Een keurige heer
prijst een strip aan
Zweedse theoloog bezig met Marx
Trouw
diepte
Actie Calama-
groep bracht
veel geld op
Uitnodiging van
ski-kampioen voqr
paus Johannes Paulus
wetelddiakonacftt giro 2211
X
VOORBUGANGERS
Woord en
antwoord
2ATERDAG 16 DECEMBER 1978
door A.J. Klei
We zijn weliswaar niet vin de
wereld, maar wel In de wereld en
daarom had de kerkeraad besloten,
op de gemeente-avond de kwestie
van de kernenergie aan de orde te
stellen. Er was een deskundig
spreker uitgenodigd, een enigszins
onbestemde doctorandus, die alles
nauwgezet van twee kanten bekeek.
Want, zei hij, het mondig
gemeentelid laat zich geen mening
voorschrijven, maar vormt zichzelf
een mening. HIJ las deze zin
moeizaam voor van zijn papier,
omdat hij hem er met 't oog op zijn
kerks publiek nog haastig tussen
gekrabbeld had.
Van de in het kerkblad
aangekondigde
gelegenheid-tot-het-stellen-van-
vragen werd een druk gebruik
gemaakt. De discussie bewoog zich
echter volstrekt niet op het door de
inleider betreden terrein, de
aanwezigen wierpen zich op de
positie van het gezin in onze tijd.
Dit vond zijn oorzaak in de bijdrage
van een hartelijke vrouw, die
verklaarde uit te zien naar de
wederkomst van de kolenhaard,
omdat Je daar zo gezellig omheen
kon zitten met Je gezin.
Voordat de doctorandus te kennen
kon geven, of hij dit verlangen
deelde, sprong een man op. die
uitriep dat er tegenwoordig zoveel
gezinsontblndende krachten aan
het werk waren en of meneer
(uitgestoken vinger naar de
inleider) dat ook niet vond. De
aangesprokene knikte vaag, maar
behoefde net zo min als op de
kolenhaard op de
gezinsontblndende krachten in te
gaan. want een keurig uitziende
heer trad naar voren met de
tegenwerping dat er ook veel
gezinsopbouwende dingen vielen
waar te nemen. Hij wenste daarvan
een klein, doch treffend voorbeeld
te geven en begon: „BU mij thuis
wordt een zeker damesblad
gelezen..."
„Welk blad?", wilde een ouder
meisje weten.
„Eh... Libelle", antwoordde de
keurige heer beschroomd.
..Bevestigende lectuur!", sprak het
meisje misprijzend en haalde de
schouders op.
„Wat hiervan zij", hernam de heer.
„ik moet bekennen dat ik in een vrij
ogenblik dat tijdschrift wel eens
Een gedeelte van het omslag van deel 8 van „Jan, Jans en
de kinderen".
inzie en dan telkenmale genoegen
beleef aan een getekend verhaaltje
over een gewoon gezin. En als ik
zeg: een gewóón gezin, bedoel ik een
goed gezin! Het gaat over Jan, Jans
en de kinderen. Kan het
Hollandser? Welnu, de wijze waarop
in woord en beeld... een strip noemt
men dat, als Ik het wel heb... de
kleine vreugden en
verdrietelijkheden van zulk een
gewoon gezin naar voren treden,
acht ik bemoedigend".
In deze trant voer de aanhanger van
„Jan, Jans en de kinderen" voort en
het was Jammer dat
tekenaar-schilder Jan Kruis niet
meemaakte hoe zijn
geesteskinderen dienden tot
stichting en opbouw der gemeente.
Ik maak thans melding van dit
voorval uit het volle, kerkelijke
leven, omdat mij ter aankondiging
een dik en stevig in linnen
gebonden boek is toegestuurd, dat
onder de titel „Jan, Jans en de
kinderen" de eerste vijf
gelijknamige stripalbums van Jan
Kruis bevat, hetgeen een totaal van
220 „losse" strips oplevert. Het is
een uitgave van Joop Wiggers
Produkties te Kockengen en het
kost op een stuiver na dertig
gulden. Wie geen behoefte heeft aan
zoveel tegelijk kan een afzonderlijk
album kopen voor vijf gulden en
een kwartje. De achtste aflevering
is inmiddels uit.
