V\\co Poortman leeft tussen
ijbels van onze voorouders
HET ONZE
Seen tentoonstelling, volgend jaar een boek
ieuwe
jeken
_pAG 11 DECEMBER 1978
VARIA
TROUW/KWARTET
7
F
Fred Lammers
„Bijbel en Prent"
pe tentoonstelling die
begint in het gemeen-
nuseum „Frerikshuus"
elderse Aalten. Op die
üe, die tot en met 5
duurt, zal een groot
eeuwenoude bijbels en
prenten te kijk lig-
j dat moois is afkomstig
nu 72-jarige Wllco
pan uit Zeist, een on
er in ruste, die teen
ereamelen van oude
sis hem niet meer
j~een Jaar of zestien ge-
bp de bijbel overstapte.
„Ik voelde me na die aankoop een
beetje schuldig. Daarom heb ik er
tegen mijn vrouw eerst maar niets
over gezegd. Zoals ik wel meer deed,
wanneer ik iets had aangeschaft wat
nogal prijzig was, zette ik mijn tas
met aankopen om de hoek van de
deur in mijn kamer," vertelt Wilco
Poortman.
„Ik deed net of ik niets in de gaten
had, maar natuurlijk had ik dat wel.
Ik merkte het vooral aan onze porte
monnee", interrumpeert mevrouw
Poortman lachend. Lange tijd heeft
zij het zo gelaten, omdat een mens nu
eenmaal een hobby moet hebben,
totdat het te erg begon te worden. „Ik
heb haar toen beloofd dat ik nog één
belangrijke aankoop wilde doen,
maar dat ik daarna echt nooit meer
een oude bijbel zou kopen. Er zijn er
nadien nog wel honderd gevolgd",
bekent Wilco. Hij kan het gewoon
niet laten. Zijn collectie, die een van
de grootste op dit gebied is in Neder
land, groeit nog regelmatig.
I ik mijn hele leven al in ge
ils ben geïnteresseerd begon
iie bijbels in 1962, toen ik bij
"quair in Amsterdam een ln-
kende stapel bijbelse pren-
lekte. Ik mocht de hele partij,
duizend stuks, voor honderd
meenemen. Daar hoefde ik
Tig over na te denken, al was
U gulden in het begin van de
fcstlg niet niks. Op het ogen-
je dat bedrag al gauw voor
int neer.
Vraagbaak
De naam Wilco Poortman is bij tal
van antiquairs en handelaars in oude
boeken een begrip geworden, en niet
alleen bij hen. Verzekeringsmaat
schappijen hechten grote waarde aan
zijn oordeel als oude bijbels ge
taxeerd moeten worden, predikanten
zien hem als een vraagbaak, het Ne
derlands Bijbelgenootschap heeft
een paar jaar geleden een publikatie
van hem uitgegeven, waarin Wllco ln
het kort de historie van de bijbel in
Nederland beschrijft en in het begin
van de Jaren zeventig heeft hij voor
uitgeverij De Banier te Utrecht een
prentbijbel samengesteld vol illustra
ties uit zijn archief.
De tentoonstelling in Aalten is niet
de eerste en er staan weer nieuwe op
het programma, zoals met Pasen ln
Heerde in het dorpshuis. Bovendien
zal eind volgend jaar een boek van
Wilco Poortman verschijnen, waarin
hij de bewogen historie van de bijbel
uitgaven in de Nederlanden uit de
doeken doet.
„Het wordt een boek in drie delen. In
het eerste deel beschrijf ik alle bijbels
en bijbelgedeelten, die er tot 1850 in
Nederland zijn verschenen. Wat er
daarna op dit gebied uitkwam is alge
meen bekend. Dat geldt ook van de
prentbijbels die ik in deel twee be
handel. Na 1870 deed de fotografie
haar intrede. Echt kunstzinnige illu
straties, zoals Je in oude bijbels te
genkomt, zie je nadien niet meer.
Geef mij de houtsneden, etsen en
gravures maar. Deel drie gaat over de
beroemde Joodse geschiedschrijver
Flavius Josephus, waarvan er inmid
dels 41 uitgaven in het Nederlands
bekend zijn."
