De waardigheid van gewone mensen Bemlef zet taxichauffeurs op het toneel Stichting Open School zoekt steun in Kameii Dr. A. F. E. van Schendel (68) overleden Jan Toorop Mogelijk demonstratie op Binnenhof Roelof Kiers volgt Jan Blokker op BRTvervan$; 'Noord-Zuid Tv-fantast TV COMMENTAAR Textiel 20x20 020-931662 - VRIJDAG 9 FEBRUARI 1979 KUNST/RADIO/TELEVISIE TROUW/KWARTET door Dirkje Houtman AMSTERDAM „Ik ben niet geïnteresseerd ln mensen die geestelijk gezien voor zichzel! kunnen zorgen, maar ln mensen die dat niet kunnen. Dat spreekt mijn gevoel voor dramatiek meer aan. Een huishoudboekje uit de vorige eeuw zegt mij meer over het gewone leven in die tijd dan een wetenschappe lijk historisch werk. Dat is waarschijnlijk de reden waarom gewone mensen hoofdpersoon zijn ln mijn stukken. Je ge bruikt kunst om een soort waardigheid te geven aan 90 procent van het menselijk leven dat nooit gezien wordt". Dte ..gewone mensen" staan ook cen traal In „Nachtrit", een nieuw stuk van Henk Bernlef dat morgen bU de Theater Unie in première gaat Het gaat over de wereld van taxichauf feurs en speelt zich voornamelijk af in een taxicentrale.- Het resultaat is een beangstigend beeld van een ge sloten gemeenschap, waarin volgens eigen nonnen een naar fascistoïde neigend gedrag getolereerd wordt Bernlef schrijft al bijna twintig jaar poëzie en proza. In 1970 vroeg Jan Kassies of hij mee wilde werken aan een project in het kader van het Insti tuut voor Theateronderzoek Samen met een aantal acteurs die net van de toneelschool kwamen werkte hij mid dels improvisaties een idee uit Broddelwerk ,.8terf de moord" heette zijn eerste ling waarin vier tot een geïsoleerd bestaan gedoemde invaliden elkaar de dood Indrijven. Een agressie en machtswellust die voornamelijk gere aliseerd wordt met woorden en uit eindelijk met geweld. Hoewel dit stuk niet door iedereen even gunstig werd ontvangen Koolhaas gaf het de niet erg waarderende benaming ..broddelwerk" mee toont het een globale structuur die kenmerkend is voor zijn volgende stukken ..In ver wachting" (1975». „Deuren" (1977) en „Nachtrit" Een geïsoleerd bestaan waarin kleine burgermensen een risicoloos en over- regelmatig leven leiden Het is de isolatie van een handicap, een geslo ten gezinssituatie, de gevangeniswe reld en het taximilieu. Een onver wachte gebeurtenis verstoort de re gelmaat van het bestaan en zorgt voor een dramatisch conclict, dat leidt tot genadeloos inzicht in de ei gen situatie. In „Deuren" bijvoor beeld dringt bij Jan. de cipier (centra le figuur) op de dag van zijn 25-jarig Jubileum het besef door dat hij niet alleen langer zit dan de gevangenen die hij bewaakt maar dat het leven thuis met zijn vrouw net zo onvrij is. In „Nachtrit" werpt de met vooroor delen doordrenkte reactie van een chauffeur op een klant een ander licht op het bestaan van éen van de telefonistes. Opvallend is dat de per sonages. die ln hun levensritme ge stoord worden kunstmatige situaties creëren om uit het heden ln het verle den te vluchten. De toeschouwer kan dan uiteindelijk de beweegredenen van de figuren locallseren. Bernlef licht dit als volgt toe „De personages raken in een situatie verzeild waarin ze een keuze moeten doen. Ze zoeken naar allerlei middelen om aan die keuze te ontkomen, zoals spelletjes, drank en de daarmee gepaard gaande vlucht in de herinnering Het is een keuzeloosheid. In „Nachtrit" bijvoor beeld onderkent Lilly, een nieuwe te lefoniste. de kwalijke praktijken die er ln de taxiwereld plaatsvinden. Ze mist echter de kracht zich ertegen te