Brazilië hakt in zijn eigen vlees
Irans buren vrezen besmetting
P
Elke dag 1 miljoen bomen minder in Amazonegebied
ZATERDAG 3 FEBRUARI 1979
BUITENLAND
TROUW/KWARTET
21
-M Slecl
m kilor
'j|r van
IP prim
door Wim Jansen
Het Braziliaanse Amazo
newoud is zo gigantisch
van omvang, dat cijfers
weinig meer zeggen.
s Werelds grootste oer-
woud, een aaneengeslo
ten ondoordringbare or
gie van groen en vocht,
oter dan heel Europa.
I Als je rustig wiegend in
f e hangmat op de boot
over de Amazone vaart,
is het onvoorstelbaar dat
de mens ooit een bedrei
ging voor deze eindeloze
en ongenaakbare bo-
menzee zou kunnen zijn.
:hts om de zoveelhonderd
imeter is er een dorp te zien
ran Indianen, die met hun nog
primitieve wapens en gereed
schappen onmogelijk merkba
re schade aan zouden kunnen
lichten. Ook de houtfabrieken
angs de oever lijken, ondanks
de kilometers lange kaalgesla
gen plekken, nauwelijks van
Invloed op het oerwoud als ge
heel. Na Iedere houtzagerij
vaar Je weer uren langs een
ongeschonden groene muur.
Wat kunnen die paar honderd
jungle-verwerkende industri
eën nu voor kwaad langs een
meer dan zesduizend kilometer
lange rivier? Het zijn niet meer
dan speldeprikken in de kaart
van Brazilië.
Toch is er meer aan de hand
dan alleen de dreigende uit
roeiing van de krokodil ten be
hoeve van dure handtasjes en
schoenen. Tot voor kort kon
den wetenschappers alleen
maar gissen naar het wel en
wee van de grootste zuurstof-
producent op aarde. Het natio
nal instituut voor ruimte-on
derzoek in Brazilië maakte on
langs echter een' uitgebreide
studie van 32 satellietfoto's
ran het Amazonebekken en
kwam tot de conclusie dat
reeds een tiende van het bos
vernietigd is. Ook maakten de
foto's duidelijk dat het geen
natuurrampen zijn geweest die
deze vrijwel onherstelbare
ehade hebben aangericht,
naar de mens.
tegin
Dit is waarschijnlijk nog maar
het begin van een systemati
sche vernietiging. Na maan
denlang allerlei geruchten te
hebben tegengesproken, gaf de
Braziliaanse regering twee we
ien geleden toe dat zij een plan
bestudeert om buitenlandse
bedrijven toestemming te ver
lenen tot ontbossing op grote
schaal. Het plan, dat was ont
huld in het dagblad Folha de
Sao Paulo, is gebaseerd op een
onderzoek van de Braziliaanse
regeringen en een tiental des
kundigen van de voedsel- en
landbouworganisatie FAO van
de Verenigde Naties In Santa-
rem, in het hart van het Ama-
lonewoud. De regering wil een
(ebied dat tien maal zo groot ls
als Nederland, laten ontbossen.
Binnen twee maanden, nog
vóór het aflopen van de ambts
termijn van de huidige presi
dent Ernesto Geisel, moeten de
contracten met de buitenland
se bedrijven rond zijn.
De oppositie en natuurbescher
mers reageerden woedend. Een
senator uit de Amazoneprovin
cie Para sprak van „verraad
tegenover de natie, toekomsti
ge generaties en de wereld." Hij
beschuldigde de regering van
geleidelijke uitlevering van
Brazilië aan het buitenland.
Want weinigen geloven de re
denering van de directeur van
het Braziliaanse instituut voor
de bosbouw, dat het plan is
opgesteld om een totale vernie
tiging van het oerwoud tegen
te gaan. De veronderstelling
dat de inkomsten uit de ont
bossing de zware last van veer
tig miljard dollar buitenlandse
schuld moeten verlichten,
vindt veel meer ingang.
