Radicalen maken het Bazargan moeilijk
homeini bouwt een huis
onder fundament
fERDAG 17 FEBRUARI 1979
TROUWKWARTET15
min van de Morele Herbewape
ning maar gaven zich over aan
hun geestelijke beschouwin
gen, die zoveel dieper waren.
Voosheid
In dezelfde tijd leefde in Iran
een schrijver. Hedayat. Zijn
„Blinde Uil" maakte destijds
ook in Nederland grote opgang.
Hedayat zocht, evenals de sjah
en nu Khomeini, een uitweg
voor Iran. Hij begon met een
analyse bij de kleine man, de
middenstand en bij de hoge
klasse, waaruit hij zelf voort
kwam en bij zichzelf. Maar hij
vond slechts voosheid. Een le
ven dat geen leven was, sleur,
verachtelijkheid, walging. In
die geest verstond hij ook Kaf
ka. Veroordeeld, onontkoom
baar ertoe veroordeeld een vop
te zijn. Geen uitkomst in Euro
pa, geen uitkomst in Rusland.
Ook daar vond hij slechts voos
heid. Uiteindelijk trok hij c£e
consequentie en maakte eep
einde aan zijn leven, daarbij
een klein deurtje open latend,
dat de dood misschien verlos
sing brengt.
Een huis zonder fundament
moet wel ineenstorten. Je weet
het. maar Je kunt er toch diep
verdrietig over zijn.
Professor, dr. Hanna Kohl-
brugge is hoogleraar in de
Iraanse taal en letterkunde
aan de Rijksuniversiteit van
Utrecht.
c,
>r prof.
Hanna Kohlbrugge
itseling is er in de in-
bai nationale woorden-
i lat een nieuwe term
jedoken: ayatollah.
Ie ft de opkomst van de
;fjèj anse leider ayatollah
-rkpt omeini heeft dit
ord een magische be-
c,ictenis gekregen. Letter-
m betekent ayatollah
ken" of „wonder van
ah". Maar het is tege-
ondwat ontnuchterend
umijconstateren dat deze
m in Iran tot dusver
a geringe rol heeft ge
beld dat deze in de
leste woordenboeken
fs niet voorkomt.
itollah is een titel waarmee
rdt aangegeven dat een sji'i-
ii.vlhe rechtsgeleerde zijn op
ing heeft genoten in de
se stad Nedjef. In Iran
in tenminste 200 ayatollahs,
ze die titel hebben, bete-
overigens niet dat ze de
)gste graad in de sji'itische
htsgeleerdheid hebben be
lt. Wie zover komt, is Modj-
ed. Die titel is niet afhanke-
van de plaats waar zo le
nd zijn opleiding heeft
vo wd
is de taak van de Modjta-
Is te bepalen wat volgens de
Isdienst recht is. Dit recht
dt bepaald op grond van de
ran en de overlevering: uit-
aken en levensgewoonten
de Profeet en de Imams
nede de op grond van juri-
che redeneringen bereikte
lerlinge overeenstemming
de Modjtaheds. De Modj-
eds zijn in feite de religieuze
Iers omdat hun interpreta-
van het recht bepalend is
de gedragingen van de ge-
;n b|ente.
arni
Z^ntrum
van deze religieuze leiders
jmt een centrale plaats in,
a" hij zich als vanzelf verwerft
ar zijn faam als rechtsgeleer-
Zo iemand wordt dan alge-
en als hoogste autoriteit er-
Ede^d. Hij hoeft zijn opleiding
helemaal niet in het Iraak-
Nedjef te hebben gehad,
~^ar kan net zo goed in de
5 heilige stad Qom heb-
gestudeerd.
ijef is het belangrijkste reli-
uze centrum van de sjl'ie-
Daar ligt het graf van All,
eerste Imam, de eerste ken-
van de eigenlijke verborgen
ekenis van de Koran, de eer-
bezitter van het goddelijke
ht van Mohammed, waar-
or hij de gemeente niet al-
n uiterlijke leiding gaf - zo
de kalief - maar ook geeste-
:e. Dat licht werd in het ge-
cht van de profeet telkens
één persoon overgedragen
aan de laatste, de twaalfde
lam. Deze laatste Imam ging.
ar de wil van Allah, de ver-
rgenheid in om onzichtbaar
de gemeente aanwezig en
rkzaam te zijn. De twaalfde
lam komt terug als op aarde
t rijk van de gerechtigheid is
ngebroken en iedereen er-
nt dat de Islam de enige
re religie is.
andhervorming
de gezaghebbende literatuur
het islamitische recht
mt men de naam van Kho-
tini nergens tegen. Hij heeft
n positie dan ook niet te dan-
aan zijn geleerdheid maar
n zijn houding tegenover de
idhervormingen van de sjah.
