Eerst bewoners, dan huizen
Tekening van een lezer
Trouw
wv
loopjongens: 'n schaars artikel
Vondeling(l)
Commentaar
Vondeling (2)
Mondeling (3)
tonden akkoord
net ontslagen
ij Billiton
;GB
Bouwfonds Nederlandse Gemeenten deed het eens andersom
BUJ DAT IK RU
Experimenteel
project Assen
Ellen Waller krijgt
Cinemagia-prijs
zwarte lijst
jeugddroom
alles goed
bloed
VRIJDAG 12 JANUARI 1979
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
5
Het ziet er naar uit dat Anne
Vondeling aan de laatste maanden
van zijn Kamervoorzitterschap be
gonnen is. Hij is aangewezen als
lijsttrekker van de PvdA voor de
Europese verkiezingen van deze
zomer en dat betekent dat hij in de
nazomer zijn lidmaatschap van de
Tweede Kamer zal neerleggen.
Als voorschot op dit komende af-
jcheid van Den Haag kan nu al
zonder meer worden vastgesteld,
n dat Vondeling een uitstekend Ka-
nervoorzitter is geweest; iemand
U die het verdient in de parlementai
re geschiedenis als zodanig ook
n peciaal te worden genoemd. Hij
1 leeft niet alleen de vergaderingen
fan de Kamer steeds onpartijdig
zakelijk (gelukkig ook niet vol
trekt kleurloos) geleid, maar
u rooral ook heeft hij zich steeds
n ngezet om het aanzien van het
Tegen de achtergrond van deze
53 jver moet waarschijnlijk ook de
gezien worden die Vonde-
ing vlak voor het Kerstreces deed
laar de Nederlandse pers, al dient
egelijk na Vondelings toelichting
ran deze week vastgesteld te wor-
S len dat er hier sprake was van een
geval van over-ijver
ti én van de vervelendste en meest
oileprimerende eigenschappen
n vaarmee een mens behept kan
Mondeling gebruikt in zijn kerst
wensen nogal krasse en ongeclau-
uleerde uitspraken. Dag- en
u weekbladen, radio en televisie, het
ilf erd alles over één kam geschoren
llijft de vraag of Vondeling het
iet zijn boosheid van eind decem-
r nu echt gemeend heeft of dat
omwille van de goede zaak (eer
aanzien van het parlement en
ijn leden) bewust iets te gefor-
erd is opgetreden in de weten-
^:hap dat enige overdrijving de
lans op een veilig plaatsje in de
lublieke aandacht helaas!
ergroot?
Mondeling kent zijn pappenhei
mers en de mechanismen van de
Publiciteit drommels goed en dus
ou je tot een bewust gekozen
arcering moeten concluderen.
Jezien echter de manier waarop
jj de zo snel en zo breed opgezet-
aanval op de hele pers moest
rsmallen tot 2, hoogstens 3 ge-
allen die het omkijken waard
jn, moeten we het in dit geval
aar op echte boosheid houden.
at is op zichzelf een menselijk en
et onsympathiek trekje (alleen
n dwaze of een dooie pier wordt
Nederlandse parlement te ver
hogen.
Hij is er steeds op uit geweest om
de specifieke eigen rechten van de
Kamer te verdedigen en om aan te
tonen dat het parlement en de
parlementsleden zich niet de rol
van schaap tegenover een domine
rende en zoveel beter geïntrumen-
teerde regering hoeven te laten
aanpraten, maar integendeel: op
passende ogenblikken als een
leeuw kunnen optreden.
Hij heeft in de jaren van zijn
voorzitterschap voortdurend het
allengs wat smeulend geworden
vuur van zelfvertrouwen van de
Tweede Kamer weer aangeblazen.
Het is te hopen dat Vondelings
opvolger het straks tot zijn of haar
duurste plicht zal rekenen om in
die geest verder te gaan.
en onder één noemer „de pers"
aangevallen. Het zou hem „geen
moeite kosten een hele lijst van
ontsporingen van de pers uit de
afgelopen maanden samen te stel
len" en „het werd tijd dat er eens
een voorbeeld gesteld wordt".
