Leiden al vroeg in het verzet
Zwendel in medische verklaringen
Tekening van een lezer
Acties dreigen bij
Billiton en Shell
s:
Dat is al zo sinds1572.
«■fsï Spa mineraalwater:
8 iiurzuiveren kalonevnj.
natuurkalender als 'n dagboek
er
•)UW
Commentaar
e democratie
Mr. P. J. Idenburg schreef geschiedenis van universiteit
Emma verbaasd
over promotie
prinses Juliana
■Cs:
wormbroodje
miller
kladpapier
vergeefs
I 17 NOVEMBER 1978
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
in
hij
ipon<
>p ziji
ij mo
gsttë
e.
eede
jn de:
ld. dAi
na de
putf1
ier
het
ze<
len
delen
r met ki
;ymf<
ree
eid over de ontwikkeling
•mocratie in West-Duits-
tscoi tot voor kort één van de
ebot igbare politieke artikelen
bev and. De Duitsers waren
bertfemaal op de verkeerde
luidde de conclusie van
imbere beschouwing. Die
ierd veelal bewezen met
over de wijze waarop de
overheid van linkse
'Pfeën verdachte personen
ibtenaren-apparaat weer-
praktijk die kernachtig
ngeduid met de beladen
:rufsverbote".
irom al is het aardig hier
ie staan bij het besluit dat
luitse liberale partij (de
die Berufsverbote heeft
Het besluit zelf, zoals
lige touwtrekkerij tussen
n „rechts" door het par-
werd vastgesteld, is geen
t grote vreugde. Het
;er geen einde aan alle
den die mensen met ra-
iek op de samenleving in
itsland kunnen ondervin-
et zoeken naar werk.
ipgevens is het dat de
liberalen de kwestie
erufsverbote in alle open
een kritische bespreking
jnderworpen. Lange tijd
er op dat men zich er
uk over maakte, behalve
Duitsland. Juist dat ge-
Duitse verontrusting
el argwaan in het buiten-
voedsel aan de op
at de Duitse samenleving
een fundamenteel gebrek
ocratische gezindheid, of
inste aan een onderont-
voel voor democratie.
Het is niet moeilijk deze opvatting
met meer of minder uitvoerige his
torische beschouwingen te onder
bouwen. Laten we ons hier tot de
jongste geschiedenis beperken. De
bondsrepubliek Duitsland is gebo
ren uit de puinhopen van het Der
de Rijk. Om zich zo goed mogelijk
te onderscheiden van dat Derde
Rijk en zich te beschermen tegen
de nog rondwarende spoken uit die
tijd heeft de jonge republiek zich
zelf een pracht van een grondwet
gegeven.
Als beschermer van de burgerlijke
rechten en vrijheden is de West-
duitse constitutie binnen de familie
van de westerse democratieën ono
vertroffen. Maar de gezindheid die
hoort bij het dragen van zo'n parel
kan een heel volk niet bij decreet
worden opgelegd. Daarom was het
zo verontrustend te zien hoe ver
stard de Westduitse samenleving
reageerde op het verschijnsel ter
rorisme en hoe gemakkelijk de op
zichzelf begrijpelijke maatregelen
om het ambtenaren-apparaat zui
ver te houden ontaardden in een
praktijk waarbij iedereen die zich
echt links noemde zo ongeveer als
staatsgevaarlijk element werd be
handeld.
houden de Duitsers dan inderdaad
niet deugen voor de democratie en
zonder er zelf erg in te hebben zo
weer afglijden naar de dictatuur
van de bruinhemden? We kunnen
gerust zijn.
West-Duitsland hoeft als een de
mocratische natie nog lang niet te
worden afgeschreven. Zowel bin
nen de socialistische als de liberale
partij kan hardop kritiek worden
uitgeoefend op de „Berufsverbo
te". En met vrucht.
ADVERTENTIE
a mineraalwater is zo zuiver, dat u er net
zoveel van kunt drinken als u wilt. Ook als
u een natriumarm dieet heeft: er is geen
enkel ander mineraalwater,dat zo weinig
zout bevat. En u hoeft er niet voor naar de
bron: de winkel-om-de- hoek heeft het, net
als natuurlijk alle cafe's en restaurants. Maar
vraag wel nadrukkelijk om Spa Rood
(mét koolzuur) of Spa R eine (zonder kool
zuur), want Spa maakt niemand na.
