Wijk aan Zee wil leefbaar blijven
-
Als Hoogoven-plannen door gaan, straks 'Wijk in Zee'
,Dan is het
gedaan'
.Rekenfout'
.Studiemodel'
Heimwee
Geschiedenis
Kapers
Heyermans
Gasthuis
Actiegroep
Midden
BINNENLAND
ZATERDAG 13 JANUARI 1979
TROUW/KWARTET 13
Het „Open Beraad" hulde zich ver
volgens lange tijd In het donker tot
eind 1977 duidelijk werd dat de com
missie belde plannen voor het gemak
maar op één hoop en voor een groot
deel op één terrein had gegooid. Een
kolen- en ertshaven voor Amsterdam
en de Hoogovenultbrelding aan de
Noordkant van de pier.
„En dat heeft vergaande consequen
ties voor Wijk aan Zee" meent actie
voerder Trautwein. Toen deze leraar
Nederlands vijf Jaar geleden met zijn
gezinnetje in Wijk aan Zee kwam
wonen, schrok hij wel van de overwel
digende aanwezigheid van de fabrie
ken, maar hij had bedacht dat het in
elk geval nooit meer erger zou kun
nen worden.
Wanneer de bestaande duinenrij zou
worden verhoogd, zouden die grauwe
massa's aan het oog onttrokken zijn.
In plaats van de beloofde verhoging
werden er enkele bulten ofwel kunst-
duinen neergegooid en kwamen de
desastreuze plannen ter tafel.
Trautwein: „En dat is het gedaan met
Wijk aan Zee. Het badleven concen
treert zich voornamelijk op strand-
Zuid, als die kolenbergen daar komen
te liggen kan er van een badplaats
geen sprake meer zijn. Dat betekent
dat een groot deel van de bevolking
zijn inkomsten kwijt is. Bovendien
zal Hellomare, het revalidatiecen
trum, gevaar lopen door het stof. En
niet alleen Heliomare. Er zijn hier,
merkwaardig genoeg, nog vier ge
zondheidscentra. Daar werken ruim
450 mensen. Je kunt Je voorstellen
dat hier dan hélemaal geen gezonde
zee lucht meer zal waaien."
Naast de actiegroep, waarvan de
meeste deelnemers oorspronkelijk
van buiten de gemeente (Wijk aan
Zee maakt sinds 1932 deel uit van de
gemeente Beverwijk) komen, kent
het dorp sinds 1972 zijn eigen dorp
sraad.
Geschiedschrijfster mevrouw Van
der Linden maakte tot voor kort deel
uit van de raad. Zij is niet erg te
spreken over de actiegroep, die zij
„hard" en „onbezonnen" noemt.
De tegenstellingen waren van de zo
mer duidelijk naar voren gekomen bij
de feestelijke opening van de brade
rie. Met borden en pamfletten had
„Leefbaar Wijk aan Zee" de toege
stroomde gasten duidelijk gemaakt
dat de badplaats met ondergang be
dreigd werd en de bezwaarschriften
hadden ter kennisneming en onderte
kening klaar gelegen. Mevrouw Van
der Linden noemt dat „de vuile wtis
b ui te nh an gen". Zij meent" dat het
dorp in overleg met Hoogovens zelf
de vinger op de zwerende wond kan
houden."
De huidige voorzitter van de dorp
sraad. de heer Verhagen, is daar min
der van overtuigd. Hij ziet de raad
steeds vaker met een kluitje het riet
ingestuurd. „We hebben overlegd
over de schoorsteen. Die kolos van
150 meter zou uit het zich gebouwd
worden. Twee maanden later kregen
we te horen dat er een rekenfout
gemaakt was. Nu staat dat monster
hier helemaal vooraan. Het zelfde
geintje hebben ze ons geflikt met de
beloofde kunstduinen. Telkens op
nieuw beroepen zij zich op de econo
mische situatie. Wat we niet „over
legd" hebben over de beloofde fa-
brieksingang hier in Wijk aan Zee.