Het blijkt allemaal erg mee te
vallen. Vondeling zelf heeft dat
achteraf trouwens ook toegegeven.
Het is waar: hij heeft een paar
voorbeelden gegeven, die naar
journalistieke normen gemeten
niet hadden mogen voorkomen,
maar het grootste deel van het
lijstje maakt een wat gekunstelde
indruk.
immers nooit boos?), maar als
boosheid uitloopt in boosaardig
heid is dat net zo vervelend als
wanneer ijver over gaat in over-
ijver.
Gevreesd moet worden dat de er
varen en door de wol geverfde
Vondeling dat grensgebied niet of
onvoldoende heeft verkend, ge
zien het wonderlijke en vooral ook
kinderlijk-naïve anonieme briefje
met verzonnen beschuldigingen
over zichzelf, dat hij deze week
aan Vrij Nederland heeft gestuurd.
„Een grap", zegt hij er zelf van.
En daar zullen we het dan maar op
houden. Je mag alleen wensen dat
er in de Kamer nog een paar leden
zijn die als ze eenmaal uitge
lachen zijn de voorzitter zelf
even stilletjes tot de orde zullen
roepen.
Voor de rest onzerzijds, gezien het
eerste deel van deze beschouwing:
zand erover.
tNHEM (ANP! - De Industriebon-
n zijn gisteren akkoord gegaan met
reeds vorig jaar aangekondigde
dm honderd ontslagen bij de Billi-
nvestinging in Arnhem. De ontsla-
rt}n zijn een gevolg van de sluiting
•5jn het Vanadiumbedrijf en moder-
er<sering van de overige bedrijfson-
^rdelen. Er blijft uiteindelijk plaats
Tfor honderdnegentig werknemers.
?n en ander zal binnen anderhalf
ar zijn beslag krijgen.
mininnifflii
■MÉMÉ
door Jan Sloothaak
ASSEN Zoek eerst de be-
woners bij elkaar en bouw pas
dan hun woningen. De omge
keerde wereld dus. Want
doorgaans worden de huizen
eerst gebouwd en worden pas
daarna gegadigden gezocht
om erin te gaan wonen. Het
Bouwfonds Nederlandse Ge
meenten (BNG) wilde het
eens andersom doen. Onder
het wervende motto „Wie
durft" werd bij het dertigjarig
bestaan van het BNG in As
sen een experimenteel project
begonnen. De huizen zijn in
middels in aanbouw. Lering
trekkende uit Assen heeft het
Bouwfonds in Hoorn een ver
gelijkbaar project opgezet.
„Het gaat niet alleen om inspraak.
Dat komt meer voor. De bewoners
praten volledig en als volwaardige
gesprekspartners mee. Echte partici
patie dus, en dat is uniek," zegt
Frank de Beer, projectcoördinator en
BNG-medewerker. Wat in Assen ge
beurt lijkt een leerzaam proces te
zijn. Dat zelf meedenken over je nieu
we woning beperkt zich niet tot het
passen en meten over de kamerinde
ling die je altijd al had gedroomd.
Ook dat is belangrijk hoewel de
financiële werkelijkheid de droom
nogal eens wil verstoren maar de
mensen die hebben gezegd „ik durf"
moesten vanaf het begin al met el
kaar optrekken.
De sociale structuur is zich dus al
gaan aftekenen toen het bouwterrein
nog weiland was. Dat is één van de
aspecten die het interessant maken
om ook straks als de wijk enkele
jaren heeft bestaan te blijven vol
gen wat er zich voltrekt. ,,We zijn
eraan begonnen zonder te weten waar
het op zou uitlopen," aldus de heer
De Beer.
Een van de vijf
Het begin was in 1975. Assen was één
van de vijf gemeenten die zich meld
den, de Drentse hoofdstad waar het
BNG dertig jaar geleden begon en
De toekomstige bewoners op één van hun bijeenkomsten over hun nieuwe wijk. Geheel op
de voorgrond (zonder bril) projectcoördinator Frank de Beer.
jarenlang bleef zitten alvorens naar
Hoevelaken te vertrekken. Assen had
drie hectare grond onder de naam
„Oranjebond" beschikbaar.
