[assaal protest tegen
jah verliep vredig
larokkaanse kinderen weven onze textiel
Premier van Angola weg
Sociaal-democraten
nog niet eens over
gedogen Mota Pinto
olda Meir wordt
iltorgen begraven
-> IÜ2j
-+M
>ositie Iran groeit en wint aan eenheid
Kritische krant
Chinees te veel
nieuw geweld
Baskenland
Protest Russen op
mensenrechtendag
'Zeegevecht'
China-Vietnam
Spannend debat in Portugal
Motie tegen Botha
maakte geen kans
DAG 11 DECEMBER 1978
BUITENLAND
TROUW/KWARTET
tRAN (Reuter, AP, UPI) Meer dan een miljoen Iranezen hebben gisteren in een
feame betoging de sjah duidelijk gemaakt dat de oppositie tegen zijn bewind nog steeds
fen aan eenheid wint. De massale demonstratie verliep tegen de verwachtingen in zonder
aten.
t van vijftien kilometer lang
man breed trok gisteren
Jstraten van Teheran, in wat
tste demonstratie tegen het
bewind werd genoemd,
me zee van mensen bewoog
het centrum van de stad.
ositieleiders de massa zou-
^spreken. De organisatoren.
or de grote opkomst, riepen
Jers echter op rustig naar huis
Zij vreesden dat de mensen-
jen haar zinnen zou raken.
mstranten droegen portret-
de verbannen leider Khomei-
Ich mee en leuzen, die in het
gematigd van aard waren,
idoeken betuigden slechts
de oppositie, andere eisten
len van de sjah en gaven ook
[kanen het advies te verdwij-
it „de sjah moet dood" scan-
ook veel betogers .Allah is
betoging viel samen met
igrijkste dag in de islamiti-
iwmaand, waarop de gelovi-
traditie in processie door de
ipen en zich zelf kastijden,
hoofd van de immense stoet
Sanjabi, de leider van het
oppositiefront. Hij was
ir het weekeinde na een ge-
hap van veertien door de
tn vrijgelaten. Hij sprak van
irische betoging, die aangaf
hele volk achter de strijd
lie dictatuur staat. Volgens
mers toonden de verschillen-
psitiegroepen een ongekende
een teken dat het verzet
sjah de laatste tijd sterk
betoging werd betiteld als
van vertrouwen van het volk
in de religieuze leider Khomeini, die
in Frankrijk in ballingschap leeft.
Ook in andere plaatsen stroomden de
mensen de straat op uit protest tegen
het bewind van de sjah. Nergens
kwam het tot een treffen met militai
ren. De pantserwagens en tanks, die
de laatste tijd een vertrouwd beeld in
de straten van Teheran vormden, wa
ren vlak voor de demonstratie terug
getrokken. Alleen het noordelijk deel
van de hoofdstad, waar de sjah woont
en veel ambassades zijn gevestigd,
was geheel door het leger afgegren
deld. Ook het vliegveld stond onder
zware bewaking en er mochten gedu
rende de afgelopen twee dagen geen
toestellen landen of opstijgen.
In verband met de algemeen heersen
de vrees voor een bloedbad hadden
vele buitenlanders het land al voor
het weekeinde verlaten. Bijna de
helft van de 41.000 Amerikanen, die
in september nog in Iran woonden,
heeft inmiddels een goed heenkomen
gezocht. Zaterdag zond de Ameri
kaanse regering vijf grote militaire
transportvliegtuigen naar Teheran
voor de evacuatie van Amerikaanse
burgers. De vliegtuigen bleken bij
aankomst in Iran vol te zitten met
helikopters, waterkanonnen en ande
re uitrusting ter bestrijding van rel
len. Het leger heeft deze middelen
echter niet in hoeven te zetten.
Na de demonstratie maakte de Iraan-
se regering gisteravond bekend dat
de sjah tijdens het weekeinde 705
gevangenen heeft vrijgelaten. Ruim
de helft van hen was om politieke
redenen opgepakt. De vrijlating hield
verband met de internationale dag
van de mensenrechten.
Ruim een kwart van de totale bevolking: van Teheran begaf zich gisteren op straat met
spandoeken tegen het bewind van de sjah en portretten van de verbannen leider Khomeini.
