Nog steeds brood in heimwee-naar-vroeger
Busch laat Barth over
Barth vertellen
Trouw
voorlopig
jonge predikant(e)
VOORBIJGANGER
februari-nurrti
i met
ZATERDAG 10 FEBRUARI 1979
KERK
TROUW/KWARTÉT
door A. J. Klei
Het heimwee-naar-vroeger tiert nog
welig. Nu wordt het ook mild en wel
gevoed, daar zorgen vooral de
uitgevers voor. Er gaat bijna geen
dag voorbij of er ligt we*r e^n vers
boek in de winkel met plaatjes en
praatjes van voorheen
Op zichzelf heb ik graag vrede met
het voortbestaan van dit heimwee, al
was het alleen maar wegens het
verschijnen van meisjeshoofden met
aileraandoenlljkste schuifspeldjes. Ik
heb er ook vrede mee dat wakkere
uitgevers nog steeds brood zien in het
feit, dat veler ogen gericht zijn op het
knusse van weleer, maarzij (de
uitgevers bedoel ik) zijn me in veel
gevallen té uitgeslapen en daar heb ik
geen vrede mee. Ze gaan dan als
volgt te werk: ze vegen wat ouwe boel
bij elkaar, ze vragen een respectabel
persoon om een voorwoordje,
kwakken de hele zaak in een boek. en
klaar is kees.
Een treffend voorbeeld van deze
handelwijze levert „Ons eigen land
rond de eeuwwisseling", een
loodzwaar boek van een uiterst
onhandig formaat, dat J. N.
Voorhoeve te Den Haag voor 67,50
(en na 1 maart voor 77,50) aan de
man probeert te brengen. We hebben
hier een kleine driehonderd
bladzijden met oude foto's.
afkomstig uit de vier-dellge
jubileumuitgave, die de ANWB in
1908 het licht deed zien bij zijn
25-jarig bestaan.
De oorspronkelijke fotoboeken, die
ieder een deel van „ons eigen land"
bestreken, waren voorzien van
uitgebreide beschrijvingen, waarvoor
mannen als Jan Feith en Frans
Netscher tekenen (de ANWB is'
altijd al een nette club geweest;.
Voorhoeve heeft de geschreven tekst
overboord gezet, op de voorberichten
na. en de tegenwoordige voorzitter
van de ANWB om een Ten geleide
gevraagd.
Er is zowaar ook nog een korte
verantwoording van de firma
Voorhoeve zelf en daarin lees ik.
„Hoewel de tekst stellig de moeite
van het lezen waard is. hebben wij
toch. zij het met enige aarzeling, ons
bij deze heruitgave in één band
beperkt tot het fotografisch
gedeelte" Jawel, dat hadden we al in
de gaten, 't Is de beproefde methode:
hark wat spullen van vroeger bijeen,
zie dat je een woord vooraf krijgt van
iemand, met wie Je voor de dag kunt
komen.en klaar is kees.
Goed. ik begrijp dat een complete
herdruk letterlijk en figuurlijk te veel
in de papleren zou lopen, maar is het,
toen die „enige aarzeling" eenmaal
overwonnen was. in nlemands hart
opgeklommen om althans voor een
klein beetje toelichting bij deze
enorme verzameling oude prenten te
zorgen? Aan het boek. zoals het nu
voor ons ligt, heeft geen mens wat
en we wensen ieder die het
onverhoopt als „relatiegeschenk"
ontvangt, sterkte bij de poging,
daarbij een dankbaar gezicht te
zetten.
Je hebt er niets aan, zei ik. Ik zal daar
één voorbeeld van geven (ik wil er ook
niet te lang over doorzeuren). Op
pagina 41 ontwaar ik een fraai
landhuis. „Hydepark" bij Doorn,
luidt het bijschrift. Op „Hydepark"
ben ik veelvuldig geweest om
vergaderingen van de hervormde
synode te verslaan. Het is een modern
gebouw, waarin het seminarie van de
hervormde kerk gevestigd is. Dat
landhuis is er niet meer. Wanneer is
het verdwenen? Is het afgebroken of
verbrand? Welk geslacht heeft het
bewoond? Is het door een bekende
architect gebouwd en in welk jaar?