„Het wordt het meest volledige boek,
dat ooit in onze taal is verschenen
over de achtergronden van bijbeluit
gaven. In 1732 heeft Isaac le Long iets
dergelijks gedaan en in de vorige
eeuw heeft de Utrechtse theoloog
professor J. P. Doedes daarop een
aanvulling gemaakt, maar sindsdien
is er weer zoveel voor de dag geko
men, dat hun beschrijvingen erg on
volledig zijn geworden. Ik ga ook niet
beweren dat mijn boek compleet zal
zijn. Nog telkens komen er zaken
tevoorschijn. Je weet immers niet
wat er nog op zolders ligt. De oplagen
van boeken waren vroeger erg klein.
Als er van een bijbeluitgave vijfhon
derd exemplaren werden gedrukt was
dat al heel wat. Vandaar dat er bijbel-
drukken zijn, waarvan er thans
voorzover bekend geen exemplaar
meer bestaat."
Culemborg
Maar zoiets kan snel veranderen. In
het begin van deze eeuw werd alge
meen aangenomen, dat de kanselbij
bel in de Lutherse kerk in Culemborg
het enig resterende exemplaar van de
in 1648 verschenen Vlsscherbijbel
was. Tijdens de Luthertentoonstel-
ling, enige jaren geleden ln de Am
sterdamse universiteitsbibliotheek
gehouden, waren er tien Visscherbij-
bels bekend en volgens Wilco zijn dat
er momenteel al dertig.
Hoewel het tegenwoordig steeds
moeilijker wordt voor een schappe
lijk prijsje nog iets op dit terrein te
bemachtigen zelfs mensen die niet
op geld hoeven te letten kunnen maar
WILCO POORTMAN alledaagse taal
beter niet meer aan deze hobby be
ginnen blijft Wilco zijn speurtoch
ten bij antiquairs en op vellingen
voortzetten en af en toe met succes."
Zo heb ik een poosje geleden bij „De
Zon" ln Amsterdam tussen de poc
ketboeken een heel zeldzame prent
bijbel, in 1648 gedrukt door Cornells
Danckerts in de Kalverstraat gevon
den en voor een prikje gekocht Maar
helaas is het tegenwoordig zo dat 00 pastOOf
wanneer ik belangstelling voor een r
boek toon de reactie van de anti
quairs is: „Als Jij het wilt hebben zal
het wel iets heel bijzonders zijn."
Ja, iemand die honderden antieke
bijbels en een dikke twintigduizend
bijbelse prenten in bezit heeft, weet
langzamerhand wel wat er op dit ter
rein te koop is.
^%aret Mary Farrel De
van Cocktails, Cock-
en Kunst Uitgave: wijn
el Gall Gall Nieuw
id mep. Prijs: 18,95
VQ
otyresentatie van de cocktail,
drankje vooraf, is mede ge-
de veelheid aan variaties
mogelijk zijn, uitgegroeid
J— bijna een wetenschap,
laatste bespeurt men dui-
Batfk bij kennisneming van de
»ud van een uitzonderlijk
irskwerk over cocktails, van
iand van de Ierse speclalis-
llargaret Farrel. Het is een
,tt£tzinnig leerboek voor hen,
I dit genre tongstrelende
leen prefereren en de moei-
men tot tal van vermen-
n over te gaan. Het ge-
van iedere cocktail is de
instelling en daarover gaat
ïformatieve werkje, dat in
opmerkelijk artistiek ge-
1 is gestoken. Uitgaande
de stelling dat bereiden
i cocktails een kunst dient
jün, is naast iedere aanbevo-
samenstelling een afbeel-
fj van een werkstuk van
^aangevende schilders uit
^len en verleden afgedrukt.
samenspel van de kunst
I het doek en de kunst van
•llrank. Stelling een aantrek-
Ijk sint- of kerstgeschenk
f kokkerellers, die de vreug-
van de cocktail als neven-
Iby dan wel als primaire lief-
Jberij beoefenen. Tot 31 de-
aqiber is de alleenverkoop bij
loemde wijnhandel en haar
Ti?en
De begroeting tussen Maria en Elisabeth: een achttiende eeuwse prent afkomstig uit de verzameling van Wilco
Poortman.
Tussen Wilco's verzameling zitten
ook tal van prenten die opvallen door
dat ze op zwart karton zijn geplakt.
