Mike Burstyn en het Jiddisch theater
Giacomo Manzü
zeventig jaar
i Ë3
Haafe
Filmkeuring heel
te weinig aanbod
Joods-Amerikaanse entertainer zaterdag met tweede show op tv
En dan nog
Literaire prijs voor Zuidafrikaanse
Onder invloed
van ideeën
TV COMMENTAAR
Kerstvierii
koninklijk
op de rac
WOENSDAG 20 DECEMBER 1978
KUNST/RADIO/TELEVISIE
door Riet Dlemer
AMSTERDAM Ook in het Memphis-hotel in Amsterdam-
zuid. waar de Joods-Amerikaanse entertainer Mike Burstyn
tijdelijk zijn intrek heeft genomen, is het op maandag gewoon
kamerdag. De heer Burstyn laat zich verontschuldigen, hij
heeft zich met de televisierepetitie een half uurtje verlaat. Of
ik maar wil wachten ln de lounge. In de conversatiezaal
worden Juist de ruitjes met veel ijver en ammoniak gezeemd.
De tranen springen in je ogen.
Kleine klachten die later ruim
schoots worden vergoed door het
charmante aanbod van Burstyn Ne
derlands te spreken Hij doet dat heel
behoorlijk en houdt het drie-kwart
van de tijd vol. Af en toe wordt de
conversatie een mengeling van Ne
derlands. Engels en Jiddisch.
Om zijn werk voor de shows die hij
voor de Nederlandse televisie maakt
zo professioneel mogelijk aan te kun
nen pakken neemt hij sinds vijf
maanden drie maal per week Neder
landse les in zijn woonplaats Tel
Aviv. Hij is zelf verrast door de resul
taten. al geeft hij toe een goed oor
voor talen te hebben. Dankzij het
verblijf met zijn theaterfamilie in
Amerika. Zuid-Amerika en Zuid-Afri-
ka spreekt hij vijf talen, waarbij dan
nu ook nog Nederlands komt. Zijn
verklaring dat het zo vlot gaat: „Het
is mijn vak om de werkelijkheid te
imiteren". Hij gebruikt niet altijd de
goede woorden, maar in de televisie
shows komen die schoonheidsfoutjes
nauwelijks meer voor.
Hoge ogen
Entertainer. „Ik zing, dans en vertel
grappen. Ik doe al die dingen samen".
Hij prijst zich gelukkig dat hij is
geboren met deze mogelijkheden,
met dit veelzijdig talent. Collega Ton
Hydra schreef al in zijn televisiecom
mentaar van 25 november vóór de
uitzending van de eerste show: „Hij
bespeelt de zaal met vlot vertelde
grappen, heeft een mooie stem. kan
verdienstelijk zingen, beweegt zo soe
pel als een danser en heeft mogelijk
heden in zich om ook acterend hoge
ogen te gooien"
Mike: „Dat kun je niet leren. Je kunt
jezelf steeds verbeteren, maar je
moet een basis hebben. Ik geloof dat
het vak van entertainer niet een aca
demisch vak is. je kunt het niet op
een school of Universiteit leren. Het is
een ambacht, een kunst. Net als het
vak van horlogemaker moet je het als
leerling leren. Zo moet Je in het thea
ter beginnen met het schoonmaken
van de vloeren. Dat heb ik gedaan".
Hij is als het ware voor het theater
vak geboren. Zijn ouders waren ver
bonden aan de Jiddische musical-
comedy (operette) en hij was zeven
jaar toen hij voor het eerst professio
neel op de planken stond. „Sinds die
tijd tot nu ben ik daarmee bezig: 26
Jaar".
Jiddisch theater
Er volgt een interessant brokje Jood
se cultuur-geschiedenis. Zijn ouders
waren verbonden aan het Jiddisch
theater. Jiddisch is een combinatie
van Duits. Pools en Russisch met
Hebreeuws. Onze fotograaf, een ras
echte Amsterdammer die met het ge
sprek meeleeft somt een rijtje in Ne
derland bekende woorden op als mes-
jogge, Mokum, mazzeltov, bajus en
we weten waarover we het hebben.