Dat zou ik. en dat zouden anderen,
best eens willen weten, maar bij
Voorhoeve hebben ze na enige
aarzeling besloten de eventuele
aanschaf fers van dit dure boek in de
kou te laten staan.
Ik erger me behoorlijk aan deze wijze
van doen, dat is inmiddels misschien
duidelijk geworden. Ik kan niet
nalaten achteraf ook mijn ergernis
over de heruitgave van het illegale
Trouw (bij Kok in Kampen) te
luchten. Toen het boek uitkwam,
hield ik m'n mond, ik wou de pret niet
bederven. Maar wat zijn een kansen
gemist. Eindelijk kon vermeld
worden, wie wat schreef, in welke
omstandigheden en waartoe. Maar
nee hoor, een Inleiding en daarna de
hele zaak achter elkaar er in
gesmeten, zonder enige nadere
informatie. De lezers zoeken 't maar
uit.
door d3. A. A. Spijkerboer
De dogmatiek van Karl Barth telt meer den negenduizend bladzijden, van de na zijn dood
ter hand genomen uitgave van meestal nog ongepubliceerd werk zijn ook al weer tien
dikke delen verschenen, en dan is er nog een zee van andere geschriften van zijn hand. Wat
moet je in vredesnaam beginnen, wanneer je geen tijd hebt, en ook nooit zult hebben, om
het allemaal te lezen, en wanneer je toch wilt weten wat deze altijd nog veel besproken
theoloog voorstond? Er zijn natuurlijk al wel inleidingen tot de theologie van Barth
geschreven, maar het beste boek over wie hij was en wat hij wilde, is de in 1975 verschenen
biografie van Eberhard Busch, die in de laatste jaren van Barths leven zijn secretaris is
geweest. Van dit werk is nu de Nederlandse vertaling verschenen.
Busch is op een heel bijzondere
manier te werk gegaan: aan de hand
van brieven, die de familie Barth
hem ter beschikking heeft gesteld
en van citaten uit Barths geschrif
ten laat hij Barth voortdurend zeif
aan het woord. Hij laat dus Barth
zelf over Barth vertellen, en wan
neer hij in zijn voorwoord zegt. dat
hij niet meer gedaan heeft dan de
tekst schrijven, die al die uitspra
ken van Barth met elkaar verbindt,
is hij te bescheiden, want Busch
plaatst al die uitspraken van Barth
in het verband waarin ze gelezen
moeten en begrepen kunnen wor
den. Zo is hij wonderwel geslaagd in
zijn opzet een prachtig schilderij
van Barth te maken.
Heksentoer
WIJ Nederlanders kunnen in de re
gel onze oosterburen wel verstaan
zonder ons ooit het hoofd gebroken
te hebben over de Duitse grammati
ca. Tóch is het heel moeilijk om een
Duits boek in het Nederlands te
vertalen, omdat je zo gauw komt
met zinnen, die grammaticaal mis
schien nog wel door de beugel kun
nen maar toch niet Nederlands
klinken.
Het Duits van theologen in het Ne
derlands vertalen is helemaal een
heksentoer. Zo stond J. H. Cornel-
der. die Busch' boek in het Neder
lands heeft vertaald, voor geen ge
ringe opgave! Mijns Inziens geeft hij
de Duitse tekst niet altijd scherp
weer. maar zijn vertaling Is van ger
manismen en andere smetten vrij,
waarin opgenomen: De Rotter
dammer. met Dordts Dagblad.