«1 sji'itische geestelijken en
totsgeleerden waren eige-
ar van vele dorpen. Zij waren
ongerust over hun bezit en
moesten vrezen bij onteigening
maar weinig geld te ontvangen,
omdat de schadeloosstelling
werd berekend op basis van de
voor de belasting opgegeven
waarde van het land. En die
waarde hadden ze juist laag
gehouden om zo min mogelijk
belasting te hoeven betalen.
Nu verhief Khomeini zijn stem
niet voor het volk maar tegen
de hervormingen, omdat ze
niet in overeenstemming zou
den zijn met het islamitische
recht. Daarmee kreeg hij on
middellijk de steun van de
Modjtaheds en de grootgrond
bezitters. Twee machten vere
nigden zich: het grootgrondbe
zit en de religieuze leiding.
Daarbij voegden zich ook an
dere ontevreden elementen.
Toen Khomeini zag dat hij suc
ces had. kwam hij met de stel
ling dat de regering van de sjah
onwettig was. Daarmee werd
hij tot het centrum van verzet.
Niet voor niets komt de term
ayatollah nu meer en meer
naar voren. Khomeini moet het
hebben van zijn magische titel,
die hem ook in het Westen de
naam bezorgd heeft een „cha
rismatisch leider" te zijn, een
„wonder van Allah" in een land
dat bedreigd wordt door crises
van binnenuit en buitenaf.
De Joden verlaten Iran mo
menteel in grote aantallen, om
dat ze weten wat hun te wach
ten staat onder een sji'itisch
regiem. In de geschiedenis van
Iran hebben ayatollahs en hun
helpers al vaker Jodenvervol
gingen op touw gezet. Aanhan
gers van Khomeini hebben al
gezegd dat de minderheden in
het land het goed zullen heb
ben „mits zij zich inzetten voor
de islamitische republiek". En
dat is nu juist een praktische
onmogelijkheid, omdat ze geen
moslem zijn. Joden, christe
nen, Zoroastriërs en Baha'is
zien de toekomst dan ook met
angst tegemoet en proberen
het land te verlaten, voorzover
mogelijk.
Onvrede
Iran is een monarchie - de sjah
is nog niet afgezet - met een
sji'itische staatsgodsdienst.
Men zou kunnen denken dat
de moslem leiders hiermede te
vreden zijn en meewerken aan
de opbouw van het land. Niets
is echter minder waar. Onvrede
met betrekking tot de gang van
zaken in de wereld en de eigen
politieke positie behoort tot
het wezen van de sji'itische re
ligie. Imams zijn in feite steeds
geestelijke leiders geweest en
geen politieke, zoals de kalie
fen. Die geestelijke leiding is
een verborgen leiding en daar
om hoefden de imams geen
aanspraak te maken op een po
litieke functie. Daar staat ech
ter tegenover dat All, de eerste
Imam en schoonzoon van Mo
hammed, wel kalief was. Zijn
zoon Hoessein kwam zelfs met
het zwaard voor de rechten op
het kalifaat op. Dit houdt in
dat het geen afbreuk doet aan
de positie van een Imam als
deze geweld gebruikt tegen zijn
moslem-broeders
Pas later hebben de Imams
zich uit de politiek terugge
trokken om zich te concentre
ren op hun geestelijke arbeid.
Ze werden een theocratische
macht die zich verzette tegen
elke wereldlijke, zelfs ook soen
nitische staatsvorm. Sedert de
dood van Hoessein, de klein
zoon van de profeet (681), heeft
de sji'a een vijandige subver
sieve houding aangenomen. Al
tijd werd zij gesteund door ont
evredenen van allerlei kleur. Zo
kwam de eerste Kallefendynas
tie in 750 ten val door sji'itische
subversieve activiteiten. De
volgende kaliefen hebben de
sji'iten daarom ook altijd ver
volgd uit vrees voor nieuwe on
dermijning.