Mike: „Mijn vader was voor de oorlog
'Het is mijn vak om de werkelijkheid te imiteren'
in Polen een grote ster. een idool. Als
hij in het theater speelde moest de
politie te paard heb publiek onder
controle houden. Hij speelt nog in het
Jiddisch theater, samen met mijn
moeder. De Jiddische theaters vorm
den voor de oorlog een grote traditie.
In New York alleen al waren er vier en
twintig! Maar nu is er niet een meer!
De oude mensen die Jiddisch spraken
zijn gestorven en de jonge spreken
deze taal niet meer. Van de zes mil
joen joden die zijn omgekomen sprak
negentig procent Jiddisch. Sinds het
bestaan van de staat Israël heeft deze
taal geen reden van bestaan meer
omdat daar Ivriet, modern He
breeuws wordt gesproken".
(Foto Erwln Verheljen)
„Zo'n twee eeuwen heeft de Jiddische
taal bestaan, maar nu spreken alleen
heel orthodoxe Joden het nog omdat
ze vinden dat Hebreeuws de taal van
de Bijbel is en dus een heilige taal, die
in het gewone leven niet mag worden
gebruikt. Maar zij gaan niet naar het
theater". Hij grijnst. Met deze uitleg
over het verdwijnen van de Jiddische
taal heeft hij aangetoond waarom het
Jiddisch theater beetje bij beetje is
uitgestorven. „Mijn ouders waren
niet Jong genoeg meer om de over
gang naar het Hebreeuws aan te kun
nen. Ze zijn wel een paar jaar in Israël
geweest, maar moesten toen naar de
Verenigde Staten omdat er voor hen
geen werk in Israël was".
Geen toekomst
Mike, nu 33 jaar, heeft een jaar of
vijftien geleden moeten inzien dat er
geen toekomst meer in het Jiddisch
Theater zat. „Als Jonge man heb ik
een overstap moeten maken. Dat is
een groot persoonlijk probleem ge
weest, want ik heb met mijn ouders
samengewerkt. Ik was in hun pro
gramma het sterke punt en toen ik
weg wilde zelden de theater-impres-
sario's: we willen geen programma
zonder Mike. Mijn vader zei steeds:
nog een jaar, nog een jaar, maar dan
zou ik nooit wegkomen. Je ouders
willen niet dat je hen verlaat. Dat zijn
de moeilijkheden die kinderen van
ouders die in het theater werken on
dervinden als ze zelf een carrière wil
len opbouwen". Hij heeft een goed
contact met zijn ouders gehouden en
af en toe laat hij hen naar Israël
overkomen om samen met hen een
concert te geven.
Proefprogramma
In 1966 begon hij voor zichzelf als
hoofdrolspeler in de Israëlische musi
calfilm Kuni Leml, een traditionele
Joodse schlemiel. Deze rol maakte
hem, naar zijn zeggen, van de ene op
de andere dag tot een grote ster in
zijn land. De film verwierf de Israëli
sche Oscar. Het vervolg op de film
kwam begin dit jaar dankzij de
VARA op de Nederlandse televisie
terecht. Toen Mike dit hoorde belde
hij Israël-kenner Ben Eikerbout, tv-
adjunctrdirecteur van de VARA op,
meldde dat hij Mike Burstyn was, dat
hij shows maakte en hem graag zou
ontmoeten. Een gotspe noemt hij
dat: Je vindt dat je iets moet doen
waarvoor je eigenlijk de moed niet
hebt.
