Het kinderportret als
een aparte kunstvorm
1
1
Franse kamermuziek uit
begin twintigste eeuw
Opnieuw conflict
Ondernemingsraad
VARA en bestuur
Ontmoeting met Jan Luyken
IS-IE STRAKS NOG
DE HELFT WAARD?
Pianoconce
Mozart
uitstekend
vertolkt
En dan nogjj
Ongelukkige toetjes en wanhopige schilders
cj Valvoline
#Uf
cl
h
Prijs voor
film over
analfabetisml
Geding schippers
niet doorgegaan
I0NI
DONDERDAG 11 JANUARI 1979
RADIO EN TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door G. Kruis
Dit jaar 1979 wordt het Inter
nationale Jaar van het Kind.
Dat heeft de algemene verga
dering van de VN zo beslist.
De bedoeling is dat de volwas
senen. de „grote" mensen zich
dan meer dan ooit. extra be
zig zullen houden met de om
standigheden. de voorrech
ten. maar vooral met de pro
blemen en de grote nood
waarin miljoenen kinderen
nog steeds verkeren. Er zijn
en komen verschillende expo
sities die het kind tot onder
werp hebben.
In Rotterdam bijvoorbeeld, in de At
las van Stolk. Aelbrechtskolk 12 gaan
ze tot 12 maart ver terug naar Hieron-
ymus van Alphen (1746 tot 1803)
wiens beroemde Jantje die het zo
moeilijk had met „een boom vol prui
men. o. ais eieren zo groot", een ge
dicht dat door de inrichters terecht
gerekend wordt tot een van de ever
greens van de Nederlandse poëzie en
in Dordrechts Museum begint op 13
Januari de tentoonstelling Mensen
kinderen. kinderfoto's van Ad Bree-
vaart. Deze amateurfotograaf be
zocht daarvoor verschillende Afri
kaanse staten. Cyprus. Ecuador. Chi
na en trok zelfs te voet door de Hima-
laja Zo kom ik als vanzelf op het
kinderportret Kinderen, gefotogra
feerd. getekend, geschilderd, gebeeld
houwd. Eigenlijk een volkomen apar
te kunstvorm Immers als een por
trettist. ook een beroemde, op een
gegeven moment niet helemaal raad
weet met de verbeelding van een ka
rakter en daar gaat het bij een
portret toch in eerste instantie om
kan hij altijd nog de opdrachtgever
terwille zijn. In die zin dat hij hem of
haar afbeeldt op de manier waarop
Foto van Ad Breevaart
hij weet of vermoedt dat zij zichzelf
graag zien. Zoals die wat-ben-ik-toch-
een-goed-mensgezichten van zeven
tiende eeuwse regenten van oudelie-
dentehuizen. De trotse blik van een
vader die temidden van een uitge
breid gezin poseert, de stoere hou
ding van veldheren of de extra
schoonheid die aan vrouwenportret
ten toegevoegd werd.
Maar nu een kinderportret. Probeer
daar maar eens doorheen te komen
en dan nog een goed portret te ma
ken. De gehele geschiedenis door zijn
er dan ook kinderportretten aan te
door Adr. Hager
DEN HAAG De leden van het Residentie Orkest die het derde abonnementsconcert van de
Serie Kamermuziek in Diligentia verzorgden richtten dinsdagavond de schijnwerper op het
eerste kwart van de twintigste eeuw. Een periode waarin het compositorisch leven in
Frankrijk volop bloeide. Het moet dan ook niet moeilijk geweest zijn een programma-keuze te
maken
Twee opmerkingen vooraf. Bij deze
concerten met doorgaans werken die
nu niet bepaald iedere dag worden
uitgevoerd, zal het publiek (de nu nog
steeds ontbrekende) toelichting op
het programma vast wel op prijs stel
len Daarnaast de vraag of datzelfde
publiek wel zo gelukkig is met de
voor Diligentia ongebruikelijke aan
vangstijd van 20.30 uur. De program
ma's zijn namelijk altijd langdurig.
