n
riefwisseling Berghuis en Aantjes
Jong was voorbarig
ver Nederlanderschap'
Berghuis
NMB-girosparen.
Van huis uit gemakkelijk.
V.
'Onderzoek kan ik
me niet herinneren'
"""^f Berghuis Antwoord Aantjes
Notitie
Agt in antwoord op Kamervragen:
leer
(kei
Drs. C. Rümke over reis naar Keulen:
Brinkhorst en Van
Mierlo niet in
Europees parlement
De NMB denkt met u mee.
;DAG 15 NOVEMBER 1978
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
9
dt aanf,
het nl
tens (I
i over
ecten.
ondei
lien d
rd v«
en onzer verslaggevers
HAAG Hierbij drukken wij de letterlijke tekst af
in brief van de toenmalige AR-voorzitter dr W. P.
is aan de toenmalige waarnemende voorzitter van de
'peede-Kamerfractie, mr. W. Aantjes, plus het ant-
dat Aantjes aan Berghuis schreef. In de brief van
uis hebben wij alleen omwille van de duidelijkheid
afkortingen volledig afgedrukt.
ft brief aan Aantjes 7-6-67.
im.
of tien geleden heb ik je
sch gevraagd mij schriftelijk
Plï^urig op te geven hoe jouw
IJ. Jl I in de oorlogsjaren eruit ziet.
een kwestie van wantrouwen
- gemene zwaarwichtige mede-
■I^S i die jij mij het vorig jaar
n.a.v. de kandidaatsstelling
f van een A'damse advocaat
vangen, hebt gedaan, maar
ChtS^k er sindsdien een en ander-
ledeifer ben benaderd. Juist nu je
a wnd (waarnemend, red.) frac-
itterschap in de komende
aar n steeds vaker in de publici-
art treden, is het n.m.m. <naar
ening. red.) nodig dat ik pre-
jet wat er aan de hand is ge-
anti-jlou welgezinde politieke vrien-
parit een £n ander van de rond-
verhalen wisten, zijn dat met
is. Die verhalen betreffen
rnrech even te concretiseren
iet coi t lid van de NSB bent geweest
in tfee advoc.) hetgeen je t.o. mij
niet ebt ontkend;
in Assen een functie bij een
organisatie hebt vervuld
je geregeld de Hitler-groet
mr. I
lid van de Germaanse SS
Andei weest
nam< e „met een geweer op je rug"
Kron|iopen
na de oorlog een tijdje gevan-
itle. nfl senomen.
vail het nu erg cru op een rijtje
d o zijn de verhalen. Maar juist
aldum vind ik het nodig van jezelf te
wel hoe de vork in de steel zit.
mverlet de gevoelens t.a.v. je-
t is, ^met vriendelijke groet
V Wiert".
hetn
Antwoord van mr. W. Aantjes d.d. 12
juni 1967.
„Beste Wiert,
Je brief van 7 juni kreeg ik pas giste
ren in handen bij het doornemen van
de post, die zich had opgehoopt gedu
rende mijn verblijf donderdag tot za
terdag in Duitsland met de Commis
sie Volkshuisvesting.
Ik heb je een schriftelijke uiteenzet
ting beloofd en die krijg je ook. Op je
telefonische vraag antwoordde ik je
echter al, dat ik door de plotselinge
ziekte van Barend ineenszoveel
(werk èn spanning der verantwoorde
lijkheid) erbij heb gekregen, dat ik er
even tijd voor nodig had, wilde het
werk er niet onder lijden. Ik dacht dat
dat kon. omdat je laatste telefoontje
niet plaats had naar aanleiding van
een acute gebeurtenis.
Nu jij echter blijkbaar een snellere
reactie had verwacht, wil ik je in ieder
geval in het kort reeds concreet ant
woorden naar aanleiding van de zes
punten, waarin je de „verhalen" hebt
samengevat.
1. Er is geen sprake van, dat ik lid zou
zijn geweest van de NSB of enige
andere nationaal-soclalistische orga
nisatie.
2. Het laatste half jaar van de oorlog
heb ik in Assen gevangen gezeten (in
de „strafkolonne" in Port-Natal),
waar ik tankvallen heb moeten gra
ven en later ook administratief werk
heb gedaan.
3. De Hitler-groet heb ik nooit ge
bracht. of het zou eens uit jongens-
bravour of spottend de „zwei-Liter"-
groet geweest moeten zijn. waarmee
4
-j.
LU.\nr^y. <LJUU J/ v
-UU
Dr. W. P. Berghuis
Een deel van de brief die dr. Berghuis op 7 juni 1967 aan
mr. W. Aantjes schreef.
anti-nazi Duitsers onder elkaar ook
de spot dreven.
