Scheuringen in regering
en oppositie van Iran
YS kritiseren
besluit Israël
Rode Khmers doen een
krachtige tegenaanval
Dallaghan machteloos tegen Britse stakers
politie Roergebied
reeft smogalarm
Khomeini moet Iran
wel teleurstellen
Ministers treden af, ambassadeurs ontslagen
Deel gijzelaars
in El Salvador
op vrije voeten
Nederzettingen ongewenst
Bolivia heeft
ïeuw kabinet
China wil bij IMF
Engeland ziet
niets meer in
Rhodesië-beraad
)ONDERDAG 18 JANUARI 1979
BUfTENLAND
TROUW/KWARTET
7
oor James Dorsey
EHERAN De eerste scheuringen binnen de oppositie tegen de regering Bakhtiar beginnen
ch al al te tekenen. Maar ook in de regering zelf gaat niet alles naar wens. Yaya Sadik Vaziri,
minister van justitie, is al afgetreden, terwijl minister van buitenlandse zaken Achmad Mir
tndereski op het punt staat hetzelfde te doen.
vijl de bevolking van Iran giste-
weer feest vierde vanwege het
rtrek van de sjah, kwam het in de
ad Achvas tot ernstige botsingen
isen demonstranten en het leger,
kringen van de Iraanse oppositie
erd van honderden doden gespro-
i, nadat het leger het vuur had ge
ïnd op demonstrerende tegenstan-
s van de sjah. Maar premier Bakh-
bt liet gisteravond officieel weten
t er in Achvas geen slachtoffers
iren gevallen.
j de demonstraties van gisteren
ramen de tegenstellingen binnen
oppositie duidelijk naar voren. Op
t terrein van de universiteit van
heran kwam het tot vechtpartijen
ssen aanhangers van de nog steeds
Parijs verblijvende ayatollah Kho-
ini, aanhangers van premier Bakh-
en van de communisten.
igen koers
t Nationale Front van Karim San-
v ii lijkt duidelijk van plan nu eer
;en koers te varen, nadat het zich in
vember van het afgelopen jaar aan
V( omeini had uitgeleverd. Zo heeft
t Front zijn aanhangers opgeroe-
n niet mee te doen aan de massade-
mstraties die voor aanstaande vrij
en g, arbajeen, de laatste dag van de
r ïwmaand Moharram, zijn gepland
fe genstanders van de sjah maken
de vorst weg is, van de gelegen-
d gebruik oude rekeningen met
leger te vereffenen. In de nacht
dinsdag op woensdag viel een
nigte van 2000 mensen twee leger-
chtwagens aan in het centrum van
hoofdstad. Met slagen van de kolf
a het geweer zagen de aangevallen
P litairen kans zich te ontzetten.
i-tderlaag
aftreden van de minister van
vfctie vormt een ernstige nederlaag
v r Irans premier Sjahpoer Bakhti-
Samen met de inmiddels afgetre-
minister van oorlog, generaal
Jam, gold Vaziri als een zwaarge
wicht in de regering. In goed-ingelich-
te kringen verluidt, dat Vaziri is afge
treden omdat de huidige omstandig
heden zich er niet toe lenen om dege
nen die van corruptie worden be
schuldigd, te berechten. Vaziri wilde
verleden week al aftreden, maar liet
zich door premier Bakhtiar overhalen
om aan te blijven totdat de nieuwe
regering het vertrouwen van het
Iraanse parlement had gekregen.
De minister van buitenlandse zaken
Fendereski zou willen aftreden, om
dat hij het oneens is met Bakhtiars
uitlatingen, dat buitenlandse com
munistische invloeden schuldig zijn
aan de crisis in Iran. Deze uitspraken
hebben tot een woordenwisseling ge
leid tussen Teheran en Moskou. Ook
in de Afghaanse hoofdstad Kaboel is
men door Bakhtiars uitspraken geïr
riteerd.