Hij kreeg opdracht eenwc
gramma te maken ter g|ng
van het dertigjarig besta
staat Israël. Het vervolg
de vijf shows, waarvan
avond 23 december, acht n-
land 1, de tweede wordt ui
Gasten: Liselore Gerri nc
Darts en het duo Snoopy
In Israël heeft Mike zijn e 'n
sieprogramma: een shoi
maandelijks nieuwe Israé,d
ten ontvangt om te laf
voor talent er in zijn
vertelt over de IsraëliscL
visie, die nog weinig ervi el
omdat deze pas tien jaar
nog altijd in zwart-wit
kan niet veel geld aan
steed omdat Israël het
aan defensie moet uitgeva
te programma's komen d m
het buitenland, lees Amei
Commercie P'1
Maar persoonlijk gelooft ie(
je een televisiestation o
manier als een postkantoo
nen. Daarom zou het zowe >d
culiere als commerciële ei
moeten worden, vindt hijpe
meer geld nodig voor ei
kostuums en materiaal
schikbaar is. Maar een arer
gen het invoeren van c< bi
televisie is dat de kijkers pi
in zouden kunnen gaan rei
artikelen te kopen die in i
spots worden aangeboden)
het eigenlijk niet kunnen
Veel verschil tussen het
een show voor het Israëli
siepubliek en het Nederl
Mike, die het hele prograi
pas verworven Nederland;
praat, niet. „Publiek is ovi
de. Het is universeel. Het tya
het vermaakt en uit de
sleur gehaald wil worde
gebeurt dan is mijn werk
mijn enige boodschap
moet een hoog peil hebben
en professioneel zijn!"
De Italiaanse beeldhouwer Giacomo Manzü wordt 22 decem
ber 70 jaar. Manzü. van de beroemde „kardinalen", van de
deuren van de St. Pieter in Rome, van de Dom in Salzburg,
van de Groote- of St. Laurenskerk in Rotterdam.
ADVERTENTIE
Die „kardinalen", meer dan veertig
heeft hij er gemaakt, tekenen zijn
werkwijze. Telkens als Je met zo'n
plastiek geconfronteerd werd. kreeg
je de indruk van e?n enorm gemak
van doen. wat dan nog eens versterkt
werd door de enorme tegenstellingen
die opgeroepen werden bij het zien
van de andere werken van Manzü.
zijn sensuele danseresjes, de char
mante vrouwenportretten. Die kardi
nalen. variaUes op een thema of het
zoeken naar het zo volmaakt moge
lijke''
Het moUef ervan kwam al in 1934
voor op een tekening, het eerste, nog
kleine brons ls van 1943 en de laatste
in de reeks, een groot beeld, kwam in
1960 gereed.
Zo ontstonden zijn eerste ontwerpen
voor de bronzen deuren van de St.
Pieter in Rome al in 1947. toen hij
deelnam aan een wedstrijd tussen
twaalf kunstenaars, in 1952 kreeg hij
de officiële opdracht. Na drie jaar
keurt hij dan zelf het inmiddels ge
reedgekomen ontwerp „De triomf
van de heiligen en martelaren der
kerk" af Als Paus Joannes XXIII er
in 1961 in toestemt het thema te
veranderen in „Poort des doods" be
gint hij weer helemaal opnieuw. In
1964 wordt de deur in alle stilte door
Paus Paulus VI ingewijd
Uit alles blijkt dat de kerkelijke auto
riteiten Manzü in eerste instantie het
te gebruiken thema hadden voorge-
Speciaal vandaag
Na Het beloofde land op
genomen in een Palestijns
vluchtelingenkamp volgt
Kenmerk. Onderwerp is een
documentaire over de rol van
de K K-kerk in Latijns
Amerika.
Ned. 1-18.59
Van Gewest tot Gewest: het
klooster Uelingsheide in Tege-
lcn, de Beiaardschool in
Amersfoort, kikkerstad Aar
denburg, Pelstergasthuis in
Groningen en een 1300 jaar
oude boom in Sambeek.
Ned. 1/18.59
Afluistertechnieken spelen
een spannende rol in De taak
Anderson, een film van Syd
ney Lumet uit 1971.
Ned. 2/20.32
Voetbalwedstrijd West-
Du itsl and-Nederland in Düs-
seldorf.