verzetten. De solidariteit tussen men sen ln de taxiwereld ls niets anders dan een onvermogen onafhankelijk van elkaar te opereren. Het is schijn- solidarlteit Vrouwenrollen Het verschil met de vorige stukken van Bernlef ls dat in ..Nachtrit" het accent ligt op de uitwerking van vrouwenrollen. „Uitgangspunt was een stuk te schrijven over een typi sche mannenwereld, gezien door de ogen van een vrouw Omdat ik het nog nooit gedaan had was het een uitdaging vrouwenrollen uit te schrij ven. Hoe reageren twee vrouwen op deze specifieke omgeving. De ene heeft zich er bij neergelegd, de ander onderkent de kwalijke elementen maar reageert in feite niet anders." Voordat hij zijn stukken schrijft do cumenteert Bernlef zich zo uitvoerig mogelijk. Aan „Deuren" ging een tocht langs het Nederlandse gevange niswezen vooraf voor Nachtrit heeft hij voor zover dat mogelijk was. ge sproken met taxichauffeurs en een aantal jaargangen van ..Blokband' (blad voor taxichauffeurs) doorgeno men. „Dat verüep niet erg gemakke lijk. Het taxibedrijf is een gesloten wereld Je komt er bijna niet in. De technici mochten de centrale niet be zoeken om er ideeën op te doen. Ze zijn er zeer beducht voor hun image naar bulten toe te verliezen. Het is een georganiseerde wereld van vrij buiters en bevat een aantal elemen ten die niet tot de aardigsten van Amsterdam behoren. Dat komt onder meer door de technische vernieu wing. Als er wat gebeurt bereiken ze elkaar sneller; vroeger zat een taxi chauffeur alleen in zijn auto. Er is een moraal ontwikkeld die vaak een beet je naast die van de maatschappij ligt" Onderstroom Is de informatie eenmaal verzameld dan treedt de fantasie in werking en schrijft hij zoveel mogelijk vanuit de positie van de acteur. .Je moet je voortdurend afvragen wat kan een De toneelschrijfkunst in Neder land heeft na de oorlog niet veel kans gehad tot bloei te komen. In de jaren zestig kwam daar gelei delijk verandering in door impul sen van schrijvers als Hugo Claus, Lodewijk de Boer en Dimi- tri Frenkel Frank. De overheid wilde die positieve ontwikkeling steunen door de subsidievoor waarden bij te stellen. Ieder ge- zeischap moest per jaar een of twee Nederlandstalige stukken op het repertoire nemen. Daar is uiteindelijk niets van terecht ge komen. De gezelschappen ontdo ken deze regel door een Heijer- mans of een stuk van Vondel te spelen. Na de actie tomaat kreeg de Nederlandstalige toneel schrijfkunst een nieuwe aanspo ring van de toneelwereld uit. To neelgroep Centrum ging zich er actief mee bemoeien. Het gezel schap gaf opdrachten aan Neder landse schrijvers, schreef prijs vragen uit en speelde daardoor regel/natig Nederlandstalig re cent werk. Het is een belangrijk uitgangspunt geweest voor de be leidslijn die Centrum de afgelo pen tien Jaar volgde. De opkomst van vormingsgezelschappen, eind jaren zestig, steunde deze positie ve ontwikkeling vanuit een ande re invalshoek. Bij gebrek aan pas send materiaal voor het politiek theater moesten zij hun stukken zelf schrijven. De bezwaren de dramatische kant is een onderge schoven kind van de politieke boodschap beginnen langza merhand af te nemen. Sater bij voorbeeld heeft een duidelijk evenwicht gevonden tussen vorm en inhoud van zijn stukken. On danks die actieve opstelling van uit de toneelwereld wordt er door de overheid nog steeds niet op ingehaakt. Het honorarium dat CRM bijvoorbeeld voor een op dracht verstrekt is 3500 gulden. De schrijver krijgt 2000 gulden na inlevering van het script en de overige 1500 mag hij innen na opvoering. Dit tarief is in 