„Dat zijn prenten van de pastoor. In
de Jaren veertig en vijftig is er een
Belgische geestelijke geweest die zo
bezeten was van bijbelse prenten dat
hij er kloosterbibliotheken voor plun
derde. Hij sneed ze rustig uit kostba
re boeken. Als bij antiquairs op zwart
papier geplakte bijbelse afbeeldingen
worden aangeboden is hun reactie: o.
daar heb je er weer een van de pas
toor. Hoe zo'n man zo ver heeft kun
nen komen. Helaas zien tegenwoor
dig bepaalde antiquairs er ook geen
been in als ze een oud boek in handen
krijgen, dat volledig uit elkaar te ha
len om de prenten afzonderlijk in te
kunnen lijsten en duur te verkopen.
Voor een dergelijke vernieling van
kunst heb ik geen goed woord over".
Paars fluweel
De beroemde Statenbijbel, waarvan
het eerste exemplaar, in paars flu
weel gebonden, de Staten-Oeneraal
in 1637 werd aangeboden, is maar een
van de vele bijbeluitgaven die er in
het grijze verleden zijn geweest. Dat
wordt je als Je in gesprek raakt met
Wllco Poortman, al snel duidelijk. De
Lutherbljbel, de Delftse bijbel, de
Liesveldtbijbel, de Leuvense bijbel,
de Vororermanbljbel, de Jehovah bij
bel, de Moerentorfbijbel, de „Blbel in
't Corte", de Merianbiibel, de prent
bijbel van Romeyn de Hooghe. de
Ullenspiegelbljbel (met ongekuiste
taal) en de Deus Aesbijbel hebben, de
een meer dan de ander, in de belang
stelling gestaan bij onze voorouders.
De Deus-Aesbijbel. die in 1556 uit-
kwam, is lang gebruikt, al was er
vanaf het begin veel kritiek op de
volkse uitdrukkingen in de kantteke
ningen. Veel van die uitdrukkingen
zijn vermoedelijk van Luther afkom
stig. Ze werden uit zijn mond opgete
kend. Luther gebruikte de taal van
het volk. Dat verklaart ook de be
langstelling die er voor zijn vertalin
gen bestond. Van het door Luther
vertaalde Nieuwe Testament, dat in
1521 in Wittenberg verscheen, werden
er ln twee en een halve maand vljfdui-
(foto; Beak Tukker)
zend exemplaren verkocht, hoewel Je
daar toen een bedrag voor neer moest
tellen waarvan Je een paard kon aan
schaffen. Maar de mensen wilden het
hebben.
„Je moet de bijbel telkens naar deze
tijd toe vertalen. Daarom begrijp ik
niet dat sommige mensen alleen de
statenvertaling accepteren, doen als
of die uit de hemel is komen vallen.
Jezus zelf heeft ook wat dit betreft
het goede voorbeeld gegeven. Met
name ln zijn gelijkenissen hanteerde
hij alledaagse taal. sprak over zaken
vlakbij huis, die voor ledereen waren
te begrijpen. Daaraan zouden veel
predikanten eens meer moeten den
ken. Die denken te vaak dat ze het
alleen maar tegen Intellectuelen heb
ben en dan maken ze een grote vergis
sing. Het leeglopen van de kerken zou
daar wel eens veel mee te maken
kunnen hebben."
Verwarring
Als Je zoals Wllco Poortman zo Intens
met de bijbel bezig bent kom Je tot
verrassende ontdekkingen." Je raakt
ervan onder de indruk wat er met het
evangelie in de hand allemaal voor
onrecht is gedaan, wat een verwar
ring er is gezaaid. Persoonlijk heb ik
dat ook ervaren. Jarenlang ben ik in
Amsterdam evangelisatie-ouderling
geweest bij dominee Overduin. Door
de boeken van Kuitert ben ik gaan
twijfelen. Die periode ben ik gelukkig
weer te boven gekomen. Al lees ik zijn
boeken niet meer, toch ben ik ervan
overtuigd dat Kuitert een gelovig
mens is, al ziet hij sommige dingen
anders. Ik heb begrepen dat het er
helemaal niet toe doet of wij het
scheppingsverhaal letterlijk moeten
nemen of niet. We hoeven ons er
evenmin druk over te maken of we
meteen na ons sterven al naar de
hemel gaan of pas na Christus weder
komst. Duizend Jaar zijn bij Hem als
een dag. Het zijn allemaal zaken die
met het eigenlijke geloof niets te ma
ken hebben. Het komt erop aan wat
in Romeinen 8 staat"
Wilco loopt naar zijn boekenkast, bla
dert even ln „Groot nieuws voor u" en
leest dan uit dat bijbelgedeelte: Ik
ben er zeker van dat niets ons van
God kan schelden: dood of leven,
goede of slechte geesten, heden of
toekomst, machten boven of beneden
ons, niets ln de hele schepping kan
ons schelden van God die ons lief
heeft.
