e geestelijke achtergrond van Aantjes
j-itiek op aanpak
an zaak-Aantjes
I Bewijzen?
reen kampbewaarder'
'Antillen verdeeld door drie talen'
Hoe u f1.000,- koopt
voor maar f606,35?
ABN Bank
Wij helpen
met een Kasbiljet
At egrip
m
Werkloosheid in
R'dam neemt toe
DERDAG 9 NOVEMBER 1978
BINNENLAND
TROUW/KWARTET P 13 - RH 17 - S 15
or ir J. van der Graaf
I het persoonlijke drama, dat zich rondom de heer Aantjes,
jk geen enkele behoefte stenen aan te dragen, die naar
i geworpen kunnen worden. Wel raakte hij mij emotioneel
_n Aantjes zijn eigen achtergrond zo nadrukkelijk betrok
i wat nu aan het licht komt, want de kring waarover hij
reekt is ook de mijne. Sindsdien staan de kranten bol van
achtergrond. De vraag kwam op me af: is deze verwijzing
i de heer Aantjes terecht? Daarover wil ik zo openhartig
ilijk iets zeggen.
rtig naar twee kanten, naar
raring waaruit de heer Aantjes
it en waarvan hij blijkens allerlei
lews toch in zekere zin is afge-
J; maar ook naar de kant van de
I Aantjes. daar waar hij mijns
«is te veel suggereert, ook al be-
Ijk, dat de wijze waarop iemand
V eigen achtergrond verwerkt, van
Issende betekenis voor het hele
n zijn kan.
Ik probeer te begrijpen wat Aan-
q foL bedoelt met zijn afkomst, die min
d.j meer bepalend zou zijn voor de
aten, die hij maakte, dan zij zal hij
loeien, dat er in de rechterflank
a de gereformeerde gezindte symp-
nen waren van aanvaarding van de
natie, die met de Duitse bezetting
er ons gekomen was. Ik vind in dit
iband de vraag thans van minder
lang of dat in andere kringen in
dezelfde mate of in meerdere of min
dere mate aanwezig was. Feit is, dat
prof. dr H. Visscher. ooit een voor
man. zij het een lastige en wispelturi
ge, binnen de gereformeerde bond in
de hervormde kerk maar ook in de
ARP, in de oorlogsjaren pro-Duits,
want anti-Engels was. In een dubieus
bpek van hem in de oorlogsjaren De
ondergang van de republiek der Ver
enigde Nederlanden verwijst Vis
scher schrik niet naar een ge
sprek met Abraham Kuyper in diens
studeerkamer, .waarin Abraham de
Geweldige profetisch had voorspeld,
dat de redding van Europa in de
onreddering der geesten van de kant
van Duitsland zou komen. Maar ik
weet niet of Aantjes dit bedoeld met
het verleden als het gaat om zijn gang
in de oorlogsjaren. Want dan moet ik
wel zeggen: de aanhang van Visscher
was in de oorlogsjaren miniem. Er is
echter ook een andere kant. Er was in
de rechterflank van de gereformeerde
gezindte met name in een bepaalde
vleugel van de SGP onder leiding van
ds G. H. Kersten (voor wie het niet
weet. voorman in de gereformeerde
gemeenten) ook een houding van be
rusting, vanwege het oordeel Oods
dat over ons land Bekomen was.
Diep ingekerfd staat in mijn leven die
bewuste zondag, dat in Ridderkerk
de plaatselijke predikant van de Ge
reformeerde Gemeenten (nu uitgetre
den). de mannelijke lidmaten van de
gemeente opriep om naar Duitsland
te gaan, om aan de oproep van de
Duitsers dienaangaande gehoor te
geven. Mijn vader ging óók. Ik bracht
hem als zevenjarige Jongen z'n
bijbel na. toen hij in een bakkerskar
naar het Feyenoordstadlon getran
sporteerd werd. De baby, die mijn
moeder kreeg en die zestien dagen
geleefd heeft, heeft hij nooit gezien.