Het is toch te zot dat wij, terwijl we zo
waar op het terrein liggen, dagelijks
acht kilomter moeten om rijden om
binnen te kunnen. Als dat zo door
blijft gaan. heeft overleggen weinig
zin. Wij accepteren de Hoogovens
omdat ze belangrijk voor ons zijn.
maar we moeten het belang ook niet
overschatten. BIJ die rampzalige
plannen beroepen ze zich op het
scheppen van werkgelegenheid Dat
is een fabeltje. In de IJmond is ge
noeg werkgelegenheid, ze kunnen
niet eens mensen krijgen voor dat
werk. Er zullen juist arbeidsplaatsen
worden afgebroken in de Horeca en
de medische sector."
De uitgebrachte rapporten en het ge
wraakte ontwerp-plan zijn, volgens
Verhagen, voor een gewoon mens niet
meer te volgen. „Dat is het gevaar
van dit soort plannen. Bij het vorige
streekplan hebben we ons ook op die
manier in laten pakken. Als we nu
niet goed opletten worden we platge
drukt en zal Wijk aan Zee als recrea
tieplaats de doodsteek worden toege
bracht"
Volgens Hoogovens is het „elf mil
joen ton staal plan" slechts een stu
diemodel, waarvoor de mogelijkhe
den voor 1990 niet aan de orde zijn.
Verhagen. „Door te beweren dat de
teruggang in de economie de plannen
minder dringend maakt strooien ze
ons zand in de ogen. Nergens heb ik
zwart op wit zien staan: Hoogovens
pleegt géén terreinuitbreidlng". Ver
hagen is van mening dat er nu maar
eerst op het bestaande terrein onder
zocht moet worden of alle ruimten
volledig benut zijn. „Nu willen ze de
bestaande kustlijn verplaatsen, wie
weet willen ze in het Jaar 2000 de hele
zee wel dempen. Waar ligt de grens?"
De dorpsraad heeft zijn bezwaar
schrift ingeleverd en zal er in de hoor
zittingen hard tegen aan gaan. want
„Ze moeten met hun handen van
Wijk aan Zee afblijven." Als het ontr
werp-s treek plan Amsterdam-Noord-
zeekanaalgebied werkelijkheid wordt
zal Wijk aan Zee. Wijk in Zee gewor
den zijn."
loor Henriëtte Theunissen
leidt maar een weg naar
lijk aan Zee. Dat is de open-
are weg die het fabriekster-
»in van Hoogovens doormid-
en snijdt. Deze „Zeestraat"
de navelstreng die de bad-
laats met Beverwijk en het
chterland verbindt. Wanneer
en van de twee viaductjes in
ou storten, kan geen auto,
een ambulance en geen
randweer de tweeënhalf dui-
end dorpelingen meer be
uken.
et hoefijzervormige zeedorp vormt
n enclave die beangstigend wordt
gesloten door fabrieken en ertsber
in en ook bij helder vriesweer werpt
compacte grijze wolk schaduw
'er de witte huizen rond de ruime
irpsweide.
og kun je langs metershoge gruis-
irgen, stinkende schoorsteenkolos-
en druisende „stroopkranen"
de Noordpler van IJmuiden,
laar als het ontwerp-streekplan voor
Amsterdam-Noordzeekanaalge-
led werkelijkheid wordt, zal Hoog-
ens dwars door het laatste afscher
ende duin heenbreken en zal ook
st brede en uitgestrekte strand vol
stort worden met roetzwarte erts-
rgen.
Wanneer provinciale staten dit
juni hun toestemming tot ter-
nuitbreiding van Hoogovens en
erts-overslagterrein buiten de
Dordpier van IJmuiden zouden ge-
n, kan Wijk aan Zee alleen nog
iar de zee in wijken.
ide dorpelingen vertellen vol heim-
e over avontuurlijke strooptoch-
in de uitgestrekte duinen die
jeger het dorp omzoomden. Alle-
ial liepen ze over de oude Bosweg,
is één van de mooiste wegen van
nnemerland, naar Velsen Noord,
i loopt de Bosweg dood op de fa-
ekspoort.