Ned. 1/tf.l*
Marisa Robles speelt harp-
m""k Uil*. 414.M
ln het luisterspel Een vorm
als piccadilly. is Yda Andrea
de bibliotheekassistente El-
leen Butt, die de door een
jeugdtrauma gehinderde Colin
Piper ioen Flink) leert leien
en schrijven.
Hilv. 1/22.46
schreven. Dat is in Rotterdam niet
gebeurd Toen de opdrachtgevers,
een Jubilerend Rotterdams bedrijf, in
1963 Manzü benaderden, was hij juist
klaar met die andere twee hoogte
punten uitzijn levenswerk. Jaren van
intens zoeken naar de diepste essen
tie van wat hij wilde uitdrukken, in
gepast in de mogelijkheden die hij
daarvoor had. Toen bleek, dat hij wat
Rotterdam betreft, de volledige vrij
heid kreeg, stemt hij in 1964 toe. In
1968 werden de prachtige bronzen
deuren aangebracht.
Het is de laatste jaren wat stiller
geworden rondom Manzü. 't Zou
daarom een uitstekend idee zijn als
een Nederlands museum in de nabije
toekomst eens een grote overzichts
tentoonstelling zijn tekeningen
zijn ook indrukwekkend! van zijn
werk zou brengen.
.Kunst en actualiteit,'
in Haarlem
HAARLEM (ANP) Een jaar lang
zullen kunst en actualiteit in Haar
lem met elkaar worden geconfron
teerd in het project „Jute". De eerste
van de twaalf uitbeeldingen gaat 20
december van start met een voorstel
ling ln de toneelschuur. Het project
wordt uitgevoerd in het kader van het
praktijkonderzoek beeldende kun
sten van het ministerie van CRM.
„Jute" is opgezet door „Haarlems
kunstenaars kollektief". Dit wordt
gevormd door Pieter Zwaansdijk.
Wigbolt Kruyver, Gerrit van Dijk,
Luc van de Lagemaat en het Frans
Halsmuseum De Toneelschuur, het
Haarlems Mediakollektief en het
Haarlems Kijkhuis werken er aan
mee.
Iedere maand wordt voor „Jute een
ander actueel onderwerp gekozen,
dat van nationale of internationale
betekenis ls. Elk onderwerp wordt op
verschillende werkgebieden uitge
werkt en de activiteiten spelen zich
op verscheidene plaatsen af. Het eer
ste onderwerp is „Tien jaar oorlog in
Noord-Ierland."
Elke derde woensdag van de maand
is er in de Toneelschuur een lunch-
voorstelling onder de titel „Twaalf
diepzinnige gesprekken met mijn
hond", waarvan video-opnamen wor
den gemaakt. Maandelijks ls er een
nieuwe animatiefilm in het voorpro
gramma ln het theater van het Medi
akollektief Eveneens maandelijks
wordt in een etalage van de Vlshal
een situatie uitgebeeld en worden er
aanplakbiljetten gemaakt en over de
stad verspreid.
De Nederlandse dirigent André
Rieu is door de Opera van de Oost-
duitse stad Leipzig uitgenodigd Wag
ners „Meistersinger" in een nieuwe
enscenering te dirigeren. De première
zal volgend jaar op 7 oktober plaats
vinden Rieu. die dirigent is van het
Limburgs Symfonie Orkest, heeft de
uitnodiging te danken aan het succes
dat hij vorig seizoen in Leipzig had
met een concertuitvoering van De-
bussy's „Pelléas"
Wethouder Van Lier van Den Haag heeft gisteren de in Amsterdam wonende Zuidafrikaanse Elisabeth
Eybers de Constantijn Huygensprijs uitgereikt voor haar gehele oeuvre. Mevrouw Eybers zag in de
toekenning ervan ook een gebaar van grote gastvrijheid in Nederland.
De jury vond dat wat mevrouw Eybers schrijft tot het zuiverste hoort dat in het Afrikaans geschreven werd
en tot het beste dat het Nederlandse taalgebied als geheel aan moderne poëzie te bieden heeft.