Nieuwe Haagse Courant met
Nieuwe Leidae Courant
Uitgave: Trouw/Kwartet BV
Hoofdredacteur Jenze Tamminga
Directeur »ng O Posima
HOOFDKANTOOR
Postbus 859
1000 AW Amsterdam
Wibautstraat 131
Amsterdam
tel 020-913456
te»e* 13006
Postgiro 66 00 00
San* N«d Credwtban*
1.23 00 12 574
GemeemegfO Amsterdam
KI'006
REGO ROTTEROAM/DORDRECHT
Postbus 940
3000 AX Rotterdam
tel 010-115568 (pi
en bezorging)
lel 010-115566 (radactie)
lel 115700 (wlsluilend voor
advertenties)
REGIO DEN HAAG/LEIDEN
Postbus 101
2501 CC Den Haag
lat 070-469445
Parkstraat 22
Oen Haag
REGIO NOORO/OOST-NEDERLANO
8000 AA Zwo*e
lel 05200-17030
Melkmarkt 56
Zwo*e
Abonnementsprijzen:
Pw maend I is 90
Ni kwartaal f 47.70
N» na* jaar f 95 «0
Pw «ar t 198.90
Advertenfetsnevin op aanvraag
Teiefonrsebe
(zw adressen
Opgave lanvhebenchten 9-19 30 van
maandag I'm vrndag Op rondag van 18-
20 uur tete» 020-913456
Opgave mm.-advertenties te1
020-936660 of scRr*»** aan KAnr-Adv
atde«.og postbus 433
1000 AK AMSTERDAM
urtsiudend scrwittet^k
en in ieder geval heel vlot en plezie
rig leesbaar.
Kameraad
Wat Comelder niet had moeten
doen is de titel van het derde hoofd
stuk „Genosse Pfarrer" vertalen
met „Collega Predikant „Predi
kant en kameraad" was hier beter
geweest, want een „Genosse" Is een
kameraad In de goede oude socialis
tische zin van het woord, en dat is
Barth voor de arbeiders in zijn ge
meente geweest toen hij van 1911-
1921 predikant In Safenwll was.
In Safenwll stonden een paar kleine
bedrijven, waarin de ongeorgani
seerde arbeiders rechteloos waren.
Barth sprong hen bij, hielp hen zich
te organiseren, en liet bij zijn ver
trek uit Safenwll niet minder dan
drie vakverenigingen achter.
Dat het allemaal niet zonder con
flicten ging spreekt vanzelf, maar
Barth streefde niet naar vernieti
ging van de fabriekseigenaren, die
ook tot zijn gemeente behoorden,
en vergat nooit dat hij predikant
was.
Op de Kansel
In Bafenwil komt Barth dan ook tot
een nieuwe theologische bezinning.
Was hij teleurgesteld door het falen
van de Tweede Internationale bij
het uitbreken van de Eerste Wereld
oorlog? Was hij ontzet over het ent
housiasme waarmee zijn, meestal
Duitse, theologische leermeesters
deze oorlog begroetten? Dat was hij
zeker, maar bij Busch krijg Je toch
de indruk dat zijn nieuwe theologi
sche bezinning op de kansel is
ons taan.
Barth kwam voor de vraag te staan
of het eigenlijk mogelijk en geoor
loofd is over God te spreken. De
ontdekking die hij deed was dat
Juist het zien van de moeilijkheid
om over God te spreken ter zake is
voor het kennen van God. Zijn pre
ken krijgen dan ook een andere
klank: „Wat wij bedoelen maar niet
aantreffen is een levende God
het tegendeel van wat „God" tot
dusverre voor ons is geweest.Wij
hebben nu slechts een vermoeden
van de levende God. Er is geen
sprake van dat wij Hem kennen, dat
wij Hem, zoals men zegt. hebben'
Lange preken
Barth trok geen volle kerken, zijn
preken waren moeilijk en lang, en
zijn vrouw knikte hem vanuit haar
bank wel eens toe dat hij nu echt op
moest houden.
Wat er in hem gistte zette hij op
papier in zijn commentaar op Pau-
lus' „brief aan de Romeinen: God is
Gód. daar worden de vromen niet
vromer van en de goeden niet beter,
want Gods openbaring licht al die
vrome en goede mensen een been
tje. Ze mogen dan ook nog wel door
gaan met vroom en goed zijn, ais ze
er maar niet in gelóven. Zo kun Je
ook heel nuchter en praktisch socia
list zijn, als Je maar niet in het
socialisme gelooft, want gelóven
doe je in God en Wie is God?
Barths commentaar op de brief aan
de Romeinen maakte in Duitsland,
waar veel theologen na de Eerste
Wereldoorlog aan het eind van hun
Latijn waren, furore en bezorgde
hem al gauw een hoogleraarschap.
In al de jaren waarin Barth hoogle
raar was, heeft hij met een niet te
stuiten werkkracht, een enorme
scherpzinnigheid, en niet te ver
geten een diepe eerbied de dog
matiek beoefend.
