Angst voor Moskou
smeedt nieuwe
bondgenootschappen
Polen herdenkt herleving als natie
J wil van Egypte is voor
|n geld te koop. Met deze
kirden liet president Sa-
l verleden week de verte-
(woordigers van de Arabi-
wereld in de kou staan.
J afgezanten van de Arabi-
topconferentie in Bag-
keerden onverrichter
(e naar huis.
China pakt draad op in Midden-Oosten
Zestig jaar na Eerste Wereldoorlog
DAG 11 NOVEMBER 1978
BUITENLAND
TROUW/KWARTET
15
ele weken eerder presenteerde
^•abisch Republiek van Egypte
tin een pagina-grote advertentie
it Engelse dagblad The Times
*n Afrikaanse natie, het land
fhet Afrikaanse continent met
Midden-Oosten verbindt
jpte is een integraal deel van
i en zijn bestaan is afhanke-
Ivan het cadeau van de natuur
Afrika de Nijl."
gen
at wil zijn land aan de cyclus
geweld in het Midden-Oosten
rekken Vrijwel geen risico is
te groot. De ondertekening van
vredesverdrag wanneer dan
staat vast. Sadat helpt daar-
een lastig probleem de wereld
De Egyptische president heeft
elijk belangrijker zorgen op
enlands gebied. Al ruim twee
maakt Sadat. die in 1972 alle
ische adviseurs de deur wees.
grote zorgen over de opmars
de Sowjet-Unie en Cuba in
t Afrika. Net als Marokko. Se-
Saoedi-Arabië meent
fcte dat de Verenigde Staten
keloos toezien bij deze opmars,
pgyptische regeringskringen is
j steeds meer het conflict met
:1 als een minder ernstig gevaar
bzien. Veel serieuzer neemt men
isische invloed in Ethiopië,
inda en Libië. Op deze manier
it namelijk Egypte's levensa-
de Nijl bedreigd. De invasie
jit Angola in de Zaïrese provin-
Jjaba werd in Egypte uitgelegd
een potentiële aanval op de
inen van de Nijl in het noord
elijke grensgebied van Zaïre,
ie met Israël moet de Egypti-
1 strijdkrachten in staat stellen
zich op het neerslaan van radi-
opstanÖen in Afrika voor te
iden.
nsingeling
kts vredesinitiatief baande de
j naar een informele en onge-
feven bondsgenootschap tussen
nalige vijanden: anti-commu-
>e en vertrouwert in het westen
«nigen Egypte, Iran, Saoedi-Ara-
Marokko en zejfs Israël. De be
llende landen in Afrika en het
den-Oosten vrezen omsingeling
de Sowjet-Unie. Deze vrees
ffa nog eens aangewakkerd door
pro-Russische staatsgrepen in
ïanistan en Zuid-Jemen.
lts historische reis naar Jeruza-
van een jaar geleden haalde
'ankelijk een streep door het
xikaanse beleid in het Midden
ten. De kans'op een apart vre-
lerdrag tussen Egypte en Israël
Carters streven naar een alles
attende vredesregeling in het
den-Oosten naar de achter-
id te schuiven, en de Ahieri-
ïse ..evenwichtige" benadering
Israël en de Arabieren dreigde
mislukken. Onder Amerika's
dgenoten in het Midden-Oosten
"Joord-Afrika ontstonden irrita-
en verdepldheid. Maar het be-
sn van anti-communistische
imenten, ook tijdens de top in
np-David tussen Sadat, Carter
Jegin. bracht de zaken weer op
juiste spoor. De elkaar wantrou-
de Amerikaanse bondgenoten
Innen het als hun gemeenschap-
jke taak te zien de opmars van
communisme in Afrika en het
den-Oosten tegen te gaan.