1952 vastgesteld. Bernlef heeft zich ac tief ingezet de overheden te over tuigen dat deze regeling verou- joe «Jen an derd is. Volgens hem moeten alle \qt aanvragen en opdrachten in dt toekomst door het Fonds voor d< e Nederlandse Letteren behandeld c 1 worden. Het Fonds honoreert tot ust nu toe alleen aanvragen van schrijvers van poezie en proza. Wordt een opdracht verstrekt dan krijgt de desbetreffende persoonlij een bedrag van 2700 gulden pet »ce maand gedurende een vastgestel de tijdsperiode. De termijn voo» het schrijven van een toneelstuk schat Bernlef gemiddeld op een )e half jaar. X| fli< in een stuk worden opgenomen. Als je puur documentair werkt dan kun je die „onderstroom" er niet inleggen. Dan gaat de werkelijkheid belemme rend werken. Dat heeft dan te maken met het aanbrengen van een stile ring." Sober Samen met Christiaan Nortier, regis seur van zijn stukken, wil hij komen tot een sobere uitvoering. Zij willen met zo weinig mogelijk middelen een artistiek effect bereiken. Uiteindelijk wordt er een situatie getoond en de makers laten aan het publiek over wat het ermee doet. Hoewel Bernlef met zijn stukken een aantal ideeën ventileert over de sa menleving de situatie waarinT". wordt uitgebeeld kun je dan ei plarisch noemen heeft hij een trouwen tegen boodschappento nt< zoals hij het vormingstoneel f stempel noemt. „Ik geloof niet di wereld te veranderen is met poli Er bestaat zoveel universele dom r in de wereld. Dat kun je met poll! ru systemen niet oplossen. Niet de tieke denkers maar de nieuwe van intellectuelen moeten krit gevolgd worden. Macht komt stil60 meer in gespecialiseerde handen; ru situatie die zelfs voor het parlen ej ondoorzichtig is. Met kunst kun j maatschappij evenmin verande Je kunt hoogstens de mensen di|rg; macht hebben op hinderlijke volgen." J. Bernlef acteur laten zien. Een goed stuk be staat uit topjes van een ijsberg. Hoe minder je opschrijft hoe beter. De rest moet de acteur invullen. Daar naast moet een stuk niet blijven han gen in de anecdote en verrijkt zijn met een onderstroom, die niet direct duidelijk is maar de mensen wel ont roert. Die onderstroom kun je niet van te voren bedenken; die sluipt er al schrijvend ln. Ook het Idee dat je wil laten zien gaat tijdens het schrij ven een eigen leven leiden. Uiteinde lijk is het idee het stuk en dan pas heb Je de noodzakelijke eenheid van vorm en inhoud bereikt." Hoewel hij de stof voor zijn werk direct ontleent aan de realiteit, wijst Bemlef de term realisme beslist af. „Dat begrip bestaat niet met betrek king tot het toneel. Dat is een schijn discussie. Alles wat op het toneel gebeurt is een stilering, een verhevi ging van de werkelijkheid. Als het publiek iemand op het toneel een zakdoek uit zijn zak ziet halen, dan Foto Erwin Verhei jen betekent het iets, dan verwijst dat ergens naar. Documentair toneel kun je het ook niet noemen. Het kenmerk hiervan is dat gebeurtenissen en be staande teksten zo letterlijk mogelijk Van onze parlementsredactie DEN HAAG De deelnemers van de proefprojecten O 10 School overwegen om volgende week donderdag op het I 'c nenhof te gaan demonstreren. Zij willen op die manier pro teren tegen de bezuinigingsmaatregelen die de Open Sc) heeft getroffen. Onder de deelnemers is inmiddels een b venactie begonnen, die bedoeld is om Kamerleden op problemen van de Open School attent te maken. ki ril,v' iui Oud-hoofddirecteur Rijksmuseum AM8TERDAM (ANP) Dr A. F. E. van Schendel, oud hoofddirecteur van het Rijksmuseum ln Amsterdam, is dinsdag op 68-jarige leeftijd in de hoofdstad