In verband met het nieuwe buiten
landse beleid is in Teheran bekend
gemaakt, dat de Iraanse ambassa
deurs in de Verenigde Staten, Groot-
Brittannië, Denemarken, Italië, In
dia, Syrië, Brazilië, Frankrijk en bij
de Verenigde Naties van hun functie
zijn ontheven. De Iraanse ambassa
deur in Washington Arcsjir Zahedi
„Hij is wel eens eerder op reis ge
gaan," zegt Amir Sadikki, die van
zoon van de chauffeur van de sjah tot
adviseur van de Iraanse monarch is
opgeklommen. „Het maakt allemaal
niets uit. Het paleis wordt zoals altijd
onderhouden; de sjah komt terug. Als
hij niet terugkomt, zal ik Khomeini
persoonlijk ophangen."
Het leger is bereid om het paleis en de
monarchie te verdedigen. „Zij zijn
niet van plan om een staatsgreep te
plegen," meent Sadikki. „omdat het
in strijd zou zijn met de grondwet, die
de monarchie onderschrijft." Sadikki
waarschuwt echter, dat de militaire
leiders voortdurend, van 's morgens
tot 's avonds bij elkaar hokken.
„Wanneer wij over een staatsgreep
(SSELDORF (DPA, AP) In grote delen van het Duitse
lergebied heeft de politie gisteren smogalarm gegeven,
hdat de concentratie van zwaveldioxide in de lucht de grens
n het toelaatbare ruimschoots had overschreden, kregen
t nsen met hart- en longkwalen het advies binnen te blijven,
d k het sporten in de open lucht werd afgeraden.
praten, dan gaat het over de moge
lijkheid van een totale nationale ver
nietiging." meent de jonge adviseur
van de sjah.
In de ogen van velen in het paleis is
president Carter van de Verenigde
Staten de schuldige aan de crisis in
Iran. „Vanaf het moment dat hij een
jaar geleden dit paleis betrad, had
den wij moeilijkheden."
SAN SALVADOR (UPI) Linkse
jongeren in de Midden-Amerikaanse
staat El Salvador hebben gisteren
ruim tachtig gijzelaars vrijgelaten uit
de door hen bezette Mexicaanse am
bassade. De vrijlating van de vrou
wen en kinderen wordt gezien als een
teken dat de bezetters bereid zijn te
onderhandelen over hun eis tot vrijla
ting van honderden politieke gevan
genen en de publikatie van een mani
fest.
Drie groepen jongeren bezetten dins
dag in een gecoördineerde actie een
kantoorgebouw van de Organisatie
van Amerikaanse Staten (OAS), een
gebouw van het Rode Kruis en de
Mexicaanse ambassade en maakten
daarbijongeveer 150 gijzelaars. De
jongeren, leden van het linkse Vere
nigde Volksactiefront, eisten een ein
de aan de onderdrukking van de rege
ring. Volgens ooggetuigen bestorm
den soldaten van de Nationale Garde
enige uren na de bezetting het Rode
Kruisgebouw. Twintig bezetters zou
den daarbij gevangen genomen zijn.
Maandag bezette een groep vrouwen
het kantoor van de Verenigde Naties
in El Salvador. Ook zij eisen de vrijla
ting van politieke gevangenen. Tot de
groep vrouwen horen kennissen van
de vijf gevangenen, wier vrijlating
wordt geëist door de guerrillabewe
ging FARN. Deze groep houdt op dit
moment twee Britse bankiers en een
Japanse zakenman vast en was ook
verantwoordelijk voor de ontvoering
van de Nederlandse Philipsdirecteur
Schuitema. De regering van generaal
Carlos Humberto Romero heeft altijd
het bestaan van politieke gevange
nen ontkend.
Van de redactie buitenland
TEHERAN Nu de sjah Iran heeft verlaten, wacht het land
op de terugkeer van de leider van het verzet, de nog steeds in
Parijs verblijvende ajatollah Khomeini. Deze onomstreden
voorman van de sjiitische moslems in Iran heeft bij de
bevolking grote verwachtingen gewekt. Toch lijkt hij niet van
plan binnen enkele dagen naar Teheran terug te keren.
