Die blik vergeet ik nooit'
Proces tegen beulen van
Maidanek sleept zich voort
ERDAG 23 DECEMBER 1978
erst in
lexico
TROUW/KWARTET 15
twee Jongens staan tegenover elkaar op de
daken. Ze hebben allebei een uiteinde van KCrStWGflS
een stuk touw ln de hand, waaraan ln het
midden een grote bol hangt. Een kind met
een blinddoek voor probeert met een grote
stok die steeds van plaats veranderende
bol stuk te slaan. Omstanders roepen aan
wijzingen naar het meisje, dat driftig om
zich heen slaat. Er gaat feen enorm gejoel op
als de bol open springt en er allerlei vruch
ten uit rollen. De andere kleintjes duiken er
op af, om het bemachtigde deel ter plekke
naar binnen te werken.
Als we afscheid hebben genomen van de
familie Oonzalez en ln de heldere vrieskou
door de barrlo lopen, ls het kerstfeest ln de
meeste hulzen nog ln volle gang. We rijden
ln de kleine auto van pater Van der Hoff
over de verlaten wegen naar het centrum.
Binnen eten we, midden ln de nacht, het
kerstmaal: kipsalade met tacos, malskoek-
Jes. Er wordt volop tequllla geschonken,
verdund met een soort gazeuse De ouderen
zijn vrolijk en durven nu ook de gringo
vragen te stellen: wat vind lk van Mexico,
wat denk lk van de sloppenbewoners. Maar
niet te serieus, de stemming ls blij en onbe
zorgd. Morgen gaan ze naar het Chapulte-
pecpark met duizenden anderen, wandelen,
in de zon liggen en kijken naar gratis voor
stellingen op het drijvende toneel. Daarna
moeten ze terug ln het dagelijks gevecht om
het bestaan; ln de sloppen ls geen tijd voor
een tweede kerstdag.
Ver weg
Hier en daar liggen tegen de huizen of op
roosters van de metro hoopjes mensen te
slapen, dicht tegen elkaar aangekropen
voor meer warmte. Als we moeten stoppen
bij een verkeerslicht, rent een Indiaans jon
getje op blote voeten naar onze auto. Bibbe
rend mompelt hij een kerstwens. Haastig
frommelt hij de gekregen munten ln zijn
zak en rent terug naar de stoep. Daar gaat
hij ln elkaar gedoken zitten wachten op de
volgende auto.
Nog verder uit het centrum slaapt de mid
denklasse van Mexico, veilig in hun door
hoge muren en prikkeldraad omgeven hui
zen. Ver weg van bedelaars, stank en armoe
de leven hier tienduizenden beter gesitueer
de Mexicanen en buitenlanders. Als ze er
niet werken, hoeven ze de chaos die Mexico-
stad heet niet ln. Futuristische winkelcen
tra in de directe omgeving leveren alles.
ZIJ vieren kerstmis anders. Een buitenland
se vrouw, die samen met haar man al een
aantal jaren ln zo'n satellietstad woont,
vertelde me niet te weten wat ze aan moet
met die vrije dagen. Alle dure restaurants in
de wijde omtrek waren al volgeboekt voor
het kerstdiner. Ze klaagde er over dat alles
zo duur wordt, vooral reizen naar het bui
tenland ls nauwelijks meer te betalen sinds
de peso is gekelderd.
Ze zal het eten voor een keer zelf op moeten
dienen, want het dienstmeisje voor dag en
nacht heeft een vrije dag. Die dienstmeisjes
vragen ook steeds meer geld, klaagde ze
verder. Het indiaanse meisje mag een paar
avonden per week naar school om lezen en
schrijven te leren. Ze betaalt wel zelf het
schoolgeld, maar is daarmee veel beter af
dan haar collega bij de buren, die 's avonds
niet weg mag en geen vrije zondag heeft.
Het meisje krijgt hegenhonderd pesos per
maand, vertelt de mevrouw. Zelf verdiende
ze er 10.000 per maand Haar man, die
directeur van een taleninstituut is, onge
twijfeld nog veel meer.
WW.