overleden Hij wordt ln stilte begraven. Dr Arthur Francois Emile van 8chendel werd op 18 mei 1910 in Ede geboren. Hij studeerde kunstgeschiedenis aan de Sorbonne ln Parijs. Daar promoveer de hij in 1938 tot doctor in de kunstgeschiedenis In 1933 begon hij zijn loopbaan bij het Rijksmuseum. Eerst als volontair, vervolgens als wetenschappelijk assistent: directeur van de afdeling schilde rijen en tenslotte van 1959 tot 1975 als hoofddirecteur. Dr van 8chendel maakte deel uit van een aantal internationale genootschap pen. Van 1965 tot 1971 was hij voorzitter van de International Council of Museum Dr van Schendel was commandeur in de Orde van Oranje-Nassau. Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw en commandeur in de Huisorde van Oranje Roelof Kiers Van onze radio- en tv-redactie HILVERSUM Roelof Kiers. pro grammamaker van de VPRO-televi- sie. wordt de opvolger van Jan Blok ker Blokker, die benoemd is tot ad junct-hoofdredacteur van De Volks krant. hield zich bezig met de creatie ve begeleiding van de VPRO-pro- gramma's. De afdeling televisie-be heer valt voortaan onder Leo Kool, die daarmee waarnemer van VPRO- televisiedlrecteur Arle Kleywegt wordt. Auteur Johan van der Woude (73) overleden VELP (ANP) In zijn woonplaats Velp is woensdag op 73-jarige leeftijd de letterkundige Johan van der Wou de overleden. Van der Woude, gebo ren in 1906 in Groningen, debuteerde in 1933 met het boek „Ondergang". Sindsdien legde hij zich toe op de letterkunde. Hij publiceerde ruim 40 romans en essays. Johan van der Woude was voor ver schillende bladen criticus van toneel, literatuur en beeldende kunst. Verder was hij adviseur van verscheidene uitgeversmaatschappijen en doceer de dramaturgie aan de Toneelschool in Maastricht. Hij bezocht de Hogere Technische Fachschule in Aue en werkte in technische bedrijven. Hij Afstoten was verder eindredacteur van het AVRO-radloprogramma „Land der muzen". De Kamer aanvaardde, zoals bekend, bij de begrotingsbehandeling in de cember j.l. een amendement van me vrouw Ginjaar-Maas (WD) om één miljoen gulden op de open School te bezuinigen. Voor de voorzitter van de Stichting Proefprojecten Open School was dat aanleiding om af te treden. Gisteren heeft het bestuur van de SPOS een gesprek gehad met de vas te Kamercommissie voor onderwijs. Mevrouw Ginjaar zei na afloop dat zij wel begrip had voor de problemen van de SPOS. „Maar ik heb er ook op gewezen dat de Open School een duur soort onderwijs is. En dat gaven de bestuursleden van de SPOS wel toe. Mijn indruk ls dat het niet scha delijk is voor de ontwikkeling van de Open School als het opzetten van vijf nieuwe groepen, wat dit jaar zou ge beuren, met één of twee jaar wordt uitgesteld", aldus het Kamerlid. ite Bi men van de Open School aan de tyn voelen. Hoe er in de CDA-fractie over w ïr' gedacht, is nog onduidelijk. Vóó oc interpellatie van volgende week zi ij nog een gesprek plaatsvinden tui ;r, een CDA-Kamerlid en enkele deef mers van de Open School. Van der Woude ontving ln 1958 de culturele prijs van de provincie Gro ningen en in 1965 die van de Stad Arnhem. In 1958 ontving hij een rijks- opdracht van het toenmalige ministe rie van Onderwijs, Kunsten en We tenschappen voor een biografie van Eduard Verkade. Johan van der Wou de werd op zijn 70ste verjaardag be noemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. DEN HAAG (ANP) Het CDA-Ka merlid Piet van Zeil heeft minister Albeda van sociale zaken gevraagd of hij mogelijkheden ziet om vacatures die moeilijk te vervullen zijn op het tv-scherm te brengen. In