„Duidelijker als het daarin gezegd
wordt kan het immers niet. De men
sen zouden daar meer bij stil moeten
staan," zegt Wllco Poortman.
Onder redactie van
mevrouw J. Wentink-Frumau
en mr J. J. Wentink
Een van mijn hobby's is
oldaatjes maken. Onder de
e afzuigkap. Mijn ouders vin-
gevaarlijk, maar als nu
lat één keer in de week niet
ijk is, mag ik weer gieten van
iliders
OORD: Het was een roerende
n deze jonge loodgieter. Waar-
Ik besteedt de Jongeman 11e-
1111 tijd aan zijn soldaatjes dan
f. n huiswerk en dat gasstel is
;elJt smoezelig na de gieterij. De
stinkt en alle ouders van deze
weten hoe de conversatie ver-
De Jongens steken ook de
bij elkaar en een keurige brief
Ie krant" wordt geboren. Ou-
zonen mogen het gerust we
de Keuringsdienst van waren
neer met bijltjes van dit soort
Wij grepen dus de telefoon en
een antwoord, Salomo waar-
concentratie in de lucht is
iógroot dat het gevaarlijk is
lademlng. Wat echter wel ge-
t is voor de gezondheid is het
en van de loden figuurtjes, om
foorbeeld te beschilderen of
ït men er in ongeverfde toe
nee gaat spelen. Onwillekeurig
die vuile handen ln aanraking
lond of neus en dan gaat de
Bid wel verder. Onze vriend
keuringsdienst van waren kan
ene kant de ouders gedeelte-
ruststellen: Zolang een derge
lijke hobby niet wordt overdreven,
kan het weinig kwaad, mits de uiter
ste hygiëne wordt betracht en de verf
of lak, waarmee dit (en ander) kinder
speelgoed behandeld wordt, geen
kwalijke bestanddelen bevat. Aan de
andere kant geeft hij de Jongelui de
raad: Na afloop van de gieterij heel
goed de handen en het gezicht was
sen en bij het beschilderen een paar
speciale huishoudhandschoenen ge
bruiken of de weggooiplastlc-hand-
schoentjes.
AANVULLING MUNTEN: Een
abonnee, die op een bank werkt, gaf
de volgende aanvulling op het 27 no
vember gepubliceerde antwoord: Ie
der jaar kan men een muntensetje
FDC (Fleur du Coin) van de in het
vorige jaar geslagen munten bij de
banken aanvragen (ook kan men er
een abonnement op nemen). Onge
veer half februari komen die setjes.
Hij vertelde mij dat de speciaal voor
de herdenking van de Unie van
Utrecht geslagen rijksdaalders pas in
"79 bij deze setjes zullen voorkomen.
VRAAG: Hierbij een mooie foto
(graag terug!) van een speeldoosje:
een vogeltje in een kooitje 30 cm
hoog. Het kooitje is van koper, het
vogeltje heeft echte veertjes. Het me
chaniek heeft een blaasbalg waar een
fluitje aan zit. Als het wordt opge
wonden fluit het vogeltje, heel erg
mooi, het kopje draait, het bekje gaat
open en zelfs het staartje gaat mee.
Waar zou dit vogeltje vandaan geko
men zijn en hoe oud zou het zijn? Ik
vond het ln een boetiekje in Delft en
het ziet er „echt antiek" uit.
ANTWOORD: Een kenner van deze
dingen ziet al gauw of het iets antieks
en iets heel bijzonders is, onder meer
het materiaal en de manier waarop
dit toegepast is. Mijn advies Is. eens
contact op te nemen met het Museum
Van Speeldoos tot Pierement, Achter
de Dom 12. Utrecht, tel. 030-312789.