door James Dorsey
Het communisme zal nauwelijks
een partij zijn voor de combinatie
van Egyptes mankracht, Israëls
technische kennis en Irans olierijk
dom. Nu het bewind van de Sjah
wankelt, lijkt zelfs Saoedi-Arabië
een potentiële partner te zijn. Te
genover zijn Arabische tegenstan
ders houden de Saoediërs Sadat de
hand boven het hoofd. En de Saoe
diërs hebben ook hun wantrouwen
jegens de bedoelingen van de Sjah
in de Perzische Golf opzij gezet. Tot
dusver bezag Saoedi-Arabië de
enorme Iraanse wapenaankopen
met groot wantrouwen. De opkomst
van het sterke binnenlandse vejzet
tegen het bewind van de Sjah
dwong de Arabieren echter om de
bittere pil te slikken. In een vraag
gesprek met een Koeweits dagblad
afgelopen zomer liet de Saoedische
kroonprins Fachd weten dat de
Arabische staten zich aan de kant
van de sjah dienen te scharen. De
sjah moest geholpen worden bij het
afwenden van het gevaar van het
..wereldlijke communisme en de
linkse internationale".
Riad besloot dus de voorkeur aan
de sjah te geven boven een bewind
dat de deur naar het extremisme en
de subversie zou openstellen. Bo
vendien vreesden de Saoediërs dat
Washington Iran in plaats van Sa
oedi-Arabië als voornaamste bond
genoot in het gebied van de Perzi
sche Golf zou gaan beschouwen.
Deze vrees kreeg opnieuw voedsel
toen president Carter liet weten dat
Amerika met geen ander land dan
Iran zó nauw zou samenwerken op
het gebied van de gemeenschappe
lijke militaire veiligheid. De Ameri
kaanse pogingen Riad gerust te
stellen door de verkoop van 60 F-15
gevechtsvliegtuigen aan Saoedi-
Arabië en door vertraging van de
Amerikaanse wapenleveranties aan
Iran bleken niet voldoende te zijn.
De weg naar toenadering tussen
Riad en Teheran werd gebaand in
het kader van de OPEC, de organi
satie van olie-producerende landen.
Nadat Teheran jarenlang forse ver
hogingen van de olieprijzen had
geëist en Riad zich me,t handen en
voeten hiertegen had verzet, veran
derde deze situatie plotseling ruim
anderhalf jaar geleden. Plotseling
spanden Iran en Saoedi-Arabië zich
samen in om een drastische prijs
verhoging te voorkomen.
Sjah
De erkenning van de gemeenschap
pelijke belangen van de pro-wester
se staten kwam de sjah goed van
pas. Hij zag een rol voor zichzelf
weggelegd als grote regionale mo
gendheid. Jarenlang werkte hij aan
de opbouw van goede betrekkingen
met Egypte. Niet toevallig bracht
Sadat een bezoek aan Teheran aan
de vooravond van de aankondiging
dat hij naar Jeruzalem zou reizen.
En begin dit jaar probeerden Egyp
tische regeringsfunctionarissen ko
ning Hoessein tijdens een bezoek
aan de Iraanse hoofdstad van de
juistheid van Sadats vredestactie-
ken te overtuigen.
Officieel onderhouden Teheran en
Jeruzalem geen diplomatieke be
trekkingen. Maar een belangrijke
Israëlische handelsdelegatie zetelt
in de Iraanse hoofdstad, en Iran
voorziet in 85 procent van de oliebe
hoefte van de joodse staat.
De sjahs belangstelling voor de ont
wikkeling in het Midden-Oosten
werd begin dit jaar onderstreept
toen hij te kennen gaf dat hij wel
eens de olie-uitvoer naar Israël zou
kunnen verlagen teneinde Jeruza
lem tot een wat soepeler opstelling
jegens de Arabische verlangens te
dwingen.
Radicalen
Deze steun aan het Egyptische vre
desbeleid betekent niet dat Iran
veel om de Palestijnen geeft. De
sjah beschouwt de Palestijnse be
vrijdingsbeweging PLO als een stel
letje revolutionairen die samen met
andere radicalen onrust in de we
reld brengen.