PEKINO (AFP. Reuter) Onder
woedende protesten van omstanders
heeft een oudere Chinees, waar
schijnlijk een lagere functionaris, gis
teren een muurkrant verwijderd,
waarin de Amerikaanse president
CEirter werd gevraagd werk te maken
van de schending van mensenrechten
in China De man riep dat de tekst
reactionair was en afkomstig moest
zijn van een agent provocateur van
de Sowjet-Unie. Al eerder was een
muurkrant aan Carter weggehaald,
maar deze daad was al eerder veroor
deeld Bij de gisteren weggegriste
krant hadden de vele belangstellen
den Instemmende opmerkingen ge
schreven.
Intussen is gisteren opnieuw een
hoge functionaris, die tijdens de cul
turele revolutie in ongenade was ge
vallen, in ere hersteld. Het volksdag
blad wijdde een stuk aan Tao Tsjoe,
die in 1966 hoofd van de propaganda-
afdeling van de partij en vierde in de
partijhiërarchie was. Op muurkran
ten was op zijn rehabilitatie aange
drongen. Het persbureau Nieuw Chi
na prees gisteren het revolutionaire
verleden van vice-premier Teng
Tsjao-ping aan wie de afgelopen tijd
veel lovende muurkranten zijn
gewijd.
osi
.O (AP, AFP) In hpaans Bas-
d zijn het afgelopen weekeinde
w slachtoffers gevallen als ge-
jan terroristische aanslagen.
gemaskerde mannen schoten
Igochtend in een café een 61-
militair dood.
idere bezoeker liep verwondin-
In Hernani, bij de Baskische
bij San Sebastian, schoten ge-
j Tde mannen een ontvoerde in-
iel door de knie, nadat hij ge-
d had geld aan zijn ontvoer-
vge betalen. Volgens de politie
lide aanslagen het werk van de
èen Baskische afscheidingsbe-
MOSKOU (AFP. Reuter) Een
groep van 30 tot 40 dissidenten heeft
gisteren in het centrum van Moskou
een betoging van slechts vijf minuten
gehouden ter herdenking van de
30ste verjaardag van de universele
verklaring van de mensenrechten.
Circa 20 dissidenten werden gearres
teerd. Een deel van hen kwam later
weer op vrije voeten.
De Chileense politie hield zondag in
Santiago 30 mensen aan tijdens een
betoging voor de ongehinderde uitoe
fening van de mensenrechten. De po
litie liet weten dat er geen verlof was
gevraagd voor de demonstratie, waar
een duizendtal mensen aan mee deed.
-De Russische pers heeft gisteren ter
gelegenheid van de internationale
dag van de mensenrechten scherpe
kritiek geuit op de levensomstandig
heden in de Verenigde Staten. Vol
gens de in totaal zes zondagskranten
zijn in de VS miljoenen mensen het
slachtoffer van armoede, vooroorde
len en werkloosheid.
Commentator Joeri Kornllow zei on
der meer dat de Amerikaanse onaf
hankelijkheidsverklaring niet veel
meer inhoudt dan een verzameling
woorden. Dit vanwege de schendin
gen van de mensenrechten.
HONGKONG (UPI. AP. Reuter)
Het Chinese persbureau Nieuw China
heeft Vietnam er gisteren van be
schuldigd dat zijn patrouillevaartui
gen Chinese vissersboten heeft be
schoten. Hierbij zouden één visser
gedood en twee gewond zijn. De
„bloedige provocatie" vond plaats in schuldigd dat het een opstand leidt,
de wateren ten zuiden van China. Het waardoor het bewind in Phnom Penh
is niet duidelijk of het binnen of bui
ten Chinees territoriaal gebied was.
Volgens Nieuw China namen vijf
vaartuigen, voorzien van machinege
weren en lichte automatische wapens
aan de beschietingen deel.
Combodja heeft Vietnam ervan be
ten val moet worden gebracht. Vol
gens een Combodjaanse woordvoer
der worden de acties geleid vanuit Ho
Tsj Minhstad, het vroegere Saigon.
Radio-Hanoi maakte vorige week
melding van een guerrillabeweging in
„het bevrijde deel" van Cambodja.