Ayatollah Khomeini
WASHINGTON, TEL AVIV, DAMASCUS (UPI,Reuter) De
Amerikaanse president Carter heeft premier Begin van Israël
laten weten dat hij ontstemd is over het besluit van de
Israëlische regering om nieuwe nederzettingen te stichten in
de bezette gebieden.
Binnen de Islam bestaan twee stro
mingen. Die van de soennieten ls de
belangrijkste en heeft ook de meer
derheid. Allen in Iran is de sjiitische
tak van de Islam de sterkste. Voor
beide stromingen staat de Koran cen
traal. Daarnaast hechten beide rich
tingen veel waarde aan de soenna, de
optekening van de gedragingen en
uitspraken van de profeet Moham
med. De beide stromingen hebben
daar elk een eigen versie van. Soenni-
ten en sjiiten verschillen met elkaar
ook van mening over de opvolging
van de profeet nog bij zijn leven zijn
neef en schoonzoon Ali had aangewe
zen, terwijl de soenniten het houden
op Aboe Bakr.
De sjiiten zijn zelf in twee stromingen
verdeeld: zij die geloven dat Moham-
meds opvolger Ali zeven opvolgers
heeft gehad en zij die er twaalf erken
nen. Deze groepen worden daarom
respectievelijk Zeveners of Ismailiten
en Twaalvers of Imamieten genoemd.
Deze twee stromingen hebben overi
gens een gemeenschappelijk geloof in
de terugkeer van de laatste opvolger
van Ali (respectievelijk in de zevende
en de twaalfde eeuw van de imam
mahdi, de islamitische messias). In
Iran vormen de imamieten de staats
godsdienst.
Onwettig
Het protest van de Amerikaanse pre
sident valt samen met het bezoek van
de Amerikaanse reizende ambassa
deur Alfred Atherton aan Israël. De
ambassadeur brak gistermiddag
voortijdig het gesprek met de officië
le Israëlische onderhandelingsdele
gatie af voor een ingelast gesprek met
de premier. De Israëlische autoritei
ten ontkenden gisteren overigens dat
er sprake zou zijn van een Ameri
kaans protest. Aangenomen wordt
dat het geen officieel protest betreft,
omdat zoiets als een inmenging in de
binnenlandse aangelegenheden zou
worden beschouwd.
Atherton vertelde na afloop van de
ontmoeting met de premier het niet
meer dan normaal te vinden dat men
gebruik maakt van een mogelijkheid
om de premier te ontmoeten. Hij ver
klaarde dat de situatie in Iran een
van de onderwerpen van gesprek ge
weest was.
Arafat
De Palestijnse leider Jasser Arafat
heeft gisteren op de vergadering van
de Palestijnse Nationale Raad in Da
mascus opgeroepen tot een vergro
ting van de militaire activiteiten van
de guerrillaorganisatie tegen Israël
en tot een intensivering van de strijd
tegen de vredesbesprekingen tussen
Israël en Egypte. Overigens sloot de
Palestijnse leider een vredesregeling
in het Midden-Oosten niet uit, op
voorwaarde dat deze tegemoet komt
aan de Palestijnse wensen. Arafat
verwelkomde de steeds nauwer wor
dende samenwerking tussen Syrië en
Irak.