Jan Kruis, dezelfde die de kranten
haalde met zijn onmetelijk en
onmogelijk schilderij van gans de
koninklijke familie, is nu al acht
Jaar lang achterin Libelle te vinden
met zijn „Jan, Jans en de kinderen"
en Je staat versteld hoe hij week in,
week uit kans ziet keurige heren,
snibbige meisjes en wie daartussen
zitten, te bereiken met deze rap en
raak (op)getekende belevenissen
van een familie Doorsnee.
Het succes ligt in de hoge mate van
herkenbaarheid. Wil iemand dat
bevestigend noemen, mij best. De
bestaande rolverdeling wordt niet
aangetast, J ans probeert het wel
eens. maar dan krijgen de oudere
afnemers van de strip over de
hoofden van 't Jonge volkje heen
een goedmoedig knipoogje van Jan
Kruis. De keurige heer op de
gemeente-avond vond de strip
bemoedigend. Dat is „Jan, Jans en
de kinderen" in elk geval voor Jan
Kruis zelf, want die heeft er, als ik
de regionale pers mag geloven, een
aardige bedoening op het Drentse
platteland aan overgehouden.
Van een onzer verslaggevers
DEN HAAG De Calama-groep, eer
collectief van religieuze werkers, dit
in moeilijkheden zijn gekomen met
de bisschop van Rotterdam, dr. A.
Simonls, heeft In augustus een finan
ciële actie gevoerd voor de toen sta
kende arbeiders in Peru.
Deze actie bracht in plaats van de
verwachte dertig- tot vijftigduizend
gulden ruim drie ton op. voorname
lijk afkomstig van orden en congre
gaties.
Toezicht op de besteding houdt een
driemanschap, dat bestaat uit mr.
Ton Claessens van het Centraal Mis
sie Commissariaat, dr. Bert Schuur
man, medewerker van de Theologi
sche Hogeschool van de Gerefor
meerde Kerken in Kampen en de
heer W. J. Kreeftemeyer, directeur
van de Bisschoppelijke Vastenactie.
In september maakten zij ongeveer
50.000 gulden over naar Peru, waar
een commissie, bestaande uit reli
gieuzen, vakbondsvertegenwoordi
gers en afgevaardigden namens de
plaatselijke bisschop er op toeziet
dat er geen geld gaat naar politici,
naar subversieve projecten of illegale
publicaties. Het geld voor Peru heeft
uitsluitend als doel hulp aan slachtof
fers van de schendingen van mensen
rechten en hulp bij structurele verbe
teringen. In november is weer een
bedrag van 50.000 gulden overge
maakt. nadat de eerste 50.000 was
verantwoord. Volgende week verga
dert de commissie weer over de beste
ding van het overgebleven geld, dat
bewaard wordt door de mlsslepro-
cuur van de Karmelieten.
Mr. Claessen van het CMC heeft de
zekerheid dat het geld overeenkom
stig de bedoeling wordt besteed.
STOCKHOLM (ANP) De wereld
kampoen skiën Ingemar Stenmark
uit Zweden heeft paus Johannes Pau
lus n uitgenodigd om met hem te
gaan skiën. Stenmark is wereldkam
pioen slalom en reuze slalom. Het is
onwaarschijnlijk dat de paus op
Stenmarks uitnodiging zal Ingaan, al
zou hij wel graag willen. Bij eerdere
gelegenheid heeft hij al gezegd, dat
hij graag zijn lievellngssport zou blij
ven beoefenen, wanneer „ze het mij
toestaan". Hij voegde eraan toe; „Al
die mensen, die hier zo bezorgd voor
mij zijn, kunnen echter niet weten
wat een feestelijk gevoel een dag op
de ski's mij bezorgt".
ADVERTENTIES
C. J. Labuschagne
GODS OUDE PLAKBOEK
Vervolg op het boek: Wat zegt de B>ibel in Gods naam?
Moderne bijbelwetenschap contra traditioneel bijbel-
geloof visie op het Oude Testament.
Inhoud:
bijbelonderzoek als moderne wetenschap
boeken komen niet uit de hemel vallen
wie waren de schrijvers?
plakboek in de maak
„oorspronkelijke" tekst en gefixeerde tekst
en toch een vreemd boek! Pbk. IS.90
(verkrijgbaar in de boekhandel)
UITG.