De in 1893 in Utrecht opgerichte
Oranjebond van Orde wilde er arbei-.
dershuizen bouwen, om sociale mis
standen te bestrijden maar ook om
„de veldwinnende sociaal-democratie
en het terrorisme van de woelwaters"
te bestrijden. Er kwamen enkele
Oranjebond-woningen in Assen,
maar het desbetreffende stuk grond
zelf bleef braak liggen. Na driekwart
eeuw komt er dan nu een ander bouw
project. De aankomende bewoners
hebben er onlangs al letterlijk hun
stempel op gedrukt door hun hand
druk te zetten in een betonplaat, die
je de eerste steen van de wijk zou
kunnen noemen.
„We zijn in Assen compleet blanco
begonnen." aldus De Beer. Om een
lijn te kunnen vastleggen werd een
logboek gemaakt. Een tussentijds
rapport leerde in 1977 dat er betrek
kelijk veel afvallers waren. Van de
eerste negentig inschrijvers zijn er
vierenveertig overgebleven, nog net
geen vijftig procent dus. In feite wa
ren er nog meer afvallers, maar die
kwamen toch terug. Spijtoptanten
dus. Door de afvallers werd het prin
cipe om vanaf het begin de bewoners
zelf mee te laten doen wel aangetast.
Anderen moesten dan tussentijds in
haken. Bij de jaarwisseling waren er
nog vijfentwintig huizen te koop.
Gaf het geen problemen als iemand
tijdens de rit afhaakte? Frank de
Beer: „Toen we met het project be
gonnen hadden zich 230 gegadigden
gemeld. Er was dus reserve
Tekenen
De toekomstige bewoners hoefden
zich pas in een latere fase contractu
eel te binden. Als iedereen zijn huis
naar eigen wensen had ingedeeld
althans voor zover mogelijk en de
uiteindelijke prijs bekend werd, was
het moment voor tekenen van het
koopcontract aangebroken.
Het bleek volgens De Beer dat juist in
de lagere inkomensgroepen naar ver
houding de meeste afvallers te vin
den waren. „Als we één ding gemerkt
hebben, dan is het dit: de wensen die
men voor zijn huis had waren vaak te
duur. Het droomkasteel zat er niet
Tekeningen, bij voorkeur in liggend for
maat, sturen aan Trouw, jury politieke
prent, postbus 859, 1000 AW Amster
dam Naam en adres aan de achterzijde
vermelden Voor geplaatste prenten is er
een boekenbon
De industriebonden kondigden eind
november de acties aan tegen Billi
ton en eigenaar Shell als niet voor
voldoende vervangende werkgelegen
heid zou worden gezorgd. Districts
bestuurder Van der Laan van de in
dustriebond NW zegt nu: „Billiton
heeft ons uitdrukkelijk toegezegd dat
alles In het werk zal worden gesteld
om nieuwe activiteiten in Arnhem te
ontplooien We hebben geen garan
ties. dat die er ook werkelijk komen.
Wel hebben we goede hoop op uitbrei
ding van het vernieuwde bedrijf in de
komende jaren." De modernisering
van het bedrijf in Arnhem kost Billi
ton enige tientallen miljoenen
guldens.
voetRDT
De opzet was om er geen elitair gezel
schap van te maken. Het ging om
huizen vanaf zo'n tachtigduizend gul
den. Als kopen een probleem was.
kon eventueel een oplossing in de
huursfeer worden aangeboden Dat
bleek echter geen soelaas te bieden
Overigens waren ook weinig mensen
uit de lagere inkomensgroep er op
afgekomen. Van de enkelen die dat
wel deden, vielen naar verhouding de
meesten af
Intentieverklaring
Hoewel men zich pas in een later
stadium contractueel hoefde te bin
den. besloten de deelnemers zelf om
al eerder een intentieverklaring van
elkaar te verlangen. „De toekomstige
bewoners hadden bijvoorbeeld reke
ning gehouden met hun nieuwe bu
ren. Als die afvielen ontstond er onze
kerheid over wie men dan als buur
zou krijgen. Zou die in de smaak
vallen? Die intentieverklaring was
een soort verloving, dat men ergens
op elkaar kon rekenen
Dit was éen van de punten waar het
sociale verband van de wijk zich al bij
voorbaat ging aftekenen Zoals in
elke groep mensen kwamen ook hier
emoties los. maar aldus De Beer
er werd altijd een compromis gevon
den. De kunst was dit niet te laten
uitmonden op de gulden middenweg,
want dat was nu juist het geijkte
patroon van het gemiddelde woning
bouwproject.