ch zou niemand van hen die tijd
ug willen. Ze waren nog geen tien
;n zij van 's ochtends vroeg tot
dnker 's avonds aardbeien plukten
hielpen bij het schelpenvissen op
t strand. Het geploeter op de aard-
)elveldjes bij de pier is niemand
- geten, want arm waren ze alle-
al.
weten nog te goed hoe zij hebben
•.gekeken naar de oprichting van de
ioninklijke Nederlandsche Hoogo-
fts- en Staalfabrieken N.V." in 1918.
i iedereen is het met Pietje Schelle-
I eens: „Als de Hoogovens niet wa
ft gekomen liepen we nu nog met
Ike lange gezichten van de honger."
it de geplande uitbreiding zal het
vaart niet lopen, meent mevrouw
der Linden. Toch vertelt zij een
rkwaardige anecdote over de klok
het Julianaplein. Toen die wat
in reparatie bleef hadden zij
Ier elkaar gezegd: „Die klok, die
igt al vast in Bakkum".
!cum ligt zo'n vijftien kilometer
het noorden en iemand had be-
j:ht dat, als de uitbreidingsplannen
Hoogovens zouden doorgaan,
aan Zee maar daar naar toe
luisd moest worden. Mevrouw
der Linden (66) werkt halve da-
bij het VW-kantoor en wil geen
Drd horen over de stof, de stank en
geluidsoverlast. Schiphol is ook
aaiig en in Pernis stinkt het veel
er, verdedigt zij ongevraagd.
is betrokken bij de activiteiten in
dorpshuis „De Moriaan", dat in
met financiële steun van de
jgovens werd opgericht. Op een
Hoogovens gekregen typemachi-
schrijft zij de geschiedenis van
k aan Zee. Haar man heeft ruim
tig jaar bij de Hoogovens gewerkt.
jaar geleden raakte hij zijn stem
tijdje kwijt, dat kwam door de
micaliën zeiden ze in het zieken-
Nu kan hij weer praten. Hij zegt:
het in het belang van Hoogovens
loeten ze ons maar overplaatsen
Ir Bakkum".
huiskamer van de Van der Lin-
s wordt voor een groot deel in
lag genomen door oude archief
ten, waarop wat heiligenbeelden
tolpflessen staan. Sinds mevrouw
der Linden zich twintig jaar gele
eens door haar man liet bepraten
mee naar de postzegelbeurs in
[Jj sterdam te gaan. hebben zij bei
een nieuwe hobby.
lie ruilbeurs werd haar interesse
r ^ekt door wat oude ansichtkaar-
waarop de paardetram uit haar
jö nog zichtbaar was. Nu vormen
intelbare ingeplakte foto's en arti
;(J n. prenten en platen allemaal
jes geschiedenis van het oude
aan Zee, dat door zijn schitte-
w Ie omgeving ook wel klein Zwit-
and werd genoemd.
Odulfuskerk (genoemd naar de
oon van de zeevarenden) werd in
begin van de vijftiende eeuw ge-
va toen het zeedorp bloeide door
ngvisserij en koopvaart op Enge-
Hamburg en de Oostzee. Alleen
bakstenen toren met zijn spits-
[nissen en de noordmuur zijn be
rd gebleven.
en het einde van de vijftiende
werd het vissersdorp zwaar ge
troffen door de Hoekse kapers die de
vloot van 42 pinken bijna geheel ver
nietigden. Sinds die tijd heeft Wijk
aan Zee nog maar korte bloeiperio
den gekend.
Diverse oorlogen hebben het dorp
telkens opnieuw gevoelige slagen toe
gebracht en toen een sterk verander
de zeestroming na 1770 tientallen ja
ren aanhield begonnen zich hoge
zandbanken voor de kust te vormen,
die de zeevisserij, eens de hartader
van het bestaan, vrijwel onmogelijk
maakten.