Postbus 84176, 2508 AD DEN HAAG
lanoei)
a n nou u*tn
Stille hulp Een onderdeel van ons
w jrelddiakonaat Hulp vooral aan
gevangenen en hun gezinnen. Aan
in die opgepakt zijn om hun
godsdienstige of politieke
overtuiging. Hulp aan mensen die
soms al jaren zonder proces
gevangen worden gehouden, of
maar een beperkt leven
kunnen leiden. Aan
mensen die vaak op een
onmenselijke manier
gemarteld worden
Zouden we deze hulp
openlijk bekend maken
dan is het er gelijk mee
gedaan. Want geen
enkele staat zal erkennen
onrecht te bedrijven. En
de mensen die geholpen
worden, krijgen het nog
moeilijker. De hulp kan
bestaan uit het geven van
geid voor bijvoorbeeld
juridische bijstand,
kleding, medicijnen,
schoolgeld voor de kinderen
en ook bijbels in vele talen
De hulp kan daarnaast
bestaan uit een regelmatig
bezoek door leden van de
kerk. Waar dat mogelijk is
wordt de overheid de vraag
naar gerechtigheid gesteld
Er komen mensen vrij. Ook dan
is hulp vaak nodig Want het kan
moeilijk zijn weer terug te
i omen in de maatschappij. Veel
gewezen gevangenen k/ijgen
bij hun vrijlating ook niet altijd
alle burgerrechten terug.
Wij steunen kerken in Afrika.
Azië. Oost-Europa en
Lntijns-Amerika graag bij dit
moeilijke, maar bij uitstek
diakonaie werk.
bestem daarom ook deze maand 1% van uw netto maand-inkomen voor het
irtand. Burg.
Algemeen Oiakonaal Bureau van de Gereformeerde Kerken in Nederland. Burg. Oe Beaufortweg 18, Leusden
Deelnemer Trouw kerst-kwartet
hofdult
NED. HERV. KERK
Afscheid 20 december van Hedel: W.
J. O. 't Hof. ber. te Ouddorp.
NED. HERV. KERK
Beroepen te IJsselmuiden: J. v. d.
Ketterij te Zetten en Andelst.
GEREF. KERKEN
Beroepen te Oudewater: P. VUe-
genthart te Heerhugowaard.
Aangenomen naar Nede/Haaksber-
gen: T. Hoogsteen te Blyth (Can.).
GEREF. KERKEN VRUG. B.V.
Bedankt voor Groningen: A. H. Al-
gra te Sliedrecht.
waarin opgenomen: De Rotter
dammer, met Dordts Dagblad.
Nieuwe Haagse Courant met
Nieuwe Letdse Courant
Uitgave: Trouw/Kwartet BV
Hoofdredacteur Jenze Tammmga
Directeur mg. O Postma
HOOFDKANTOOR
Postbus 859
1000 AW t
Wibautstraat 13«
tal 020-913456
tele* 13006
Postgiro 66 00 00
Bank Ned Credwtt
Rekenmgnr 23 00.12 574
X11000
REGIO ROTTf ROAM/DORORECHT
Postbus 9-
3000 AX f
W 010-11554
•n bezorgmg)
tel 010-115568 (radactie)
lal ii5700(uftsJu4end va
REGIO DEN HAAG/LEIDEN
2501 CC Oen Haag
tel 070-469445
Oen Haag
RCGO NOORO/OOST-N6DCRLANO
(uitsluitend admrvstratie)
Postbus 3
6000 aa Zweae
M 05200-17030
Abonnementsprijzen:
I 15.47
I «0
183 40
(z»e i
Opgave lamewbencNen 5-19 30 van
maandag t/m vrijdag Op zondag van 18-
20 uur talat 020-913456
aan onze Amsterdams# a
door prof. dr. H. M. Kuitert
Het marxisme blijft de theologen bezig
houden, en het moet gezegd worden: de lectuur
wordt niet saai. Want één ding is bij alle
auteurs weliswaar hetzelfde: Marx wordt aan
de theologie gekoppeld, maar het hoe van de
koppeling Is bij geen van allen gelijk. Een
Interessante uitbreiding van deze
merkwaardige stand van zaken wordt geleverd
door een recente Zweedse dissertatie, die dit
jaar ln een Duitse vertaling bij Chr. Kaiser te
München is verschenen: Per Frostin,
Materialismus Ideologie, Religion. Die
marxistische Religionskritik bei Karl Marx
(prijs DM 28.-).