Mensen die op de eén of andere ma
nier een band hadden, gingen in el
kaars nabijheid wonen. Zo groepeer
den volleybal-liefhebbers zich gp een
plek waar ruimte werd geschapen
voor een volleybal-veldje
Klein en groot
Overigens wijkt het gezinspatroon
niet van het gebruikelijke af. Kleine
zowel als grotere gezinnen doen mee
De inkomensgroepen zijn ook in een
vrij breed scala vertegenwoordigd. In
de wijk komen „modale" bewoners
zowel als bouwers van dure vrije
sectorwoningen voor 113.000 tot
260.000 gulden, de meeste 130.000 tot
140.000 gulden). Men trèkt goed met
elkaar op. Zelfs de individualisten
die er op uit zijn hun „eigen stekkie
te bouwen.
Bij de afvallers waren mensen di-
verhuisden naar elders, een andei
huis kochten, om financiële of per
soonlljke redenen maar ook uit onte
vredenheid met de gevolgde procedu
re. Onderdeel van die procedure was
een „bewoners-opleiding" (een soort
spel, ontwikkeld door de landbouw
hogeschool te Wageningeni door in
spraak-deskundige ir Marjo Dijk
stra. Achteraf vindt men dat er te
veel een onderwijsprogramma werd
gevolgd en te weinig een op de prak
tijk gerichte werkwijze.
Andere kritiek was dat de (driei inge
schakelde architecten in de ogen van
de bewoners wel eens te eigenwijs
waren. De prijsramingen werden ech
ter het meest rampzalig gevonden. In
het begin van de procedure was er
ook duidelijk wantrouwen, en termen
ais „bouwfonds-oplichters" vlogpn
door de lucht. „Het vertrouwen moest
groeien", aldus De Beer De prijsvor
ming werd te ondoorzichtig gevonden
en de incalculatie van de woonwerj
sen voltrok zich te traag. De aanvan
kelijk genoemde prijzen „vanaf tach-
tigduizend gulden", werden in de
praktijk „vanaf honderddertiendui
zend". Dat, loopt overigens niet uit de
pas met de prijsontwikkelingen sinds
het begin van het project.
Volgens de heer De Beer zijn de resul
taten zo. dat verder experimenteren
zinvol lijkt Lering trekkend uit As
sen. is het anderhalf jaar geleden in
Hoorn begonnen project al aange
past. Er wordt erg veel informatie
vooraf gegeven en de financiële onze
kerheid wordt tot een minimum be
perkt door met standaardnormen te
werken. Het Hoornse project is ook
kleiner (43 huizen» en deel van een
groter woonproject dat grotendeel:
op traditionele wijze tot stand komt
DEN HAAG (ANPi - De filmrecen
sente Ellen Waller krijgt de eerste
Cinemagia-prijs van de Audiovisuele
Beroepsvereniging NBF Als de NBF
in april, waarschijnlijk in Amsterdam
haar jaarvergadering houdt, zal haar
een sculptuur en een geldbedrag wor
den uitgereikt. De prijs voor 1978 is
toegekend op advies van scenario
schrijver Anton Koolhaas, filmver
huurder Wim van Roosmalen en film
er Pieter Verhoeff. De NBF stelde de
prijs in bij haar 25-jarig bestaan D«-
prijs zal jaarlijks worden uitgeloofd
voor de rubriek film. de sector televi
sie of voor „overige media"
-
!I!I!Ü!!I
Wie wil er graag loopjongen wor
den? Veel animo zal daar tegen
woordig niet voor zijn. en thuis
bezorgen is er dan ook bijna ner
gens meer bij. Maar denk maar
niet dat dit een probleem van
onze tijd is. Al in 1911 worstelden
de drogisten er mee: „Ik weet
niet", aldus een hoofdartikel in
het vakblad De Drogist van dat
jaar. „of het over geheel ons land
is. misschien wel in het buiten
land even slim. doch in de meeste
steden mij bekend, is het artikel
loopjongens schaars te bekomen.
