Documentaire over kamparts
Groot enthousiasme
voor The King's Singers
Charles Mingus,
leven als een
gespannen snaar
Paraguay dekt Joseph Merigele
Een nieuw blad voor „de bij
uitstek welstandige lezer."
NIEUWSNET
VANAF7 FEBRUARI IN DE KIOSK.
OORDEEL ZEUL
Jaarlijks minstens half
miljoen sportblessures
En dan nog...
Elvis' leven
wordt verfilmd
Schilder Leonid
Fridman overleden
Architect Nervi
in Rome overleden
Medisch onderzoek wijst uit:
Auto vliegt in
brand na botsing
met benzinepomp
r
JK
WHO zwakt rappoi
over pokkenvirus a
WOENSDAG 10 JANUARI 1979
KUNST/RAÖIO/TELEVISIE
door Peter van den Berg
AMSTERDAM Juist nu de discussie over het al dan niet
vrijlaten van de drie van Breda weer is ontbrand en pal na de
vertoning van een special over het werk van Simon Wiesen-
thal brengt de AVRO vanavond op Nederland n om 22.10 uur
een documentaire over de naspeuringen naar het doen en
laten van de voormalige kamparts van Auschwitz: ,De jacht
op dr. Joseph Mengele" Een betere „voorpubliciteit" had men
zich dus nauwelijks kunnen wensen.
De documentaire, waarvan gedeelten
in het geheim zijn opgenomen, ls ver
vaardigd door de Engelse televisie
maatschappij Oranada en bewerkt
door Cees van Drongelen. De Interes
se voor Mengele is verklaarbaar uit
het feit dat er ai twintig Jaar jacht op
hem wordt gemaakt maar dat het
hem tot heden ls gelukt om uit de
handen te blijven van het gerecht Na
het zien van de vijfentwintig minuten
durende documentaire krijgt men de
indruk dat de kamparts nooit gepakt
zal kunnen worden, omdat hij onder
speciale bescherming staat van Para-
gauay's dictator president Stroess-
ner. zelf ook geen lieve Jongen. Men
gele zou zelfs adviseur zijn van een
speciale politie-eenheid van de presi
dent wat het opsporingsbeleid extra
bemoeilijkt
Knokploegen
Iedereen die zich in Paraguay wat al
te opzichtig bezighoudt met het zoe
ken naar de verblijfplaats van Men
gele weet zich snel omringd door
knokploegen van ex-nazi's Een Ame
rikaanse televisieploeg die al eerder
tn Paraguay was voor eenzelfde re
portage als hun Engelse collega's
werd zelfs gearresteerd en direct het
land uitgezet De ploeg van de Engel
se televisie die duidelijk subtieler te
werk is gegaan overkwam dat lot
niet. maar kreeg ook geen enkele me
dewerking van de Praguaanse autori
teiten. Het ls dan ook wel zo goed als
zeker dat een groot aantal invloedrij
ke personen in Zuid-Amerika Joseph
Mengele de hand boven het hoofd
houdt
De documentaire schetst duidelijk
wie Mengele precies is en wat hij op
zijn kerfstok heeft Dat is heel wat
Omdat zijn werk in het concentratie
kamp Auschwit2 later als ..weten
schappelijk" werd betiteld is dat zelfs
aanleiding geworden voor een boek
van Ira Levin ..The boys from Brazil".
De film onder dezelfde naam ging
vong jaar oktober in première.
Superras
Getuigen die het kamp hebben over
leefd bestempelen Mengele als nlet-
sadisttsch maar wel als uiterst ge
vaarlijk voor de mensheid. Mengele,
verantwoordelijk voor de dood van
duizenden geïnterneerden, experi
menteerde op grote schaal met leven
de gevangenen en in het bijzonder
met minderheidsgroeperingen als Jo
den en zigeuners. Hij was een specia
list in de erfelijkheidsleer en wilde
wetenschappelijk bewijzen dat Joden
minderwaardig zijn. Hij selecteerde
op lichamen en liet grote groepen
tweelingen geboren worden om het
superras te kweken: de Edelgermaan
met blond haar en blauwe ogen.