Van onze onderwljsredactie
LEIDEN Het verzet van de Leidse universiteiten tegenover
de Duitse bezetters is een logisch gevolg geweest op de reeds
vóór de oorlog ingenomen houding tegenover het opkomend
nationaal-socialisme. Tussen 1930 en 1940 hebben docenten
en studenten bij verschillende gelegenheden principieel stel
ling genomen tegenover het fascisme. Daardoor is verklaar
baar dat het verzet van de Leidse universiteit zoveel duidelij
ker was dan aan veel andere instellingen.
len r. 1 1
Het is de verdienste van mr. P. J.
Idenburg, dat hij dit verband heeft
gelegd in zijn boek „De Leidse univer
siteit 1928-1946, Vernieuwing en Ver
zet". Mr. Idenburg is in de genoemde
periode secretaris geweest van het
college van curatoren. Zijn boek is
verschenen bij de Universitaire Pers
Leiden (Prijs 65).
Het boek van mr. Idenburg heeft een
lange voorgeschiedenis. Vlak na de
bevrijding heeft de senaat van de
universiteit de echtgenote van de
schrijver, mevrouw O. C. D. Iden-
burg-
Siegenbeek van Heulekom, reeds ver
zocht de documenten betreffende het
verzet te bundelen. Maar toen me
vrouw Idenburg deze taak had vol
bracht, werd besloten de publikatie
niet te laten doorgaan.
Op voorstel van rector prof. mr. J. C.
van Oven werd de openbaarmaking
van de toen bekende gegevens 25 jaar
uitgesteld om bepaalde personen die
er ongunstig af zouden komen te spa
ren. Mr. Idenburg heeft er nu voor
gezorgd dat we toch kunnen beschik
ken over een geschiedschrijving van
de Leidse universiteit in de periode
van 1928 tot 1946. Zijn verslag is
uitvoeriger dan dat van zijn echtge
note vlak na de oorlog had kunnen
zijn.
Als secretaris van' het college van
curatoren, tot 1970 het hoogste be
stuursorgaan van de universiteit,
heeft mr. Idenburg vele belangrijke
gebeurtenissen van nabij mee ge
maakt. Hoewel het verzet in de oorlog
de hoofdmoot vormt van zijn boek,
geeft hij ook tal van andere feiten die
bij elkaar een aardig beeld geven van
het universitaire onderwijs in die tijd.
Zo is het in een tijd van bezuiniging
op universitair onderwijs best inte
ressant nog eens na te lezen, dat in de
jaren dertig begrotingen met tien
procent werden besnoeid, collegegel
den werden verdubbeld en een com
missie moest worden ingesteld ter
beteugeling van de „overbevolking
van het hoger onderwijs".
Juden
Een van de belangrijkste gebeurte
nissen uit de voorgeschiedenis van
het verzet is de Frans-Duits-Neder
landse conferentie over de verhou
ding tussen student en staat. De ge
heel uit nationaal-socialisten be
staande Duitse delegatie werd geleid
door dr. J. von Leers, die het boekje
„Forderung der Stunde: Juden
„raus" geschreven had.
Als de rector van de universiteit, prof.
dr. J. Huizinga, daarvan hoort, ont
biedt hij Von Leer bij zich en vraagt
hij hem de conferentie te verlaten. De
Duitsers nemen wraak door de histo
rische geschriften van Huizinga in
Duitsland te weren en hem zijn lid
maatschap van wetenschappelijke
verenigingen te ontnemen. Tijdens
de bezetting van ons land is Huizinga
een van de eersten die gegijzeld
wordt.
In 1934 worden in Leiden twee comi-
té's opgericht die van belang zijn
voor het latere verzet. Het „Comité
van Professoren en Studenten" roept
wetenschapsmensen op zich niet in
dienst te stellen van de voorbereidin
gen tot oorlog. Die opwekking geldt
zowel technici die bommenwerpers
en kanonnen maken en biologen die
met snode bedoelingen bacteriën
kweken, maar ook leraren, predikan
ten en journalisten die de oorlog ver
heerlijken. Van nog meer betekenis is
het anti-fascistisch studentencomité,
waaraan o.a. Menno ter Braak heeft
meegewerkt.