Juist in Iran is de sji'a goed
aangeslagen, omdat dit land
overspoeld werd door Arabie
ren en onder dwang geïslami
seerd werd. waarbij zijn identi
teit verloren ging. Iran was
daarmee een vruchtbare bo
dem voor opstanden. In het be
gin van de zestiende eeuw werd
Iran door Turkse sji'itische
stammen overspoeld die lang
zamerhand de overhand kre
gen en met bloedbaden en fol
teringen de soennitische Islam,
die tot dan toe overheerst had,
de kop indrukten. De sji'a werd
tot staatsgodsdienst verheven.
De Turkse Sji'a was nogal sec-
tarisch, maar van deze vorm
heeft men zich geleidelijk we
ten los te maken in Iran, wat
vooral te danken is aan het
werk van scherpzinnige Modj
taheds en filosofen. De proble
men die opgelost moesten wor
den, waren ook niet gering.
Wanneer verlaat een Modjta-
hed het pad van de innerlijk
heid (esoterisme) en vernedert
hij zich tot de status van een
soennitische rechtsgeleerde die
gebonden is aan het overgele
verde recht (exoterisme)? Wat
is de verhouding tussen de ver
borgen Imam en de Modjta
heds? Dergelijke vragen hou
den de sji'itische gemeenschap
bezig. Een Modjtahed kan uit
gestoten worden, maar hij kan
zich ook in de eenzaamheid te
rugtrekken als teken van de
ongelovigheid in zijn omge
ving. In die teruggetrokken
heid kan hij dan soms weer
enorme Invloed uitoefenen. Hij
kan zich openlijk of tersluiks in
regeringszaken mengen. Daar
bij is dan telkens weer van be
lang of hij instemming krijgt
van zijn mede-Modjtaheds en
of hij de eerste viool kan
spelen.
Verzet
De geschiedenis van Iran zit
vol voorbeelden van subversief
sji'itisch verzet. Ook sji'itische
vorsten deden vaak dingen die
niet goed waren. Daartegen
werd dan evenzeer protest aan
getekend. Zulke protesten zou
den opbouwend kunnen zijn
wanneer er enige positieve
kracht achter zou zitten. Maar
het fundament van dit protest
is scherp geformuleerd door
Corbln: „De viering van het
drama van Kerbela (waar Mo-
hammeds kleinzoon Hoessein
werd vermoord) aan het begin
van het liturgisch Jaar, bete
kent een voortdurend protest
tegen de wereld en haar orde
ningen".
Dit steeds voortdurende pro
test vindt zijn oorsprong in de
leer van de imams en hun god
delijke functie. Zij vervullen
namelijk het werk van de Heili
ge Geest in de kerk. Men con
stateerde de geestdodende ge
volgen van het hechten aan de
letter van de Koran en de tradi
tie bij de soennieten en zocht
daardoor zijn heil in een princi
pe, dat nog veel heillozer zou
blijken te zijn.
De twaalf imams leggen de in
nerlijke betekenis van de Ko
ran uit, omdat zij deel hebben
aan het licht van Mohammed.
Zij vormen zelf in zekere zin de
interpretatie van de betekenis
van de Koran. Door hen leidt
Allah de gemeente, want het
behoort tot Allahs gerechtig
heid dat zijn gemeente nooit
zonder leiding zal zijn. Deze
imams zijn onfeilbaar en zon
deloos.
Laatste Imam
De laatste, de twaalfde Imam,
de Mahdi, is verborgen aanwe
zig. Hij werkt in de harten van
de gelovigen tot hij terugkomt
en de wereld met zijn gerech
tigheid vervult. Tot zijn weder
komst wordt hij bijgestaan
door degenen die hem liefheb
ben en daarom „vrienden van
bouwt een huls zonder funda
ment, net zoals de sjah dat
heeft gedaan.