Daarvoor experimenteerde hij onder
meer met kleurstoffen die in de ogen
van de gevangenen werd gespoten
Hij had een hele verzameling van
helblauw tot groen en legde alles vast
onder speciale codenummers. In Ja
nuari 1945. toen de nederlaag van het
duizendjarige rijk zich scherper afte
kende nam Mengele uit Auschwits de
benen, nadat hij eerder de bewijzen
van zijn wandaden had trachten te
vernietigen.
Maar er zijn gelukkig nog getuigen
die ook in de documentaire aan het
woord komen. Zo zien we Margaretha
Englftnder. eerst gevangene, maar
doordat zij opviel door haar schoon
heid. weldra gepromoveerd tot de se
cretaresse van Mengele Zij om
schrijft de kamparts als een buiten
gewoon knap man. een soort filmster,
die echter zo schuw was dat hij nie
mand in de ogen durfde te kijken En
Herman Langbein. die administra
teur was in Auschwitz, benadrukt
ook dat Mengele geen sadist waf
maar ..bewogen was door zijn intel
Foto van dr Joseph Mengele uit 1964 toen hij in Paraguay een
paspoort aanvroeg.
lect". En dat is eigenlijk nog erger.
Eichmann
Mengele vluchtte pas in 1949 naai
Zuid-Amerika. Tot die tijd heeft hij
waarschijnlijk vrij en blij in Duits
land mogen vertoeven want er is geen
enkele poging ondernomen om hem
te arresteren. Een vervolgingsbevel
werd in 1958 op de lange baan gescho
ven. alsof er totaal geen Interesse in
Mengele zou zijn. In 1956 liet hij in
Argentinië een paspoort maken on
der zijn eigen naam. Hij ontmoette
daar ook Adolf Eichmann op wie de
Israëlische geheime dienst fel Jacht
maakte Eichmann werd in 1960 gear
resteerd
Zover is het met Mengele nooit geko
men. Bij de aanhouding van Eich
mann werd ook hij bijna gepakt,
maar hij verdween vlak voor zijn aan
houding. Het is vrijwel zeker dat hij
over zijn op handen zijnde arrestatie
van tevoren is ingelicht. Mengele
nam hierna de wijk naar Paraguay
waar president Stroessner sinds 1954
samen met politie en leger een ter
reurbewind uitoefent. Stroessner
dekte Mengele uit bewondering. In de
jaren zestig leefde hij vervolgens een
periode in een afgelegen boerderij. In
1964 deden berichten de ronde dat
Mengele in een oerwoud gearresteerd
zou zijn maar in werkelijkheid kreeg
hij toen van Stroessner het staatsbur
gerschap van Paraguay, waardoor
uitlevering voorgoed onmogelijk zou
worden.
Memoires
Enkele jaren geleden werd bekend
dat Mengele zijn memoires op papier
had gezet. Dat ontlokte Simon Wie-
senthal. directeur van het Joodse do
cumentatiecentrum in Wenen de uit
spraak dat Mengele inderdaad niet
uit wreedheid handelde maar uit
puur wetenschappelijke motieven.
Wlesenthal zegt overigens dat hij tus
sen 1961 en 1970 zeker vijf keer de
kans heeft gehad Mengele te pakken.
Maar telkens was hij net iets te laat.
Dit duldt erop dat Mengele steeds
getipt wordt.
Cees van Drongelen, die de documen
taire heeft bewerkt, meent dat Wie-
senthal nu afhankelijk is van inlich
tingen die zeer spaarzaam binnen
druppelen. ..De meeste bronnen zijn
opgedroogd." zegt Van Drongelen.
Hoewel de verjaring van oorlogsmis
daden in West-Duitsland van
kracht vanaf 1 januari volgend Jaar
niet voor Mengele zal gelden is de
kans zeer groot dat de nu 67-jarige
kamparts mede door de hulp van
Stroessner nooit gepakt zal worden.
De documentaire maakt duidelijk
dat Mengele nu nog geregeld ex-na
zi's ontmoet, die met hun knokploe
gen ervoor zorgdragen dat hij niet
lastig gevallen wordt, laat staan gear
resteerd. De documentaire van de En
gelse reportageploeg is niet alleen
een schrijnend bewijs hoe een malafi
de president in een Zuidamerikaans
land een van de ergste ex-nazi's de
hand boven het hoofd houdt, maai
ook een knap staaltje van doorzet
tingsvermogen van mensen die ondei
moeilijke omstandigheden toch het
een en het ander boven water krijgen
Een documentaire ook die leert dat
we nooit mogen vergeten. Niet om
haatgevoelens op te wekken of om
oude wonden open te rijten, maar om
alert te blijven.