4. In de oorlog in Duitsland verblij
vende als gévolg van de „arbeidsin
zet" heb ik geprobeerd mij daaraan te
onttrekken door in te gaan op een
werving voor „politiediensten" in Ne
derland om op die manier in Neder
land te komen en te kunnen onder
duiken. Naar Nederland overge
bracht werd ik in een militair oplei
dingskamp gebracht om in het kader
van een militaire training te worden
„afgericht". Vanaf dat moment werd
mij duidelijk dat ik een veel te groot
risico had genomen, en dat ik in een
val terecht zou komen, waaruit geen
ontsnappen meer mogelijk was. Van
af dat ogenblik heb ik alles gewei
gerd. Na enige weken dreigen en pes
ten werd ik overeenkomstig een
's avonds tevoren gedane aankondi
ging op een morgen vroeg opgehaald
om gefusilleerd te worden. Ik vermeld
het alleen maar voor de volledigheid,
want het was allemaal een gevolg van
mijn eigen stommiteit. Maar geen
mens zal ooit kunnen begrijpen, wat
er in me omging toen na een laatste
„warme" ontvangst bij de SD in As
sen de mars in het bos niet eindig
de met de kogel maar met Port-Natal.
5. Het is onzin, dat ik een geweer zou
hebben gedragen. Moet ik zulke aan
tijgingen werkelijk ontkennen?
6. Na de oorlog gevangen gezeten?
Geen moment. Toen er „tegenstrijdi
ge geruchten" waren, heb ik in alle
vrijheid een kort gesprek gehad met
de P.O.D. (Politieke Opsporings
dienst, red.). Daarop is een onderzoek
gevolgd, dat niets werkelijk belas-
tends voor me heeft opgeleverd en in
ieder geval mijn goede gezindheid
buiten alle twijfel heeft gesteld.
Voorts is mijn „verleden" onderzocht,
omdat ik in verband met mijn voor
genomen studie ontslag bij P.T.T
nodig had. De „zuiveringsprocediire"
leverde geen enkel bezwaar op om
mij op verzoek eervol ontslag te verle
nen. Voor de toelating tot de universi
teit was opnieuw de gebruikelijke zui
vering nodig. In 1947 werd een univer
sitaire delegatie onder leiding van
prof. dr. C. D. J. Brandt samengesteld
om contact met de universiteit van
Keulen op te nemen en aan de „her
opvoeding" daar deel te nemen. Van
ieder delegatielid werd uiteraard
zorgvuldig zijn oorlogsverleden nage
gaan. In die delegatie werd ik met de
zoon van prof. Rümke opgenomen
voor de „evangelische" vertegen
woordiging.
Ik heb nu maar kort puntsgewijs ge
antwoord, al had ik het voor een goed
begrip liever meer beschrijvend ge
daan. Desgewenst blijf ik bereid alles
uitvoeriger en met achtergronden en
entourage en al te beschrijven.
Het zou onzin zijn te beweren, dat het
weer opduiken, zich herhalen en ken
nelijk ook zich uitbreiden van oude
geruchten langzamerhand toch niet
aan me gaat knauwen. Ontwijfelbare
namen van mensen, die mij hebben
gevolgd en door en door kenden (dr.
Karsemeyer. mr. Van Dam, Schakel).
herhaalde onderzoeken die mijn ge
zindheid buiten twijfel stelden (al be
twist ik de blunders niet door maar
individualistisch aan te modderen),
tien jaar lang in een publieke functie
politiek aan de weg getimmerd heb
ben (en ik heb de publiciteit niet
gezocht, maar echt ook niet ge
schuwd). dat alles kan blijkbaar niet
verhinderen, dat op ieder moment de
geruchten eenvoudig maar weer als
feiten worden geponeerd en tzo gaat
dat nu eenmaal) door voortplanting
een omvang krijgen die absurd is en
in geen enkele verhouding staat tot
de oorspronkelijke „aanknopings
punten"
Niettemin: mijn werk in de politiek
doe ik met overtuiging en met liefde
voor onze partij. Als jij en Barend en
Joop Bakker (die ik wel een afschrift
van deze brief wil geven i zouden me
nen, dat de partij er beter mee ge
diend zou zijn. indien ik mij uit de
actieve politiek terugtrek, dan hoop
ik dat jullie niet zullen aarzelen dat
ronduit te zeggen. Als jullie vertrou
wen. dat ik de zaak van de christelij
ke politiek van harte ben toegewijd,
dan moeten jullie ook vertrouwen,
dat ik alleen maar een eerlijke me
ning op prijs kan stellen.