>r de afkondiging van alarmfase 1
jsfiet westelijke deel van het roerge-
werd de bevolking opgeroepen
auto's meer te gebruiken of af-
ht
ni PAZ (AFP, Reuter) Bolivia
■d It sinds gisteren weer een nieuwe
g ering. Nog geen 24 uur nadat het
al linet dinsdag massaal zijn ontslag
bood, had president Padilla een
ïwe regering gevormd, waarin
:hts drie ministers zijn vervangen,
afgetreden ministers worden be-
ouwd als voorstanders van her
ingen, hun opvolgers staan als
;rvatief bekend.
nemers in La Paz zeggen dat de
juli van dit jaar geplande alge-
ne verkiezingen door de regerings-
■■fciging niet in gevaar komen. Padil-
ou de veranderingen slechts heb-
aangebracht om het leger tege-
et te komen. De huidige president
am op 24 november door een
Tatsgreep aan de macht en maakte
Fj rmee een einde aan het rechtse
hnd van generaal Pereda. De ge-
tigde Padilla heeft beloofd de de-
najcratische rechten in zijn land dit
te zullen herstellen.
val te verbranden. Als gevolg van
ongunstige weersomstandigheden
had de concentratie zwaveldioxide de
grens van 0,8 milligram per kubieke
meter overschreden. Het meetstation
in Oberhausen registreerde gister
ochtend ruim een milligram per ku
bieke meter. Doordat de wind in de
loop van de middag weer opstak,
hoefde alarmfase twee niet te worden
afgekondigd. Dat zou een verbod op
autorijden op bepaalde tijden inge
houden hebben. Om zeven uur gister
avond kon door de sterker wordende
wind het alarm worden opgeheven.
Voor Duitsland was het de eerste keer
dat een dergelijk alarm moest wor
den afgekondigd.
In Nederland bestaat in het Rijn
mondgebied een vergelijkbaar waar
schuwingssysteem voor luchtvervui
ling. Ruim dertig meetpunten bewa
ken permanent de luchtkwaliteit. Als
de situatie slechter wordt, krijgt eerst
de industrie het verzoek beperkende
maatregelen te treffen. Een alarm,
zoals gisteren in het Roergebied, is in
Rijnmond nog nooit voorgekomen. In
dat geval draagt Rijnmond de be
voegdheden over aan het provinciaal
bestuur, dat afhankelijk van de ernst
van de situatie maatregelen kan af
kondigen. Dat zich in Rijnmond nog
nooit een dergelijke situatie heeft
voorgedaan, is mede te danken aan
de ligging aan zee en de daardoor
vaak gunstige snelheid en richting
van de wind.
BANGKOK (Reuter, AP, UPI) Eenheden van de Rode Khmer zi|n ten noorden van de
Cambodjaanse havenstad Kompong Som een krachtige tegenaanval op de stellingen van
Cambodjaanse opstandelingen en Vietnamese troepen begonnen. Volgens waarnemers aan de
grens met Thailand wordt er ook hevig gevochten om de provinciehoofdstad Kampot, aan de
goll van Siam.
De nieuwe, pro-Vietnamese regering
in de hoofdstad Phnom Penh had
eerder bekend gemaakt de totale
overwinning te hebben behaald. Over
gevechten werd met geen woord meer
gerept. Volgens Westerse inlichtin
gendiensten werd er op verschillende
plaatsen gisteren nog hevig gevoch
ten. Vietnamese vliegtuigen voerden
zware bombardementen uit op de
omgeving van Kompong Som, waar
aanhangers van de verdreven pre
mier Pol Pot zich hebben ingegraven.
Aanvankelijk werd aangenomen dat
de Rode Khmers al in het beginstadi
um van de nu bijna vier weken duren
de oorlog vrijwel geheel waren versla
gen. De gevechten van gisteren ma
ken echter duidelijk dat de Khmers
tegen de opstandelingen nog niet alle
hoop hebben opgegeven. Waarne
mers verwachten echter dat de
Khmers een open strijd niet erg lang
meer vol kunnen houden.
Militaire steun vanuit China, die het
Pol Pot-bewind altijd heeft gesteund,
is onmogelijk doordat er geen aan-
voerwegen meer zijn. De aanhangers
van Pol Pot hebben aangekondigd
zich terug te zullen trekken in de
bergen en bossen van Cambodja, om
vandaaruit een guerrilla tegen de re
bellen te voeren. Nog geen vijf jaar
geleden dwongen de Rode Khmers
vanuit dezelfde positie de Amerika
nen na guerrillaoorlog het land te
verlaten.