Charles Mingus
In het toneelmuseum in Amster
dam wordt tot 31 Januan het werk
van Grietje Kots geëxposeerd. Het
zijn poppen, maskers, marionetten en
tekeningen, ontstaan tussen 1920 en
1970. De poppen van Orietje Kots
rijn ware kunstobjecten, die stem-
".mingen en gevoelens verbeelden. Ze
heeft met haar poppen nooit een ver
haal willen uitbeelden
De luitspeler Anthony Baiies con
certeert 11 Januari in het muziekcen-
trum Vredenburg te Utrecht in het
kader van de proefconcerten. Op het
programma staat ..galante" muziek
van drie Duitse componisten uit de
achttiende eeuw Het zijn Ernst Gott
lleb Baron. Adam Falckenhagen en
Joachim Bernhard Hagen
„De nacht van de rattenkoning",
het stuk van Rob Bognar dat mis
standen in een psychiatrische inrich
ting uiterst realistisch verbeeldt
wordt van 15 tot en met 27 Januari
opnieuw tn de Brakke Grond ln Am
sterdam gespeeld. Christiaan Nortier
regisseerde deze voorstelling waarin
Nettle Blanken. Peter Bolhuis. Frede-
rik de Groot. Boed van Mechelen en
Pim Vosmaer als verplegend perso
neel opdraven
Vanaf 23 januari wordt „Rooie
81en" van Mnrtus Spree door het Am
sterdams Volkstoneel in Theater Car-
re tn Amsterdam gespeeld Beppie
Nooy viert diezelfde dag haar 25-jarig
jubileum bij het Amsterdams Volks
toneel
ADVERTENTIE
KOPREGEL BOVEN EEN ARTIKEL VAN PERK SAUER IN
DE GROENE AMSTERDAMMER' VAN 8 NOVEMBER
HET EERSrE NIEUWSMAGAZINE VAN NEDERLAND.
door W. H. Wolvekamp
Speciaal vandaag
Onderwerp in De film van
ome Willem is de school.
Ned. 1/17.99
Onderwerpen in Van ge
west tot gewest: Harry Kra
nen. bakkersknecht, huisschil
der en kunstenaar; De Duif in
Amsterdam met ondergang
bedreigd; opgravingen van de
Romeinen In Nijmegen en
rommelpotten op Tholen.
Ned. I'18.59
In Kenmerk aandacht voor
het Russcl-trihnnaal, dat van 3
tot 9 Jannari in Keulen gehou
den wordt en waar aandacht
besteed wordt aan de eensuur
in W'est-Dultsland.
Ned. 2/19.25
Marie Curie. Een gedrama
tiseerde tv-serie van de BBC.
Vanavond de eerste van xes
afleveringen.
Ned. 120.99
Superteams is een treffen
tussen nationale teams van
Nederlandse cn Belgische
sportsterren.
Ned. 2/20.32
Cinevisie over films en
filmmakers
Ned. 1 29.55
Over Egyptes toekomst cn
vrede gaat het in Panoramiek
van de NOK.
Ned. I 22.94
ROTTERDAM In tien jaar tijds na zijn Londens debuut
heeft het zes leden tellende vocale ensemble „The King's
Singers" een wereldfaam verworven, mede door de talriike
grammofoonopnamen.