Een hoge Thaise militair heeft gezegd
dat Vietnam de meeste van haar
40.000 in Laos gelegerde militairen
naar de grens van Combodja heeft
gestuurd. Als voorzorgsmaatregel
zouden de Thaise troepen in staat
van paraatheid zijn gebracht.
Enkele duizenden in West-Europa
verblijvende Vietnamese vluchtelin
gen hebben gisteren in Parijs gede
monstreerd tegen het bewind in Viet
nam. Bij gelegenheid van de 30ste
verjaardag van de internationale ver
klaring van de mensenrechten werd
bij de UNESCO een protestbrief
bezorgd.
LOEANDA (Reuter) De premier en vice-premier van Ango
la zijn zaterdag uit hun functies ontheven. Volgens president
Agostinho Neto was deze stap nodig om „een beter contact
tussen het staatshoofd en zijn ministers" te krijgen.
Het ontslag van premier Kopo do
Nascimento, sinds de onafhankelijk
heid in novmeber 1975 eerste minister
van Angola, kwam na een drie dagen
durende ontmoeting van de leiders
van de MPLA, de regerende partij in
het land. In een toespraak voor de
radio zei president Neto dat de func
ties van premier en vice-premier wa
ren afgeschaft om een betere ver
standhouding tussen de ministers en
het staatshoofd te bewerkstelligen.
„Het centrale commitee van de
Volksbeweging voor de Bevrijding
van Angola (MPLA) heeft zich uitge
sproken tegen hen die zich tussen de
partij en het volk opstellen, met het
doel ze te verdelen.", lichtte Neto de
beslissing toe. Volgens waarnemers
buiten Angola moesten Lopo en vice-
premier Rocha opstappen, omdat zij
zich te veel pro-Russisch opstelden.
beuren te geven.
In zijn radiotoespraak gaf Neto toe
dat de staat tot nu toe niet in staat is
gebleken een aantal problemen van
het volk op te lossen, vooral op het
platteland. Daarom zullen handela
ren en andere zakenmensen in de
toekomst meer vrijheid krijgen. „Dit
betekent nog niet dat we onze plan
nen voor nationalisatie van bedrijven
op zullen geven", voegde hij hieraan
toe. Om de contacten met de presi
dent te verbeteren zullen zestien pro-
door Jan Halkes
LISSABON De debatten in het Portugese parlement over
het lot van de nieuwe regering lijken op het laatste moment
toch nog spannend te worden. De sociaal-democratische
partij die tot nog toe het kabinet van Mota Pinto leek te zullen
steunen riep gisteren onverwachts haar partijraad bijeen om
zich opnieuw over haar standpunt te beraden.
Volgens het officiële Angolese pers- vinciale commissarisen de titel van
bureau ANGOP zijn ook de hoofdre
dacteur van de staatskrant en het
hoofd van de televisie vervangen. De
veranderingen worden gezien als een
poging om de discipline In de MPLA
te herstellen en president Neto een
betere grip op het binnenlands ge-
mlnister krijgen. Neto ging niet in op
geruchten, dat ook hij binnenkort
zou aftreden. Volgens waarnemers in
Loeanda zou Neto ernstig ziek zijn.
Als zijn opvolger wordt de naam van
generaal Kochioko Rochi genoemd.
IZALEM (Reuter, UPI, AP) Golda Meir, de vrijdag
eden Israëlische oud-premier, zal morgen worden begra-
fp de Herzl-berg, waar ook veel andere Israëlische leiders
atste rustplaats hebben gekregen
uw Meir wordt begraven naast
j Isjkol, de man, die zij destijds
[de als eerste minister. Vooraf
gop begrafenis zal zij 20 uur liggen
jaard aan de ingang van de
Xs eth, het
de gebouw.
t M
Israëlische parle-
fmier van Israël Menachem Be-
lle left zaterdagavond, na afloop
aale sabbath, de nagedachtenis
ar®ievrouw Meir gehuldigd met de
dlt aak dat zij met toewijding, lief-
v onbevreesdheid voor de bevrij-
*%an haar volk heeft gestreden.
-0al in de harten van ons volk
3 n gegrift voor alle nog komende
aPaties". aldus Begin. Zij kwam
1 de Verenigde Staten naar ons
ae lis een jonge pionier en vocht
le bevrijding van haar volk met
tuI (ding, bloed en onversaagdheid.