De sjah besefte dat een hogere
levensstandaard een noodza
kelijke voorwaarde voor de op
bouw van het land was. Hij
zette zijn zinnen op welvaart
voor een volk dat graag aan de
opbouw van Iran zou meewer
ken. Ook hij besefte echter wel
dat materiële welvaart alleen
onvoldoende zou zijn. Hij koos
echter de uiterst merkwaardige
weg van de Morele Herbewape
ning, van Caux. Telkens weer
zocht hij contact met de leiders
van deze beweging. In 1949 be
legde hij een grote conferentie
van vooraanstaande Iraanse
persoonlijkheden, van mensen
uit de Morele Herbewapening
en van zendelingen. Hij legde
dit gezelschap openlijk de
vraag voor of een vernieuwing
van Iran op basis van een Mo
rele Herbewapening mogelijk
was. Daarop kreeg hij een een
stemmig „Ja" - ook van de zen
delingen die wisten dat zij ge
zonden waren met een andere
boodschap. ZIJ verloochenden
hun Heer en bedrogen de sjah.
Ook de grootgrondbezitters
klapten in hun handen voor de
Morele Herbewapening, maar
ondertussen taxeerden ze de
waarde van hun grond te laag
voor de belastingen en mokten
ze toen ze later hun schadeloos
stelling in handen kregen. De
Modjtaheds droomden al even
Allah" zijn. Zulke vrienden van
Allah zijn er altijd, maar ze zijn
onbekend en worden niet met
name genoemd. Niemand kan
echter voorkomen dat men in
een „wonder van Allah", een
ayatollah, zo'n vriend van Al
lah gaat zien. Het is volstrekt
niet nodig dat zo'n vriend van
Allah een geestelijke is.
Eigenlijk mag een „vriend van
Allah" niet openlijk als zoda
nig worden genoemd, omdat
daarmee zijn innerlijkheid ver
loren gaat. De twaalfde Imam
moest immers verdwijnen, op
dat het geestelijke niets licha
melijks meer zou hebben,
waardoor hij zijn geestelijke
functies volledig zou kunnen
uitoefenen.
Zo heerst er een wezen dat leeft
en werkt in de harten van enke
lingen die het innerlijk geheim
bewaren. Zij weten van de on
volmaaktheid van het zichtba
re en leven vanuit een innerlijk
protest tegen elke orde. Dat
protest richt zich tegen ieder
een die niet vervuld is van die
innerlijkheid en blijkt daarom
altijd weer een protest van ie
dereen tegen ledereen. Wie zal
in de ander de innerlijke mens
zien? Maar tegelijkertijd hóef
je die innerlijke mens in de
ander ook niet te zien, want hij
is onzichtbaar. Daardoor blijft
niets over dan het protest, pro
test vanuit de eigen leegte,
vanuit een reikhalzend uitzien
naar de terugkeer van de laat
ste Imam, die de leegte zal
vullen.
Tot de terugkeer van de laatste
Imam vinden zij elkaar in pro
test, verdriet om verloren iden
titeit, om verloren grondbezit.
Het is verdriet om grote en
kleine dingen dat Je niet hoeft
uit te spreken, maar dat je
kunt afreageren in de gezamen
lijke kreet; „Hoessein ligt
dood. Hoessein ligt dood in de
woestijn".
Heilige oorlog
Khomeini kan oproepen tot
een heilige oorlog. Hij kan de
massa's opzwepen tot bezeten
heid van demonstratie naar de
monstratie. Hij kan echter de
innerlijke ellende niet wegne
men en daarom zal het innerlij
ke protest tegen alles en ieder
een zich uiteindelijk ook tegen
hemzelf keren. Khomeini
EHERAN (Reuter, UPI) Radi-
alen in Iran beginnen zich af te
eren van de nieuwe islamitische
iding, en zij zullen wellicht probe-
en te verhinderen dat de econo-
I aie en de olie-industrie op
ang komt voor zij hun doelen heb-
en bereikt, zo verwachten politie-
e kringen in Teheran.
ok al werd in december de uitvoer van olie
Staakt, toch exporteerde Iran in 1978 voor
hoger bedrag dan het Jaar ervoor (onge-
*r 45 miljard gulden). Maar dat was dan
H te danken aan de prijsverhoging van de
k met vijf procent.
I in oktober begonnen de verdiensten uit
78 olie-industrie terug te lopen als gevolg
|p> incidentele stakingen. Eind december
q l*am de export geheel tot staan. Voor de
pns van premier Bazargan kan het beslis-
gm zijn of hij erin slaagt de olieprodukUe
weer geheel op gang te brengen. Nor
maal produceert Iran in de winter ruim
negenhonderd miljoen liter (5.9 miljoen
„barrels" of vaten) per dag. Nu wordt er
amper 700.000 vaten opgepompt.