Het is reeds eerder gezegd: de positie
ve kant van de opzet waarin orkestle
den zich begeven op het terrein van
de kamermuziek is, dat werken die
dank zij hun samenstelling weinig
aan bod komen nu eens tot klinken
gebracht kunnen worden. Zo bij voor
beeld de Sonate voor fluit, altviool en
harp van Debussy, waarin de compo
nist erin geslaagd is de klank van de
drie instrumenten op geraffineerde
wijze te vermengen. Zijn landgenoot
Henri Marteau is nu vrijwel vergeten,
tijdens zijn leven was hij echter vijf
tig Jaar lang een wereldvermaard vi
oolvirtuoos. Hij componeerde ook,
zijn Terzetto voor fluit, viool en altvi
ool telt zelf opus nummer 32. Een
charmant zij het wat langademig
werk. In belde composities wist Koos
Verheul een belangrijke partij met
een eveneens te waarderen aandeel
van Andrew Sparrow. Stefica Zuzek
en Cara Mia Antonello
De leden van het Residentie Strijk
kwartet arrangeerdende harpiste Ste
fica Zuzek voor de weergave van Con
té Fantastique, waarin André Caplet
zich liet inspireren door een verhaal
van Edgar Allan Poe. Voor de vertol
king van het Kwintet voor piano en
strijkkwartet van Schmidt, zijn be
langrijkste werk, deed men een be
roep op pianist Al win B&r. Gedegen
Interpretaties waaraan aandacht en
zorg was besteed.
Hoogtepunt in het wel zeer uitvoerige
programma was de verklanking van
de Chansons Madecasses voor bari
ton, fluit, cello en plano van Ravel.
Liederen exotisch van sfeer van een
componist, die een voorkeur had voor
kleine ensembles. Ruud van der Meer
heeft met begeleiding van het instru
mentale trio de liederen prachtig van
sfeer en rijk aan vocaal beleven uitge
voerd.
wijzen die sporen van een grote wor
steling vertonen. Bekijk ze maar
eens, die portretten door de eeuwen
heen. Bij het zien van die vaak diep
ongelukkige toetjes ontdek Je hoe
wanhopig de schilder soms bezig
moet zijn geweest om ertoch nog iets
van te kunnen maken. Je hoort de
smeekbeden en de kwade stemmen
van de ouders die hun nakomeling
schap er zo voordelig mogelijk „op"
wilde hebben. Je voelt medelijden
met die kleine jongetjes die in hun
spel vreselijk gehinderd moeten zijn
door de keurslijfjes en de lange rok
ken van de meisjeskleding die ze Ja
renlang behoorden te dragen. Maar
door al die statie en deftigheid ont
dek je nu en dan toch dat het kind er
in die zeventiende eeuw nog lang niet
aan toe was een eigen werkelijk kin
derlijke rol te spelen. In de achttien
de eeuw verandert, zij het heel lang
zaam. het een en ander wat betreft de
beoordeling en de waardering van het
kind. Dat gebeurde vooral onder in
vloed van filosofen als Jean Jacques
Rousseau en John Locke. Hier te lan
de waren het de „kleine gedichten
voor kinderen" van Van Alphen, die,
hoe braaf en liefjes die ons ook nu in
de oren mogen klinken toch een voor
zichtige vernieuwing van de pedago
gie inluidde. Ik heb in dit verband
Godfried Bomans al eens geciteerd
die schreef dat in die eeuw Van Al
phen toch een teken aan de wand
was. „Niet door de Inhoud van zijn
versjes maar door het loutere feit dat
hij ze maakte. Een intentie dus om op
de hurken te gaan zitten al bleef hij
zo recht als een kaars overeind
staan".
Want uit dezelfde tijd stammen ook
de schilderijen van vervelende Jonge
tjes die niet alleen als fatterige vol
wassenen zijn gekleed maar die ook,
zo Jong als ze zijn, al de verwaande
regententrekken dragen die dienst
boden en huisknechten moeten heb
ben doen sidderen. Je hoort die kin
deren gewoon tegen het personeel
tekeer gaan. Ook de vertedering van
de negentiende eeuw heeft niet veel
om het lijf: de blootschouderige, per-
zikhuidige met bloemen getooide jon
getjes en meisjes van bij voor
beeld De Pienen of Krussemannen
zijn een duidelijke inleiding van het
schijnheilig Victorianisme. Een verte
dering die de kunstenaars van die tijd
vaak graag bereid waren tegen een
goede betaling van de ouders over te
nemen. En dan ineens zijn ze er. Kun
stenaars om maar eens een paar voor
beelden te noemen als Mary Cassatt,
Paula Modersohn Decker, dan de Ma-
rissen, Van Gogh, Munck, Renoir, Su-
sanne Valadon, Van Dongen, Sluij-
ters, Schröder, Citroen en nog vele
anderen, ook jongeren. En dan plot
seling zijn ze er. De kinderen, de
echte kinderen die in hun eigen vra
gende en toch heel vanzelfsprekende
wereldje leven. De baby's die niet
pronkend en poserend rechtop wor
den gehouden maar die van niets
wetend verwonderd worden gadege
slagen.