Irans inmiddels afgetreden premier
Sjarif-Emami beschuldigde de PLO
er onlangs van betrokken te zijn bij
de opstand tegen de sjah. Iraanse
regeringsfunctionarissen beweren
dat tegenstanders van de sjah door
het Volksfront voor de Bevrijding
van Palestina van dr. George Ha-
basj militair zijn opgeleid. Een nau
we band tussen linkse Iranezen en
de Palestijnen meent men ook te
kunnen afleiden uit het feit dat de
kapers in Mogadlsjoe van het Luft-
hansa-toestel verleden jaar oktober
gebruik maakten van Iraanse pas
poorten.
Samen met Saoedi-Arabië schept
Iran de ruimte voor Sadat om door
te gaan met de vredesbesprekingen
met Egypte. Terwijl Saoedi-Arabië
de leden van het Arabische front
van standvastigheid Syrië, de
PLO. Algerije. Zuid-Jemen en Libië
temde, zorgde Iran ervoor dat
Irak zich niet bij het front aansloot
Deze taak werd vergemakkelijkt
door de inmiddels bijgelegde me
ningsverschillen tussen Bagdad en
Damascus.
Zonder een stevige Syrisch-Iraakse
samenwerking blijken Sadats te
genstanders niet in staat te zijn om
militair of politiek een vuist te ma
ken. De door Egypte geforceerde
breuk in de Arabische linies kon
niet overbrugd worden.
Irak kan het zich niet permitteren
om de sjah tegen zich in het harnas
te jagen. Nog maar vier Jaar geleden
konden de Koerdische opstandelin
gen in het noorden van Irak vrij
vanuit Iraans grondgebied opere
ren. Met het verrassende akkoord
tussen Iran en Irak werd de Koer
den tijdelijk de mond gesnoerd.
Macht
Uit de recente geschiedenis kan
men de macht van het zich ontwik
kelde pro-westerse bondgenoot
schap in Afrika en het Midden-Oos
ten aflezen. Met veel succes wisten
de troepen van de sjah in samen
werking met Jordanië aan het begin
van de jaren zeventig de door Zuid-
Jemen gesteunde opstand van guer
rillastrijders in Oman te onderdruk
ken. Eerder dit jaar liet Teheran
weten dat Iraanse troepen recht
streeks zouden ingrijpen wanneer
Ethiopië Somalië zou binnenvallen.
Deze dreiging werd geuit op het
moment dat Ethiopische troepen,
gesteund door Russische adviseurs
Somalische guerrillastrijders uit de
Ogadenwoestijn verdreven. Tegelij
kertijd stuurde Egypte Somalië wa
pens van Russische makelij.
Een soortgelijk model van solidari
teit trad aan de dag bij de opstand
in de Zaïrese provincie Sjaba. In dit
geval was de hoofdrol voor koning
Hassan van Marokko, die droomt
van een samengaan van het „Joods
intellect en Arabisch geld".
China
De vreemde eend in de bijt in deze
ontwikkeling is misschien de volks
republiek China. Ongeacht de poli
tieke kleur is de „voorhoede van de
revolutie" in Peking bereid om met
iedereen die zich tegen Moskou af
zet vriendjes te worden. China pakt
de draad op waar het de Sowjet-
Unie mislukt is. Egypte, Soedan en
Somalië zetten de Russen hun land
uit en onderhouden goede betrek
kingen met Peking. Partijleider
Hoea Kwo Feng bracht afgelopen
zomer een bezoek aan Iran. Langs
de Perzische Golf doen zelfs geruch
ten de ronde dat China het eerste en
enige communistische land zal wor
den waarmee de oliesjeiks in Saoe
di-Arabië diplomatieke betrekkin
gen zullen aanknopen.