>r Wim Jansen
tico, 24 december 1977. In het
kke winkelcentrum van de
fdstad haasten drommen Mexi-
en zich langs de schreeuwende
Itetalages. Wie de moeite
jnt zich even te verdiepen in de
geboden koopwaar, komt tot
•onclusie dat Mexico de Derde
eld definitie! heeft verlaten,
telen, hifi-geluidsapparatuur,
loges met verspringende cijfers,
lografisch bestuurd kinder-
elgoed, het ligt allemaal hoog
pstapeld.
Jgeklede passanten zeulen grote ge-
hken met zich mee, stemmig verpakt in
en groen. Als de avond valt schitteren
Irshoge stellages met feestverlichting,
'lange stroom auto's schuift vier rijen
bumper aan bumper voort. De hele
enstad ademt welvaart.
I de schamel geklede bedelende kinde-
floen aan dat beeld geen afbreuk. Met
gitzwarte ogen in de besmeurde gezich-
Smeken ze om een paar pesos in ruil
een haastig gemompelde kerstwens.
Ormen de schilderachtige noot ln het
el. de verpauperde uitzondering die de
moet bevestigen.
-stmannen
s het kleine park staan een stuk of tien
mannen in slagorde opgesteld bij hun
herig versierde arreslee. Ze dragen alle-
hetzelfde dikke, rood-witte pak, ge-
volgens Noordamerikaanse traditie,
een kussen onder hun Jas en een witte
d van engelehaar. Hevig zwetend ln de
ite van de late namiddag proberen ze
Iers met kinderen de slee in te praten
een foto.
igen ontkomen aan de agressieve ver
techniek van de kindervriend. Moe
steken het met fluweel omlijste pola-
otootje zorgvuldig weg in de tas; ze
len er diep voor in de beurs moeten'
n. Het plaatje van de kinderen tussen
neeuw en hoog opgestapelde nepca-
s kost de helft van een minimum
Don.
ieltogende bomen in een van 's werelds
it vervuilde steden buigen hun takken
r het gewicht van duizenden elektri-
lampen.
Mexicanen houden van glitter en heb
niet op een peso gekeken bij het schep-
van de juiste kerstsfeer. Uit vrijwel
chtbaar in het park opgestelde luid-
kers klinkt onophoudelijk gewijde mu
ziek. De overheid heeft vast een voorschotje
genomen op de welvaartstijging, die alom
wordt verwacht na de berichten over enor
me olievondsten.
Afgemat
Het behaaglijke gevoel van zorgeloosheid
verdwijnt, zodra je ln de bus naar de buiten
wijken stapt. Geen vrouwen meer in sjieke
jurken, geen diplomatenkoffertjes. Afge
matte mensen hangen dicht tegen elkaar
aan en laten zich in iedere bocht willoos
vallen in de massa medepassagiers. Ze zijn
te moe om te luisteren naar een Mexicaanse
Bob Dylan, die droevige liedjes over armoe-
de^en onderdrukking zingt. Zijn gitaar komt
boven het gerammel van het vehikel uit, het
is een mooi vol geluld.
Als de bus de grote kantoorgebouwen voor
bij ls, wordt het somber bulten. In het
donker ligt een vervallen buurt met veel
kleine bedrijfjes, waar het werk nog aan de
gang is. Autowrakken en ander duurzaam
afval liggen voor de deur. Direct hierachter
zijn de wijken van de armeren. Gammele
bouwsels van steen en golfplaat, het inter
nationale waarmerk van de armoede. De
uitvalswegen voeren zo veel mogelijk ln een
grote bocht om deze buurten heen. Waar
dat niet mogelijk was onttrekt een hoge
muur de onderkomens aan het gezicht van
de automobilist.
De bus rijdt verder langs uitgestrekte indu
striegebieden. Naverbranders of filters zijn
hier onbekend. Dit is de dodelijke bron van
waaruit een ononderbroken stroom giftige
damp borrelt die het dal vult, waarin de
stad ligt. De lucht van anderhalf miljoen
auto's komt daar nog bovenop. Volgens
officiële, en waarschijnlijk dus voorzichtige
schattingen sterven er ln deze stad dage
lijks honderd kinderen aan de gevolgen van
luchtverontreiniging. Iedere dag honderd
kinderen.