Het boek verdient veel lezers, ln de eerste
plaats omdat het nergens ln de grommende
taal van zoveel andere streepjestheologie
vervalt (streepjes theologie ls een term van
Barth; hij bedoelde woordverbindingen als
christelijk-sociaal, evangellsch-soclaal enz. en
had er niet veel mee op) en de vinger bij de
tekst van Marx houdt, en vervolgens omdat
het met een Interpretatie van Marx komt
vooral een Interpretatie van Marx'
materialisme die minder bekend is en er
feitelijk op neerkomt dat het marxisme
misschien en het marxlsme-lenlnisme zeker
een vergissing ls. Met vergissing bedoel ik dan:
zich ten oprechte op Marx beroepend.
Frostln's stelling ls dat het materialisme van
Marx niet samenvalt met het tamelijk
platvloerse materialisme van de Verlichting
(maar dat was bekend) doch veeleer met wat
men het methodisch atheïsme van de
wetenschappen pleegt te noemen:
verklaringen van verschijnselen kunnen alleen
dan aanspraak op wetenschappelijkheid
maken, als ze geen beroep doen op
buitenwereldse machten (zoals bij voorbeeld
vroeger een beroep op God gedaan werd om
het onweer te verklaren) maar alleen van
immanente (blnnenwereldse) gegevens
gebruik maken. Methodisch atheïsme
aanvaarden ls het principe van immanente
verklaring aanvaarden. Nu ls ook de stelling
dat marxisme een methode ls. vaker verdedigd
(Lobkowlcz). maar Frostln past dit gegeven toe
op Marx godsdienstkritiek.
Godsdienstkritiek
Wat Marx met zijn materialistische
godsdiensttaltiek bedoelde, ls eigenlijk niets
anders dan het verklaringsprincipe dat overal
en altijd ln de wetenschappen gehanteerd
wordt, ook op de christelijke godsdienst
toepassen, dat wil zeggen: ook de christelijke
godsdienst verklaren, zonder een beroep op
God te doen. Dat ls geen onwil van Marx om de
christelijke godsdienst serieus te nemen, maar
de enige weg die er voor een wetenschapper
openstaat God. vrijheid, toeval enz. lenen zich
niet voor onderzoek. Wat zich wel voor
onderzoek leent, zijn maatschappelijke
verschijnselen. Daarom moet men niet
proberen maatschappelijke verschijnselen te
verklaren vanuit de ldeéen die mensen over
God, vrijheid en toeval hebben, want dan sta je
op drijfzand, maar omgekeerd de ldeéen over
God. vrijheid enz. ln één woord: de
geloofswereld van godsdienstige mensen
vanuit de maatschappelijke verschijnselen
(dat ls materialistisch verklaren) tls
Ideologische produktie van een bepaalde groep
uit een bepaalde tijd (dat ls historisch-
materialistisch verklaren).
Marx' materialistische godsdienstkritiek ls
dus niet een vorm van levensbeschouwelijk
Marx met materialisme werkelijk bedoeld wat
wij wetenschappelijk noemen en meer niet?
Argument
atheïsmedat hebben de marxisten ervan
gemaakt maar van methodisch atheïsme, en
de marxistische uitdaging aan het adres van
het christendom is dan ook niet die van een
pseudo-religle (dat ls helamaal geen
uitdaging), maar de vraag of het christelijk
geloof een verklaring van zichzelf als
maatschappelijk verschijnsel, zonder dat
daarbij een beroep óp God wordt gedaan, kan
overleven.
Tot zover Frostln ln eerste Instantie. Hij ziet
hier wel mogelijkheden en verwijst daarvoor
naar Bultmann met zijn program van
ontmythologisering (tegen hoofdpijn helpt
aspirine en niet bidden) en naar Bonhoeffer die
wilde dat christenen leefden „alsof God er niet
was". Nu ls dat laatste (Bonhoeffers uitspraak)
wel anders bedoeld dan Frostln suggereert.
Bonhoeffer bedoelde dat Je als christen niet
moet willen dat God zich. omdat je een
christen bent, extra voor je inspant.