De wethouder van onderwijs reikte ook de overige literaire prijzen uit: aan Cees Nooteboom de Jan
Campertprijs voor de bundel „Open als een schelp, dicht als een steen", aan F. B. Hotz de F. Bordewijkprijs
voor de verhalenbundel „Ernstvuurwerk" en aan Maarten 't Hart de J. Greshoffprijs voor de bundel „De som
van misverstanden".
Van onze Haagse redactie l(
DEN HAAG Bioscoopexploitanten en filmverhui*
ven bieden de Nederlandse filmkeuring aanmerkelijk
jflms aan, dan er in de bioscoop worden gedraaid. Di
van het weghouden van de filmkeuring lopen nogal i
films worden gewoon gedraaid en de bioscopen meldi
voor zestien jaar en ouder. De controle van de filmga
hun leeftijd is erg zwak.
Dat zijn twee conclusies uit het jaar
rapport dat de Nederlandse filmkeu
ring gisteren uitbracht bij monde van
directeur dr. C. Ie Nobel.
Een vertroebeling in de filmkeuring is
het arrest van de Hoge Raad, dat
bepaalt dat zogeheten harde porno
films in de bioscoop mogen worden
gedraaid. De leeftijdsgrens is dan wel
In het zuiden van Libanon, vlak bij
de grens met Israël, heffen krijgs
haftige marcherende kinderen
spreekkoren aan. „Palestina, Pales
tina. wij offeren ons bloed voor
jou!" Met hun uniformen en baret
ten lijken ze een beetje op comman
do's. Zo voelen zij zich ook. Vooral
wanneer ze met wapens oefenen in
de richting van een denkbeeldige
vijand. Dat zijn altijd Israëliërs. De
bevelvoerder van het groepje strijd
baren is nog lang niet volwassen,
naar tegenover een filmploeg van
de IKON praat hij als een man met
ervaring.
Kleine Amin kijkt resoluut de we
reld ln en zijn stem klinkt kordaat.
Hij laat het niet bij woorden: als een
kerel verdraagt hij het ongemak
van een beenverwonding, opgelo
pen tijdens het oefenen met hand
granaten. Amin en de leden van zijn
jeugdbrigade zijn fel. De 30.000 kin
deren die het vluchtelingenkamp
Ain Helwe bevolken, zijn zo gewor
den door de verhalen van ouderen.
Haat staat huizenhoog tussen deze
PalesUjnen en Joden.
Om het verzet bij de kinderen te
prikkelen, wordt hun voorgehou
den. dat Begin leider was van bloe
dige acties tegen Palestijnen en dat
zij beducht moeten zijn voor „zio-
door Ton Hydra
nisten die het land voor zichzelf
willen hebben." Amin is er al zeker
van dat hij later zal meedoen met
de guerrillastrijders.
Aan weerskanten van de grens
blijkt in het denken van jongeren
geen plaats te zijn voor leeftijdge
noten aan de andere kant. Het is
een ontmoedigend constatering bij
het kijken naar een deel twee van
Het Beloofde Land, dat vanavond
wordt uitgezonden. Joodse kinde
ren maken een scherp onderscheid
tussen Palestijnen ln Israël zelf en
de vluchtelingen in Libanon, die ze
uitsluitend als bedreigers hebben
leren zien. Wel kon het Nederlandse
filmteam aan de Israëlische jeugd
foto's uit het Palestijnse kamp la
ten zien en daarover praten. Omge
keerd was dat niet mogelijk. Had
den de IKON-medewerkers dit ge
probeerd, dat zouden zij in Ain Hel
we geen moment zijn vertrouwd.
Daar bestaat namelijk de mening
dat Nederland nog gevaarlijker is
dan Israël. Het contact kwam moei
zaam tot stand en het vergde heel
wat overredingskracht om toestem
ming te krijgen voor het filmen van
de kampkinderen.