NSB
Niet iedereen was overigens even be
druk van hun echtgenote zagen zij
daarvan af. Een protestactie van de
studenten leverde 1700 handtekenin
gen op.
Het gevolg van de arieurverklaring
was dat Joods personeel van de uni
versiteit kon worden verwijderd. Het
eerst waren de hoogleraren aan de
beurt. Op het eerste college-uur dat
de van zijn functie ontheven prof.
Meijers had moeten geven nam prof
dr R. P. Cleveringa, decaan van de
juridische faculteit, zijn plaats in en
hield een felle reden tegen de discri
minatie van Joodse collega's en tegen
de smaad die universiteit en volk
werd aangedaan. Cleveringa werd
spoedig daarna gevangen genomen
en ontslagen.
Staking
Prof. mr. R. P. Cleveringa
ducht voor de gevaren van het natio
naal-socialisme. Zo had prof. dr. F.
Muller die in 1939 rector werd duide
lijke sympathie voor de NSB. Toen
hij in september 1940 het rectoraat
overdroeg aan zijn opvolger riep hij
op tot tucht en orde en tot gehoor
zaamheid aan de bezetter. Zijn rede
vol Duitse citaten werd door zijn col
lega's zonder applaus aangehoord.
De ariërverklaring die onderscheid
maakte tussen Joden en niet-Joden
werd in oktober 1941 onder protest
getekend. Mr. Idenburg vermeldt dat
een aantal hoogleraren aanvankelijk
van plan was te weigeren, maar onder
In dezelfde maand, november 1940,
vond in Leiden een nagenoeg algeme
ne studentenstaking plaats. Een dag
later, op 27 november, antwoordde de
bezetter met de sluiting van de uni
versiteit.
Deze acties in het eerste schooljaar
zijn van beslissende betekenis ge
weest voor de verdere lotgevallen van
de universiteit. Toen steeds meer
maatregelen werden genomen tegen
Joodse studenten en personeelsleden
en de Duitsers zich steeds meer gin
gen bemoeien met de inhoud van het
universitaire onderwijs, deed een
aantal hoogleraren op 28 april 1942
een oproep om op principiële redenen
ontslag te nemen. Achtenvijftig van
de drieënnegentig academische do
centen gaven aan die oproep gevolg.
Ook mr. Idenburg nam ontslag als
secretaris. Daarmee was de Leidse
universiteit compleet lam gelegd. De
periode van 1942 tot 1945 is voor de
Leidse universiteit niet de minst eer
volle geweest.
„Heeft mijn kleindochter nu
werkelijk zo hard gestudeerd,
dat zij een eredoctoraat ver
dient? U weet evengoed als ik
hoezeer men geneigd is te
overdrijven, wanneer het ko
ninklijk huis in het geding is."
Deze uitspraak tekende mr P.
J. Idenburg, destijds secreta
ris van het college van curato
ren van de Leidse universiteit,
op uit de mond van koningin
moeder Emma op 31 januari
1930, de dag waarop prinses
Juliana promoveerde tot ere
doctor in de letteren en wijs
begeerte. Mr Idenburg ver
meldt dit in zijn gisteren ver
schenen boek over de geschie
denis van de Leidse universi
teit van 1928 tot 1946.
Er was nogal wat kritiek op
het besluit om prinses Juliana
een eredoctoraat te verlenen.
Rector W. J. M. van Eysinga
motiveerde het besluit echter
door erop te wijzen, dat prin
ses Juliana geen academische
examens kon afleggen, omdat
zij het vereiste diploma van de
middelbare school niet bezat.
Om haar studie in Leiden toch
een waardige afsluiting te ge
ven, had de faculteit der lette
ren toen maar besloten haar
een eredoctoraat toe te ken
nen. Prof. dr J. Huizinga trad
op als haar promotor.