'Vrede'
In weerwil van de hevige gevechten
schreef het Vietnamese blad Nhan
Dan woensdag dat door de val van
het Pol Pot-bewind de vrede op het
Indochinese schiereiland is hersteld.
„Met de geboorte van de Volksrepu
bliek Campuchea is de bedreiging
van volkerenmoord voorgoed verdre
ven," aldus het blad. De voorlopige
regering in Phnom Penh heeft de
diplomatieke medewerkers in het
buitenland van het vorige bewind ge
last alle activiteiten te stoppen.
Volgens de voormalige Cambodjaan
se ambassadeur in Laos, Sam San.
krijgen de Vietnamese militairen
steun van vierduizend Russische ad
viseurs. HIJ zei te beschikken over
fotografisch bewijsmateriaal.
CHINA (AP, Reuter) China is van
plan zich aan te sluiten bij het Inter
nationale Monetair Fonds (IMF). De
Chinese vice-premier Deng Xiaoping
(Teng Hsiao-ping) zal waarschijnlijk
bij zijn bezoek aan Washington deze
maand hierover met bestuurders van
het IMF spreken.
China kondigde gisteren een nieuw
beleid aan om het particuliere initia
tief aan te moedigen. Mensen, die
nieuwe praktische dingen uitvinden
„die het volk ten goede komen", ma
ken kans op een beloning die varieert
tussen 1300 en 13.000 gulden.
Het ontstaan van een politiek va
cuum in Iran is voor de imamieten en
met name voor de leiding van shla-
moslims een ernstig probleem. Het
bewind van de sjah vonden ze onwet
tig, Immers, zolang de imam mahdi,
de messias. niet op aarde is terugge
keerd, bestaat er voor de djia's geen
wettige overheid. Alleen de imam. die
door God tegen zonden en vergissin
gen wordt beschermd, mag op aarde
de scepter zwaaien. De uitweg uit het
politiek vacuum is daarom voor de
aanhangers van Khomeini de stich
ting van een theocratie, een islamiti
sche republiek met Khomeini aan het
hoofd.
Velen zijn echter van mening dat
Khomeini wel erg veel te verliezen
heeft. Hij zal bij zijn terugkeer niet
kunnen beantwoorden aan de hoog
gerezen verwachtingen van de bevol
king, zeker niet wanneer hij gecon
fronteerd wordt met de problemen
van alle dag.
Khomeini werd in 1902 geboren in
een gezin dat stond in de traditie van
strijd tegen de Pahlevi-dynastie. Ne
gen maanden na de geboorte van
Roeholla Khomeini stierf zijn vader,
een van de voorvechters van de in
1906 tot stand gebrachte Iraanse
grondwet, in de gevangenis van de
vader van de nu vertrokken sjah. In
de jaren vijftig trok Khomeini naar
de heilige stad Qom, waar hij islami
tisch docent werd. Zijn faam heeft hij
echter niet te danken aan zijn theolo
gische studie, maar aan zijn compro
misloze houding tegenover het re
giem van de sjah.
Geschonden eed
Toen het bewind van de sjah in 1963
al te autocratisch werd, stond Kho
meini op met de Koran en de grond
wet in zijn hand. Hij beschuldigde de
sjah ervan dat hij de eed die hij op
beide had afgelegd had geschonden.
Het antwoord van de sjah liet niet
lang op zich wachten. Hij stuurde
soldaten naar de moskee in Qom. Er
vielen vele doden en Khomeini werd
gevangen gezet op de dag van de
herdenking van de martelaar imam
Jaafer As Sadik. Daarmee werd het
verband tussen de sjah en de vroege
re verdrukkers van de Islam nog eens
onderstreept.
Steeds duidelijker werd toen voor de
religieuze leiders dat de sjah de wet'
ten van de Islam met voeten trad.