Zij was de eerste ambassadeur van
Israël in de Sowjet-Unie en kon onze
broeders daar het bericht brengen,
dat het land van onze voorvaderen
was hersticht, aldus de premier.
In haar laatste wilsbeschikking heeft
Golda Meir gevraagd geen lofredes te
houden en niets naar haar te vernoe
men. Ondanks dit verzoek stond de
Israëlische pers het afgelopen week
einde vol met eerbetoon aan de over
ledene De Jeruzalem Post roemde de
wijze waarop zij ontwapenend door
het cynisme wist heen te breken. De
verwachting is dat vele buitenlandse
delegaties bij de begrafenis aanwezig
zullen zijn. Namens de Amerikaanse
president Jimmy Carter komen zijn
moeder en minister Cyrus Vance van
buitenlandse zaken.
Het Israëlische kabinet herdacht Golda Meir zaterdagavond tijdens haar wekelijkse beraad.
Verwacht wordt dat de twee grootste
partijen, de socialisten en de sociaal
democraten, zich zullen onthouden
bij de stemming over een communis
tische motie van afkeuring. Mota Pin
to heeft dan alleen de steun van de
centrum-democraten tegenover een
kleine meerderheid van communis
ten en links-radicalen. Om de rege
ring naar huis te sturen is echter een
absolute meerderheid noodzakelijk.
Na een langdurige formatieperiode
zijn vorige week de debatten over het
programma van de nieuwe regering
begonnen. Het kabinet-Mota Pinto is
een tweede poging van president Ea-
nes om tegen de zin van de socialisten
in het land een stabiele regering te
geven tot de nieuwe verkiezingen in
1980. De socialisten lijken nu bereid
het kabinet van partijloze ministers
te gedogen om op die manier ver
vroegde verkiezingen te voorkomen.
Sinds de overweldigende nederlaag
van de socialisten bij de tussentijdse
gemeenteraadsverkiezingen iin Evo-
ra probeert de socialistische partij
tijd te winnen om de gelederen te
reorganiseren en de verloren aanhang
terug te winnen.
Hetzelfde geldt voor de centrum-de
mocratische partij die tegen elke mo
tie van afkeuring zal stemmen. Maar
vanwege het rechtse karakter van dit
kabinet kunnen de socialisten zich
hooguit van stemming onthouden.
Aan de basis van de partij wordt druk
uitgeoefend om tegen te stemmen en
daarmee een laatste rest van geloof
waardigheid bij de linkse achterban
te bewaren.
Verkiezingskoorts
Verkiezingskoorts is ook de reden
waarom nu plotseling de sociaal-de
mocraten, Portugals tweede grootste
partij, hun taktiek willen herzien. Zij
hebben steeds aangedrongen op het
vervroegen van de verkiezingen. Zo
als in Evora bleek kan de PSD reke
nen op een spectaculaire vooruit
gang. waarmee zij de socialisten van
de parlementaire troon zouden sto
ten. Mota Pinto wil echter de regeer
periode tot 1980 volmaken. Nu het er
naar uitziet dat de socialisten zich
met deze toezegging laten paaien,
voelen de sociaal-democraten er weer
minder voor Mota Pinto hun volle
steun te geven.
De Portugese partijen met uitzon
dering van de communisten blij
ken nog steeds hun eigen Identiteit
niet gevonden te hebben. Binnen de
socialistische partij.verrijzen nieuwe
linker- en rechtervleugels, die strijd
voeren om de richting van de reorga
nisatie van de partij. De christen
democraten van het democratisch so
ciaal centrum (CDS) hebben dit
weekeinde op hun partijcongres de
vroegere coalitiepolitiek met de soci
alisten „definitief" afgezworen.
Ze zoeken het centrum nu weer aan
de rechterzijde van het politieke
spectrum. De koerswending bij de
sociaal-democraten duidt op nieuwe
moeilijkheden tussen de liberale
vleugel van de P8D en de meerder
heid rond de leider Sa Carneiro. De
inhoud van het regeringsprogramma
zelf ondergaat intussen alleen maar
vormveranderingen. De Portugezen
zullen de buikriem moeten blijven
aanhalen en de revolutionaire ver
worvenheden. de genationaliseerde
bedrijven, het arbeiders zelfbeheer,
de landbouw-coöperatieven, verlie
zen hun laatste privileges ten opzich
te van de private onderneming.