Men zal daar meer dan u van mij te
horen krijgt, kunnen vertellen. Van
ongeveer 1790 werden levensgrote vo
gels. voorzien van speelwerk en me
chaniek, in de handel gebracht onder
meer door de Zwitserse firma Rochat.
In 1830 werden speeldozen vervaar
digd met danseresjes, draaiend en
dansen op muziek (cilinder en kam).
VRAAG: Voor een handwerkende
vriendin in Ierland ben ik op zoek
naar echt zijden borduurgaren. (In
Ierland en Engeland niet te vinden!)
ANTWOORD: Toen ik me gereali
seerd had. hoe moeilijk het was die
garens van echte natuurzijde te vin
den, stak ik mijn licht op bij een van
de bestuursleden van de Stichting
Goed Handwerk. Haar advies betrof
de volgende adressen: De Kaardedis-
tel, Schotweg 63 Apeldoorn,
055-253098, Dozijntje Ambacht.
Groot Hertoglnnelaan 95, Den Haag
070-451160, mej. Brinkman, Raamsln-
gel 26. Haarlem. 023-315364 Voor le
den van Ooed Handwerk ls altijd
goede documentatie beschikbaar bij
mevrouw W. van Soest-Zemel, Lan-
dréstraat 775. Den Haag, 070-230262.
Lidmaatschap 12.50 pf (nieuwe le
den ƒ2.50 introductiekosten). Hier
voor ontvangt men vier keer het heel
mooie tijdschrift: Goed Handwerk,
een informatieblad. Dat blad is wel
iets heel moois voor ieder, die graag
goed handwerkt!
VRAAG: Wie gaf het boek „Torens
van Amsterdam" uit, dat eind okto
ber ln Trouw werd aanbevolen?
ANTWOORD: Het door u bedoelde
boek van mevrouw Meurs(?) werd
niet in Trouw aangekondigd of be
sproken. Wel werd door Jan Roelfs
een dergelijk boek „aangehaald in
een artikel, ln memoriam mevrouw
Betsy Bytselaar, een boek dat reeds
lang geleden verscheen, uitverkocht
en niet herdrukt ls. Van Loes Smit
vonden wij nog een artikeltje van 14
februari 1978 ln haar rubriek Dichtbij
en verder: Gevangen ln de torensluis.
Deze torensluis (brug) werd in 1960
gerestaureerd en bij die gelegenheid
kwam de voet van de allang afgebro
ken Jan Rodenpoortstoren te voor
schijn met onder meer een van de
intact gebleven gevangenishokken.
De (nagemaakte) arm van een gevan
gene, die de voorbijvarende toeristen
op het droevige lot van de daar opge
sloten stakkers attendeert, zou mijns
Inziens een inspiratie tot het schrij
ven van een droevig boek kunnen
zijn. Bij het Stadsarchief van de ge
meente Amsterdam is natuurlijk
meer bekend over deze gevangenis.
VRAAG (zonder adres afzendster):
Wat zijn de mogeiljkgeden voor een
meisje ln het leger en welke opleiding
moet je daarvoor volgen. Een bril of
contactlezen zijn die daarvoor een
bezwaar?
ANTWOORD: Alle inlichtingen hier
over zijn op aanvrage te ontvangen
bij de Afdeling Personeelszaken,
Kon. Landmacht, Grote Marktstraat
40,Den Haag.
VRAAG: Waar komt de naam Beef
eaters (bewakers van de Tower) van
daan? Ik heb er allerlei woordenboe
ken op nagekeken, maar vond geen
verklaring.