Toen in 1963 een wet werd ingediend
die de Amerikaanse militaire advi
seurs en hun gezinnen buiten de
Iraanse rechtspraak moest plaatsen,
was de maat vol. Op last van Khomei
ni werden in het hele land pamfletten
verspreid tegen de schending van de
grondwet door de sjah. De vorst zou
vanaf die datum toestaan dat buiten
landers, ongelovigen, in Iran misda
den zouden plegen zonder dat ze
daarvoor gestraft zouden kunnen
worden. Ook de betrekkingen met
Israël waren de sjiitische leiders een
doorn in het oog
Grondbezitter
Vlak na het verspreiden van de pam
fletten werd Khomeini het land uitge
zet. De sjah slaagde erin de religieuze
leiders af te schilderen als de „zwarte
reactie", die zich had verzet tegen
landhervormingen van de sjah. De
sjiitische hiërarchie is namelijk een
van de voornaamste grondbezitters
van het land. Dat levert veel geld op.
Bovendien innen de sjiitische leiders
nog de zogeheten „khom", een kerke
lijke belasting; handelswinsten,
meerwaarde van het bezit en de ver
koopprijs van onroerend goed dat
niet aan sjiiten wordt verkocht,
wordt namelijk met twintig procent
belast. Dat geld wordt verdeeld over
de geestelijke leiders en de afstam
melingen van de profeet.
Aantijgingen dat de sjah de religieu
ze leiders van hun machtspositie
trachtte te beroven met zijn land
bouwhervormingen, waren overigens
niet houdbaar. Noch Khomeini noch'
andere vooraanstaande religieuze lei
ders beschikten zelf over grondbezit.
Wel spraken de religieuze leiders de
beschuldiging van de sjah tegen als
zouden zij een .zwarte reactie"
vormen.
De verbanning van Khomeini in 1963
leidde tot een frontale botsing tussen
het bewind en de geestelijke leiders.
De sjah werd de Jihad aangezegd, de
heilige oorlog. De analyse van een
blad van de politieke oppositie in
1963 klopt vandaag eigenlijk nog
steeds; „De mobilisatie van de mas
sa's zou de Intellectuelen jaren heb
ben gekost. De oelemas. de plaatselij
ke religieuze leiders, kregen het bin
nen enkele maanden voor elkaar,
dankzij hun enorme macht en in
vloed. De actie van de oelema s was
zo effectief, omdat zij in staat waren
het volk de werkelijke oorzaak van
hun lijden in hun eigen taal uit te
leggen.
Ongelovige machten
Net als in 1963 is de wereldlijke staat
in de ogen van de sjiitische leiders
een dictatruur, die door buitenlandse
en dus ongelovige machten gecontro
leerd wordt. Het islamitisch karakter
van de natie loopt gevaar. De volks
opstand van Khomeini heeft alle
kans van slagen. Of Khomeini kans
ziet gelijk te krijgen, moet echter
worden afgewacht. Door de oprich
ting van een revolutionaire islamiti
sche raad stelt hij zich buiten de
huidige grondwet De Iraanse strijd
krachten hebben aan die grondwet
trouw gezworen en het is niet zeker of
ze bij de activiteiten van Khomeini
lijdelijk zullen blijven toezien.
LONDEN (Reuter, UPI) Een Rho-
desie-conferentie is op het ogenblik
ook voor Engeland van de baan. De
Britse gezant Cledwyn Hughes, die in
de maanden november en december
een verkennende reis heeft gemaakt
langs de Frontlijnstaten en tevens de
leiders van het patriottisch front Ro
bert Mugabe en Joshua Nkomo heeft
gesproken, heeft een conferentie af
geraden.
In een brief aan de Britse premier
Callaghan schrijft Hughes dat er op
het ogenblik geen voldoende basis
bestaat om het samenroepen van een
conferentie waaraan alle partijen
deelnemen, te rechtvaardigen. Vol
gens Hughes is het gevaar groot dat
bij mislukking het patriottisch front,
de guerrillaorganisaties van Nkomo
en Mugabe, en ook de Frontlijnstaten
zich meer tot de Sowjet-Unle zuilen
wenden om steun.