Frostln komt dichter in de buurt als hij
verwijst naar Bonhoeffers verzet tegen het
gebruik om God op de plaats van de laatste
onbekende schakel in de keten van oorzaak en
gevolg onder te brengen. En hij zit bepaald
goed als hij naar Bultmann verwijst. Als Marx'
materialisme werkelijk synoniem ls met wat
wij wetenschappelijk noemen (een methode
hanteren die ervan afziet God op een
willekeurig moment als verklarende oorzaak ln
te voeren) dan ls Bultmann een theoloog
geweest die Marx' program min of meer heeft
uitgevoerd.
Geen marxist
Bultmann was echter geen marxist; evenmin
waren en zijn dat al die andere theologen die
net als hij. God niet als bovennatuurlijke
oorzaak wilden voorstellen. Dat maakt de lezer
al wat achterdochtig: ls de uitdaging die
Frostln beschrijft, werkelijk de uitdaging van
het marxisme, of snijdt hij hier een veel wijder
probleem aan. ln elk geval een probleem
waarvoor Je geen marxist hoeft te zijn (zoals
Bultmann bewijst) om ermee geconfronteerd
te worden?
Ik denk het laatste. Frostln stoot op een door
hemzelf (en Bultmann en vele anderen)
geschapen probleem: als Je de wereld eerst
„leeg"verklaart. zonder God (de z.g.
natuurlijke wereld), kun Je Hem alleen als
.inbreker" er weer ln terugkrijgen en dat wil je
eigenlijk ook weer niet. De vraag ls dus: heeft
Laten we eens nagaan welke argumenten
Frostln voor deze stelling aandraagt. In feite is
er maar één argument, n.1. dat we ons van de
Jonge Marx moeten terugtrekken op de rijpe,
oudere Marx van Het Kapitaal. De
godsdienstkritiek van de rijpe Marx verschilt
wezenlijk niet slechts van die van het latere
marxisme, maar ook van die van de Jonge
Marx. Zonder twijfel ls de aandacht voor de
jonge Marx een zeer belangrijk stimulans
geweest om Marx weer te gaan lezen.
Maar het is een vooral door theologen begane
vergissing om te menen dat Je met de jonge
Marx méér bereikt dan met de rijpe Marx of
dat de Jonge Marx dichter bij het christendom
staat dan de Marx van Het Kapitaal. Het
omgekeerde ls het geval: ln zijn zogenaamde
Frühschriften ls Marx nog een filosofisch
idealist en ls zijn godsdienstkritiek geworteld
in een atheïstische levensbeschouwing. Eerst
de rijpe Marx hanteert het atheïsme niet meer
als een pseudo-religle om daarmee het
christendom te beconcurreren, maar als
ernstig te nemen wetenschappelijke
benadering van de godsdienst.
Voetnoot
Gaan we vervolgens na waarop Frostln deze
stelling dan weer laat rusten, dan blijkt het om
één tekst uit Het Kapitaal te gaan, in feite een
voetnoot, te vinden ln de Marx-Engels Werke
23,392 e.v. In deze 'vergeten tekst', zoals
Frostln hem doopt, staat dan te lezen dat Marx
zich bij zijn onderzoek van 'religlöse
Nebelblldungen' wil bedienen van een
bepaalde methode die hij vervolgens 'de enige
materialistische en daarom wetenschappelijke
methode' noemt.
Op deze ene tekst stoelt heel de bewijsvoering
van Frostln, of liever gezegd: aan de uitleg die
hij van deze tekst geeft (Marx bedoelt met
materialistisch hetzelfde als wat wij
wetenschappelijke methode noemen) past hij
héél het Marx-materiaal over godsdienst wat
er verder nog ligt, aan.
Dat heeft één voordeel: heel veel materiaal
komt zodoende op tafel, en dat ls niet weinig.
Het nadeel ls dat de Marx-teksten zich, ook als
ze weerbarstig zijn. aan rigoreuze
aanpasslngamlddelen moeten onderwerpen,
soms zelfs ln die mate dat ze onherkenbaar
worden. In dit opzicht lijdt het boek aan een
bekende kwaal: het heeft zijn these al klaar en
moet daarna ln het reine komen met alle
materiaal wat er tegen pleit.