Het „Franse pad" in de oude dorps
kern herinnert aan de slechte Franse
tijd, toen Wijk aan Zee nog maar 221
inwoners telde. Al tijdens de regering
van koning Willem I was er sprake
van doorgraving van „Holland op zijn
smalst" en toen het Noordzeekanaal
in 1876 gereed kwam en de eeuwenou
de wateren en wildernissen van cen
traal Kennemerland grondig veran
derden en deels verdwenen konden
door dè bouw van de pieren bij IJmui
den, zelfs de platte vissersboten het
strand niet meer bereiken.
-
Landbouwers, stropers en strandjut
ters, die elkaar van oudsher in de
herberg van Mietje Geurts ontmoet
ten, werden omstreeks 1880 opge
schrikt door de komst van vreemde
snoeshanen in „de Moriaen". Steeds
meer chique lui uit Amsterdam ver
toonden zich in de gelagkamer en
toen speculanten vanuit de dorps
kern een nieuwe doorgang naar het
strand groeven, verkocht Mietje de
herberg aan Tappenbeck, die „de Mo
riaen" tot Badhotel verbouwde.
In 1891 ging „het Badhotel" over in
handen van de E.P.U.. Deze Amster
damse Buffet Mij. kocht voor een half
miljoen bijna geheel Wijk aan Zee op.
Tot 1952 bleef het inmiddels tot bad
plaats veranderde dorp, in het bezit
van deze Amsterdamse Maat
schappij.
De schoonouders van tante Hanna
Schellevis-Paap (82) waren als eerste
badman en badvrouw in dienst van
„het Badhotel". Nu woont tante Han
na in dat tot verpleegtehuis „Zee-
vanc" ingerichte hotel. Zij vertelt
over de badkoetsjes, de omnibus, de
schelpenpaden en de verandering die
het dorp onderging. Hotel „Kenne-
merduin", waar jaarlijks het Hoogo
venschaaktoernooi gehouden wordt,
staat op de plek waar mandenvlech-
ter Geul en diens vrouw Kniertje om
streeks de eeuwwisseling kamers aan
Herman Heyermans verhuurden. Zij
herinnert zich de vele alcoholisten, de
armoede in de wintermaanden en de
vreugde waarmee de komst van de
Hoogovens begroet werd.
Als zij nu uit haar raam kijkt ziet zij
de rokende schoorstenen, haar ramen
zijn vaak glinsterend zwart van het
roet. Ze zegt: „Alles wat mooi was,
heeft Hoogovens van ons afgepikt.
Als ik nu naar buiten kijk doe ik maar
net of ik gek ben. De fabrieken heb ik
steeds dichter bij zien komen, maar
je kunt er niets van zeggen want
hoeveel mensen eten er niet van?"
Uit „60 jaar Hoogovens" blijken dat
zo'n 20.000 mensen te zijn, waarvan
256 werknemers in Wijk aan Zee wo
nen. Dat is twintig percent van de
beroepsbevolking. Daarnaast zijn di
verse hotels en pensions door de
Hoogovens afgehuurd om haar bui
tenlandse en tijdelijke werknemers
onder te brengen
Zo draait het riante hotel „de Klugh-
te" (dat in 1884 door de Amsterdamse
bankiersfamilie Van Ogtrop in eerste
instantie met speculatieve doelein
den, gebouwd werd, maar later, tot
1940, als eigen vakantiehuis gebruikt
werd) nu voor een groot deel op de
veelal Duitse deskundigen en advi
seurs van Hoogovens.
Een paar duintrapjes naar beneden
ligt, haaks op de Van Ogtropweg, de
Gasthuisstraat. In het onlangs opge
heven en tot woonhuis verbouwde
gasthuis prijkt nog een gevelsteen uit
het Jaar 1627. In 1633 heeft ene Agnes
van Akersloot „bejaarde dochter te
Haarlem" bij testament aan „het
oude mannen ende vrouwengasthuys
van den dorpe Wijck op Zee" ter
vermeerdering zijner inkomsten goe
deren geschonken en daaraan de
voorwaarde verbonden dat de regen
ten jaarlijks in januari de inwonen-
den zouden onthalen op „een plntie
wijn met een half conijn".
Vetpot is het echter nooit geworden.