Barrios
Hier vlakbij, bijna twintig kilometer vanuit
het centrum, komt de bus in de barrios
marginales, de uitgestrekte wijken voor de
allerarmsten. Hier wonen degenen die de
misère op het platteland wilden ontvluch
ten en in de stad tevergeefs kwamen zoeken
naar een beter bestaan. Het cliché, dat al
tientallen Jaren opgaat voor de meeste der
de wereldlanden.
Hier werkt pater Frans van der Hoff. Als
priester gevormd op de Katholieke Univer
siteit ln Nijmegen, ais missionaris gehard in
Chili en (na de val van Allende) in Mexico.
HIJ heeft onvoorwaardelijk gekozen voor de
armen.
Als hij met mij voor de viering van de
kerstnacht een barrio met 40.000 bewoners
in loopt, rennen kinderen op hem af om hem
te begroeten. Vrouwen omhelzen hem alsof
hij hun zoon ls. Ze zijn duidelijk blij hem te
zien, deze buurt is een van de velen waarin
pater Van der Hoff werkt. Hij spreekt rap
Spaans met een mooi Hollands accent, in
formeert naar familieleden en problemen.
Het lokaaltje dat de bewoners tussen de
huisjes hebben gebouwd als ontmoetings
centrum, is voor vanavond omgebouwd tot
kerk. Als iemand met een stuk ijzer tegen
de speciaal opgehangen klok slaat, stromen
de bewoners toe.
Communie
Het zaaltje raakt overvol. Meisjes van een
jaar of acht dringen zich in hun maagdelijk
witte bruidsjurkjes naar voren, de onder
kant van het gewaad al groezelig bruin van
de modderige bodem. De even oude bruids
jonkers voelen zich in hun grotemensenpak
met indrukwekkende sjerp te voornaam om
bekenden te groeten. Zij zullen in deze
kerstnacht de eerste communie doen, het
hoogtepunt in het kerkelijk leven van de
kinderen. Helemaal vooraan ln de kerk,
vlak bij het altaar, zijn een paar banken
voor hen opgesteld. De overige aanwezigen
moeten staan, dicht op elkaar gedrukt, om
hun kinderen te kunnen zien.
De mis is eenvoudig. Geen koren of muziek
instrumenten, zingen doen de aanwezigen
zelf. In de preek zegt de pater dat armoede
geen schande is. Christus werd tweeduizend
jaar geleden ook onder armoedige omstan
digheden geboren. Dat wil nog niet zeggen,
waarschuwt de priester, dat de aanwezigen
in hun armoede moeten berusten. Wèl bete
kent het, dat de Verlosser de zijde van de
armen kiest.
Na afloop van de mis willen moeders met
kind en pater op de foto. Minstens tien maal
stelt hij zich op naast een trotse moeder, het
communicantje stijf in de houding voor het
tweetal. Geen enkele keer kijkt hij verveeld
of geïrriteerd naar het fototoestelletje, dat
nogal eens dienst weigert. Buiten omhelst
iedereen elkaar en wenst een goed kerst
feest. Daarbij knijpen ze de rechterhand
palmen in elkaar, met de duimen omhoog.
Het teken van saamhorigheid, solidariteit.
Ook ik, de gringo, word opgenomen in dit
ritueel.
Weggejaagd
Als we door het donker naar een andere
wijk lopen, vertelt pater Van der Hoff dat
alle mensen die hier wonen nog niet zo lang
geleden van een ander stuk land zijn afge
jaagd. De gemeente heeft toen deze grond
voor een enorm bedrag gekocht en speelt zo
het spelletje van de grondspeculanten mee.
De kleine hulzen zijn vaak nog maar half
afgebouwd, maar wel al bewoond. Ze zijn
van steen, door de gemeente neergezet.
Stromend water hebben ze niet, net zo min
als riolering. Een groot open terrein dient
als toilet voor een bevolking die zo groot ls
als die van een Nederlandse provinciestad.
Niet bevorderlijk voor de gezondheid, rat
ten tieren hier welig. De bewoners hebben
bij het stadsbestuur aangedrongen op riole
ring. De gemeente toonde zich welwillend,
maar vraagt per aansluiting een „bijdrage"
van 13.000 peso's, bijna een Jaarsalaris.