Ramp
Biologen vrezen dat de houtin
dustrie een onvoorstelbare eco
logische ramp kan aanrichten.
Want achter het algemeen
heersende beeld van een onge
kende vruchtbaarheid van het
Amazonebassin gaat een zeer
broos ecologisch systeem
schuil. Het regenwoud dankt
zijn bestaan aan een ononder
broken proces van rotting en
humusvorming onder een ge
sloten bladerdak. Die vnichtr
bare laag is uiterst dun en
spoelt na een zware regenbul
gemakkelijk weg, als er geen
boomwortels zijn om de grond
vast te houden. Het Inmiddels
aangetoonde gevolg is het ont
staan van steppe-achtige ge
bieden, waar nog maar weinig
wil groeien. Ecologen verwach
ten bij uitbreiding van dat
steppegebied een verandering
van het klimaat, omdat er geen
bomen meer zijn om het vocht
vast te houden. De dagelijkse
regenbuien zullen geleidelijk
wegblijven, met als gevolg een
snel oprukkende woestijn.
Het op de voorgestelde schaal
rooien van bomen ls weer een
typisch voorbeeld van de Bra
ziliaanse manier van economie
bedrijven: gedreven door een
verlangen naar snelle rijkdom
niet eerst nadenken over de
gevolgen van de ondernomen
stappen. De geschiedenis van
Brazilië wemelt van de enorme
projecten, waar aanvankelijk
het „bij ons ls alles mogelijk"
van af straalde. De kater kwam
meestal niet veel later. Zo ver
rees twintig jaar geleden de
nieuwe hoofdstad Brasilia uit
het niets, duizend kilometer
verwijderd van de bewoonde
wereld. Door gebrek aan plan
ning ls de stad Inmiddels omge
ven door krottenwijken. Rege
ringsambtenaren houden het
niet lang in Brasilia uit omdat
de ontwerpers de leefbaarheid
hebben opgeofferd aan hun
streven de modernste stad ter
wereld te bouwen.
Ook het Amazonegebied heeft
al eens van een dergelijke on
beheerste geldzucht mogen ge
nieten, door de pijlsnelle op
bloei van de rubberindustrie in
de tweede helft van de negen
tiende eeuw. Manaus was in die
dagen een sluimerend stadje
aan de Amazone, in een streek
met veel rubberbomen. Toen
Charles Goodyear In 1848 het
vulcanlseren van rubber had
uitgevonden, steeg plotseling
de belangstelling voor het ge
bied en na de uitvinding van de
rubberband door Dunlop in
1888 werd rubber goud. Ma
naus was plotseling de modern
ste stad van heel Latijns-Ame-
rika. Alles kon. Rubberbazen
lieten artiesten uit Europa
overvliegen voor een optreden
in het enige operagebouw op
het continent en nergens was
er in die tijd zoveel luxe te zien
als in dat stadje aan de Amazo
ne, midden in de jungle.
Lang duurde de rubberkoorts
niet Door gebrek aan planning
en Investering kon de industrie
de concurrentie met het bui
tenland niet aan en in 1912
zakte de hele handel als een
pudding in elkaar. Zij die zich
in korte tijd fors hadden ver
rijkt namen de benen en Ma
naus was weer het slaperige
plaatsje van vroeger, met een
vleugje vergane glorie. De Bra
ziliaanse schrijver Holanda
heeft de aanpak van de econo
mie in zijn land eens beschre
ven als „het plukken van de
vruchten, zonder eerst zelf de
bomen te willen planten".
Daar lijkt hij nu wel heel letter
lijk gelijk in te krijgen. Ook als
de plannen van de regering niet
doorgaan, blijft er reden ge
noeg tot ongerustheid bestaan.
Door de aanleg van de duizen
den kilometers lange „ontslui-
tlngsweg", de Transamazonica,
zijn talrijke boeren het gebied
binnengetrokken, en zij ver
woesten de vegetatie. Ze vol
gen allemaal het eeuwenoude
systeem van omhakken, plat
branden, twee Jaar verbouwen
en dan weer een eind opschui
ven, waar het proces opnieuw
begint.