het gesprek heeft de Spos nog eens uiteengezet dat de bezuinigingsmaat regel ertoe zal leiden dat er activitei ten moeten worden afgestoten. Het PvdA-Kamerlid Van Ooijen zei giste- ren dat hij de indruk had dat er wel iets zal worden gevonden om dit te voorkomen. Zijn partijgenoot Van Kemenade zal volgende week don derdag minister Pais over de proble- Van onze radio- en tv-redactie BRUSSEL Hoewel Mies Bouwi nog altijd schijnt te wachten op beslissing van de Vlaamse omroe lc het programma „Noord-Zuid" w< voortgezet met een andere part dan de gevluchte Johan Anthiei aan haar zij, hebben de televisie] ar gramma's er zelf geen onduidelar heid over laten bestaan, dat dat v( e( lopig niet het geval is. In de plaats van Noord-Zuid is nieuwe programma „Signalem< gezet. Daarin praat Ivonne Lex bekende personen, zoals Jan Deck. Toots Thielemans, Urbanus Anus. Er wordt een formule gebni waaraan de Vlamingen zich geen kunnen vallen. Uitgangspunt is melijk de Dierenriem. 0 I»; ADVERTENTIE Speciaal vandaag De KRO start de jetirdserle De wonderlijke wereld van Herman van Veen. Ned. &18.59 Ook het Amerikaanse feuil leton Centennial een ver haal over Indianen en blanken komt bij de KRO in pre mière. Ned. 2/20.27 Tussen Toen en Toekomst draait om Johan Bodegraven. Ned. 1/21.55 Brandpunt belicht actuali teiten. Ned. 2/22-45 Van het drieluik Tussen Medellln 196ft en Puebla 1979 vertoont de IKON deel twee. Muxiek-op-Vier is gewijd aan de Amerikaanse chemicus en componist Lejaren Hiller. Hilv. 4'19.06 Hoe het Radio Filharmo nisch Orkest klinkt in het nieuwe Mutiekrentrnra te Utrecht is rechtstreeks te be luisteren. Hilv. 2*0.09 Er wordt dikwijls geklaagd over kinderprogramma's op de televi sie. Meestal zijn de klagers vol wassenen. evenals de mensen die deze programma's maken. Nie mand weet echter precies te ver tellen. wat kinderen boeit, want daarvoor moet je een kinderziel bezitten. Dat Herman van Veen ermee is toegerust, mag ik natuur lijk niet beweren, maar het lijkt mij wel zeker, dat zijn fantasiewe reld voor kinderen vol herken ningspunten zit. Daarnaast ben ik ervan overtuigd, dat ouderen zich met even veel plezier aan Van Veens fantasieën zullen overge ven. als met ingang van heden avond zijn „Wonderlijke Avontu ren" over het scherm gaan De KRO start deze zesdelige sene met het veilige gevoel, dat Her man van Veen en zijn Harlekijn- vrienden daarmee in West-Duits land groot succes hebben geboekt Op het festival „Prix de Jeunesse" is de tweede aflevering zelfs ge rangschikt bij de zes beste kinder programma's Misschien zullen Nederlandse kijkers een eerste prijs willen uitdelen, als zij volgen de week vrijdag zich hebben laten vertederen en vermaken door „Het Bange Spookje AU vet haaltje een juweel, en technisch een meesterstuk Het Duitse publiek heeft al om door Ton Hydra meer afleveringen geroepen en daaraan wordt in de studio van de Bayerische Rundfunk München reeds gewerkt Opnieuw in co-pro- duktie met Harlekijn Holland en de KRO. Ondertussen lijkt het mij voor het opzetten van andere kinderpro gramma's zeer nuttig om de reac ties van Nederlandse kijkers te onderzoeken. „De wonderlijke avonturen van Herman van Veen", zoals de titel voluit luidt, zouden namelijk wel eens heel dicht in de buurt kunnen komen van de ideale formule voor een programma, waarvoor jong en oud in gelijke mate kan genieten. Om dat iedereen de snaren bezit die Van Veen zo speels tot trillen weet te brengen De verhaaltjes hebben een vast middelpunt en dat ls een witte namaak-molen omringd door flat gebouwen van een grote