Stellingen
Ik zal een paar voorbeelden van dit manco
geven. Eerst een voorbeeld waarover te twisten
valt: de 'Kritik der Politischen okonomie' (een
geschrift van Marx uit 1859) opent met vijftien
stellingen die over het algemeen als leidraad
van het marxisme beschouwd worden. Mis,
zegt Frostln, Je moet die vijftien stellingen niet
zo zwaar laden. Weliswaar zien ze eruit als het
levensbeschouwelijke Credo van Marx, maar
zouden ze werkelijk zo gelezen moeten worden,
dan zouden we inderdaad op 'fatale
onduidelijkheden' in Marx' theorie stuiten.
Dus heeft Marx ze niet zo bedoeld en moeten
we ze lezen als vingeroefeningen in
wijsheid onder de zon
Nog iets van wijsheid
heb ik onder de zon gezien
en het leek mij
van bijzondere betekenis. F15
(Prediker 9.13-18)
Koheleth (hebreeuws voor
„prediker" en waarschijnlijke
eigennaam) is in dit leven datl
als een damp voorkomt op zoekS (j
naar wijsheid. Wijsheid heeft fc
maken met kennis en met
maar het is meer. Wijsheid is,
vooral voor Koheleth, praktisdïd 1
inzicht. En dan weer een bepaa P
soort inzicht, en daarin wijkthjst<
van de Griekse wijsgeren, nl,
van de dingen maar van het
gebeuren. We komen bij Kohei( ial
geen bespiegelingen tegen over de
oerstof of over de oergedachtet e
dergelijke wazigheden de jj
werkelijkheid is al dampig geno
maar des te meer horen weh
hardop denken over wat er gebe
met de mensen. Hoe ze handelt v<
waarom ze zo handelen en wati ?a
overkomt (enerlei!) en waarom
zo zou kunnen zijn. Kortom
Koheleth is geïnteresseerd niet
het zijn maar in het geschil
Het raadsel van de geschi(
een mensenleven en in het grötL
geheel, dat boeit hem. Daarme^,'
heeft hij het zich niet gemi
gemaakt. Want daarvoor m(
de straat op, moet je eindeloo»
mensen luisteren en op de hoogtjli
zijn met wat er gebeurt. Wijshe
aan de ene kant iets onbereikb
bij hem. Hij komt er vaak nieti £*j
en spreekt zichzelf dan tegen I
leven is droevig en toch moetje J£,
maar genieten. Het haalt allemf"!
niet veel uit en toch moet je ma
doen wat je hand vindt om te di
't Is dan meteen al duidelijk da^el
Koheleth niet beschikt over e(
panklare oplossing voor alle
vragen, zoals sommige boekjesjll
ons vaak doen vermoeden dat'
dat wel hebben. Hier heeft hl] h
over „iets van wijsheid". Vaak!
ook maar „iets". Iets kleins w
gemakkelijk over heen ziet. E
je dat doet dan kom je natüüi
nooit ergens achter. Daarom
bekent hij dat hij 't van bijzond
betekenis vond. Die dingen zijn
Ze zitten in de kleine „dingeiV',
kleine voorvallen, verhalen,
mensen overkomt. Er komt
slotsom uit dit vers: je moet jeipe
open houden. Anders ontgaan i no
dingen je. De kleine tekenen va
het rijk van de Messias. Een bl( '"S
die opengaat in de vensterbank^"
Een vriendelijk woord, dat je
opvangt. Iets van wijsheid kan
geven.
ADVERTENTIES
materialistische methode met het oog op Het
Kapitaal dat Marx wou schrijven. Ik denk dat
geen mens die de stellingen naleest, Frostln
dat na zal zeggen, en dat zeker de aanhangers
van Marx zich niet zo snel zullen laten
inpakken.
Soortgelijke opmerkingen zou ik kunnen
maken over de 'ijzeren wetten' waarover Marx
spreekt en waarmee hij volgens Frostln
eigenlijk niets anders bedoelde dan dat de
verschijnselen die hij opnoemt regelmatig
voorkomen.
Meest kras
Maar het meest krasse voorbeeld vormen de
Marx-teksten over de christenen die socialist
wilden worden. Zoals bekend stortte Marx heel
zijn voorraad hoon over deze mensen uit. Zij
hangen een utopisch socialisme aan in plaats
van een wetenschappelijk socialisme en
daarom zijn ze voor Marx precies zo gevaarlijk
als een kwakzalver die Je een operatie (waar
wetenschappelijke kennis voor nodig is) laat
uitvoeren. En erger nog: ze vervangen de
zakelijkheid die nodig is door godsdienstige
inspiratie.