ANTWOORD: Als u in de gelegen
heid is eens de Tower te gaan bekij
ken (neem daar wel minstens een
halve dag voor!) zal waarschijnlijk
zo'n mooi uitgedoste man uw gezel
schap rondleiden en u allerlei interes
sante zaken vertellen over deze zeer
belangwekkende gevangenis. Daar
hoort dan bij, dat hij u ook vertelt
over het salaris dat de Yeomen of
the Guards" vroeger ontvingen: zo
veel boven- en onderbroeken, over
jassen, enz. en verder had men recht
op een bepaalde hoeveelheid vlees
per dag. Ze waren dus min of meer „ln
de kost". Ongetwijfeld verkoopt men
in het winkeltje, dat men bij dergelij
ke musea altijd vindt, een boekje
waarin u al de gegevens zelf kunt
vinden (prachtig geïllustreerd, een
hele serie over de gevangenen in de
Tower. Vrouwen van Hendrik vm. de
Kroonjuwelen, enz.). De Beefeaters
zijn mlsschein de meest gefotogra
feerde lieden in Londen. Ze zien er
dan ook Indrukwekkend uit. (Voor de
jeugd wordt daar verkocht: Padding-
ton in the Tower, compleet met Beef
eaters, de bekende raven, enz.)
VRAAG: Ik heb een vrij dure Japon,
75% polyester, 25% wol met acetaat-
voering. Kan ik die zelf in mijn was
machine wassen?
ANTWOORD: Uw gegevens zijn niet
volledig: In elk kledingstuk hoort een
wasvoorschrift te zijn aangebracht en
daaraan moet u zich houden. (Ook
met bijstrijken!) Het soort wasmachi
ne en wasmiddel heeft er ook mee te
maken, maar als dat alles goed ge
controleerd en wél bevonden ls. moet
u de sprong maar wagen. Ik geef
direct toe. dat het voor mij ook een
zaak van ernstig overwegen is tussen
stomerij dan wel: floep in de machi
ne. met een bevend hart aanvanke
lijk, maar met meer vertrouwen als
het goed blijkt te gaan.
VRAAG: Graag het adres, waar de
„piepflult" voor bejaarden ln nood te
koop is.
ANTWOORD: De officiële naam ls
808-Alarm. Het ding ziet er uit als
een parfumverstuiver en werkt ook
op spuitbusbasis (te felle koude ls
niet bevorderlijk voor de goede wer
king). In een tasje of in een Jaszak is
het apparaatje gemakkelijk mede te
nemen. Volgens mijn gegevens kan
het ongeveer 25 keer gebruikt wor
den, Het geeft bij een lichte druk op
een knopje een oorverscheurend la
waai, dat echter goed aandacht trekt.
Dat van die 25 keer kan ik niet goed
controleren, want we hebben dat ding
uiteraard een paar keer, zonder te
tellen, geprobeerd. Het is van Japans
fabrikaat en wordt op de markt ge
bracht door Van Nlerop-Holba BV,
Postbus 61 3769 ZH Soesterberg. Kos
ten 4,50 excl. BTW en verzendkos
ten, giro 17585.
VRAAG: Dit wordt een korte samen
vatting van verschillende brieven,
waarin onder andere belangstelling
getoond werd voor een mededeling
over een door verbouwing vertraagde
behandeling van een onderwerp: Hoe
ls de procedure „op uw leeftijd"
ANTWOORD: Op een dag zagen we
een poot van een zware ijzeren bad
kuip door de bovenkant van een kast
steken, waarin o.a ook serviesgoed
opgeborgen wordt. Met enige overre
ding kan men dan een deskundige in
huis lokken, die sombere zaken ver
telt over een woongelegenheid, die
zeer velen dierbaar ls. Deze man ver
telde ons hoe we contact konden op
nemen met de gemeente, waarop af
gevaardigden van de een of andere
dienst kwamen en gingen, hoofd
schuddend over onleefbare toestan
den, die we ons nooit bewust waren
geweest. Na vele maanden wachten
komen vastbesloten Heden, die gas
buizen verleggen en vernieuwen, heel
veel in elkaar rammen, zorgvuldig
uitgekiende stapeltjes papieren per
ongeluk omgooien, dierbare kranten
gebruiken en weggooien, enz. enz..
Inplaats van één week, duurde het 2'/i
week en nu zijn de mannen weg en wij
„op onze leeftijd" zoeken ons blauw
(hoewel we niet begrijpen wat die
leeftijd daar verder mee te maken
heeft)
MEDEDELING: Omstreeks de kerst
dagen hopen wij onze bijdrage aan
breiwerk over te dragen aan de be
treffende instantie. Begin volgend
jaar gaat het breiwerk naar Lambare-
ne. Ooede verstaanstera leggen er
nog een steekje bovenop