Het Rnodesische lagerhuis is dinsdag
akkoord gegaan met zes wetsvoor
stellen van de overgangsregering om
een einde te maken aan rasverschil
len bij de huisvesting, het onderwijs
en de volksgezondheid.
or Bert van Panhuis
Britse premier James Callaghan lijkt voorlopig de hoop te hebben
legeven dat hij op korte termijn de stakingschaos in het land kan
ossen. De kans dat hij het tot nu toe gevoerde loonbeleid van de
'"lering kan handhaven wordt met de dag kleiner.
aghan en zijn kroonprins, de minister
financiën Denis Healey, hebben zich
Groot-Brittannië enkele jaren geleden
een loeiende geldontwaarding ten on-
,v dreigde te gaan, heilig voorgenomen de
lasd itiebestrijding de voorrang te geven in
e» economische beleid. Ze hebben in die
ntijd tegen de stroom moeten oproeien.
2|nfiguren in het kabinet als de leiders
de linkervleugel van Labour, Michael
t en Tony Benn. stonden sceptisch en
s zelfs vijandig tegenover het beleid En
- de niet van invloed gespeeiïde linker-
'T gel in de Lagerhuisfractie steigerde dik-
s en moest met heel harde hand in het
«1 worden gebracht.
t
nt< BZaam maar zeker begon het als „con
dc atief" beschimpte beleid vruchten af te Richtlijn
alyen De geldontwaarding liep van meer
25 procent terug tot nog geen 10. Dat
vruchtbare onderhandelingen tussen de re
gering en de vakbonden.
Telkens weer wisten de ministers de leiders
van de overkoepelende vakcentrale TUC en
van de belangrijkste bonden ervan te over
tuigen dat een forse matiging van de loonei
sen uiteindelijk ook in het voordeel van de
werknemers zou zijn. Want zo zou men zich
uit de dodelijke spiraal van loons- en prijs
verhogingen kunnen bevrijden. De weder
zijdse matiging werd in een soort sociale
contracten vastgelegd. Een vrij unieke ge
beurtenis voor Groot-Brittannië, waar het
altijd zo is geweest dat arbeidsovereenkom
sten per bedrijfistaki moesten worden afge
sloten. al dan niet met het mes op de tafel.
loc
D in niet geringe mate te danken aan de
Vorig jaar kwam aan die betrekkelijke rust
op het sociale front een einde. De bonden
keerden zich, tegen de wil van de TUC-
leiding in. tegen nieuwe contracten. Onder
handelen was weer het parool
De regering, die bang was spoedig weer
geconfronteerd te worden met enorme
loonsverhogingen en de daarop onherroepe
lijk volgende inflatie, stelde een richtlijn op.
De particuliere sector werd dringend aange
raden de loonsverhogingen te beperken tot
vijf procent. Wie zich daar niets van aan
trok, kon worden gestraft met intrekking
van regeringsorders. De publieke sector,
waar de overheid dus werkgever is, werd
verboden boven de vijf procent te gaan.
De eerste krachtproef kwam met de stakin
gen bij Ford; de leiding van het concern
wilde best de eis van 17,5 procent meer loon
inwilligen, maar Downing Street de zetel
van de belangrijkste ministers riep: waag
het niet. Uiteindelijk ging Ford voor de
eisen van de bonden door de knieën. Calla
ghan en Healey hielden vast aan het vijf
procentsbeleid. maar werden half december
beentje gelicht door het parlement. Met een
krappe meerderheid sprak de verzamelde
oppositie uit dat de regering niet straffend
mocht optreden tegen bedrijven, die de vijf-
procentsgrens negeerden. En daarmee was
het beleid zijn toch al wrakke tanden kwijt.