En de kinderen zoals Ad Breevaart ze
fotografeerde. Hongerig, koud en ver
kommerd. Kinderen die voor de prijs
van een Westers kerstcadeautje
maandenlang tenminste iets te eten
zouden hebben. Zo gezien is het zon
der meer een schande dat er in deze
zogenoemde eeuw van het kind 1979
moest worden uitgeroepen tot het
Internationale Jaar van het Kind
Concert weergeoi
met opera-ouvertui
Illustratie bij Hieronymus van Alphen's beroemde „Kleine
Gedichten voor Kinderen" door Reinier Vinkels.
HILVERSUM (ANP) De ondernemingsraad van de VARA
heeft zich vierkant opgesteld tegenover de voorstellen van het
hoofdbestuur tot reorganisatie van de topstructuur. Volgens
die voorstellen zou de ondernemingsraad geen recht meer
hebben de vergaderingen van het hoofdbestuur en de vereni
gingsraad bij te wonen. Wel zou de OR eventueel uitgenodigd
kunnen worden.
Gisteren zijn in een bespreking tus
sen de omroepbonden en het dage
lijks bestuur deze zaken aan de orde
gekomen. Daarbij heeft het dagelijks
bestuur van de VARA toegezegd in
de eerstvolgende vergadering het
hoofdbestuur in overweging te willen
geven over de positie van de OR en
zijn bevoegdheden voorlopig geen
uitspraken te doen.
De bonden en de ÖR willen samen
een plan maken voor het totale mede-
zeggenschapsmodel bij de VARA.
Daarbij zouden de bevoegdheden van
de OR zelf, het bedrijfsledenwerk van
de bonden en een redactiestatuut cq
redactieraad ter sprake moeten ko
men. Intussen ziet het er naar uit, dat
de aangekondigde vergadering op 27
januari van de verenigingsraad over
de reorganisatieplannen enige tijd
uitgesteld zal worden. Zowel de OR,
die op 18 januari en 8 februari met het
personeel over de kwestie gaat pra
ten, als het hoofdbestuur hebben om
dat uitstel gevraagd.
Naar het oordeel van de raad worden
de bevoegdheden van de OR daar
door teruggedrongen en dat wordt
onaanvaardbaar geacht. De OR ver
wijt het hoofdbestuur voorts dat het
over de reorganisatieplannen geen
overleg heeft gepleegd. Daarnaast
noemt de OR het veelzeggend dat de
vertegenwoordigers van het NW en
van de PvdA ln het hoofdbestuur zich
niet achter het uitsluiten van de raad
uit de vergaderingen hebben ge
schaard en heeft het hoofdbestuur nu
gesommeerd de voorstellen in te trek
ken en na overleg met alle betrokke
nen met nieuwe voorstellen te
komen.
Mocht het hoofdbestuur niet tege
moet komen aan deze wens dan zou
volgens de OR de VARA weer maan
den tegemoet gaan „die wellicht de
VARA kapot kunnen maken door ru
zies over door niemand gevraagde en
in strijd met de eerder gemaakte af
spraken zijnde voorstellen".
door dr. C. Rijnsdorp
Prof. dr. J. W. Schulte Nordholt heeft een bloemlezing samengesteld uit de poëzie van Jan
Luyken (1649-1712) en deze keuze van een Inleiding voorzien. Het boekje, deel 2 uit een serie
Ontmoetingen met Mystici, is een uitgave van Kok te Kampen, telt 104 blz. en kost 14.75.