De pioniers hebben een eigen
oplossing gevonden voor het
tijdrovende vellen van de wou
dreuzen: een giftige stof met de
naam Agent Orange, een uit de
Vietnamoorlog overgebleven
ontbladeringsmiddel. Het is in
de Verenigde Staten in ver
band gebracht met beschadi
gingen van het zenuwstelsel,
geboorte-afwijkingen, miskra
men en leverkanker. In de klei
ne winkeltjes langs de stoffige
Transamazonica staat het op
de toonbank tussen insekten-
verdelgers en kunstmest voor
iedereen te koop.
Veeboeren
De kleine boeren zijn niet de
enigen die de nieuwe weg be
nutten om het Amazonebek
ken in te trekken. Grote vee
boeren hebben er bedrijven ge
vestigd, die elk zo groot zijn als
de provincie Gelderland. Bui
tenlandse bedrijven zien meer
ln de houthandel of komen af
op de rijkdommen die ln de
grond moeten zitten: goud,
bauxiet, ijzererts en mangaan
Landbouwers, veeboeren en in-
dustrieélen kunnen pas werken
als ze eerst de begroeiing heb
ben opgeruimd. Samen rooien
ze de ontstellende hoeveelheid
van één miljoen bomen per
dag. Ook op dit gebied ls Brazi
lië een land van superlatieven
geworden.
Met de aanleg van de Transa
mazonica en de daarop volgen
de stroom kolonisten en indu
strieën is ook het leven van de
ongeveer honderd Indianen
stammen ln het Amazonewoud
in gevaar gekomen. Een vorig
jaar gepubliceerd rapport van
Amerikaanse antropologen
maakt duidelijk dat de veelvul
dige Indiaanse aanvallen op de
wegenbouwers niet voortko
men uit pure moordlust, zoals
Braziliaanse kranten regelma
tig doen geloven; het ls een
kwestie van zelfbehoud.
Een triest voorbeeld ls het ver
haal van de Kreen-Akoresindi
anen. Met veel ophef werd lr
1973 het eerste contact gelegd
met deze tot dan toe gelsoleer
de stam, omdat de weg van
Culabö naar Santarem dooi
het Jachtgebied van deze India
nen moest lopen. Zij kreger.
een nieuw jachtgebied toege
wezen, met de weg als grens.
De veel geprezen integratie
bleek desastreus: binnen een
jaar stierven honderdvijfenzes
tig van de driehonderd India
nen aan ziekten die door blan
ken waren overgebracht, voor
al geelzucht en geslachtsziek
ten. Geschrokken door dit re
sultaat van de beschaving
stuurde de overheid de India
nen verder het oerwoud in, om
meer contacten te voorkomen.
Deze zet kwam echter veel te
laat; het kwaad was al ge
schied. Op dit moment zijn er
nog maar 35 leden van de stam
in leven. Sinds het begin van
deze eeuw is het aantal India
nen in het Amazonegebied te
ruggelopen van ruim een mil
joen naar 150.000.
Moord
In dat licht bezien heeft de
Braziliaanse bisschop Tomfis
Balduino gelijk als hij zegt dat
de regering zich schuldig
maakt aan volkerenmoord. De
regering heeft een nieuw
„emancipatieproject voor de
Indianen" klaar liggen, dat
deze bevolkingsgroep volledig
gelijk moet stellen aan de ove
rige Brazilianen. Daarmee
komt echter ook de grond ln
handen van de overheid. Bis
schop Balduino. voorzitter van
de katholieke Missieraad voor
de Indianen, vermoedt dat het
hele project is opgezet om de
beschikking te krijgen over een
paar zeer rijke stukken grond.