Wanneer voor een twintig jaar
geleden (bedoeld wordt hier dus
nog vóór de eeuwwisseling
red.» sprake was dat een dusda
nig persoontje kon geplaatst wor
den. dan kwamen de vaders en
moeders hun jongens aanbieden.
Niet bij enkelingen, neen soms
wel van tien tot twintig, voor één
open plaats. Men had dan de keu
ze uit. velen, en in den regel kreeg
men dan een fatsoenlijke jongen
uit niet al te kleine omgeving
Wat is de reden dnt he' ui»n;J
aanbiedingen in or. .,o«
geslonken is. d: r.
die. welke no 1 .o"
sporadis. zoo v c n
vroeger. Is hel i<>- e-
worden? Integendei ijn die
kleine plagen minder nodig? In
tegendeel" De oorzaak bleek
toch wel in de beloning te zitten:
„Wij moeten dus wat dieper in de
portemonnaie tasten, om aan de
eischen van de tegenwoordig
heerschende gemakzucht der
klanten te voldoen".
De klanten waren inderdaad ge
makzuchtig in die dagen. Voor
één onsje van het een of ander
liet de „mevrouw" die over tele
foon beschikte, rustig de drogist
opdraven. Het blad gaf er een
paar voorbeelden van zulke tele
fonische bestellingen bij: „zoudt
U dadelijk willen laten bezorgen,
een half fleschje terpentijn. 1 ons
was. en vooral denken dat het
dadelijk moet gebracht wor
den?" „Hallo! Wilt U dadelijk
laten bezorgen bij Freule Paleis.
1 Kilo varens en iets Krusement.
het moet dienen voor de mand
van het hondje der Freule, de
Freule wilde het mandje dezen
dag nog in orde maken, opdat
Azorretje er van nacht op slapen
kan. dus zoo spoedig mogelijk!"
Een Zwolse apotheker, in 1908 al
van bezorgend personeel versto
ken. bood zijn klanten bonnen
n bij alle afgehaalde artikelen;
•>or tien gulden aan bonnen
werd 20 cent terugbetaald.
We lezen dat allemaal in een pas
verschenen nummer van datzelf
de vakblad De Drogist, dat be
gonnen is zijn lezers grepen uit
oude jaargangen te presenteren.
Zo staat er ook een klacht over
ongewenste reclame in de brie
venbus in uit 1934: „Heden werd
mijn zoontje van 2'/-. jaar onwel.
Bij onderzoek bleek mij. dat een
laxeermiddelenfabrikant een
monster van zijn artikel bij mij in
de brievenbus had laten werpen,
waar mijn zoontje het, als choco
lade uitziende tabletje, heeft ge
vonden en daarna geconsu
meerd. Een dergelijke wijze van
reclame lijkt mij. gezien deze re
sultaten. zeer ongewenscht en
zelfs niet ongevaarlijk". Ook toen
al ongewenste reclame in de brie
venbussen dus. maar nog wel een
tikkeltje agressiever dan nu: er
werd gewoon een monster van
het een of ander in de bus ge
gooid. „ter kennismaking voor 25
cent", de volgende dag kwam een
propagandist en dan moest je
betalen.