Moeilijk. In de zin waarin een Duit
se professor moeilijk kan zijn, is het
eigenlijk nooit, en Barth was dan
ook van mening dat theologie, die Je
niet aan een kind zou kunnen uit
leggen, niet deugde.
In Nederland
Toen hij hoogleraar was in MQnster
bracht hij ook voor het eerst een
bezoek aan Nederland en de zee
lucht hier beviel hem best. De men
sen vond hij „een gelukkige menge
ling van Duitse en westerse aard"
en de theologen „een beetje droog
en deftig, ook bij de jongeren, maar
beslist Ln beweging."
Minder plezierig waren de ervarin
gen. die hij in 1939 bij een bezoek
aan ons land opdeed. Aan de theolo
gische faculteiten mocht hij wel le
zingen houden, maar men wilde van
hem eisen, dat hij zijn lezingen eerst
aan de censuur zou voorleggen, en
dat hij zich niet over politieke kwes
ties uit zou laten. De eerste eis wees
hij van de hand met de motivering:
..Als de nu nog vrije landen dergelij
ke methoden hanteren uit louter
angst voor Duitsland, hebben we
weldra een Europa van Hitier en
daaraan wil ik niet de geringste
medewerking verlenen." Van de
tweede eis zei hij: „Waar vanuit een
theologisch standpunt gesproken
wordt, daar is impliciet of expliciet
ook altijd de politiek erbij be
trokken."
Dat was dus duidelijk en Colijn
heeft hem gedurende zijn hele ver
blijf in ons land door de politie laten
schaduwen.
Communisme
Ook in de Jaren na de Tweede We
reldoorlog heeft Barth zich nog
vaak met de politiek bezig gehou
den. Men verwachtte, en eiste ook
eigenlijk van hem. dat hij zich net
zo fel tegen het communisme zou
keren als hij zich in de jaren dertig
tegen het natlonaal-socialisme had
gekeerd. Hij heeft dat nooit gedaan:
het natlonaal-socialisme kreeg vat
op grote delen van de Duitse kerk.
maar voor het communisme waren
de Christenen van meet af aan im
muun. Dus waarom zou hij ertegen
waarschuwen?
De God van het „christelijk avond
land" was voor Barth een God die
met de mensen meepraatte en van
die God had hij in Safenwll al af
scheid genomen. Hij vond een echte
socialistische politiek het beste af
weermiddel tegen het commu
nisme.
ADVERTENTIE
Binnenkort heeft de
Gereformeerde Kerk te Amsterdam-Zuid
een vacature als haar predikant, ds W. Baas. naar Sassenheim
vertrekt
In zijn plaats zal de kerk graag een
die de uitdaging van het werk in Amsterdam aandurft, beroepen.
In de eerste plaats wordt gedacht aan de vervulling van de vacature
in de wi|k, er kan echter met de andere predikanten overlegd worden
over een indeling van het takenpakket, waarbij aan de nieuwe
predikant(e) bi|v de pastorale zorg voor jongere gemeenteleden zou
kunnen worden toevertrouwd.
Informatie over de gemeente m het algemeen en de betreffende wijk n het
txzonder >s te verkrijgen t>.| de heer J Vlaanderen, loosdmnenstraat t6 hs..
1062 EN Amsterdam, lel 020-152546
Schrifteb ke reacties kunnen aan hetiedde adres geneftt *orden
Links: Karl Barth in de
bergen van Saas-Fee in
de zomer van 1919, on
middellijk voor zijn re
volutionaire Tambach-
lezing.
Midden: Karl en Nelly
Barth met Markus (1
jaar) en Franziska (2) in
1916, toen hij net was
begonnen aan zijn com
mentaar op Romeinen.
Onder: Barth en zijn
vriend Thurneysen op
de Bergli in 1920, kort na
de opening.
Busch vertelt, dat de van sympa
thie voor het communisme verdach
te Barth in persoonlijke geprekken
met communistische leiders wel
eens zeer duidelijk kon worden.
Toen een Oostduitse communist
hem vlak na de Tweede Wereldoor
log zei. dat Duitsland de Tien Gebo
den nodig had. antwoordde hij. „Ja,
zeker het eerste gebod."