Vijf Jaar geleden kregen de In
dianen nog de verzekering dat
zij nooit meer van de toen t
gewezen grond zouden worden
verjaagd. Maar in december
trokken twintig Inniaanse
stamhoofden naar de hoofd
stad Brasilia, om de regering er
op te wijzen dat er tot nu toe
weinig terecht is gekomen van
de afspraken over een eigen
grondgebied. Zij eisten dat de
FUN AI, de overheidsinstelling
voor Indianenzaken, hun
grondgebied beschermt tegen
blanke landrovers. President
Geisel was echter niet bereid
de Indianenlelders te ontvan
gen. Als het emancipatiepro
ject doorgaat is toch het hele
probleem van de reservaten in
één klap van tafel, zo moet hij
gedacht hebben.
De Indianen willen het er niet
bij laten. Ze zijn vastberaden
er wat er van hun grondgebied
over ls tot het uiterste te verde
digen, en zij krijgen daarbij on
der meer de steun van de ka
tholieke kerk.
door James Dorsey
TEHERAN Vrijwel nie
mand laten de gebeurtenissen
in Iran koud. Het duurde eni
ge tijd voor het Westen de
ernst van de crisis besefte en
Moskou hield zich lange tijd
opvallend afzijdig om toch
rooral niet zijn vingers te
branden. Maar de hoofdste
den van Irans buren waren al
nel in staat van alarm.
)e vrijwel onvermijdelijke val van de
ijah ging de Arabische oliesjeiks min
der aan het hart dan het feit, dat hun
eiligheidsvoorzieningen twijfelach
tig bleken te zijn. De Verenigde Sta-
en, jarenlang beschermheer van de
•auwentroon en van de conservatie-
re olie-Arabieren, wisten de aanval
V de sjah niet af te wenden, noch de
ntwikkelingen in Iran in een andere
ichting om te buigen. Zelfs Washing-
un adviseerde zijn trouwe bondge-
oot de sjah om maar zijn koffers te
akken en „met vakantie" te gaan.
il gauw kwam de betekenis van de
crisis ln Iran bovenaan de agenda te
itaan van een reeks besprekingen
tussen de heersers aan de Perzische
Golf. Voorop stond hierbij dat de
Politieagent' van de Perzische Oolf"
chaakmat was gezet. Er diende naar
ilternatieve machtsstructuren in het
rebled te worden gezocht
Riskant
Op korte termijn gold het vermijden
«n risico's als doel. Dit heeft vene-
pande gevolgen gehad Tijdens de
Arabische top begin november in
Jagdad sloot Saoedi-Arabië zich aan
Mj de partijen die de akkoorden van
ïamp David verwierpen. Vele leden
»an de koninklijke familie van Saoe
di-Arabië menen, dat een door Was
hington tot stand gebrachte vrede
tussen Egypte en Israël veel te ris
kant is gezien het feit, dat men zich
niet meer op de Verenigde Staten kan
verlaten.
In theorie valt er niet zo veel op de
houding van Amerika aan te merken.
Carter heeft herhaaldelijk laten we
ten, dat zijn land een grotere bijdrage
aan de beveiliging van de Perzische
Oolf zou moeten leveren wanneer de
zaken in Iran daadwerkelijk mis zou
den gaan. Maar in de praktijk bleek
Washington zijn eigen initiatieven
telkens weer de grond in te boren.
Vanuit de Filippijnen werden oor
logsschepen naar de Indische Oceaan
gestuurd, maar verder dan Singapore
staten langs de Perzische Oolf te
klein zijn om de draad op te pakken,
waar Iran die heeft laten liggen.
81echts Irak zou ln theorie een kans
maken om Iran op te volgen. Ir aks
extreme opstelling in kwesties als het
Arabische nationalisme en het con
flict in het Midden-Oosten en de her
inneringen aan de grensconflicten
tussen Irak en Koeweit, geven de
conservatieve ollesjeiks weinig ver
trouwen ln de bedoelingen van Bag
dad. Bovendien zou een vergroting
van de invloed van Irak ln de Perzi
sche Oolf op het ogenblik dat de
bafithisten ln Bagdad zich verzoenen
met hun broeders in Syrië, tot een
radicalisering van hun vrienden ln de
Arabische oliestaten kunnen leiden.
druk op Saoedi-Arabië kunnen uitoe
fenen om zijn nauwe banden met het
Westen te verbreken.