In datzelfde jaar. 1934. schreef
een van de grote dagbladen al
over het misbruik van slaapmid
delen. „In verschillende buiten-
landsche tijdschriften wordt in
den laatsten tijd weer veel ge
klaagd over het misbruik van
slaapmiddelen, in het bijzonder
der zoogenaamde barbituurderi-
vaten of barbituraten. Daartoe
behooren o.m. het bekende ver
onal en luminal. Naar schatting
eischt dit kwaad in Parijs alleen
jaarlijks duizenden slachtoffers
Opmerkelijk is. dat het aantal
vrouwen onder de vergiftigden 2
a 3 maal zoo groot is als dat der
mannen. Luminal wordt 2 maal
zooveel gebruikt als veronal. Ook
hier te lande wordt schandelijk
roekeloos In slaapmiddelen ge
handeld". Over dat laatste maak
te De Drogist zich erg kwaad
Drogisten verkochten het spui
helemaal niet en trouwens, als
dat dagblad eens wat dieper ge
graven had naar de „schandelijk
roekeloze handel hier te lande",
dan was het er al gauw achter
gekomen dat het grootste deel
van die middelen gebruikt werd
„in krankzinnigengestichten en
die instituten die niet bulten de
artikelen kunnen"
Weer eens iets anders: een geluk
kige, tevreden klant. Dat kwam
doordat hij zich liet scheren met
een scheerzeep, waarvoor zo om
streeks 1914 met dit plaatje re
clame gemaakt werd.
„Er zitten te veel meters Dolly in
te weinig centimeters textiel",
meent de Amerikaanse mode
ontwerper Richard Blackwell, en
daarmee heeft de Amerikaanse
country-zangeres Dolly Parton
op Blackwells jaarlijkse lijst van
de slechtst geklede vrouwen de
eerste plaats bereikt. Op deze
zwarte modelijst staan verder on
der anderen de miljonaire Chris
tina Onassis. de actrice Farrah-
Majors (van Charlie's Angels en
de echte vrouw van de t.v.-man
van zes miljoen), koning Hoes
seins Amerikaanse vrouw konin
gin Noor. zangeres Linda Ron-
stadt, showvrouw Bette Midler
en zangeres Olivia Newton-John
die volgens Blackwell „de goede
kleren in de verkeerde eeuw"
draagt.
Het enige dat klopt met het echte
leven van t.v.-korporaal Klinger
die zich in „Mash" in de opval
lendste vrouwengewaden hult
om uit dienst, te komen is dat
hij werkelijk altijd graag en zo
gauw mogelijk naar huis wil
Want in de buurt van Los Ange
les staat zijn nieuwe onderko
men. een Spaanse boerderij,
waar zijn vrouw, zoon en dochter,
de paarden en de grote glimmen
de auto's wachten Jamie Farr.
zoals „Klinger" heet. heeft daar
sinds zijn prilste jeugd van ge
droomd
Toen woonde hij dezen
we in Televlzier» pal bij een accu-
fabriek die de schone was van
zijn moeder altijd weer zwart be-
roette. Op z'n twintigste zag hij
eens een sjieke vrouw in rijkos
tuum op een prachtig paard en
even later stapte ze over in een
grote, glanzende auto naast haar
schitterende huis. ..Dat wil ik ook
allemaaldacht hij en hij bereik
te zijn ideaal nog niet lang gele
den dank zij zlin rol in Mash"
Het is de enige plek ter wereld
waar hij zich echt kan ontspan
nen, zegt hij. maar „ik moet er
alleen zo hard voor werken, dat ik
de tijd nog niet heb gevonden om
er eens lekker uit te rusten."
Het is weer koek en ei tussen de
23-jange Amerikaanse Greta Ri-
deout en haar 21-jarige man
John. Greta heeft onlangs als eer
ste in de Verenigde Staten haar
echtgenoot op beschuldiging van
verkrachting voor de rechtbank
gedaagd, maar ze verloor de
zaak: John had twintig jaar ge
vangenisstraf kunnen krijgen,
maar werd vrijgesproken On
middellijk na de uitspraak dien
de Greta een eis tot echtsohei
ding in. haar advocaat heeft nu
laten weten dat ze die eis heeft
laten vallen en dat alles weer
goed is tussen de echtelieden
Minister Van der Stee heeft bloed
aan zijn handen. Gehad tenmin
ste. toen hij onlangs in Assen een
nieuwe slachterij opende. Het
weekblad Boer en Tuinder van de
KNBTB doer er uitvoerig verslag
van en zet er een leuke foto bij
de minister met beide handen op
een vers afgehakte koeiekop. Het
onderschrift: „Minister Van der
Stee opende het nieuwe Coveeo-
bedrljf in Assen door een geslach
te koedekop» bij de horens te
vatten". Ook grappig, en de be
windsman staat er dan ook la
chend bij.