stad In schril contrast met die steriele, opsluitende omgeving is het tover achtige interieur De schilderijen bijvoorbeeld hebben een ongewo ne diepte In het eerste deel van de serie is het de kleine Els die. ver dwaald en kletsnat van de regen, ontdekt dat Je als mensenkind in de Ujst kunt stappen en dan in een wonderlijke wereld belandt. Het is de trucage-meesters in de studio voortreffelijk gelukt om de voorstelling van de schilderijen in een fantastische werkelijkheid te laten overgaan. Elsje betast de schildering van een zandvlakte en die wordt dan opeens een echte woestijn. Daar ontmoet zij clown Van Veen die een stoel achter zich aansleept en dat ls het begin van een reeks dwaze avonturen, onder andere een koddige dans met een massa donkere kinderen. Zij zijn luidruchtig met hun kauw gum in de weer en dat gesmak wordt heel geraffineerd benut, als of het het geluid van een tam-tam is Van Veen omgeeft zijn liedjes in de serie met meer van dergelijke effecten die de jonge kijkers on middellijk aanspreken, omdat zij ermee vertrouwd zijn. Hoogtepunt vanavond is de poging van de Har- lekijk-club om het ouderlijk huis van kletsnatte Els terug te vinden. Dat wordt een knotsgekke speur tocht door een stad vol zotte toe standen. Zoiets is in een Neder lands televisiespel nog nooit ver toond Waarschijnlijk zullen kinderen niet alle grappen even gemakke lijk „op pakken", maar het is al een mooi resultaat, wanneer de meerderheid wèl aansluit bij hun verbeeldingswereld. Een belang rijk aandeel in dit succes moet regisseur Heinz Under hebben ge had. Hij is er bovendien in ge slaagd de uitstraling van Herman van Veens „totaaltheater" vrijwel constant merkbaar te houden in deze televisiereeks. Wat het bange sprookje in deel twee betreft: je kunt nooit zeker weten, hoe kinderen daarop zullen reageren, maar ik vermoed dat zij geen angst gaan vertonen. Het op treden van de doorzichtige figuur tjes is, zonder schrik-effecten, zo hartveroverend, dat het spookje en zijn familieleden eerder een he leboel vreesachtigheid zullen weg nemen. De KRO vertoont vanavond ook het eerste deel van een hardhan dig avonturenverhaal. Op „Cen tennial" heeft de Amerikaanse propaganda heel wat superlatie ven geplakt: de grootste, de lang ste. de duurste en de dit en dat overtreffende produktie. Je koopt er weinig voor. want je hebt als kijker alleen maar te maken met Je eigen interesses en maatstaven. Wat ik van de confrontatie tussen Indianen en blanken heb gezien, heeft mij nauwelijks kunnen boei en Alles is weer dik opgelegd Amerikaans met een bijna brutale dosering van commerciële ele menten. SBK Amsterdam Amstel 31* ("bij de Munt) 020 - 23 92 15 rlpr kunst lenen sparen kopen RIJKSMUSEUM KRÖLLER MULLER OTTERLO verlengt tentoonstelling tol 26/2 a.s. Cat. 12,50 wordt U toegez na g»ro op rek. 829508 Krotter Muiter Stichting Otterto Open 10-5 dag. Zon. 1-5. Galerie Magdalene Sothmann N.Z. Voorburgwal 284 1012 RT. tel. 020-236920 GENBRAND VOLGER schilderijen 10-2 3-3 open di. t/m za. 10-17 Za. en zon. gesloten. Nederlands, Textielmuseum Het Nederland Textielmuseum or ganiseert van 5 febr. t/m 4 maart een ekspositie, samengesteld door het British Craftcentre te Londen. In deze tentoonstelling worden 129 textielminiaturen getoond van kun stenaars uit 31 landen. Openingstijden: maandag t/m vrij: 10,00 t/m 17.00 uur. Zat. en zond. van 14.00 T/m 17.00 uur. Inlicht.: Tilburg tel.: 013-422241 Deze rubriek wordt verzorgd doo Mevr. J. W. te Winkel-van 't RH

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1979 | | pagina 4