Wil van der Heyden (50), die haar
leven lang in de Gasthuisstraat ge
woond heeft, spreekt over het „ar
menhuis" waar de oudjes rond deze
tijd van het jaar zaten te kleumen.
„Als ik wat voor hen halen moest
vroegen ze altijd of ik de boodschap
in een dikke krant wilde laten pak
ken, die stookten ze dan later op om
zich te warmen. Verwarming was er
niet, want tante Mietje was zuinig."
Echte armoede heeft Mevrouw Van
der Heyden zelf nooit gekend. Zoals
de meeste dorpelingen verhuurt zij
's zomers het speciaal daartoe ge
bouwde achterhuisje, op het strand
drijft zij een consuraptietent. Sinds
haar man vier Jaar geleden, na een
fietstocht naar de pier, aan een hart
aanval overleed, staat zij er alleen
voor.
„Toen hij die gigantische roetbergen
zag liggen, heeft hij zich zo kwaad
gemaakt dat hij een hartaanval
kreeg," daarvan is zij overtuigd. Zijn
laatste woorden waren: „Over tien
jaar is Wijk aan Zee weg. En als het
doorgaat met die uitbreiding krijgt
hij gelijk."
Wil is een van de weinige autochtone
bewoonsters die zich aangesloten
heeft bij „Leefbaar Wijk aan Zee",
een actiegroep die deel uitmaakt van
een samenwerkende groep milieu-or
ganisaties in de IJmond en als zodan-
dig actief stelling neemt tegen het
ontwerp-streekplan voor het Am
sterdam-Noordzeekanaal gebied.
Mevrouw Van der Heyden: „De mees
te Wijk aan Zeeérs komen zelden ach
ter het duin of op het strand, dus die
zeggen: het zal zo'n vaart wel niet
lopen. Maar dat hebben we altijd
gedacht. Toen de Hoogovens in de
jaren zestig over de Zeestraat naar
het Noorden uitbreidden, beseften we
ook niet zo wat daar gebeurde.
Opeens realiseer je Je dan, we zitten
opgesloten. En dat is heel benau
wend."
Bij heiig weer, bij laag hangende be
wolking en wanneer de wind zuid
oost is, is de stank zelfs voor de
toch wat gewend zijnde dorpelingen
nauwelijks te harden. De straten.
de raamkozijnen, het helm in de dui-
nene, alles zit onder het roet. „Wie
weet wat daar allemaal voor troep in
zit? Dat kan toch niet gezond zijn?"
Toen mevrouw Van der Heyden
handtekeningen verzamelde tegen de
plannen tot uitbreiding, kreeg zij
nauwelijks bijval. Telkens werd zij
geconfronteerd met het bekende
spreekwoord: „Wiens brood men
eetNatuurlijk is het waar dat de
Hoogovens werkgelegenheid en wel
vaart gebracht hebben, maar als die
plannen doorgaan nemen ze dien ons
nu weer af."
Onder druk van de grootse plannen
in de toch al zo zwaar belaste LI mond
werd „Leefbaar Wijk aan Zee" in 1975
opgericht. Het was toen al enige tijd
bekend dat Amsterdam voor de op
en overslag van voornamelijk kolen
en erts behoefte had aan een voorha
ven bij IJmuiden. maar toen Hoogo
vens eind 1974 haar zogenaamde „elf
miljoen ton staal plan" lanceerde en
toestemming vroeg het duin door te
graven en de bestaande kustlijn te
verplaatsen, werd duidelijk dat Wijk
aan Zee zeer ernstig bedreigd zou
worden.
Provinciale Staten bogen zich over de
plannen, maar vonden beide uitbrei
dingen wat veel van het slechte en
kozen bij de vaststelling van de Nota
van Uitgangspunten voor het Hoogo
venplan, maar besloten tegelijkertijd
tot de instelling van het „Open Be
raad" dat tot taak kreeg ten behoeve
van de Amsterdamse haven naar op
timale ontwikkelingsmogelijkheden
binnen de pieren van IJmuiden te
zoeken.