Van een onzer verslaggevers
ROTTERDAM Volgens de directeuren van het Bergwegziekenhuis en het Zuiderziekenhuis
in Rotterdam is er sprake van een voortdurende zwendel in medische verklaringen, die in het
buitenland te koop worden aangeboden aan in Nederland werkende buitenlandse werkne
mers.
buitenland. De zaak kwam onlangs
aan het licht toen twee Nederlandse
verpleegsters op vakantie in Spanje
vlak voor het vertrek op het vliegveld
werden aangesproken door een onbe
kende met de vraag of zij soms een
medische verklaring wilden kopen,
waarop stond dat de dames langdurig
ziek waren geweest.
Met die verklaring kan de werknemer
veel langer in zijn vaderland blijven
dan zijn vakantie duurt en de Neder
landse werkgever moet hem, na een
afwezigheid van soms wel vijf maan
den, weer in dienst nemen en doorbe
talen.
Met name op Spaanse vliegvelden
leuren zich arts noemende lieden met
verklaringen waarop de „patiënt" zelf ZiektCVerZUlIIl
kan invullen hoe lang men ziek is
geweest tijdens de vakantie in het In de beide Rotterdamse ziekenhui
zen kampt men al geruime tijd met
een onrustbarend hoog ziektever
zuim in de huishoudelijke dienst: in
het Bergwegziekenhuis is het percen
tage 18,5 percent, het Zuiderzieken
huis komt op 21,4 procent. Op deze
afdelingen werken veel buitenlandse
werknemers. Volgens directeur Kar-
baat van het Zuiderziekenhuis spa
ren sommige buitenlandse werkne
mers hun vakantie op. „Een aantal
van hen zien we na vertrek pas na
drie tot vijf maanden terug. Zij heb
ben steevast een verklaring op zak
waaruit blijkt dat men ziek is gewor
den en derhalve niet naar Nederland
kon terugkeren", aldus de heer
Karbaat.
Volgens de directeur van de Rotter
damse OG en GD, die bevestigd dat
er sprake is van een zwendel, is die
medische verklaring zo goed opge
steld dat er geen speld tussen te krij
gen is. De controle wordt daardoor
uiterst moeilijk. De ziekenhuizen
kunnen niets anders doen dan de
man of vrouw weer in dienst nemen
en normaal door te betalen. Hoeveel
geld hiermee is gemoeid, kon men
gisteren nog niet zeggen.
ARNHEM Het personeel van de Hollandse Metallurgische
Industrie Billiton (HMIB) in Arnhem heeft gisteravond met
algemene stemmen de industriebonden toestemming gegeven
acties tegen Billiton en Shell (de eigenaar van Billiton) voor te-
bereiden. In de bedrijfskantine, waar het personeel in groten
getale was opgekomen, was een geladen stemming.
Tekeningen, bij voorkeur in liggend for
maat, sturen aan Trouw, jury politieke
prent, postbus 859, 1000 AW Amster
dam. Naam en adres aan de achterzijde
vermelden. Voor geplaatste prenten is er
een boékenbon.
De industriebonden gaan niet ak
koord met een ontslag van 143 van de
ongeveer 320 werknemers bij HMIB.
De bonden staan op het standpunt
dat Shell de werkgelegenheid volle
dig moet behouden. Het behoud van
die arbeidsplaatsen kost Shell, naar
schatting van de bonden, vijf miljoen
gulden, „of wel 0.1 procent van de
totale winst van Shell vorig jaar.
Billiton, acht jaar geleden overgeno
men door Shell, kondigde ruim twee
maanden geleden aan de HMIB in
Arnhem drastisch te willen moderni
seren. Die modernisering komt neer
op sluiting van het verouderde en
verliesgevende vanadium-bedrijf (70
arbeidsplaatsen) en een reorganisatie
van de overige drie bedrijfsonderde
len, te weten het tin-wolfram, het
alliage/lood en het metaalzoutenbe-
drijf. HMIB nieuwe opzet biedt
slechts werkgelegenheid voor 177
mensen, aldus Billiton.
Het bedrijf deelde gisteren mee in de
eerste week van december onder het
personeel bekend te zullen maken
wie kan blijven en wie uiteindelijk
moet verdwijnen. Ontslagen zullen
evenwel niet vóór 1 januari 1980 val
len, hoewel het vanadium-bedrijf al
rond 1 januari aanstaande sluit, al
dus Billiton.