Wat zij aan Palestijnse zijde hebben
ervaren en gevoeld, hebben Ben
Sombogaard en Cees Samson dui
delijk weten over te brengen in hun
documentaire. Het treft de kijker
dat de mensen in de kibboets en
kamp toch iets met elkaar gemeen
hebben en dat is muziek. Maar wat
voor de een inspirerend klinkt, is
voor de ander bedreigend.
Nu ik het toch over de IKON heb:
Anita van Ommeren en Wim Ney-
man bereiden naar ideeën van Jef
Rademakers een serie voor, die in
de lente op het scherm moet komen
onder de titel „Geld En Geluk-
show." De bedoeling is, dat daarin
gepraat wordt over rijkdom, armoe
de. ambities, geluk, pech, status,
zaken doen, belasting en noem
maar op. Voor deze shows worden
kandidaten gezocht, iemand die een
erfenis heeft gekregen of de prijzen-
pot van de lotto. En. om een ander
voorbeeld te noemen, iemand die op
zwart zaad zit na zeer welgesteld te
zijn geweest. Andersom komt ook
voor: met niks beginnen en toch de
top bereiken.
Nu is het iKON-trio er achter geko
men dat veel mensen gemakkelij
ker over seks praten dan over hun
centjes en mazzel. Ik denk dat de
drempel iets te maken heeft met de
volksaard en natuurlijk ook met het
taboe dat de fiscus heet. Anita van
Ommeren hoopt desondanks dat
deze regels een paar lezers zonder
drempelvrees zullen opleveren. Zij
kunnen zich bij haar aanmelden via
de IKON. Borneolaan 27 in Üil-
versum.
Niet alleen uit het klassieke Grie
kenland maar ook uit het heden
daagse oosten komen de symbolen
van en het streven naar het oneindi
ge op ons af. De Sitarklanken van
de Noordindiaase tokkelluit en de
wonderlijke tonen van een gamela
norkest hebben het in zich. Zij klin
ken morgenavond in het tweede
radioprogramma van Hans Blan-
kensteyn over eindigheid en de
zucht naar het onbegrensde.
Van dit laatste getuigt ook de Indo
nesische schilderkunst. Balinezen
zijn er sterk in. Je kunt in hun werk
alle kanten op. Het platte vlak heeft
geen perspectief dat het oog naar
binnen trekt.
Deskundigen op het gebied van vol
kenkunde vertellen in „Bij de Tijd"
dat deze kunstvormen een religieus
beleefd oneindigheidsbesef vertol
ken. Zij getuigen ervan dat de mens
slechts een miniem gedeelte ls van
de kosmos, maar dat hij daarmee
wel in evenwicht moet zijn. Daar
krijgt het Westen meer oog voor
omdat velen na het activisme van
de jaren zestig nu gaan neigen naar
beschouwelijkheid.
18 jaar. Er moet dan bovile
delijk worden aangegeven
film het hier betreft.
Vorig jaar is een nieuwe
filmvertoning in werking 1
De wet gaat uit van het 1
film als een volwassen me1)
worden beschouwd. De i
delijkheid van het indi 0
daarbij voorop. Hij mag z J1
wil zien, en de wet dient
bescherming van de jeugd ai
Als een film ter keuring wi
boden, dan bepaalt het inz
film mag vorden gezien
ren jonger dan twaalf jaa
deren ouder dan twaalf Jal
door kinderen die ze
geweest.
Vorig jaar werden in
films gekeurd. Het ging o
films, 88 voorfilms, 65 jo
reclamefilmpjes, 9 korte,
tekenfilms. Twee films m
eens door een herkeuring
worden beoordeeld.
Het gevolg van de wet Ij
praktijk veel wordt gek
toe leidt dat aan jongerï
worden onthouden, ten
groep toch geschikt zijn. I
HILVERSUM (ANP) I
zendt vandaag van 16 30 tl
17.30 uur via Hilversum
streekse reportage uit
onele kerstviering van c
familie met het personeel!
De viering, die verslagen
Hugo van Rhijn, vindt f
Aardhuis in Hoog-Soere
meente Apeldoorn.