Niemand kan het betalen. Bovendien is de
werkloosheid hoog: meer dan de helft van
alle mannen heeft geen baan. Wie wel werk
heeft, deelt de magere verdiensten met de
anderen. Er zijn ln Mexlco-stad duizenden
bedelaars, maar pater Van der Hoff verze
kert mij dat geen enkele uit deze barrio
komt. Dat is beneden hun waardigheid. De
junta, een soort zelfbestuur van de barrio,
ziet er op toe dat niemand helemaal verhon
gert zolang een andere nog wat eten over
heeft.
Koud
In de barrio, waar we nu komen, wonen
30.000 mensen. Het schuchtere begin van
een kerkje staat op een kleine open ruimte:
vier muren, een deur en een altaar. De
wazige sterrenhemel vormt het dak. De
ruimte ls nauwelijks voor een kwart gevuld,
het aantal gelovigen ln deze wijk is niet zo
groot. De meeste bewoners hebben echter
wel veel ontzag voor het werk van Van der
Hoff. De keiharde muziek, die bij onze aan
komst uit vele hulzen klonk, verstomt dan
ook zodra de mis begint.
In de kerk kruipen de aanwezigen dicht
tegen elkaar aan. Het is koud. Zodra de zon
weg is koelt het op deze hoogte snel af en
nachtvorst komt regelmatig voor. Gitaren
en een fluit begeleiden het Jongerenkoortje,
dat deze mis heeft voorbereid. De muziek en
zang zijn zacht en weemoedig. Dat geeft een
warme sfeer, ondanks de koude windvlagen
die door het open dak naar binnen waaien.
Aan het eind van de mis brengen de meisjes
hun poppen naar het altaar voor het traditi
onele kindjewiegen, terwijl iedereen elkaar
feliz Navidad toeroept, gelukkig kerstfeest.
Óok hier weer omhelzingen en de solidaire
handdrukken. Bulten gaan vuurpijlen de
lucht ln, het kerstfeest is begonnen.
De familie Gonzalez nodigt ons binnen,
waar de talrijke kinderen de pater enthousi
ast ontvangen. Achter het huisje spelen de
allerkleinsten het traditionele kerstspel:
BSELDORF (Reuter)
fest-Dultslands lang-
proces tegen ex-na-
heeft er weer een jaar
Stten en deze week
de verdachten naar
s gegaan om kerst te
ten. Opnieuw verlie-
acht kalende, grijs-
lge mannen en vijf
ik gebouwde vrouwen
gerechtsgebouw in
iseldorf op weg naar
station. Met hun
ikere pakken en hun
otmoederbrillen za-
ze er nauwelijks uit
mensen die van mas-
ïoorden zijn beschul-
(1.
ir ook de afgelopen dagen
beschreven vrouwelijke overle
venden hoe deze dertien men
sen hielpen bij het ophangen,
afranselen en terroriseren van
de' gevangenen in het kamp
Maidanek, bij Lublin ln Polen.
Een huisvrouw uit Tel Aviv
wist zich maar net op de been
te houden toen zij na 35 Jaar
oog ln oog stond met de vrouw
die zij „bloedige Brigltta"
noemde en die zij opdrachten
tot executies had horen geven.
Mevrouw Rivka Landau wees
op de 57-Jarige Hildegard La
cher! beschuldigd van
moord op 1183 mensen en
riep: „Het heeft geen zin Je te
verbergen, Brigltta, je ontkomt
er nu niet meer aan."
'Klucht'
Maar sommige mensen vragen
zich af of mevrouw Landau wel
gelijk heelt. Door eindelo
rekken van de verdediging
duurt het Maidanek-proces nu
al drie jaar, en het is nog hele
maal niet zeker wanneer de uit
spraak zal worden gedaan en of
alle verdachten zullen worden
veroordeeld. Een Westduitse
krant schreef al dat de grond
leggers van West-Duitslands
juridisch systeem zich in het
graf omdraaien bij deze „ritue
le klucht".
Van tijd tot tijd vliegt het hele
hof eerste klas naar Israël, Po
len of New York om getuigen te
horen. Het proces heeft nu al
tien miljoen mark gekost, en
elke dag verlenging vergt
23.000 mark. Elk weekeinde
mogen de dertien verdachten
naar huis, tijdens de lunchpau
zes kunnen zij boodschappen
gaan doen en door de week zijn
zij ondergebracht in zit-slaap-
kamers in Düsseldorf.
