-politiek voer de. en dus uit was op een samen spel tussen Makassar en Djokja. Toen Den Haag anders besliste, en naar de wapens greep, trad het kabinet-Anak Agung uit protest af, met inbegrip van dr. Soumokil, de latere RMS-leider, die in 1966 werd geëxecuteerd. 8tikker ver klaart het aftreden van de Oostin- donesische minister niet te heb ben verwacht. Wel was hij er toen al van overtuigd dat het invoeren van nog meer deelstaten voor alle partijen onaanvaardbaar zou zijn. Dit kan. met een enkele andere aanduiding in het programma, de indruk wekken dat de vorming van deelstaten uitsluitend een Ne derlands streven was. Daar zet ik toch een paar vraagtekens bij. evenals bij de gedachte dat de Indonesische bewindslieden van die deelstaten niet veel meer dan marionetten van luitenant-gou verneur-generaal Van Mook zijn geweest. Interessant in de uitzending is 8tikkers schets van de enorme moeilijkheden waarvoor Neder land door de militaire actie kwam te staan. Het was roeien tegen de stroom ln, en de grootste keien werden daarin geworpen door de Verenigde Staten. Weldra volgden Australië, India, Engeland, Paki stan en Egypte. Zelfs door de lucht werden de verbindingen tus sen Nederland en Indonesië bijna onmogelijk gemaakt Er bleef ten slotte niets anders over dan de gevaarlijke route via Mauritius; ruim 5500 kilometer non-stop vlie gen. De westerse wereld dwong ons tot overdracht van de soeve reiniteit als gevolg waarvan ge maakte afspraken niet konden worden nagekomen. Maar welke rol hebben bij die andere landen hun eigen zakelijke belangen ge speeld? directeuren van muziekscholen zi met wachtlijsten van mensen fluitles willen hebben. Dus van< de volle zaal. Aurèle Nicolet en zijn partner aa piano Karl Engel begonnen hun cert met twee zeer vroege Ma sonates. K.V. 14 en K.V. 13. d"1- componist in Londen componi in de tijd dat hij vol bewonderi voor Johann Christian Bach, Jol ft Sebastians jongste zoon. Het zij zekere zin heel eenvoudige wer maar zij zijn in al hun eenvoiu weeltjes van pure muziek. Pracht ook Introductie en Variaties op thema „Ihr Blümlein alle" van Schubert, maar daarin wordt wat meer virtuositeit van de b JL spelers vereist. Het hoogtepunt van het concert 1 9 ik Joueurs de Flüte opus 27, een ff delig werk van Albert Roussel, da volmaakt vanuit het instrument schreven is als alleen de Fransei konden. En nog een heel stuk, qua inhoud ook. Hoe Nicol bijkwam om het concert te gen met een transcriptie van de sonate van César Franck, onbegrijpelijk. In een tijd, wi men met pijnlijk purisme barol ziek speelt op antieke en authei instrumenten, zou Je een dei arrangement niet meer op het gramma verwachten bij zulk groot artiest. Want dat is Aurèle Nicolet enige twijfel. Hij heeft een pracl toon, een smetteloze techniek en| enorme Idembeheerslng en dat in dienst van een zeldzame mu telt, hetgeen zijn spel bulten expressief en boeiend maakt. Engel stond hem met uitsteken geleidingen ter zijde

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1979 | | pagina 4