Barth was ook volop betrokken bij
het verzet tegen de herbewapening
van Duitsland en tegen de kernwa
penen Onder al deze bedrijven zet
te hij zijn werk aan de dogmatiek
gestaag voort. Niet dat hij zich uit
de wereld in zijn studeerkamer te
rugtrok om daar eens haarfijn uit
de doeken te doen hoe het zit tussen
God en de mensen. Busch laat zien
hoe Barth in zijn dogmatiek niet
alleen in discussie was met Bult-
mann, maar ook zijn weg zocht in
de grote politieke vragen van zijn
tijd.
baar bij de lezers achterlaat ls dat
Barth onderweg was: hij wilde geen
volgelingen hebben en alleen maar
een stimulans voor anderen zijn.
Daarom zijn „Barthianen" in de
grond van de zaak ook iets onmoge
lijks, en wie. hetzij als theoloog het
zij als niet-theoloog, gestimuleerd
wil worden kan bij hem terecht,
want hij brengt de hele zaak in rep
en roer.
Hij géét...
In een artikel ter gelegenheid van
de Uende sterfdag van Barth op 10
december 1968 schreef Hinrich
Stoevesandt, die het Karl Barth-
archief in Bazel beheert: „Hij staat
altijd nog ergens anders dan Je
dacht dan je dacht dat je dó&r
met hem zou kunnen gaan staan.
Hij staat helemaal niet hij géét!"
Daarom heeft Busch dan ook over
de levenslóóp van Barth geschreven
en door deze, door de uitgeefster
prachtig verzorgde, Nederlandse
uitgave is het werk van Busch nu
ook binnen handbereik van alle Ne
derlandse lezers gekomen.
Eberhard Busch, Karl Barth, aan
de hand van zijn brieven en auto
biografische teksten. Nederlandse
vertaling van J.H. Comelder. Uitg.
Callenbach, Nijkerk, 475 pag. plus
35 fotopag. Prijs 45 gulden (paper
back) en 75 gulden (gebonden). De
illustraties zijn uit het boek over
genomen.
Onderweg
Wat Busch' boek zo geloofwaardig
maakt, is dat hij niet verbergt dat
Barth ook minder sympathieke ei
genschappen had en dat hij daar
mee zijn onmiddellijke omgeving
tot last kon zijn.
De indruk die dit boek onuitwis-
AÖVERTENTIE
Bijbelse dagboeken, voor jonge mensen
Riet Tigehelaar Alle daags
Oil populaire bijbelse dagboek voor tieners en iwons betrekt de
lezers bi| een gesprek over alledaagse dingen 2e druk. geb
t 19.90
Ook verkrijgbaar m pocketeditie. 2e druk. f 10,25
Rei Tichelaar Van dag tot vandaag
Een bijbels dagbeek voor longeren van ca 10-14 jaar Hel leert wie
én wal b#tangn|k is en op welk momeni dat toegepast kan worden
3e druk pocket 9.90
(verkrijgbaar in de boekhandel)
UITGEVERIJ
Postbus 84176. 2506 AD 's-Gravenhaqe
Dtes
MODERNE MAGIËRS
En tot Hem kwam een melaatsejn e
die Hem erbij riep
op zijn knieën viel en tegen Hen^_
zei: 'Ul
Als u dat wilt kunt u mij reinigt^dep
En innerlijk ontroerd
strekte Hij zijn hand uit,
raakte hem aan en zei tegen hei
Ik wil het. je moet rein worden.
En terstond ging de melaatsheii
van hem weg
en hij was gereinigd.
(Marcus 1.4
Naar aanleiding van dit gedeelt
van het evangelie kan men
nadenken over de betekenis vi
melaatsheid, een nog altijd
afschrikwekkende ziekte. In dit
blijkbaar iets van iedere dag. H(
hoort bij de omgeving van Jezi
optreden, zoals het bij onze
omgeving hoort dat we te maki
hebben met anderssoortige ziel
verslaving, verwarring, maar
met werkloosheid, en dan niet
vergeten de miljoenen die we
dagelijks zien sterven aan het
geweld van de machten. Dat is cT
omgeving. Daar worden wij doosN
omgeven. Jezus verrichtte zijn )in
wonderen als tekenen van het v
komend rijk, als tekenen van de
opstanding. Hij leerde ons daan *7.
dat zelfs het hopeloze niet hopel Gii
mag zijn. Hij gaf hopelozen hoo| tie
de navolging wordt dat ons i, -
gevraagd. Hoe? Hoe deed HIJ he L'.