JOHANNESBURG - De regering
van Zuid-Afrika hoeft niet op te stap
pen als gevolg van het informatie-
schandaal. Aan het slot van een twee
daags debat over het onwettig ge
bruik van staatsgelden vroeg de op
positie in een motie het aftreden van
de regering. Deze weigerde de verant
woordelijkheid voor het schandaal op
zich te nemen, met het gevolg dat de
regerende Nationale Partij tegen de
motie stemde. De motie werd verwor
pen met 130 tegen 30 stemmen.
d
,ve een medewerker
v e AT Terwijl wij ons in Nederland bij tijd en wijle druk maken over
,aSr aag of een kind van dertien in een film of tv-produktie op mag
on n. is kinderarbeid in zeker de helft van de wereld nog een alledaags
iis ?en.
en
an ipport van de I.A.O. (Internationale
Cfcs Organisatie) schatte onlangs het
kinderen vanaf 6 Jaar, dat lichame-
aaj i geestelijk wordt bedreigd door het
tei dat zij (moeten) doen. op 52 miljoen.
Er veel en veel méér. vaak erg jonge
5Pj en leveren onder iets gunstiger om-
eU gheden hun aandeel in de keiharde
om het bestaan, met name in ontwik -
0 «landen.
:ht
anj en dan vermelden de kranten gespitst
A zijn op incidenten, een tragisch geval
ar inderarbeid. Dat geldt ook voor de
der in Marokko, die onlangs vol ver-
en ardiging een snoepgoedfabriek in
so' tok in het nieuws bracht, waar kinde-
)et anaf 8 jaar) in barbaarse omstandig
er i gedwongen waren te werken. Een
dei s van tien verloor er het leven bij. Dit
lar t de zaak daar. niet voor het eerst
ens. aan het rollen.
rCUJ
erontwaardiging over wat zich elders
Wereld afspeelt is niet erg overtuigend
;ld vie de situatie in Marokko zelf kent. Je
hier slechts in dorpen en steden rond
te lopen om te constateren dat kinderen
vrijwel overal worden ingeschakeld: In de
handel op straat en in de „souks". in thee-
en eethuisjes, in de gezinnen der wat beter
gesitueerden (waar tienduizenden jonge
meisjes als hulpje onafgebroken in de weer
zijn).
Ateliers
Maar bovendien in de talrijke grote en
kleinere ateliers van de textielindustrie. De
winst van menig kledingstuk of tapijt, is
ook in Nederland voordelig verhandeld,
wordt over de ruggen van Marokkaanse
kinderen opgestreken.
Een Engelse organisatie die zich al sinds het
midden der negentiende eeuw bezighoudt
met de bestrijding van kinderhandel, -mis
handeling en -uitbuiting, de Anti Slavery
Society, doet sinds 1975 in Marokko onder
zoek naar dit soort misstanden.
Haar eerste rapport uit 1975 dat aan de
regering in Rabat werd gepresenteerd,
vormde de neerslag van een onderzoek in
zes privé-ondernemingen, twee staatsbe
drijven en één staats-ambachtsschool. Hier
uit bleek dat kinderen vanaf vijf Jaar op
grote schaal te werk werden gesteld, soms
12 uur per dag, onder zeer ongunstige om
standigheden, (sombere benauwde ruimtes,
een waar schrikbewind enz.). De „school"
er zijn er tientallen zo in Marokko bleek
een verkapte fabriek te zijn waar de „leer
lingen" zonder beloning de staatskas spek
ten, zonder er zelf wijzer van te worden.
In haar antwoord hierop stelde de Marok
kaanse regering dat kinderen onder de
twaalf niet mogen werken, maar dat hier en
daar mogelijk de hand werd gelicht met dit
verbod. Op naleving der wet zou meer toe
zicht worden gehouden.
In 1977 besloot de Anti Slavery Society tot
een grootscheepser onderzoek, dit keer in
tweeënzestig privé- en zeventien staatsbe
drijven (weer voornamelijk in de textielin
dustrie). Veel fabrikanten weigerden hun
medewerking (Ook mij overkwam dat
vaak; de informatie strekt dan niet verder
dan tot wat je ziet aan horden bleke jonge
meisjes die de werkplaatsen verlaten; een
glimp van zo'n werkplaats, de broeihitte,
het tumultMaar door interviews, slink
se manoeuvres en een grote dosis volhar
ding wisten de onderzoekers toch een
scherp beeld te krijgen van wat er In Marok
ko gaande is.