(Later is hij grotendeels te voet naar
huls komen vluchten). Maar de domi
nee bleef zélf thuis. Een bittere erva
ring, om razend van te worden! Daar
om steek ik niet zoals het Reforma
torisch Dagblad dezer dagen op ont
oelaatbare wijze deed tien beschul
digende vingers naar de heer Aantjes
uit, zonder er één in verootmoediging
uit te steken naar de Kring waarin
het Reformatorisch Dagblad zelf wor
telt. Want het is waar, zo waren „er".
Oók in de kring van de gereformeerde
bond, al was het een randverschijn
sel. Ik zeg niet: zo waren *e. Daarover
straks.
Maar er is reden om met beschaamd
heid terug te denken aan symptomen
in de rechterflank van de Gerefor
meerde Gezindte, waardoor niet
overal het nazibeest in zijn ware aard
werd onderkend en bestreden.
En dan helpt mij niet het feit, dat dit
ook in andere kringen voorkwam.
Waar het in de kring, waartoe ik van
harte behoor, vóórkwam, daar besef
ik dat er sprake is van schuld. Daar
om schreef ik ooit prof. dr L. de Jong
een brief naar aanleiding van het feit,
dat hij in zijn geschiedschrijving van
de Tweede Wereldoorlog prof. dr H.
Visscher ten onrechte in de gerefor
meerde kerken plaatste en niet in de
gereformeerde bond.
De andere kant
Maar nu ook de andere kant, naar de
heer Aantjes zelf. Ik begin met een
persoonlijke opmerking. Als ik er
gens fout ga. hoe „verklaarbaar" ook,
dan is de schuld niet af te wentelen
op de omgeving. Schuld moet Je niet
verklaarbaar en zo aanvaardbaar ma
ken. Schuld is schuld, hoogst per
soonlijk. En dan is ook genade gena
de, hoogst persoonlijk. Als ik mijn
verleden bezie dan kom ik bij een
boom terecht, waarvan een vrouwen
hand een verboden vrucht plukte,
maar dan kom ik ook bj een paal
terecht met een dwarsbalk, waaraan
een Man hing. plaatsvervangend. Zo
kunnen Aantjes en ik, ik en Aantjes
naast elkaar gaan staan. Dat is betere
dan een beschuldigende vinger naar
de ander, naar de omgeving, naar
eigen achtergrond uit te steken.
Maar wat zijn verder de feiten. Prof.
dr H. Visscher, die zich pro-Duits be
kende, ging in de oorlogsjaren een
eenzame weg. Roerde hij voor de oor
log geducht de trom in het mede door
hem geredigeerde, in gereformeerde
bondskring verschijnende gerefor
meerde weekblad (hij schreef daarin
enkele bedenkelijke artikelen over
het anti-semitisme). in de oorlog werd
hij aan de kant gezet. En toen hij
stierf restte er slechts een kort memo-
riam in het Gereformeerd Weekblad
(van ds I. Kievit te Baarn) en in het
officiële bondsorgaan De Waarheids
vriend (van de voorzitter van de G.
B., prof. dr J. Severijn). waarin tot
uiting werd gebracht, waaróm men
Visscher. in zijn gang in de oorlog
moest loslaten. Alle organen en orga
nisaties binnen de gereformeerde
bond waren zuiver op de graat. Prof.
dr J. Severijn, de voorzitter van de
bond (en Aantjes heeft zich nogal
eens op hem beroepen in verband
met „de zedelijke draagkracht van
het volk") liet geen onzeker geluid
horen. En zo was het met de Gerefor
meerde Bond als gehéél. Wel vraag ik
mij af of het besef van het oordeel,
dat over ons kwam. verborgen niet
meer uitwerking had dan vaak wordt
toegegeven. Grote stimulansen tot
daadwerkelijk verzet in ondergrond
se bewegingen zijn er te weinig ge
weest, ook al staat daar weer tegeno
ver, dat velen bijvoorbeeld ook Joden
hebben gehuisvest.