Velen aan de Perzische Oolf zien de
hand van Moskou ln de gebeurtenis
sen in Iran. Vandaar dat Saoedi-Ara
bië reeds een half Jaar geleden zijn
wantrouwen jegens de sjah opzij zet
te en zijn Arabische broeders opriep
om zich achter de pauwentroon te
stellen. Onlangs nog liet de Saoedi-
sche kroonprins Fahd weten, dat de VOOfZiChtiQ
sjah „de wettige macht in Iran" verte
genwoordigt en dat de onrust in zijn
land de stabiliteit in het Midden-Oos
ten niet bevordert.
geen fout mag begaan. Zou de Sow-
JetrUnie interventie in Iran kunnen
worden verweten, dan zou Moskou
onherstelbaar verlies van aanzien in
de Derde Wereld lijden. De binnen
landse druk op president Carter om
de betrekkingen met Moskou te ver
breken, aldus Ameri, zou groter wor
den, en samen met de Chinezen zou
aan de omsingeling van de 8owjet-
Unie worden voortgewerkt.
kwamen ze niet. Vlak daarop ver
scheen een eenheid Amerikaanse ge
vechtsvliegtuigen in Saoedi-Arabië,
maar de toestellen bleken niet bewa
pend te zijn.
Het zoeken naar een ander machtse
venwicht ln de Perzische Oolf ls niet
eenvoudig. In de eerste plaats was
Iran ln feite een regionale macht-in-
wording. Hoewel Iraanse troepen een
bijdrage leverden aan de onderdruk
king van de opstand in Oman, en in
1971 een aantal eilanden ln de Perzi
sche Golf annexeerden, verkeerde de
sjah nog midden ln het proces van de
opbouw van de Iraanse strijdkrach
ten, en met name van de Iraanse
marine. Hierbij komt, dat de meeste
Heersers
De crisis ln Iran werpt de vraag op, in
hoeverre een soortgelijk lot de heer
sers ln andere landen langs de Perzi
sche Oolf te wachten staat. Niet al
leen Irak, maar ook Saoedi-Arabië en
Bachreln herbergen belangrijke sjla
minderheden binnen hun grenzen. Al DOOQSDdnQ
vóór Khomeini ruim een jaar geleden
Irak moest verlaten, begon men in de
Perzische Oolf-staten de activiteiten
van religieuze minderheden nauw
keurig ln de gaten te houden.
Volgens de Saoedische heersers gaat
het Moskou erom. blijvend greep te
krijgen op de oliestaten. Zij kijken op
de landkaart en zien allemaal Mos
kou-gezinde regeringen om zich heen.
zoals Zuid-Jemen, Ethiopië en Afgha
nistan. Bovendien lijken Turkije en
Pakistan hun houding jegens de Sow-
jet-Unie te verzachten.
Op verschillende plaatsen werden
wapenen gevonden. Veel belangrijker
is echter het feit, dat de Perzische
Golfstaten net als Iran autocratisch
geregeerd worden. In tegenstelling
tot de sjah zeggen zij de bepalingen
van de islam strikt na te leven, maar
ook hier is er sprake van een snelle
modernisering van de samenleving
vooral sinds de oliecrisis van 1973.
Plotseling verkregen rijkdom bleek
niet evenredig te worden verdeeld.