Want wat stelde een loonbeleid voor dat
uitsluitend steunde op de wens van de min
derheidsregering?
Oppositie en bonden hadden elkaar met
totaal verschillende doeleinden gevonden
op de slagzin; vrije collectieve arbeidsover
eenkomsten als resultaat van onderhande
lingen.
Machteloos
In de overheidssector heeft Callaghan nog
even geprobeerd zijn loonbeleid waar te
maken, maar de stakingen bij het treinper
soneel tonen aan dat ook daar het optreden
machteloos is geworden. En er staan nog
een paar uiterst vervelende stakingen voor
de deur, zoals die van de gemeentewerkers
en het personeel in de staatszlekenhulzen.
Het enige wat Callaghan nog kan doen is
proberen de allerscherpste kantjes van de
sociale problemen bij te slijpen Dat heeft
hij dinsdagavond bij voorbeeld geprobeerd
met zijn verklaring dat de laagstbetaalden
een loonsverhoging mogen krijgen die de
vijf-procentsgrens overschrijdt, met de ver
zekering dat er meer zal worden gedaan aan
prijsbewaking. en met het voornemen een
vrijwillige code op te stellen voor het posten
van stakers. Maar het lijken doekjes voor
het bloeden.
De premier kan niet verbloemen dat hij de
situatie niet meer de baas is. De bonden
dicteren het beleid. De regering zal doen
wat zij willen, goedschiks of kwaadschiks.
Zij hebben in de winter van 1973 op 74 de
koppige conservatieve Edward Heath op de nrflet!rt-
knieeën gekregen en als het moet gaat rTGSIig©
Callaghan dezelfde weg.
moet hij overreden om hun aanhang weer
aan het werk te krijgen. Als hij de bonzen
tegen zich in het harnas Jaagt, kan hij dat
natuurlijk wel vergeten.
Nu is de huidige premier van andere komaf
dan Heath. Callaghan kent de vakbeweging
van binnen en van buiten. Hij behoort nog
enig krediet bij de bonden te hebben, want
was hij aan het eind van de Jaren zestig niet
degene, die het verzet in het kabinet leidde
tegen de plannen van de toenmalige minis
ter van arbeid Barbara Castle om de macht
van de vakbeweging in te dammen? Het
heeft hem blijvende vijandschap met Cast-
Ie en eigenlijk ook haar baas premier Ha
rold Wilson bezorgd.
Of de bonden zich dat nog willen herinneren
ls natuurlijk een tweede. Maar Callaghan
zal zeker niet willens en wetens de verhou
ding tot de bonden willen verstoren. Dat is
van de week nog eens gebleken toen hij
bepaalde uitwassen van de staking onder
de vrachtwagenchauffeurs onder vuur nam
Hij heeft er toen zorgvuldig voor gewaakt
niet met de vinger te wijzen naar de leiders
van de vervoersbond TWGU. Hen Immers
Waar Callaghan zich, zonder dat hij dat laat
merken, zorgen over maakt is de deuk in
zijn prestige. De kiezers wordt dagelijks
gedemonstreerd hoe het regeringsbeleid
niet bestaat en hoe Callaghan dat over zich
heen moet laten komen. Hij is een keizer
zonder kleren geworden, en onderdanen ge
neren zich meestal voor zo'n vorst.
De oppositie in het Britse parlement pro
beert hem momenteel niet te veel zout in de
wonden te wrijven. Margaret Thatcher weet
drommels goed dat zij er nü geen enkel
belang bij heeft de regering ten val te bren
gen. Het effect zou wel een* averechts kun
nen werken. Heeft Engeland al niet genoeg
problemen? Nee. constructieve bijdragen
doen het beter bij het geplaagde publiek.
Tegen de tijd dat de verkiezingen worden
gehouden en dat zal waarschijnlijk bin
nen enkele maanden zijn is het nog vroeg
genoeg om de kiezers haarfijn voor te hou
den wie in die eerste weken van het Jaar de
boel niet in de hand wist te houden.