Bleskensgraaf
In de berichten en Interviews wordt
het alles toegespitst op Bleskens
graaf. Nu ls Bleskensgraaf altijd een
gemeente geweest waar de politieke
kleur van de aan te trekken kerke-
raadsleden en van de te beroepen
dominees een punt van groot gewicht
was: ARP of SGP. Maar wat zégt dit?
In de oorlogsjaren had Bleskensgraaf
ds J. van Sliedregt als predikant, een
AR-man, onverdacht anti-Duits. Bo
vendien, als het gaat om de SOP.
daarin stonden tegenover elkaar als
het ging om de gezindheid in de Duit
se kwestie de (hervormde) ds P.
Zandt en de Gereformeerde Gemeen
ten-predikant ds O. H. Kersten. Om
elk misverstand overigens weg te ne
men. ook van de Gereformeerde Oe-
meenten en aanverwante kringen
geldt niet: zo waren se. Bekend is de
moedige houding van ds Bel (Geref.
Gemeente) en ds J. v. d. Poel (Oud-
Gereformeerde Gemeenten) in het
verzet. En zo waren er ook binnen de
Geref. Bond. Maar bovendien, er is
geen enkele aanleiding te veronder
stellen dat de gemakshalve ge
noemde gereformeerde bondsge-
meenten, dus ook Bleskensgraaf niet,
stimuleerden tot een dubieuze hou
ding ten aanzien van de Duitsers.
Integendeel de Oranje-gezindheid
was buiten kijf (die is trouwens tot
héden in deze kring buiten kijf, meer
dan in veel andere kringen.
Daarom neem ik graag Bleskensgraaf
in bescherming tegen de beschuldi
ging die Aantjes ten aanzien van zijn
achtergrond uit. Ik heb er geen twijfel
over laten bestaan dat ik elke nei
ging. die tot een dubieuze houding in
'onze' kring leidde met schaamte be
treur. Maar ook in Bleskensgraaf is
gebeden voor onze Koningin in die
tijd en ook in Bleskensgraaf zijn in
1945 hartelijk de psalmen van bevrij
ding gezongen.
Solidair
Ik eindig met nog eens naast Aantjes
te gaan staan. Ik houd het erop dat
hij in zijn telkens noemen van zijn
verleden blijk ervan geeft er niet los
van te zijn. Dan ervaar ik een stuk
solidariteit in de schuld. Daarom is
de beschuldigende vinger niet het
eerste en het laatste binnen de chris
telijke gemeente. Ook in deze bena
derde dagen, die voor de christelijke
politiek zo hachelijk zijn, zal de
kracht blijken van een biddende ge
meente die weet van genade die gro
ter is dan schuld. Aantjes is niet mijn
politieke vriend geweest, maar wel zij
we in de kerk met elkaar verbonden.
Laten we maar samen proberen het
positieve, dat ons beider verleden ons
gaf, positief te verwerken. Want dat
was wel veel, namelijk het diepe be
sef, dat God rechtvaardig oordeelt
maar ook rijk is in barmhartigheden.
Ir. J. van der Graaf. Is algemeen
secretaris van de gereformeerde
bond in de hervormde kerk.
[Vervolg van pagina 1
«vermoedens op dé hoogte heb-
h gesteld. Toen zij dat, acht dagen
na de start van hun onderzoek wel
deden, achtte het kabinet de toen
verzamelde gegevens onvoldoende
om tot publicatie over te gaan. Ge-
ADVERTENTIE
Jen
irt. 8
limn
Dat Nilfisk schoon-
maakmachines
uw onderhoudS'
kosten
drastisch
kunnen
verlagen?
concludeerd werd dat ten spoedigste
drie punten nog opgehelderd moes
ten worden: de opvattingen van de
heer Aantjes in de oorlogse Jaren, zijn
status in het kamp Port Natal en
hetpunt van de studentenzuivering.