De AVRO start in het nieu
we jaar een nieuw acht-minu-
ten-lang tv-programma. Een
onbekende Nederlander zal
het daarin opnemen tegen een
bekende Nederlandse keeper.
Om de spanning erin te hou
den is het vervolg om vijf over
elf wanneer in Sportpanorama
een bekende Nederlander erin
slaagt tot een betere score te
komen. Superschot met het te-
levoetbalkanon.
Ned. 2 20.27
Televisier Magazine belicht
de politieke situatie in Zuid-
oost-Azië en heeft een reporta
ge over de verhouding tussen
de Volksrepubliek en het nati
onalistische China.
Ned. 2121.35
Vice-premier en minister
van binnenlandse zaken Hans
Wiegel is gast bij Herman Wig-
bold in NOS-tribune.
Ned. 1 21.55
In Lillie komen we aan bij
het punt dat de prins van Wra-
les, de latere koning Edward
VII, zijn uitgesproken belang
stelling op haar gaat vestigen.
Ned. 2/22.15
De samensteller, zowel dichterlijk als
wetenschappelijk geschoold, was
voor dit werk bij uitstek geschikt Hij
herinnert eraan, dat er twee Jan Luy-
kens zijn: de jonge dichter van de
aardse liefde, schrijver van De Duyt-
se Lier (1671), na zijn bekering door
hem verloochend, en de latere Luy
ken. de vrome dichter die zich uit de
wereld heeft teruggetrokken, de mys
ticus dus. passend in de serie die met
Jodocus van Lodens te in (1620-1677) is
begonnen.
Er is nog een derde Luyken, zegt dr.
Schulte Nordholt.
Na de genieter van het aardse leven
en de mystische extaticus, zoals
Heeroma het noemde, komt de vrome
didacticus, een volksdichter in de
trant van Cats en evenzeer populair
bij een groot publiek. Ais op later
leeftijd bij Luyken het grote vuur van
de extase getemperd ls tot een mild
licht, richt hij zich met zijn bundel
Zedelijke en stichtelijke gezangen
(1704) tot geestverwante christenen.
.Zo lag er een brug tussen zijn vrolij
ke Jeugd en zijn bezonnen ouderdom"
(blz. 21).
Inderdaad wees reeds wijlen prof. dr
O. Kuiper in zijn gedegen artikel over
Luyken in de Christelijke Encyclope
die (deel IV. Kampen 19591 op die
overgang van het mystiek-extatische
naar het prakUsch-dldactische bij de
oudere Luyken
Onderzoek
Dr. Schulte Nordholt verwijst wat de
algemene problematiek ten aanzien
van Luyken betreft naar het „mees
terlijke onderzoek" van dr. Karei
Meeuwesse. die reeds in Luykens
jeugdwerk sporen weet te vinden van
de denkwereld van Jakob Boehme
(1575-1624). de Duitse protestantse
mysticus die op Luyken een diep
gaande invloed heeft uitgeoefend.
Het maakt toch altijd verschil of een
praktizerend dichter over een dichter
schrijft, of dat een letterkundige, met
hoeveel smaak en kunde dan ook
toegerust, zich in het werk van een
poëet verdiept. De dichter kent uit
ervaring de weerbarstigheden van de
taai en als die, zoals bij Luyken, zo
schijnbaar moeiteloos worden over
wonnen. ervaart hij een bewondering
die het hart van de poëzie dichter
benadert dan waartoe de keurmees
ter in staat ls.
Wat bij Luyken treft is de gemakke
lijkheid waarmee hij beelden op
roept. „Laat 'et hagelen, laat 'et waai
en. Laat den hemel bliksems zwaai
en/ Met een zware donderval" en wat
daar verder volgt, roept een nood
weer voor de geest met een minumum
aan Inspanning. Het is allemaal zo
zuiver en zo Hollands en vooral zo
zonder pretentie. Maar het accent
valt ln dit boekje natuurlijk op de
bevindelijke Luyken.