Het spreekt vanzelf dat nog nie
mand zich over de betekenis van
allerlei bondgenootschappen in
wording durft uit te spreken. De
psychologische wonden van de door
Sadat geforceerde toenadering tot
Israël zijn nog te vers. Ook de liefde
tussen Teheran en Riad is nog te
pril. De afsluiting van een Egyp-
tisch-Israëlisch vredesverdrag is
echter een eerste stap. Bovendien is
zeker dat naarmate de troon van de
sjah meer wankelt, de conservatie
ven in het Midden-Oosten en Afrika
meer van elkaar afhankelijk
worden.
door J. den Boef
Polen herdenkt vandaag onder bijzondere omstandigheden het feit dat
60 jaar geleden de nationale onafhankelijkheid van het land werd
hersteld, die in 1795 had opgehouden te bestaan als gevolg van inlijving
bij tsaristisch Rusland. Pruisen en Oostenrijk-Hongarije.
De omstandigheden dragen niet alleen een
bijzonder karakter omdat de aanwezigheid
van strijdkrachten van de Sowjet-Unie op
Pools grondgebied het betrekkelijke van de
Poolse onafhankelijkheid anno 1978 demon
streert. De uitzonderlijke aard van de herden
king ligt eerder in het feit dat nog geen
maand geleden de Poolse kardinaal Karol
Wojtyla met de pauselijke waardigheid werd
bekleed. Want ook al moet men de betekenis
van deze pauskeuze relativeren, het is niet
aan twijfel onderhevig dat zij voor de ontwik
kelingen in Polen van groot belang kan zijn.
De kerk heeft in de meer dan duizendjarige
geschiedenis van Polen vrijwel van het begin
af een zeer belangrijke rol gespeeld. Onder de
regering van Mieszko I. de eerste monarch,
werd Polen een christelijke natie (966). Miesz
ko. die met de christelijke prinses Dubravka
uit Bohemen was gehuwd, liet zich naar de
latijnse ritus dopen. Zijn beslissing om zich
bij de rooms-katholieke kerk aan te sluiten
en niet voor het byzantijnse christendom van
de Slavische broedervolken te kiezen, had
voor de toekomst van Polen vérreikende ge
volgen. die tot in onze tijd doorwerken.
Opgeslokt
Langzaam maar zeker begon Polen door on
derlinge twisten en door tsaristisch Rusland
bedreven politieke intriges zijn betekenis als
zelfstandige staat te verliezen. De Russen
slaagden erin een belangrijk deel van het
land onder hun gezag te brengen. Ook werd
Polen verzwakt door de oorlog tegen het
protestantse Zweden, dat niet alleen War
schau, maar ook het veel zuidelijker gelegen
Krakow bezette. In de Russisch-Pruisische
oorlog in het midden van de achttiende eeuw
konden de Polen zelfs niet meer verhinderen
dat hun grondgebied als gevechtsterrein
werd gebruikt.
Nadat in 1773 Rusland en Oostenrijk met
elkaar in conflict waren gekomen, besloot de
Pruisische koning Frederik de Grote van de
gelegenheid gebruik te maken om een deel
van Polen aan zich te onderwerpen. Dit voor
beeld werd gretig gevolgd door Russen en
Oostenrijkers. Twintig jaar later pikten Rus
sen en Pruisen nog een stuk van Polen in, en
in 1795 hield het land op te bestaan als
nationale eenheid, toen de drie grote buur
landen het er over eens waren geworden, dat
zij het nog resterende gebied het best onder
elkaar konden verdelen
chalk Jozef Pilsoeds-
pe verguisde kampioen
1 Holens onafhankelijk-
Geen enkele godsdienstige stroming is aan
Polen voorbij gegaan. Het werd beroerd door
reformatie en contra-reformatie. Er was een
periode waarin de adel en de van haar afhan
kelijke lijfeigenen, voornamelijk uit boeren
bestaande, het calvinisme „omhelsden". De
reformatie kreeg echter op den duur geen
voet aan de grond, ondanks het feit dat er in
Polen in de zestiende eeuw opmerkelijke
godsdienstige tolerantie bestond. In de ze
ventiende eeuw werd echter een abrupt einde
gemaakt aan het protestantisme. Verban
ning en doodstraf werden gebruikt om de
positie van de rooms-katholieke kerk te her
stellen.