ZOUTKOCPE.LS
Cgron)
VAN AAROtNNE
BCtlAïRTJ VAN BLOKLAND
Wat gebeurt er in januari? De
sneeuwklokjes komen de grond
uit, de toverhazelaar bloeit, de
kamperfoelie krijgt al groene
blaadjes. In april zie je de dikke
hommels, de eerste paardebloem,
madeliefjes, bieslook, en in mei
mag je radijsjes, aardig wat bla
deren aan de bomen, lelietjes en
vergeetmijnietjes verwachten.
Dat weten we dank zij een nieuw
soort kalender, een almanak ei
genlijk, die door Ter in Zutphen
is uitgegeven. Het denkwerk, te
kenwerk en de samenstelling
staan op naam van Annebet
Stam uit Warnsveld, die onge
twijfeld een huis met een tuin
bewoont. Ze moet de loop van de
natuur van dag tot dag hebben
gevolgd en alles wat haar in die
tuin opviel, hebben opgeschre
ven. Zo kwam de kalender „Elk
jaar weer" tot stand.
Haar „tuinkalender" is zo'n bee
tje het eigen dagboek van Anne
bet geworden, met in een bomba-
riestijl, maar helemaal in haar
eigen woorden (en vermoedelijk
ook haar handschrift) geschre
ven. Net als een gewone kalender
hebben alle maanden hun eigen
blad. en bij elke dag staat een
aantekening over een bloem, een
boom. een vrucht, een vogel, een
insekt of wat daarmee te maken
heeft. Zo komen alle 365 dagen
aan de beurt, en elke dag kun je
op deze kalender aflezen wat er in
de natuur nu weer te beleven
valt.
Bij 17 november vandaag dus
heeft Annebet Stam dit geno
teerd: „het weer: vallende takken
en vliegende bladeren", wat dus
uitstekend klopt. Op 22 novem
ber vindt ze „tussen de blaadjes
van de tuincyclamen eindelijk
een bloempje", en op de 24ste
ontdekt ze „langs de weg nog
groenige grashalmen". Op 1 de
cember: „winterjasmijn bloeit
volop", op 4 december herinnert
ze nóg even aan „wortel en hooi
voor de schimmel". Op 19 decem
ber: „in de kelder overwintert een
padje" en op 30 december vindt
ze een „verkleumd lieveheers
beestje en verkleumde made
liefjes".
Alle kalenderbladen zijn, voorzo
ver er ruimte over is, volgetekend
met alles waar haar oog in zo'n
maand op gevallen is: een kaars,
een wortel, een geranium, hulst,
sparappels, jasmijn en nog veel
meer bijvoorbeeld in december,
alles in leuke kleuren. De kalen
der kost maar zeven gulden in de
winkel en voor dat bedragje kun
je jaren plezier hebben. Want de
naam zegt het al: elk jaar weer.
Zoals de natuur zich steeds her
haalt, zo blijft deze kalender zich
jaar op jaar herhalen.
Waar het praatje vandaan komt
weet niemand, maar de geruch
ten, dat de broodjeszaken van
McDonalds in de Amerikaanse
stad Atlanta wormenvlees in hun
broodjes verwerken, heeft het be
drijf intussen kapitalen gekost.
Aanvankelijk lachten ze er om,
maar toen er bijna geen broodje
meer verkocht werd. verging het
lachen de topmensen van het be
drijf al gauw. De liefhebbers van
het broodje-speciaal geloven
zelfs de levensgrote plakkaten in
de winkels en de advertenties
niet meer, waarop zwart op wit
staat dat het beleg uit honderd
procent rundvlees bestaat. Ook
in andere grote steden begint de
verkoop van de „broodjes worm"
terug te lopen en het concern ziet
zich nu genoodzaakt een pers
conferentie te beleggen waar de
geruchten in het openbaar weer
legd zullen worden. Maar het is
maar de vraag of de daar aanwe
zige krantevertegenwoordigers
bereid zijn zelf hun tanden in zo'n
verdacht broodje te zetten.