Dit nadere onderzoek leverde op een
essentieel punt, namelijk de status
van Aantjes'in het kamp Port Natal,
slechts twee getuigenverklaringen
op, die elkaar nog tegenspraken. Zo
wel premier Van Agt als minister De
Ruiter aarzelden daarom sterk, zo
wordt in politieke kring gezegd, om
het rapport in die vorm naar buiten te
brengen. Maandag kwam de zaak
echter in een stroomversnelling, toen
bekend werd dat het Nieuwsblad van
het Noorden diezelfde middag ope
ning van zaken zou geven. Het kabi
net besloot toen het rapport onver
wijld ter beschikking te stellen van
de Tweede Kamer.
Het ging bovendien akkoord met het
dringende verzoek van de Jong zelf
om het rapport op een persconferen
tie te kunnen toelichten. De Jong zou
er daarbij op hebben gewezen dat hij
zijn publikatles altijd persoonlijk
voor de pers toelicht. Het kabinet kon
toen echter onmogelijk meer berei
ken dat in de rapportage recht werd
gedaan aan de verklaring van de heer
Aantjes door zijn visie op het gebeu
ren als bijlage toe te voegen.
Het rapport is wel op enkele punten
naar aanleiding van Aantjes' opmer
kingen bijgesteld. Voor Aantjes was
het echter op hetzelfde moment niet
meer mogelijk die dag. afgelopen
maandag, nog te reageren op de ont
hulde feiten. Hij moest immers eerst
zijn fractie op de hoogte stellen en de
fractie zou dinsdag, de dag daarop,
pas bijeenkomen.
pervolg van pagina 1
nu 70-Jarige oud-onderwijzer Jo-
Zijlstra uit Leeuwarden vertelt
onlijk te hebben ervaren, dat
Natal nauwelijks als een straf-
ip kan worden gekenmerkt. Hij
s erheen gestuurd omdat hij niet
HJ er de Duitsers wilde werken en
4-,i bleef er van december 1944 tot
d januari 1945. Ook Zijlstra herin-
ickl r. zich dat de kampleiding in gele
iformen liep. de uniformen dus van
organisatie Todt. Hij kan zich
ntjes niet herinneren. Zijlstra zegt
ie tijd als een soort bewaker te
i opgetreden, omdat kampcom-
dant Sep uit Aken vond dat hij
voldeed bij de graafwerkzaam-
9 hij dan gewapend was? „Welnee,
liep wat rond. het hield niets in. In
ft Natal werd niet fel en hard opge-
n. Sep schreeuwde wel ver-
kkelijk, maar het viel allemaal
il mee. De verklaring van Aantjes
bij ontvluchten rekening met re-
ïille-maatregelen tegen mede-
igenen rekening moest worden
den. klopt wel. Wij hielden daar
[rekening mee. Sep ging ermee
»rd dat ik godsdienstoefeningen
1 Van mishandelingen in Port
d weet ik niets af. Het is waar dat
lievangenen tankvallen moesten
Wa, maar Sep zei tegen mij: „Jij,
'meister, hoeft niet te spitten."
„Zwaar woord"
ÏQ. J. Sanders (75), de predikant
die in de oorlogsjaren pastoraal werk
in Port Natal deed. kan vertellen dat
het gebouw van Port Natal in 1942
door de Duitsers werd gevorderd om
dakloze bejaarden uit Bremen onder
dak te kunnen verschaffen. Begin
1944 werd Port J4atal ontruimd voor
de organisatie Todt. „Strafkamp is
wel een zwaar woord", vindt ds. San
ders. „zo-hebben wij dat nooit begre
pen. Tenslotte zaten er zo'n duizend
mensen in dat tehuis, dat als psychia
trische inrichting voor 1940 slechts
twintig patiënten en twintig perso
neelsleden had geherbergd. Dus dat
was wat te vol en liep uit op een
onhoudbare toestand met vlooien en
dergelijke. De arbeiders moesten
tankvallen graven in Assen en omge
ving. Van Aantjes heb ik nooit ge
hoord. Er waren veel mensen uit Tes-
sel. die gemene zaak hadden gemaakt
met de Georgiërs, die daar in opstand
waren gekomen tegen de Duitsers
(Russen, die in Duitse dienst waren
overgegaan). Er was een hervormde
predikant ds. Visser in het kamp, die
's avonds vaak bij ons thuis kwam.
een bewijs dat er kennelijk wel enige
vrijheid van bewegen was."