Dat onder al de verhalen je hartelijke
gevoelens jegens mij niet hebben ge
leden, daaraan heb ik geen moment
getwijfeld. Maar ik vond het toch fijn
dat je het nog eens uitdrukkelijk zei
Met hartelijke groeten, je Wlm
Na ontvangst van Aantjes" antwoord
noteert Berghuis op het laatste kant
je van Aantjes' brief
„d.d. 25-6-67 geantw
Hartelijk dank.
Voor mij daarmee kous af
Hij blijft in z'n politieke functie
kwetsbaar.
M.i. (mijns inziens, red.) nu maar op
z'n beloop laten. Afschrift zenden aan
Barend (Biesheuvel, red.) en Joop
(Bakker, toenmalige AR-minister van
verkeer en waterstaat, red.). Maar
ook aan Jan Sm. (Smallenbroek. red
en S. Br Slot (Sieuwert Bruins Slot.
red.)."
en be
orden
7) vin)
ïgen 1
Jat oiflnze parlementsredactie
oJjJÏHAAG De regering vindt dat dr. L. de Jong voorbarig twijfel heeft uitgesproken over
cmfederlanderschap van Aantjes. Op grond van de huidige gegevens meent de regering dat
werdgeconcludeerd kan worden dat Aantjes zich feitelijk in vreemde krijgsdienst heeft
'en.
AMSTERDAM „Of van ie
der delegatielid het oorlogs
verleden werd nagegaan, kan
ik me niet meer herinneren.
Het is mogelijk, maar ik weet
het niet meer." Dit zei giste
ren desgevraagd drs. C. Rüm
ke, lector in de kinderpsychia
trie aan de Rijksuniversiteit
in Groningen. Hij is de zoon
van de inmiddels overleden
psychiater prof. dr. H. C.
Rümke, op wie mr. W. Aantjes
doelt in dat gedeelte van zijn
verklaring dat betrekking
heeft op zijn na-oorlogse reis
naar Keulen.
minis
Icenbe ig geen nadere gegevens ter be-
lenkt ing zijn gekomen, bestaat dan
leugéen grond voor het oordeel dat
kelen er Aantjes zijn Nedelander-
lievai heeft verloren." schrijft pre-
zo ran Agt in antwoord op de vele
twee rvragen over de zaak-Aantjes.
<je Jong opperde op grond van
onfes melding bij de Waffen SS de
ijkheid „dat Nederland twintig
mge en Kamerlid en zelfs voor een'
"**8 1 in fractieleider heeft gehad die
Na2fijk met eens Nederlander was".
iden,'r
gering wijst op eerste uitspra-
1 dit soort zaken. Uitgangspunt
wetstekst dat iemand het Neder-
schap verliest als die zich zon
pe koninklijk verlof in vreemde
Jof staatsdienst begeeft. De re-
n da wijst erop dat Aantjes' toëtre-
is ot de Germaanse SS in ieder
geen gevolgen zou hebben om
it een politieke organisatie was
dus van krijgsdienst geen spra-
Rümke (53) herinnert zich wel met
onder anderen Aantjes deel te heb
ben uitgemaakt van een delegatie die
in 1947 of 1948 ongeveer tien dagen in
Duitsland verbleef. Volgens hem ging
het om een delegatie van de afdeling
Utrecht van de Nederlandse Chris
ten-Studenten Vereniging (NCSV).
die het door de oorlog verbroken con
tact met de Evangelische Studenten-
gemeinde wilde herstellen. Van een
„heropvoeding", waarover Aantjes
spreekt, weet Rümke niets af: „Dat is
vermoedelijk een geheugenverval-
sing van Aantjes."