Hij deed het met de macht die H ,el.
van God ontvangen had. Hij raa i n
de zieken aan. Maar dan er komt 1(j
nog iets. Hij sprak de zieken ook E
aan. Als Hij dat eerste alleen kbt
gedaan zou hebben, zou het kun w
lij ken op een soort magie, een so b(
automatisme. Zo denken wij vai
het bedreigde leven te kunnen .et
helpen. Als we maar wat doen. N .e
er moet gesproken worden. Andi V(
worden we moderne magiërs. En ,pn
zijn altijd minder te b
verontschuldigen dan de oude.
omdat Hij hier was, die anders
deed.
A|
ale
Beroepingswerk
NED. HERV. KERK
Beroepen: te Meerkerk (toe?
Smit te Hilversum; door Prov.
verg. Zd-Holl. (als scriba) N,
Hoogendijk te Oudshoom-Ri<
veld; te Giessendam-Nederhare
veld J. Hoek te Blauwkapel-C
nekan; te Apeldoorn P. Koema
Oene.
Beroepbaar. J. Nauta, Kaiserst
24 te Leiden; H.G. Teeuwen,
Costastraat 19 te Lelden.
GEREF. KERKEN
Aangenomen: naar Gent (Belgi
de Nood ziekenh. pred. te Zw
naar Bazel (Evang. Reformi
Kirche) P. E. R. Keizer te Lo<
ayd Vecht.
GEREF. KERKEN (VRIJG)
Beroepen: te Waardhuizen ei
Zaandam T. Dijkema kand. te
ningen.
Bedankt: voor Vollenhove-Ka
len R. T. Urban te Goes-Brouv
haven.
ADVERTENTIES
rop go*
tut ia*
Over do doorsnee Nederlander
dienstig gebied: Jan Modaal stut
kon, prof. dx. H. M. Kuiten
In memoriam: ds A.R.P., dr. G. Dekker
Bevrijdingsbeweging in Zuid-Afrika,
Erik Andriessen en Harm Lamberts
Over een kip dis niet marxistisch wat
(kon verhaal)
Synoodkreot on do geref. jongeren-
synode: zij zijn groot on lk is kloin,
dat is niet eerlijk, Marja Meerburg en
Hetty da Vrtos-Kraan
Hersenspoeling vu homofisisn in do
Naam des Heren, ds. A. J. R. Bra se aard
Kroniek (Niek Schuman), politieks pre
ten, Reageerbuis enz.
Abonneer u (ov. voort
waar oike maand wat om i
vraagt proefnr./wil abonnement f3<
per jaar (stad. f21,75).
Opzenden au Maandblad VOORLOP)
Antw.no. 101, 2600 VC Delft. Geen post
Or. Allan Boesak
AFSCHEID VAN DE ONSCHULD
156 blz., ƒ19,75
Een sociaal ethische siudls over de re»
theologie en rwarte macht. Op indringen 3'
wiize kn|gt de lezer inzicht in de zw» lp
bevrijdingstheologie en haar gevolgen vo )f,
de verhouding tussen Kanken en zwarts
OM HET ZWART TE ZEGOEN
124 blz., 16.90 i».
Een bundel opsteSsn over centrale therKf^
m de zwarte theologie verzameld en n
leid doo» dr Alan Boesak Hei book be
mol oen toehchung van prol dr J Verl
over hot ontslaan van dM boek
•I DU-, I 1W.OQ
Een boodschap u* Labjns-Amenfca E ui
overzicht van ds geschiedenis van t IS
ds belangrijkste Lati,rt-Amenkaanse I
Prof. dr D. J. Boeen j.,.
HET EVANGELIE IN AFRIKAANS GEWAA^5
120 blz-, ƒ14,50
Wlm Ramaker
IK BEN ER GEWEEST
129 Mr., 14.90
Zeven gesprekken dw Wim Ramaker vod
de mei Zmd-Afnkanors die elke dag g
conbomeerd worden mol de gevolgen
de aoartheidsookMk.
Ver»rugbaar m de OookhondW