Slechts een van de verdachten,
Hermine Ryan, een Duitse die
na de oorlog naar Amerika emi
greerde en voor dit proces werd
uitgeleverd, heeft geen pas
poort meer en moet zich regel
matig bij de politie melden.
Voorlopig heeft zij haar Intrek
genomen in een flatje ln
Keulen.
Hond
Vorige week beschreven overle
venden van Maidanek de ande
re mevrouw Ryan. De vrouw
die haar hond Mensch afstuur
de op de „honden", de gevan
genen.
Mevrouw Landau stond als aan
de grond genageld tegenover
mevrouw Ryan. „Dat is kobyla
(de merrie)," zei de getuige. „Ik
kan nauwelijks geloven dat ik
hier sta en die vrouw zie voor
wie lk zo doodsbang was. We
noemden haar de merrie omdat
ze de mensen schopte."
Mevrouw Leah Givner, een
kleine huisvrouw die nu in het
Canadese Willowdale woont,
herkende „bloedige Brigitta"
ook. „Ze is dik en tamelijk le
lijk nu," zei ze tegen de rech
ters. „Destijds was ze een
mooie jonge vrouw. Ze reed
paard, droeg een cape en had
sporen aan haar laarzen. Ieder
een die haar ln de weg liep
probeerde ze omver te rijden.
Een dag uit het Maidanek-pro
ces maakt een onwezenlijke in
druk. De verdachte ex-nazi's
komen als kantoorbedienden
stipt op tijd, ze fluisteren wat
met hun verdedigers en staan
af en toe stram ln de houding
als de rechter getuigen vraagt
hen te identificeren.
Het verhoor verloopt traag. Al
les moet worden vertaald. Even
wordt er gelachen als de presi
dent er een vrouwelijke getuige
op betrapt dat zij met haar
leeftijd heeft gesmokkeld.
Maar de atmosfeer verandert
onmiddellijk als zij beschrijft
hoe zij in een volgestampte
goederenwagon ln het kamp
aankwam en hoe er een dood
kind uit werd gebracht.
Ze vertelt hoe gevangenen wer
den „geselecteerd", een groep
om te werken, de andere om te
sterven. En over de honderden
kinderen die in Maidanek aan
kwamen en even snel ver
dwenen.
Schoolkinderen
Westduitse schoolkinderen zit
ten op de publieke tribune te
luisteren. „Met schoolbezoeken
zijn we volgeboekt tot april,"
vertellen functionarissen van
het parket. Tijdens de pauzes
krijgen de kinderen les in de
historische achtergronden.
Als de zitting weer eens wordt
opgeschort, bij voorbeeld wan
neer een getuige zo in de war is
dat hij geen verklaringen meer
kan afleggen, drommen ver
dachten, overlevenden en rech
ters door de marmeren gangen
naar de kantine van het ge
rechtsgebouw. Aan een tafel zit
een groep Joodse getuigen Een
paar meter verderop drinkt een
man koffie die even tevoren is
beschreven als „de beul van
Maidanek".
Mogelijk zal het Maidanek-pro
ces een van de laatste rechtza
ken tegen Duitse nazi's zijn.
de bondsrepubliek kunnen dan
na die tijd geen nieuwe zaken
meer aanhangig worden
gemaakt.
Tegenstanders van de verja
ring menen dat verdachte nazi-
misdadigers tot hun dood ver
volgd moeten kunnen worden.
Als de wetten niet worden ge
wijzigd, verjaren de oorlogs
misdaden eind -volgend Jaar. In
Anderen, overwegend conser
vatieven, oordelen dat meer
dan dertig Jaar „lang genoeg"
ls. 8ommigen vragen zich af
hoe getuigen na zo'n lange tijd
zich nog de details van hun
lijdensweg kunnen herinneren.
^Jet antwoord ls eenvoudig
voor de overlevenden Zoals
een van hen tegen de rechter
zei toen hij een van moord be
schuldigde verdachte aanwees
„Die blik, die boze ogen. Hoe
zou lk dat ooit kunnen ver
geten?"