Rümke heeft overigens, evenals Aan
tjes. in de oorlog in Duitsland ge
werkt. Toen hij wilde gaan studeren,
werd hij. als andere aspirant-studen
ten. voor de keuze gesteld de loyali
teitsverklaring te tekenen of voor de
Duitsers te gaan werken. Omdat hij
minderjarig was. moesten zijn ouders
daarover beslissen, en die kozen voor
tewerkstelling in Duitsland, j
Mevrouw dr. J. Brandt, de weduwe
van prof. dr. C. D. J. Brandt, zei
gisteren dat een onderzoek naar het
oorlogsverleden van de delegatiele
den haar zeer onwaarschijnlijk voor
kwam. Naar zij opmerkte lag zo n
ondereoek niet voor de hand. omdat
de „foute" studenten al waren uitge
zuiverd. Overigens zei ze zeker te we
ten dat het niet om een delegatie van
de NCSV ging. Het leek haar aanne
melijker dat het een door haar man
zelf verzamelde groep betrof
Volgens Rümke was indertijd „na
ampel beraad" besloten naar Duits
land te gaan. Hij had Aantjes pas
tijdens de reis leren kennen
iue(
ardi
eten
9 no
rbari
na zijn vervoer naar Hoogeveen
ns geweigerd als militair te
te trekken. Het vorenstaande
liet leiden tot de conclusie dat
eer Aantjes zich in vreemde
dienst heeft begeven, aldus de
ng
rnst
tie
ng heeft aangetoond dat Aan-
h vrijwillig heeft gemeld op
iroep van de SS in Hamburg
nilitaire dienst in de Landstorm
land. een onderdeel van de Waf-
Hij heeft, alweer volgens De
g Pr
meidden vele Nederlandse arbeiders
zich bij de SS. verkregen dan een
treinkaartje en de benodigde papie
ren om naar de opleiding in Hooge
veen te gaan, om vervolgens te ont
vluchten. Beweerd werd dat slechts
een derde gedeelte in Hoogeveen aan
kwam. Ook tijdens de opleiding zou
den nog velen ontvlucht zijn. Deze
mensen kon men, volgens de recher
che in 1946 moeilijk als SS vrijwilli
gers aanmerken.
Inmiddels zijn ook over Aantjes' zui
vering bij zijn inschrijving aan de
universiteit van Utrecht meer gege
vens door de regering ter beschikking
gesteld.
De studenten-zuiverings commissie
van de Utrechtse universiteit heeft op
13 december 1945 het geval Aantjes
afgehandeld. Aantjes was opgeroe
pen voor de commissie te verschij
nen. Dat gebeurde nadat Aantjes zeif
per brief om nadere inlichtingen had
gevraagd, omdat hij was gaan twijfe
len of hij wel terecht de verklaring
van zuiverheid had ondertekend, en
kele weken eerder.
In die verklaring stond onder meer
dat de ondertekenaar, die wilde gaan
studeren, niet in Duitsland had ge-
werkt.tenzij gedwongen of onder in
vloed van de oproep van Rauter van
mei 1943. Aantjes had dit onderte
kend. In twijfel geraakt door mede
studenten. schrijft hij in de brief dat
hij „in juli '43 na herhaalde oproep
door PTT naar Duitsland werd uitge
zonden". Hij wilde de commissie als
nog hiervan op de hoogte stellen „om
eventuele onaangenaamheden te
voorkomen".
De verklaring van zuiverheid, zoals
die door Aantjes moet zijn onderte
kend, zegt echter onder punt één al
dat de ondergetekende in de oorlog
„geen lid of begunstiger" is geweest
„van enige nationaal-socialistische.
fascistische of landsverraderlij ke or
ganisatie of vereniging". In de brief
aan de zuiveringscommissie rept
Aantjes echter niet over zijn aanmel
ding voor de Germaanse SS
Het is niet bekend of Aantjes dit punt
nog heeft aangesneden in de zitting
van de commissie op 13 december. De
verslagen hiervan zijn waarschijnlijk
al vernietigd. Wel is de uitspraak van
de commissie bekend: nul maanden.
Overigens heeft Aantjes vorige week
verklaard dat hij zichzelf niet be
schouwde als lid van de SS. „Ik was
niet bij dé SS. ik ben via de SS naar
Nederland teruggekeerd." zei hij.
ADVERTENTIE
ding bij SS
0p een ander punt ten nadele
-Nas^antjes zijn nu weer twijfels ge-
Het betreft de vraag of hij
lover de politieke recherche af-
g in Streefkerk, op 11 juni 1947.
Soze! nelding bij de Waffen SS wel of
leeft verzwegen. Aantjes heeft in
proces-verbaal verklaard: „Via
tennis in Duitsland kwam ik te
vdat er in Nederland een wacht-
jon was opgericht dat zich uit
end bezighield met politiedien-
Toen ik dit hoorde probeerde ik
t om daarbij geplaatst te worden
odoende in Nederland te komen
m de benen te nemen naar huis"
g is of die recherche kon weten
iet wachtbataljon onderdeel van
|tj »'affen SS was. De regering zei
dat. volgens dr L de Jong.
genoemde wachtbataljon Nord
een onderdeel van de Waffen SS
oedefweest en dat dit in de voor het Informant
ljon gepubliceerde oproepen dui-
k is aangegeven."
Vervolg van pagina 1
NSB. Verderop in de brief blijkt, dat
Aantjes dit tegenover hem heeft ont
kend. Dr. Berghuis zei gisteren, dat
de advocaat mr. Dolk was. dezelfde
die nu mede de stoot heeft gegeven
tot het onderzoek van dr. De Jong.