Contactpersoon
Volgens G. I. J. Veenlng (60) uit Ter
Apel, die in dezelfde periode als Aan
tjes in Port Natal was. ontmoette hij
vaak een jongeman, die „Willy" werd
genoemd. „Pas maandagavond werd
mij duidelijk dat dit Aantjes was. Hij
trad op als contactpersoon tussen
kampleiding en gevangen Nederlan
ders. Hij droeg geen wapens en altijd
een grijs visgraat kostuum. Ik heb
ADVERTENTIE
Heertijk...gebakken vis!
Schol, schar, makreel, wijting, schelvis, kabel-
i jauw. kooivis. spiering, tong gebakken:
I verrukkelijk!
Laat de schoongemaakte en licht gezouten
vis op vergiet uitlekken. Gebruik een pan met
stëvige bodem. Wentel de vis luchtig door i
de bloem en bak ze in hete olie of boter mooi
bruin.
Doe meer met vis omdat 't xo lekker is.
Produktschap voor Vis en Visprodukien. 's-Gravenhage.
In Amsterdam vond gisteren
de presentatie plaats van een
boek en langspeelplaat, met
verhalen van bekende Neder
landers over hun ervaringen
met de overleden schrijver
Gotfrled Bomans. Hier van
links naar rechts: Bertus
Aafjes, Michel van der Plas,
Harry Prenen, Tonny van
Verre en Simon CarmiggelL
Van een onzer verslaggeefsters
ROTTERDAM In tegenstelling
tot de landelijke ontwikkeling is de
werkloosheid in Rotterdam de afgelo
pen maand gestegen. Volgens het ge
westelijke arbeidsbureau werden vo
rige maand 65 mannen en 135 vrou
wen werkloos. In de Rijnmond zitten
nu 9785 mannen en 3980 vrouwen
zonder baan. Uit die cijfers conclu
deert de GAB-directeur dat voor
mannen de werkloosheidssituatie In
de regio nauwelijks veranderd ls in
vergelijking met 1977.
DEN HAAG (ANP) „De nationale kracht van een volk is
evenredig met de taal van het volk." Dit zei het Tweede
Kamerlid Terlouw (D'66) gisteren tijdens het begrotingsdebat
Antilliaanse zaken in de Tweede Kamer. Het ontbreken van
één taal op de Nederlandse Antillen is volgens hem een grote
handicap. Terlouw sprak zich uit voor het invoeren van zo'n
eenheidstaal.
Welke van de drie op de Antillen
gangbare talen (papiemento, Neder
lands en Engels) tot eenheidstaal zou
moeten worden verheven, duidde
Terlouw niet aan. PPR-Kamerlid
Waltmans zei dat door het ontbreken
van één taal niet van één Aptillièans
volk kan worden gesproken.
SGP-er Van Rossum zei gisteravond
niet te voelen voor „een eenzijdig
opdringen van een staatkundige on
afhankelijkheid voor de Antillen".
Hij bepleitte uitbreiding van de fi
nanciering van particuliere pro
jecten.
Minister Van der Stee van Antilliaan
se zaken ontraadde de Kamer een
motie van de PvdA-er Molleman,
waarin erop wordt aangedrongen de
Nederlandse inbreng in de Konln-
krijksgroep (deze werkgroep moet ad
vies uitbrengen over de toekomstige
verhoudingen tussen de Nederlandse
Antillen en Nederland) te richten op
een zo snel mogelijke onafhankelijk
heid van de Nederlandse Antillen. De
werkgroep mag volgens de minister
geen politiek forum zijn. Politieke
stelligname komt, aldus Van der
Stee, pas aan de orde als de werk
groep, in 1980, met het eindrapport
komt.