In de Deriode v»n meer dan 120 iaren van
overheersing door Russen. Pruisen en Oos
tenrijkers hadden de staat en zijn instellin
gen opgehouden te bestaan. In de strijd om
het voortbestaan als natie bleef de kerk ech
ter een belangrijke rol spelen, omdat het volk
zich om haar schaarde. Van grote symboli-
sche betekenis was daarbij het feit dat sinds VGrdrdgGFI
1655, toen de Zweedse troepen bij het kloos
ter van Czestochowa een halt werd toegeroe
pen, de „Zwarte Madonna" (Maria) werd ver
eerd als de „Koningin van Polen". De geeste
lijkheid stond achter het volk. Talrijke pries
ters moesten hiervoor met hun leven boeten.
de Polen weinig. De opstanden tegen de
bezetters namen in hevigheid toe, met name
tegen de Russen, die zelfs het onderwijs in
het Pools op de scholen hadden verboden. Na
het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog
vatten de Polen weer hoop. Al in november
1916, toen de Russische strijdkrachten in
grote moeilijkheden kwamen te verkeren,
werd de Poolse onafhankelijkheid uitgeroe
pen. Een centrale rol speelde voortaan maar
schalk Jozef Pilsoedski. die echter weigerde
om gemene zaak te maken met de tegenstan
ders van de Russen: de Duitsers en Oostenrij
kers.
Onafhankelijkheid
Pilsoedski werd in Maagdenburg gevangen
gezet, maar het Poolse verzet ging door en
toen in november 1918 Engeland en Frank
rijk met de steun van Amerika de Duitsers en
Oostenrijkers op de knieën dwongen, was het
uur van de Poolse onafhankelijkheid aange
broken. De Amerikaanse president Woodrow
Wilson had deze onafhankelijkheid tot één
van zijn veertien punten gemaakte (punt 13»
De geallieerden stemden erin toe dat Posen
en een groot deel van Pruisen bij Polen
werden gevoegd. Later kreeg het ook nog
Gaiicië erbij, nadat de vrede van St. Germain
een feit was geworden.
De sympathie van het Poolse volk richtte
zich na de eerste wereldoorlog vooral op
Frankrijk, welk land militaire hulp verleen
de, toen Polen met de Sowjet-Unie in conflict
kwam over de vaststelling van de grens tus
sen beide landen. Troepen van het Rode leger
waren al opgerukt in de richting van War
schau. In het huidige Polen wordt echter de
oktober-revolutie van 1917 die tot het ont
staan van de Sowjet-Unie leidde, als de be
langrijkste factor beschouwd die het herstel
van de Poólse onafhankelijkheid mogelijk
maakte.
Na de val van Napoleon veranderde er voor
Weinig waardering heeft men in het officiële
Polen van vandaag ook voor de rol die Pil
soedski heeft gespeeld in de Poolse onafhan
kelijkheidsstrijd. Men geeft toe dat de maar
schalk de drijvende kracht was achter de
strijd tegen de tsaristische overheersing.
Maar men noemt het echter een legende dat
Pilsoedski de kampioen van de onafhanke
lijkheid zou zijn geweest, die als socialist het
vertrouwen van miljoenen Polen had. Vooral
neemt men hem kwalijk dat hij zich tegen de
Sowjet-Unie keerde, „omdat hij de betekenis
van de oktoberrevolutie niet had begrepen".