Bevindelijkheid
De bevindelijkheid heeft, ook ln Ne
derland, heel oude brieven. Ze is niet
zozeer van de landaard afhankelijk,
ais wel dat ze een vaste trek vormt in
de geestesstructuur van een bepaald
menstype, namelijk de geneigdheid
de aandacht naar binnen te keren. De
buitenwereld is gezien, maar de mys
ticus houdt het voor gezien. Om met
Ooethe te spreken al het vergankelij
ke is maar een gelijkenis, en wel van
het onvergankelijke. Alles wordt ver
geestelijkt: de natuur, maar ook de
dagelijkse bezigheden en niet te ver
geten de levensstadia van de mens.
De mysticus woont ln het huls van
Uitlegger (Bunyan) Voor mij ls de
hele Luyken aanwezig in die ene
dichtregel, voorkomend in het vers
„De ziele betracht de deugd der nee-
drigheid", als volgt luidende: „Dat is
wat schoons om mij te leren".
De bedoeling van de serie Ontmoetin
gen met Mystici zal wel zijn een te
genwicht aan te brengen tegen de
veruitwendlging en vervlakking van
het hedendaagse leven, ook van het
kerkelijk leven. In de tweede plaats
zal men willen herinneren aan het
bestaan van een rijke, christelijke
mystiek, die de pretentie heeft zich
als uniek te onderschelden van de
nlet-christelijke. In de christelijke
mystiek staat Jezus centraal. De poë
zie is dan bij uitstek geschikt om een
gemakkelijke toegang tot het hart te
verschaffen.
Uitwassen
De mystiek kent haar uitwassen,
maar het christelijk activisme even
zeer. Wel moet van de Nederlandse
bevindelijkheid gezegd worden, dat
ze verstard is ln patronen en
schema's.
Er speelt een verborgen rationalisme
mee, want ook hier raken de uitersten
elkaar. De bevindelijkheid bij Luy
ken heeft historische wortels, maar ze
ls fris en echt.
Mijn hoofdbezwaar is, dat het voor
namelijk Jezusmystiek ls. Jezus ver
wijst altijd enerzijds naar zijn Vader
en anderzijds naar de mens, die tot
het koninkrijk van Ood is geroepen
Het is de oude Maria-Martha proble
matiek. Ze waren zusters, en belden
gelovig, maar Martha was de bedrijvi
ge en Maria de beschouwelijke. Dat
ze zusters waren en samenwoonden,
dat is wat schoons om ons te leren.
Veel mensen onderhouden hun auto maar voor de
helft Alleen aan de buitenkant Wie dat doet komt na 'n
tijdje voor een onaangename verrassing te staan.
Want roest houdt niet op, bij een glimmend gepoetste
motorkap. Roest gaat gewoon door. Dag in, dag uit
Van buiten, èn van binnen. U bent gewaarschuwd...
Een paar winters in ons natte, koude klimaat met z'n
pekelprobleem en de werkelijke waarde van uw auto is
nog maar de helft van wat u dacht! Doe er nu wat aan.
Voorkom verdere roestvorming! Laat uw auto nu door een
vakman behandelen met Valvoline
Tectyl®, volgens de beproefde Tectyl®
ML-methode. Bescherm uw auto van
buiten èn van binnen. Nu is het nog niet
te laat Maak vandaag nog een afspraak
met een gespecialiseerd Valvoline
Tectyl® ML-staüon, voor uw jaarlijkse
anti-roest behandeling! (Adres met bij de
hand? Bel dan éérst even Valvoline:
078 - 8 0011)
De originele Valvoline
Tf> /-tv - m rtofc vpf-
spuiibus, voor het
zèl/ toepassen op
auto's (bi|V chroom),
boten
Valvoline Oil Nederland B.V. Postbus 11 Dordrecht
door Jac. Kort
ÏO\
AMSTERDAM Dat
weer eens ouderwets, z<
het Amsterdams Philhar
nisch Orkest onder leii
van de Amerikaanse gas1
gent Lawrence Foster
dagavond zijn concert inLJf
Grote Zaal van het Conc^
gebouw opende: met
opera-ouverture.
chip
leid
ewo
rach
&ute
klgi
oor?
ng>
- ie i
ond
jmn
^>hi
lip
nda
de
reel
kt Jn
'8 ierb
Voor de oorlog gebeurde dat
dikwijls en alleen daardoor al
je de namen van heel wat opera'j
weliswaar nooit meer op de
kwamen, maar waarvan de óuv^
res nog in de concertzaal werdei
speeld.