ADVERTENTIE
hem nooit in uniform gezien. Hij
kwam héél vriendelijk over en wij
kregen een zeer goede indruk van
hem. Ik heb nooit kunnen constate
ren dat hij schold of iemand mishan
delde. Het was een verdienste van
Aantjes dat hij erin slaagde kerkdien
sten in het kamp te laten houden en
dat wij op kerstdag naar een kerk
dienst van vrijgemaakt gereformeer
den In Assen mochten," aldus de
ambtenaar Veening, die werd gear
resteerd en naar Port Natal gebracht
omdat hij was ondergedoken. Vol
gens Veening zat Aantjes op kantoor.
Verrichtte hij dus geen graafwerk
zaamheden, zoals hijzelf dinsdag ver
klaarde.
De 53-jarige J. A. Weersing uit Gro
ningen zegt dat Aantjes behoorde bij
een groepje gestrafte SS'ers en als
zodanig in het bos moest graven. Ook
Weersing is positief over Aantjes:
„Hij was een aardige jongen, een
beetje populair hè. sprong er een bee
tje uit, hij paste feitelijk niet bij dat
groepje, dat in burger gekleed ging.
Ik heb nooit gezien dat Aantjes de
Hitlergroet bracht, misschien is dat
wel gebeurd, maar ik was er niet bij.
Aantjes zat er ook omdat hij gestraft
was, dat wisten wij allemaal, evenals
die andere SS'ers: ze wilden geen
militaire dienst verrichten. De leiding
van Port Natal was in handen van
Duitsers van de organisatie Todt, die
gele uniformen droegen."
Zeer correct
Ds W. Baas, gereformeerd predikant
in Sint Annaparochie. ontkent dat
Aantjes een staffunctie zou hebben
vervuld in Port Natal. „Ik meen wel
dat hij een eigen kamertje had en dat
hij voor de Duitsers werkte, mfcar niet
helemaal vrijwillig." Ds Baas was op
gepakt omdat hij jongeren had aan
gezet onder te duiken. Was Aantjes
ook gevangene? Ds Baas: „Dat weet
ik niet, het was niet duidelijk hoe het
precies zat. Hij droeg geen uniform
maar wel (dat was al voorjaar *45) een
zwart overhemd en een zwarte Jas.
Zover wij dat konden beoordelen was
hij zeer correct en heeft hij zich nooit
misdragen." Ook ds Baas verklaart
dat de organisatie Todt de leiding
had in Port Natal.
Dat kan met ABN Kasbiljetten.
Dat zijn waardepapieren aan
toonder met een hoge rente.
Ze zijn te koop bij elk ABN-
kantoor, zonder problemen.
Er zijn 5 soorten Kasbiljetten
met een looptijd van bijna
2'/2 jaar, 3'/2 jaar, 4'/2 jaar, 5'/2 jaar
en 6'/2 jaar. Bij aankoop is de
rente afgetrokken. Aan het eind
van de rit wordt f1.000,- of
f10.000,- uitbetaald, rente
inbegrepen.
Nevenstaande tabel toont u
wat een Kasbiljet kost.
Datum van
Kasbiljetten
Kasbiljetten
Kasbiljetten
Kasbiljetten
Kasbiljetten
aankoop
einddatum
einddatum
einddatum
einddatum
einddatum
1-3-81
l-3-'82
1-3-83
1-3-84
l-»)
nov. '78
Rente 717%
Rente 7V«%
Rente 8V«%
Rente 8V«%
Rente8L«%
Aankoop
Aankoop
Aankoop
Aankoop
Aankoop
prijs
prijs
prijs
prijs
prijs
9
846.08
781.02
710.52
656.37
606.35
10
846.25
781.18
710.68
656.52
606.48
13
846.76
781.67
711.15
65695
606.88
14
846.93
781.83
711.30
657.09
607.02
15
847.10
781.99
711.46
657.24
607.15
16
847.27
782.16
711 62
657.38
607.28
17
.847.44
782.32
711.77
657.53
607.42
Tussentijdse prijswijzigingen voorbehouden. Vanzelfsprekend
d lent u voor de ABN Kasbiljetten van f 10.000,- bovenstaande prijzen te
vermenigvuldigen met 10.