Al spoedig zie Je ln zulke gevallen dan ook het
tafereel ik citeer nu Marx zelf van 'een
geïnspireerde profeet' die omgeven is met een
schare 'gapende ezels', en die daardoor niet
alleen een ondemocratische leiderscultus
bevordert, maar bovendien de politiek Gees: -
wetenschap) verknoeit door er godsdienstige
motivaties als geloof en liefde bij te halen. Wat
de lezer verbaast, ls dat Frostln dit alles bijvalt
en zijn mede-christenen die vanuit hun
christen-zijn voor het socialisme kiezen,
zonder een woord van protest door Marx laat
afslachten. Maar ook hier is de redenering
weer: Marx houdt er slechts schijnbaar een
levensbeschouwelijk atheïsme op na; in
werkelijkheid volgt hij zijn methodisch
atheïsme, dat als materialisme op het
politieke vlak meebrengt: strenge scheiding
tussen geloof en politiek.
Uitkomst
Ik moet mij beperken, anders zou ik op dit
laatste punt nog graag zijn ingegaan, alsmede
op de slotsom waartoe Frostin komt: theologie
moet materialistisch zijn, dat wil zeggen zich
bewegen binnen de grenzen die gesteld zijn
door de materialistische verklaring (een
verklaring die afziet van God) van het
christelijk geloof. Mijns inziens schiet Frostin
met deze uitkomst ver over zijn doel heen en is
het nog maar de vraag of hij zoveel gewonnen
heeft met zijn opvatting dat Marx alleen maar
methodisch atheïst bedoelde te zijn.
De bewijsvoering voor het laatste is verre van
overtuigend. Frostins redenering wordt om
het in passende termen te gieten veel te veel
bepaald door belangen, n.l. door het belang
Marx vruchtbaar te maken voor de theologie,
een onderneming die volgens hemzelf
kennelijk alleen maar kans van slagen heeft,
wanneer Marx vrijgepleit kan worden van
levensbeschouwelijk atheïsme. Op dit punt
loopt de wagen intussen uit het spoor. Moet
iemand eerst een certificaat van niet-athelsme
uitgereikt krijgen door de christenen, voordat
ze wat van hem willen leren? Dat hoeft toch
helemaal niet? Zo hoeft ook Marx niet eerst
krom of recht gebogen te worden vóórdat je als
christen gebruik kunt maken van zijn intuïties
en ontdekkingen. In dit opzicht zou ik zeggen:
er zit meer in Marx dan het positivistische
wetenschapsideaal dat Frostin uit zijn werk
distilleert.
Bllbelleesglds 1971
voor wie bewust wil bijbellezen.
De Bijbelleesgids biedt een roost*)
twee commentaarstukjes per week.
Deze Bijbelleesgids is een gezamwB Kl
uitgave van B.K.V.. K.B.S. en N.B.G
Formaat: 11*10 cm
Omvang: 110 Wz.
Prijs: 8.90 excl. verzendkosten
nederlan0s
bijbel
genootschap
Postbus 620.
2003 RP Haarien
Tel 023-259501
een suggestie voor een gu
kerstgeschenk
bijbels dagboek voor
mensen van vandaag
door ds. Pijlman
(schrijver van de rubriek 'Vanda
240 bladzijden, gebonden f 2W
een uitgave van Ten Have, Ba
verkrijgbaar in de boekhandel
H boekennieuw
Prof. dr. B. Goudzwaard
SCHADUWEN VAN HET GROEI-GClO*
132 Wx.. 17,90
Vakgenoten, maar ook mei-vak,
zullen m het hoekte veel stimuleren*
dachten vinden (Wending)
Klaua SchoMer
GRENZEN AAN DE TOEKOMST
162 blz., 22,25
EEN DIER KAN DUIZENDMAAL S
44 Wz.. I 8.50
Prolasten legen de ho-ndustn* t
toto s <n dit hoekte schroei Han»
Nana Bouma en Bert Boumen
BLU MET EEN DOOIE MUS
2e druk, 40 blz.. 4.5S
Een bedrage >n de sinjd legen de«*T
woesbng. Toen de zon m hel wat*
too* aldus Hans
Varküigbaar m de boekhandel