„Voorzover ik me herinner, heeft
Dolk dat me verteld in de wandelgan
gen van de Eerste Kamer."
Aantjes ontkende in zijn brief aan dr
Berghuis ooit de Hitler-groet te heb
ben gebracht. Hij schreef: „De Hitler
groet heb ik nooit gebracht, of het
zou eens uit jongensbravour of spot
tend de „zweiliter"-groet geweest
moeten zijn. waarmee anti-nazi Duit
sers onderelkaar ook de spot dreven."
Volgens dr Berghuis heeft hij Aantjes
hierover destijds gekappitteld. „Ik
heb hem gezegd, dat het brengen van
de zwei-liter 'groet net zo ernstig was
als de Hitler-groet."
der I blnki nu ook dat vele Nederland-
rbeiders in Duitsland het middel
melding bij de Waffen SS hebben
uikt om naar Nederland te ont-
pen. Dit komt naar voren in een
van de politieke recherche, aan-
in de archieven van het Rijks
tuut voor Oorlogsdocumentatie
te Jong kende dit stuk naar zijn
niet toen hij op de persconfe-
over Aantjes diens methode
de SS te vluchten erg onwaar-
"lijk noemde. Volgens het stuk
De opvolgers van dr Berghuis als
ARP-voorzitter. dr. A. Veerman en
drs J de Koning, zeggen, dat zij
tijdens hun voorzitterschap wel zijn
benaderd door personen die ano
niem wensten te blijven, die zeiden
gegevens te hebben over het oorlogs
verleden van Aantjes. Dr. Veerman
liet de zaak rusten, toen hem bleek
dat zijn voorganger Berghuis zich
daarmee had beziggehouden en daar
aan geen consequenties had verbon
den. Drs. De Koning ondernam geen
slappen omdat de informant zich niet
bekend wilde maken.
Ex-kabinetsformateur dr A Ruppert,
die alleen wist dat Aantjes zich niet
had onttrokken aan tewerkstelling in
Duitsland, zegt dat hij van oordeel
was. dat Aantjes benoembaar was tot
elke politieke functie, behalve het
ministerschap van justitie. „Hij zou
in die functie gesteld kunnen worden
voor beslissing in zeer gevoelige za
ken verband houdende met het optre
den van Duitsers gedurende de bezet
ting. waarbij ik met name dacht aan
de drie van Breda."
DEN HAAG (ANP" Oud-staatsse-
cretaris Laurens Brinkhorst (D'66)
stelt zich niet beschikbaar voor een
kandidatuur voor de Europese ver
kiezingen. die volgend jaar juni wor
den gehouden. De oud-staatssecreta
ris geeft op aandrang van stemmen
van de fractie en uit de partij
voorrang aan zijn lidmaatschap van
de Tweede Kamer boven een kandi
datuur voor het Europese parlement
Hij stelt zich daarbij op het stand
punt. dat hij zich ook vanuit die posi
tie zal kunnen inzetten voor de ver
sterking van de Europese samenwer
king en de vorming van een vierde
(politieke' stroming in Europa
Ook het vroegere Kamerlid Hans van
Mierlo heeft zich niet kandidaat ge
steld voor de (interne- verkiezingen
van D'66. die de kandidaten moeten
aanwijzen voor de lijst van de partij
vodr de Europese verkiezingen
1% extra rente.
Gemak dient de mens.
Logisch dus. dat NMB-girosparen
tot zo'n succesvolle nieuwe service
is uitgegroeid. Ga maar na: u blijft
rustig thuis.regelt uw NMB-giro-
spaarrekening via de brievenbus
en u vangt geen maar 5% rente.
Al wat u nodig hebtis een bank-
i il postgirorekening; doet er niet ti
bij welke instelling.
Direkt opvraagbaar zonder
retourrente.
Ken ander belangrijk voordeel:
uw geld staat niet vast. Tot f.50OO.
per maand dagelijks opvraagbaar.
De eerste inleg op de NMK-giro
spaarrekening dient ten minste
f 250. te bedragen.
I' krijgt speciale formuliertjes
voor overboeking naar uitsluitend
eigen bank-of girorekening.
Pak de pen, neem de stap.
Wilt u alle feiten nóg eens
duidelijk op een rijtje zien. vraag
dan door middel van bijgaande
coupon om meer informatie.
Maar we kunnen ons goed voor
stellen, dat ti diezelfde coupon
liever gebruikt om direkt met het
NMB-girosparen te beginnen.
NEDERLANDSCHE
MIDDENSTANDSBANK