Bovendien is men niet alleen in Iran
in de ban geraakt van het islamiti
sche reveil. Een anti-westerse. Islami
tische republiek Iran zou wel eens
Professor Abbas Ameri. hoofd van
het Iraanse Instituut voor internatio
nale politiek en economische studiën,
heeft van zijn recente reis door de
Sowjet-Unie de Indruk overgehou
den, dat Moskou doodsbang ls voor
de ontwikkelingen ln Iran. Het Krem
lin vreest vooral dat de stichting van
een orthodoxe Islamitische staat aan
Ruslands zuidgrens zal leiden tot een
opleving van het nationalisme onder
de veertigmiljoen ln de SowJetrUnie
woonachtige moslims. Hierbij komt
nog, dat- het geboortecijfer van de
moslims in de Sowjet-Unie veel hoger
is dan onder de andere bevolkings
groepen
Bovendien bespeurt Ameri een bijna
panische angst in Moskou voor de
Chinezen. Hij gelooft dat Moskou
Zich er bewust van is. dat hef- in Iran
held toen hij het onlangs had over de
bedreiging van de Iraanse eenheid.
Bakhtiar vreest klaarblijkelijk de af
braak van het gezag van de centrale
regering door een losweken van de
nationale minderheden uit het
staatsverband. In dit verband werd
erop gewezen, dat de Sowjet-Unie een
dergelijke ontwikkeling jarenlang
heeft bevorderd.
Troepen
Vandaar dat de Sowjet-Unie zich de
algelopen maanden uiterst voorzich
tig heeft opgesteld. Al maanden be
schrijft de Russische pers de gebeur
tenissen in Iran als een sociale op
stand, en niet als een revolutie tegen
de sjah. Het ging Moskou er vooral
om geen kleur te hoeven bekennen en
toch aan de kant van de overwinnaar
te komen staan.
De Russen trekken er zich weinig van
aan. dat Khomeini en de zijnen er zo
de nadruk op leggen dat hun revolu
tie anti-communistisch en anti-marx
istisch van aard is Moskou blijft zich
keren tegen „het bewind" en „het
Amerikaanse imperialisme". Het
radiostation De Nationale 8tem van
Iran, dat vanaf Russisch grondgebied
uitzendt, riep de „moedig strijdende
mannen van ons volk" onlangs op om
de „overwinning in deze heilige oor
log" te behalen. Met die heilige oorlog
werd echter niet gedoeld op de pogin
gen een islamitische republiek te ves
tigen, maar op de strijd tegen het
westeree imperialisme.
Politieke waarnemers menen, dat
rechtstreekse Russische Interventie
in Iran pas een reële mogelijkheid
wordt op het moment, dat het land
uiteen zou vallen Irans premier
Bakhtiar. die herhaaldelijk commu
nistische Infiltranten voor de onrust
in zijn land verantwoordelijk heeft
gestld, verwees naar deze mogelijk-
Bakhtiars beschuldiging aan het
adres van Iraanse en buitenlandse
communisten leverden hem het ver
wijt op „anti-communistische en an
ti-Russische verklaringen" te hebben
afgelegd. Niettemin wees het blad
Izwestia erop. dat het uit 1921 date
rende Russlsch-Iraanse verdrag nog
steeds van kracht is en dat dit ver
drag bepalend is voor de betrekkin
gen tussen de twee landen. Het ver
drag legt onder meer vast dat „Rus
land het recht heeft om zijn troepen
Iran te laten Intrekken met het doel
militaire operaties uit te voeren die
voor zijn verdediging noodzakelijk
zijn, wanneer een derde partij een
beleid zou voeren van annexatie door
middel van een gewapend ingrijpen
in Iran of wanneer een dergelijke
macht dit gebied zou willen gebrui
ken als basis voor acties tegen Rus
land."
Niettemin lijkt de Sowjet-Unie nieu
we diplomatieke Inspanningen meer
te richten op Irans buurlanden dan
op Iran zelf. Onlangs heeft Rusland
een verdrag met Afghanistan geslo
ten om de militaire samenwerking te
versterken. En naar aanleiding van
bezoeken over en weer beloofde Mos
kou bij te dragen aan de opvoering
van Ir aks militaire macht Ook hier
weer werden wapenieveranties in het
vooruitzicht gesteld. Het zijn mis
schien juist deze zaken, die de heer
sers ln de staten langs de Arabische
Golf zoveel zorg barec.