Exporteur
De situatie bleek aanzienlijk verslechterd
vergeleken bij 1975. Dankzij de lage lonen
groeit de Marokkaanse textielindustrie ra
zendsnel. het land is nu al de belangrijkste
Noordafrikaanse exporteur naar Europa in
deze sector. De middelgrote stad Kenitra
bijvoorbeeld, acht Jaar geleden nog geheel
zonder textielfabriek, heeft er nu dertig, elk
met honderden werknemers (mannen, vrou
wen en kinderen).
Waar leerplicht ontbreekt, gaan anderhalf
miljoen meisjes. Jonger dan 15 Jaar. nooit
naar school. Zij zijn. behalve als goedkope
en gewillige arbeidskracht, óók erg „ge
schikt" omdat kleine, lenige vingertjes het
weef- en andere werk goed verrichten De
lonen, aldus het rapport, variëren van hele
maal niets voor wie het vak leert, tot rond
de ƒ2.50 per dag voor de wat ouderen.
Werkdagen van 12 tot 15 uur vormen geen
uitzondering. Betaald verlof is er niet bij.
Maar geklaagd wordt er niet want in de
krottenwijken van de grote en kleinere ste
den (fabrieken verrijzen meer en meer óók
op het platteland), is iedere cent bitterhard
nodig. Onder het personeel bevindt zich
menig ziek en ondervoed kind.
Beter af is slechts de „maalema" (maltres-
se), die toezicht houdt op een werkeenheid,
vaak ook de werving en betaling op zich
neemt, met alle mogelijkheden tot corrup
tie vandien.
Aanklacht
Het 71 pagina's tellend rapport bevat een
zware aanklacht tegen koning Hassan II en
de andere machtigen van Marokko. Rabat
heeft zich dit keer van elke commentaar
onthouden.
Bulten het onderzoek vielen de buitenland
se bedrijven, die grondstoffen, modellen en
machines Invoeren, om na goedkope ver
vaardiging van het produkt, dit weer uit te
voeren naar Europese markten. Al zijn uit
„humanitaire" overwegingen de werkom
standigheden in westerse bedrijven meestal
iets minder ongunstig, ook zij maken ge
bruik van jeugdig, goedkoop personeel. En
van de bemiddelingsdiensten der
„maalema"
In de vlakte van Oharb, rond Larache en
Casablanca, vindt in feite hetzelfde plaats
als in de Marokkaanse bedrijven, uitbuiting
van kinderen. Naarmate de economische
situatie (mede dankzij de Sahara-oorlog)
verslechtert, slaat ook het buitenlands ka
pitaal meer munt uit de misère der mensen
hier.
Als je Je afvraagt hoe zulke misstanden zich 1
zo snel kunnen ontwikkelen, stuit Je behal
ve op economische, ook op sociale factoren.
De Marokkaanse maatschappij drijft van
oudsher op landbouw en handel, en net als
bij ons in de tijd van vóór de industrialisatie
(en het hiermee groeiend onderwijs), is de
scheiding tussen Jong en oud weinig scherp
gemarkeerd.
Sociaal lijkt het zeker aanvaardbaar dat
kinderen in buurt- en familiebedrijfjes, wor
den ingeschakeld. Waar je dit waarneemt
(een kind dat Je thee brengt, Je een broek
verkoopt, thuis op de kleintjes past, metz'n
ouders de oogst binnenhaalt, enz heeft het
zelfs iets aantrekkelijks; zeker als Je Je
realiseert dat hier scholing en vorming (con
tact met volwassenen) aan verbonden is; en
dat ons schoolonderwijs ook een. nJet
steeds zó plezierige, vorm van tewerkstel
ling is
Maar en ook dit kennen wij uit onze eigen
geschiedenis waar de industrialisatie op
gang komt en de sociale tegeastelllngen
groeien, wordt kinderarbeid in de fabrieken
en huizen der rijken een gruwel die niet
krachtig genoeg bestreden kan worden.