De zangers, die muzikaal zijn ge
vormd ln de traditie van de kerkmu
ziek, zoals aan de Engelse universitei
ten van Cambridge en Oxford onder
wezen. tellen twee counter-tenoren,
een tenor, twee baritons en een bas
Het vorige Jaar traden The King's
Singers drie maal op in het Holland
Festival Voor dit seizoen zijn vier
concerten gepland. Het eerste, maan
dagavond voor een goed bezette klei
ne Doelenzaal gegeven, was opgeno
men in de abonnementsserie van het
Nederlands Kamer Orkest Evenzo de
NEW VORK (ANPi Er is een film
op komst over het leven van de Ame
rtkaanse zanger Elvis Presley, die in
1977 is overleden. De film gaat 20
miljoen gulden kosten Wie de hoofd
rol gaat vertolken is nog niet bekend
„Misschien John Travolta. Warren
Beatty of gewoon iemand van de
straat, aldus een van de producen
ten. Het script voor de film ls geschre
ven door George Klem. een vriend
van Elvis „Ik ben niet geïnteresseerd
in geld. ik wil erop toezien dat de film
het ware verhaal vertelt" aldus
Klem In het voorjaar beginnen de
opnamen en rond Kerstmis gaat de
film lopen
concerten ln het Nederlands Congres
gebouw Den Haag (P. W. A. zaal) op
dinsdag en het concert van woensdag
10 Januari, dat ln de grote zaal van
het Concertgebouw te Amsterdam
zal plaats vinden. In samenwerking
met het Concertgebouw te Haarlem
wordt het slotconcert op vrijdag 12
januari gegeven
Het programma van het maandag
avondconcert bestond uit een vijftal
liederen van Porter, gearrangeerd
door David Overton, renaissance-lie-
deren van John Wtlbye. Thomas Mor-
ley. Tomklns, lid van een wijd vertak
te componistenfamiile. Clemens non
Papa. Passereau en Nicolas Oombert.
Verder Zuiu-liederen uit Zuid-Afrika.
5 Part Songs From the Greek Antho
logy van Edward Elgar. drie Songs
van Roger Hemingway en tot besluit
een aantal arrangementen in „close
harmony", een zeer gevarieerd geheel
dus
De manier van zingen van The King s
Singers is volstrekt uniek. Alle zes
zangers beschikken over bijzonder
fraaie stemmen. Zij produceren teza
men een buitengewoon homogeen
klankbeeld De souplesse van de sa
menklank en het nuanceringsvermo
gen zijn bewonderenswaardig en de
technische beheersing waarmede al
les ten gehore wordt gebracht is wel
haast volmaakt Ook blijken deze
zangers in staat tot het op zeer artis
tieke wijze imiteren van allerlei in
strumentale geluiden. Van de renais-
sance-zaruren noemen wij afzonder
lijk een compositie van Passereau. „O
est bel et bon", eigenlijk een muzi
kaal niemendalletje met zijn doorge
voerde tooniadderachtige passages,
maar op uiterst snelle en geraffineer
de wijze voorgedragen. Verder het
door drie zangers uitgevoerde
..Though Philomela lost her love" van
Thomas Morley en het prachtige Tris-
te départ van Oombert. Ook een wie
geliedje en Egoli (Johannesburg) uit
Lalela Zulu vielen op door grote mu
zikale bewogenheid. Het is merk
waardig hoe bij alle muzikale voor
drachten en gevoeligheid van klank
eigenlijk nergens sprake is van een
vibrato. Dit komt natuurlijk ook door
de volmaakt zuivere intonaties. In
meerdere bewerkingen vielen be
paald komische effecten te beluiste
ren, waarbij toch een artistiek peil
werd gehandhaafd. Zo ook in een
toegift waarin allerlei imitaties uit
bekende instrumentale muziek op
klonk. Alles overziende vormde de
16e-eeuwse renaissance-liederen toch
wel het muzikale hoogtepunt van de
avond.
PARIJS (AP) De schilder Leonid
Fridman is afgelopen zaterdag na een
langdurige ziekte op 70-Jarige leeftijd
in Parijs overleden. Fridman. die
werd geboren ln de Sowjet-Unie.
vluchtte op Jonge leeftijd met zijn
familie naar België Hij vestigde zich
in Brussel, waar hij zich vanaf 1936
geheel aan de schilderkunst wijdde.
In het begin van de vijftiger jaren
verhuisde Fridman naar Parijs en
werd hij tot Frans staatsburger gena
turaliseerd
kin
Ier
le
Be
tiji
bei
PI.
we
kre
door Rud Niemens
ROME (UPI. ANP) De Italiaanse
architect, Pier Lulgi Nervi is gisteren
op 87-jarige leeftijd in Rome overle
den. Nervi was in Nederland vooral
bekend om zijn Nervi-plan in Den
Haag. Hij werd beschouwd als een
pionier in het gebruik van gewapend
beton. Enkele van zijn scheppingen
kregen de benaming „gedichten in
beton". Nervi's inzichten hebben de
architectuur in de gehele wereld be
ïnvloed.