De oudste inwoner van de Sow-
jet-Unie is overleden. Hij heette
Medzjid Agayew, is 143 jaar ge
worden en was meer dan alleen
maar de oudste. Hij stond ook te
boek als de oudste schaapherder
en de oudste politicus van de
hele Sowjet-Unie. Honderdtwin
tig jaar bleef hij schapen hoe
den, om deze dagtaak op hoge
leeftijd nog te verwisselen voor
die van politicus. Agayew was
de 130 al ruimschoots gepas
seerd, toen hij benoemd werd in
het bestuur van zijn streek als
afgevaardigde van vier bergdor
pen. Tot drie jaar geleden liep
hij elke dag nog tien kilometer
naar een collectieve boerderij,
waar hij een oogje hield op de
landerijen. En natuurlijk trad
hij op als het hoofd van zijn
familie, die nog uit 151 personen
bestond. Medzjid Agayew over
leed in Tikyaband, een bergdorp
in de staat Azerbeidzjan die er
bekend om staat dat de mensen
er zo oud worden. Het persbu-
Op de foto: Medzjid Agayew, zo
als hij zich vorig jaar nog liet
portretteren.
reau Tass dat het nieuws over
Agayews dood verspreidde, ver
meldde de doodsoorzaak niet,
maar het zou ons niets verbazen
als de man gewoon van ouder
dom is gestorven.
De Britse spoorwegen zijn begon
nen de tien Londense stations te
voorzien van grote, blanco pos
ters en viltpennen. waarmee de
kladderaars die hun namen en
andere kreten op muren en alles
wat maar beschrijfbaar is plegen
te zetten, vrij en ongestoord hun
gang mogen gaan De spoorwe
gen hopen „de schrijvers" zoveel
kladpapier in handen gegeven te
hebben, dat die de veelvuldig
mishandelde muren op de stati
ons voortaan ongemoeid zullen
laten.
Bewezen is het nooit, maar tot nu
toe wordt algemeen aangenomen
dat het vliegtuig waarmee de
Amerikaanse orkestleider Glenn
Miller in de nacht van 19 op 20
december 1944 neerstortte, in
Het Kanaal is verdwenen. Millers
vliegtuig zette die dag koers naar
Parijs; het steeg op van het vlieg
veld Twinwoods in Midden-Enge-
land en verdween in dichte mist
zonder dat iemand nog een
levensteken opving. Daarom kan
het net zo goed het vliegtuigje
zijn geweest dat in de dichte bos
sen in de Chllternsheuvels, ten
noorden van Londen, in dezelfde
nacht is neergestort, zeggen nu
de mensen van de historische
vereniging in die streek. Dat daar
een klein vliegtuig moet zijn
neergestort waar verder nooit
naar gezocht is hebben de le
den van de „Chilterns historical
preservation society" uit de ar
chieven van de Royal Air Force.
Ook zij kunnen niets bewijzen,
maar ze gaan het komende jaar
wel. samen met leden van de
Glenn Miller-vereniging en met
behulp van metaaldetectors, de
hele streek afzoeken naar over
blijfselen van dat vliegtuigje.
ders nog van vroeger kennen.
Omdat hij toch met een delegatie
op bezoek was in de Sowjet-Unie
besloot hij naar het stadje Slo-
nlm te gaan, waar vandaan zijn
ouders in 1908 naar Amerika
geëmigreerd zijn. Hij hoopte er
mensen te vinden die hem iets
konden vertellen over de tijd dat
zijn ouders er nog woonden, maar
hoewel hij links en rechts infor
meerde vond hij er niet één. Dat
komt, aldus het persbureau Tass.
doordat de Nazi's de stad com
pleet verwoest hebben; de huizen
die er nu staan zijn allemaal na
de Tweede Wereldoorlog ge
bouwd. De nazi's maakten een
ghetto van 81onim en brachten er
Joden uit de wijde omtrek heen.
Een handjevol mensen heeft de
oorlog maar overleefd. Alleen al
van de ongeveer tienduizend Jo
den die vóór de oorlog in Slonim
leefden, zijn er maar tweehon
derdvijftig over. Tussen de nieu
we bebouwing staat nu een mo
nument ter nagedachtenis aan de
slachtoffers.
Lie Amerikaanse senator Abra
ham Ribicoff heeft vergeefs ge
kocht naar mensen die ziin ou