„Semiramis" van Gioacchino Ro en
was het, ditmaal, een licht en lu
muziekje, met veel raffinement
kestreerd, dat het ene oor in, ei
andere uitgaat. Een soort van a^kte
tiefje voor de maaltijd.
:rdi
gjver
Die dan bestond uit twee wei
Mozart's Pianoconcert in F
(K V. 459), gespeeld door de Zwitiije
pianist Karl Engel en de uit
daterende Zevende Symfonie
Serge Prokowjew.
Ik ben dikwijls geneigd, het lai
pianoconcert van Mozart, dat ik ver
hoord heb, het mooiste te vinden en
alle concerten die de meester 1
gecomponeerd. Het is allemaal,
warm en spontaan, zo rijk van in n'
tie op het gebied van meloditeen
ritme en zo natuurlijk, dat je je
der reserve laat meevoeren. Pracl,er
zoals Karl Engel het speelde en
stekend, zoals Lawrence Foster01,'
door het orkest in kleine bezetpd
liet meespelen.
Dat.zonder reserve" waar ik het
had, heb ik nu zo zelden bij Pror"
Jew. Ook niet in zijn laatste gnhi
werk, dat deze avond werd
voerd. Het lijkt net of de man st
tussen twee vuren zat. Of hij het
la Mahler had gecomponeerd,
een blik op de kalender hem
opeens te binnen bracht, dat hij 4vel
voor een halve eeuw over tijd
Dus fluks een moderne draai geg
aan zijn romantisch gemijmer.
vlees en geen vis. Neo-romaiferv
wordt dat genoemd. Maar mij iudi
dat mateloos irriteren, hoe knapje^
door dirigent en orkest werd verte'
De 53-jarige Franse componisl_
dirigent Pierre Boulez krijgt dit)
de door dr. Ernst von Siemens ijV«
stelde muziekprijs aan deze prik—
een geldsom van 150.000 Zwits
franken (ongeveer 180.000) verj.^
den. De in Zwitserland gevestP*
stichting kende de in 1973 ingesif 0
prijs eerder toe aan Benjamin F1
ten, Olivier Messiaen Mstislav R<F
powitsj, Herbert von Karajan en'
dol) Serkln. Lj
„Wer lacht hier?" is de titel van
programma waarin de Duitse ac!01
Elisabeth Böhm Duitse satires
Lessing tot Böli voordraagt. De xjsn
stellingen zijn 15 januari in de y 8
Universiteit en op 16 en 18 januaP1-
het Goethe Instituut, Herengrf 1
470 te Amsterdam. De optredens
den plaats onder auspiciën van^0
Goethe-Instituut. fdf
Igi
Het verschijnsel Kaspar HaPiF
staat centraal in een discussiewe
Centrum 't Hoogt 19 januari org
seert. Voordat de discussie bePe
speelt het Acra-theater uit Gentri
gelijknamige stuk van Peter Hai£e
met in de hoofdrol Julien ScPr,
naerts en is de film van Werner
zog, „Jeder fü sich, Oott gegen al b
die eveneens over de legendarU
figuur Hauser gaat, te zien. De
vang van de discussie is 22.30 erf1
adres is Hoogt 4 in Utrecht. vo
DEN HAAG (ANP) De Cine-q-j
voor de beste academiefilm van
is deze week in Den Haag toegel
aan de film „Hoe schrei! ik dat
van Harrle Hosman. die aan de ci
ra werd geassisteerd door Paxil
mer. Deze film geeft een beeld
het werk dat wordt gedaan
dag- en avondschool voor volwi
nen in de le Jan van der He:
straat in Amsterdam. Vol waf,
analfabeten leren daar lezen
schrijven.
De tweede prijs ging naar de
„Verduiveld" van Martin Cohei
Sjoerd Jansen, die evenals
naars van de eerste prijs verboi
zijn aan de Nederlandse
demie.
ae
ohei||
rboj
Iital
ROTTERDAM (ANP) Het kof
ding dat de graanhandel had a:
spannen tegen de stakende schil
ging gisteren niet door, nu het~
de binnenvaart hervat ls. Het
zou gisteren dienen in Rotterdi
eis was dat de actievoerende
persbonden het boycot-parool
den intrekken.