Nervi was specialist in het ontwerpen
van bouwwerken, waarin een zo groot
mogelijk ruimte een overspanning
kreeg zonder steunpunten. Hij paste
dit onder meer toe bij de expositiehal
in Turijn die een overspanning heeft
van 95 meter.
Nervi voelde zichzelf geen architect,
maar meer een ingenieur met alleen
maar „belangstelling voor praktische
projecten, die met de uiterste precisie
aan hun doel beantwoorden". Nervi
was leerling van de befaamde Franse
architect Le Corbusier en is veelvul
dig onderscheiden.
Besprekingen over
moeilijkheden bij
Noorder Compagnie
DRACHTEN (ANP) Het bestuur
van toneelgroep Noorder Compagnie
in Drachten is besprekingen begon
nen met de vakorganisatie over de
problemen bij en over de leiding van
het gezelschap. Hans Boswinkel van
de kunstenaarsorganisatie NW en A.
Kuipers, voorzitter van het stich
tingsbestuur. hebben dit gisteren
meegedeeld.
Na een koerswijziging werd artistiek
leider Zdenek Kraus aan de kant ge
schoven en zakelijk leider Henk
Blaauwbroek tot algemeen directeur
van de Noorder Compagnie benoemd.
Vier van de tien bestuursleden kon
den zich hier niet mee verenigen en
stapten op.
Het gezelschap stelde zich achter zijn
artistiek leider op. Deze had zich aan
vankelijk verzet tegen de koerswijzi
ging maar zich later akkoord ver
klaard met het nieuwe beleid, dat hij
ook wel wilde uitvoeren.
Zoals gisteren reeds in enkele
edities gemeld, overleed op
56-jarige leeftijd in Mexico de
grote jazz-bassist en compo
nist Charles Mingus.
Al geruime tijd trad hij, geplaagd
door gezondheidsproblemen, niet
meer op. de Nederlandse scene zag
hem op het North See Jazzfestival
1977 voor het laatst. Mingus werd op
22 april 1922 in Nogales Arizona gebo
ren, kwam in het begin van de jaren
veertig in de muziek terecht, na bij
Red Callener contra-bass te hebben
gestudeerd.
Hij speelde o.m. bij Louis Armstrong,
maakte bij Lionel Hampton zijn pla-
tendebuut, ontwikkelde zich in de
naoorlogse Jaren als ambitieus musi
cus bij alle groten: Parker, Ellington
wiens muziek hem na aan het hart
lag en Bud Powell. Mingus brak
pas door. toen hij als bassist in 1950-
'51 schitterde bij Red Norvo.
Weinige jaren later stond de ware
Mingus op: als creatief componist, als
inspirerende leider van een reeks van
workshops, waarin jonge talentvo pQ(
musici zich mochten bewijzen in hr
en intense muziek, gebaseerd
blues, volksmuziek en spiritual. MiÉno
gus stond er min of meer mee aan n
wieg van de collectieve improvlsati ,0]
die in de free-Jazz zouden word
ontwikkeld Mingus leefde het hele'
lang niet altijd welgezinde leven i iai
de gespannen snaren vanuit het iso nc
ment dat er minstens even mach'
uitzag als hijzelf. Hij was een zt
explosief man, die zijn haat en onviecl
de over sociale misstanden en rasse
tegenstellingen vaak afreageerde
schitterende muziek voor wie dat t
greep. In de jaren zestig trok hij zi
door ziekte enige jaren vrijwel geh( ne
terug, maar begin 1972 was hij ed
weer. Dat jaar en ln 1975 toerde Haa
met een kwintet, wat kalmer gewiL
den, door Europa, speelde alle gre
festivals. Met hem verdween een giPe
te kleurrijke persoonlijkheid van li ;et
jazztoneel. Gelukkig is er van h« |ei
een uitgebreid plaatoeuvre en zi
autobiografie „Beneath the Undi
dog", waarin een driftig leven in ei 'e'
mengsel van rauwe waarheid, hum ve
en verdichtsel werd vastgelegd
,e
Van een onzer verslaggevers
op
HILVERSUM Het aantal ongelukken in de sport blijl n(
bijna twaalf keer hoger te liggen dan tot nu toe werd aangen oc
men. Tot op heden werd gedacht, dat anderhalf procent vs :0i
alle sportbeoefenaars jaarlijks geblesseerd raakt: dat zoude]
50.000 mensen zijn.