Al voor hij maandag officieel zijn ambt als
premier aanvaardde, zei Bazargan dat alle
stakers gelijktijdig het werk zouden hervat
ten. Dat sloeg niet alleen op de olie-indu
strie. maar ook op de spoorwegen, de minis
teries. de luchtvaartmaatschappij, de fa
brieken, de scheepvaart en de bazar. Maar
in de loop van de week bleek dat duizenden
mensen deze oproep naast zich neerlegden.
Ook aan verzoeken en later opdrachten
om de wapens in te leveren werd slechts
ten dele gehoor gegeven. Toen vorige week
vrijdag de strijd losbarstte tussen de keizer
lijke garde van de sjah en rebellerende
luchtmachtmilitairen, verschenen er
opeens overal wapens op straat. Binnen
enkele minuten doken de wapenarsenalen
op die de aanhangers van de 78-jarige aya
tollah Khomeini en guerrilla-organisaties
erop na hielden. Burgers konden de wapens
krijgen op een basis van de luchtmacht. In
verscheidene delen van Teheran kon ieder
een die een beetje met wapens overweg kon
er één krijgen.
Dat was nog maar het begin. Naarmate de
strijd vorderde, werden steeds meer wapens
buitgemaakt. Na 48 uur waren enkele kazer
nes en wapenopslagplaatsen in handen ge
vallen van de rebellen. Achter de wegver
sperringen van zandzakken, waar zelfs oude
vrouwen meehielpen bommen te maken,
kon iedereen in vijf minuten leren hoe hij
moest omgaan met de veroverde wapens.
In die paar dagen sUerven meer dan dui
zend mensen en een veelvoud daarvan werd
gewond. Het gemis van goed georganiseer
de veiligheidstroepen en de aanwezigheid
van een grote voorraad wapens onder de
burgers scheppen nu een explosieve situ
atie.
Premier Bazargan staat voor een moeilijke
keus. Om een mogelijke tegenaanval van de
aanhangers van de sjah te kunnen afslaan,
moet hij kunnen rekenen op de steun van
een burgerleger. Maar om een kettingreac
tie te voorkomen, dient hij diezelfde men
sen te ontwapenen.
Hoeveel wapens er nog in omloop zijn is
onmogelijk te schatten, ook al zijn er dui
zenden geweren, pantservoertuigen, machi
negeweren en zelfs tanks weer veilig opge
slagen in en bij de moskeeën.
Op het terrein van de universiteit van Tehe
ran omgetoverd in een soort fort hou
den fanatieke studentenleiders hun gehoor
voor dat ze hun wapens pas moeten inleve
ren als de hele revolutie voorbij is en er geen
kans meer is op „een imperialistische
machtsgreep." Veel jongeren voelen er in
derdaad niets voor het wapen in te leveren
waarvoor zij hun leven hebben geriskeerd.
En de goed opgeleide Iraanse guerrillabe
wegingen. de marxistische fedayeen en de
islamitische Joejahiddin, hebben de afgelo
pen dagen zoveel wapens kunnen buitma
ken, dat zij de toekomst vol vertrouwen
tegemoet zien. Dat zij hun oorlogsbuit af
staan. is wel heel onwaarschijnlijk. Al deze
schietgrage lieden kunnen de toekomst van
Khomeini's islamitische republiek bepalen.
Maar ook als Bazargan de wapenkwes(le
oplost, blijven er de economische proble
men. Van de deviezenreserve van 25 miljard
gulden die Iran tot voor kort had. schijht
nog maar verontrustend weinig over te zijn.
Aan de lopende band gaan er particuliere
bedrijven failliet en in de eens zo bloelende
bankwereld zijn faillissementen slechts
voorkomen doordat de centrale bank de
zwakke broeders tot dusver op de been
heeft gehouden.
Onduidelijk is nog of de islamitische repu
bliek die de ayatollah nastreeft het huidlté
economische systeem zal laten zoals het p.
De meeste medewerkers van Khomeini
voorspellen van niet. Aan Bazargan vaak
geprezen als de „politieke moellah zonder
tulband" vanwege zijn nauwe samenwer
king met de geestelijken dan de ondank
bare taak een compromis te vinden.