Het onafhankelijke Polen, dat geen werkelij
ke vrijheid kende omdat het door Pilsoedski
en zijn opvolger Beek min of meer dictato
riaal werd geregeerd, sloot in 1933 een niet-
aanvalsverdrag met de Sowjet-Unie, voordat
het in 1934 een soortgelijke overeenkomst
met het Duitsland van Adolf Hitler tekende.
Pas in 1939 werd een defensief verbond met
Engeland gesloten, als aanvulling op het al
met Frankrijk bestaande akkoord. Al deze
verdragen mochten weinig baten, toen Hitier
in 1939 Polen binnenviel nadat hij een niet-
aanvalsverdrag met de Sowjet-Unie had ge
sloten.
Nadat Hitiers troepen Polen waren binnenge
vallen. rukte het Rode leger vanuit het oos
ten uit op. Op 31 oktober verklaarde minister
van buitenlandse zaken Molotuw in een bui
tengewone zitting van de Opperste Sowjet.
„dat de betrekkingen met Duitsland geba
seerd zijn op Permanente vriendschap". Hij
zei verder: „Nu Polen is vernietigd, is niet
Duitsland de aanvaller, maar Frankrijk en
Engeland, die de oorlog niet voortzetten ter
herstel van Polen of om te strijden voor de
democratie en het Hitlerdom te verslaan,
maar uitsluitend om hun stoffelijke belangen
te dienen.
Geen keus?
In Polen wijst men er op dat er voor de
Sowjet-Unie geen andere mogelijkheid was.
omdat zij tijd moest winnen om zich tegen
een eventuele aanval van Hitler-Dultsland te
kunnen verweren Die aanval kwam in 1941,
was aanvankelijk een groot succes, maar
bleek in 1943 definitief tot mislukken ge
doemd te zijn. Nadat de Duitsers waren ver
slagen. herleefde Polen als nationale staat, zij
het dat het (als gevolg van gebtedsaanspra-
ken van de Sowjet-Unie) naar het Westen
moest opschuiven tot aan de Oder op vroeger
Duits gebied.
Sindsdien heeft Polen een betrekkelijke
mate van onafhankelijkheid omdat zich nog
Polen binnen zijn naoorlogse
grenzen
altijd strijdkrachten uit de Sowjet-Unie op
zijn grondgebied bevinden. Formeel heeft de
aanwezigheid van deze troepen alleen te ma
ken met de door Moskou noodzakelijk geach
te stationering van Sowjet-divisies in de
DDR. Het vertrek van deze troepen kan
slechts gevolg zijn van een definitieve rege
ling van het probleem van de Europese veilig
heid. die moet uitmonden in opheffing van de
beide militaire blokken. En het is de vraag of
die tijd ooit zal aanbreken.
Ook onder de moeilijke omstandigheden in
het naoorlogse Polen bleef de rooms-katho
lieke kerk functioneren. De identificatie met
de belangen van het land. die door de eeuwen
heen bleef bestaan, maakte het de nieuwe
machthebbers bijzonder moeilijk, de kerk
aan te pakken. Na verloop van tijd bleken d«
autoriteiten zelfs de hulp van de kerk nodH
te hebben om een eind te kunnen maken aar
opstandige activiteiten onder de bevolking
Deze steun droeg er in belangrijke mate toe
bij dat Polen bewaard bleef voor een drama,
als Tsjechoslowakije in 1968 overkwam.
Ongetwijfeld heeft de keus van Wojtyla tot
paus de positie van de rooms-katholieke kerk
in Polen versterkt, althans voorlopig. De par
tij onder leiding van Edward Gierek kan zich
in haar „dialoog" met de kerk wat meer
veroorloven dan enkele maanden geleden
nog mogelijk was. De 8owJet-Unie kan daar
in de gewijzigde omstandigheden moeilijk
bezwaar tegen maken. De belangstelling vooi
de komende ontwikkelingen in Polen is dan
ook bijzonder groot.