KRABBENDiJKE (ANP) Op de
rijksweg Vlissingen-Goes-Bergen op
Zoom is gisteren onder Krabbendijke
een personenauto tegen een benzine
pomp gereden en in brand gevlogen.
Door snel ingrijpen, onder andere
door de brandweerkorpsen van Ril-
land-Bath en Kruiningen. kon wor
den voorkomen dat ook het benzine
station in brand vloog. Persoonlijke
ongelukken hebben zich niet voorge
daan. Uit voorzorg werd alle verkeer
gedurende circa twintig minuten stil
gelegd
Uit een nieuw onderzoek van vier
artsen ten behoeve van het Instituut
voor Sociale Geneeskunde in Nijme
gen blijkt dat het werkelijke aantal
gewonden in de sport jaarlijks op
minstens een half miljoen ligt. Dat is
14 procent van alle sportbeoefenaars.
De resultaten van het nieuwe onder
zoek. dat in Arnhem werd gehouden,
werden gisteravond in VARA-visie
bekend gemaakt
Het onderzoek werd verricht door de
artsen: P. Minderaa. H. Lagro. A
Broeman en W. Boersma-Slütter. Zij
registreerden in de week van 21 tot 28
april van het afgelopen jaar alle onge
vallen in de sport, waarbij medische
hulp werd ingeroepen. Huisartsen,
poliklinieken, EHBO-posten en zie
kenhuizen waren bij het onderzoek
betrokken.
De heer Minderaa noemde de uit
komst van het ondeizoek „verontrus
tend". vooral omdat gebleken is dat
bijna de helft van al deze ongelukken
f250.000) leidt tot kort- of langdurig
arbeidsverzuim
De vier artsen vragen zich dan ook af
of het geen tijd wordt voor de gezond
heidszorg om zich af te vragen of men
wel voldoende is uitgerust om deze
stroom van sportletsel op te vangen
Uit het onderzoek blijkt dat de mees
te ongelukken voorkomen in de voet
balsport (54,9 procenti. daarna komt
volleybal (7.3 procent). Tennis en
zwemmen hebben een tamelijk laag
percentage ongevallen (6.1 en 2,4 pro
cent).
Bijna eenderde van alle letsel bestaat
uit verzwikkingen, verstuikingen of
andere spierblessures De helft van
alle verwondingen komt voor aan de
benen (vooral de knieën en de enkels
moeten het ontgelden»
Bij ongeveer 20 procent van de ge
wonden treedt een arbeidsverzuim
van meer dan twee weken op. Zestig
procent van de ongelukken wordt
veroorzaakt door „contact" met
mee- of tegenspeler.
De verruwing in de sport, met nar :er
in het voetbal, ls een van de belar le
rijkste oorzaken van ai deze onger
lukken
BT
GENEVE (Reuter) De Wereldf
zondheidsorganisatie (SHO) hei
haar bericht van vrijdag afgezwa
dat vijf laboratoria met pokkenvin
waaronder het Rijksinstituut voor
volksgezondheid in Bllthoven. n
voldoen aan de internationale veil
heidsnormen. Hoewel zij niet voldo
aan de strenge WHO-code, kunnen
getroffen veiligheidsmaatregelen a
hoge standaarden beantwoorden,
dus de organisatie.
De twee laboratoria in de wereld wa
op dit moment nog actief met h
virus wordt gewerkt, aldus de WH
voldoen wel aan de strengste inric
tingseisen. Acht andere, waaronc
het RIV. hebben het alleen in bevr
ren toestand in opslag. De vijf labo!
toria die vorige week werden
noemd, beschikken niet over een si
ciaal daarvoor gebouwde, van de r<
van het laboratorium volledig afi
scheiden werkruimte met speciale l
veiliging, aldus de WHO, waarin m
het virus kan worden gewerkt.
De betrokken nationale gezondheii
autoriteiten hebben in die gevall
nadere veiligheidsmaatregelen
overweging, waaronder vernietigi
of overdracht van het opgeslagen
rus. De WHO streeft ernaar, de ai
wezigheid van pokkenvirus te bep
ken tot drie laboratoria, in Ameril
Engeland en Rusland
