Culturele uitwisseling met
Polen in zeventiende eeuw
Publiekstheater ontwikkelt
zich ook als ensemble
Steilewandrace geen sensa
s<
Typische kijk-tentoonstelling in Apeldoorn
Het belang van gedegen voorbereiding
Nieuw cabaret van Gerard Cox
LEO JANSEN
straks uw stem in
het Europese parlement—
'Europaja!
maar
Veronica in NOS-bestuur
Keuvelen over
het huwelijk
TV COMMENTAAR
w;
al
DINSDAG 7 NOVEMBER 1978
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door Jac. Lelsz
APELDOORN In de zeven
tiende eeuw kon het gebeuren
dat zich een lichte verwarring
meester maakte van een Ne
derlander die het Poolse
Dantzlg bezocht. Was hij nu
in Amsterdam of een andere
rechtschapen Hollandse stad.
Of in Dantzig? Hij zag in
Dantzig Nederlandse huizen
in Nederlandse stijl van Ne
derlandse baksteen.
In de haven lagen Nederlandse sche
pen, in veel huizen hingen Nederland
se schilderijen, in de kerk stond op de
kansel een Nederlandse dominee en
de organist speelde muziek van de
Nederlandse Sweellnck. Omgekeerd
kon een koopman uit Dantzig. die
voor het eerst in Amsterdam kwam,
een soortgelijk gevoel overvallen. De
zelfde huizen en de zelfde schepen als
in Dantzig. in de boekwinkels door
landgenoten van hem geschreven
boeken, op straat de taal die hij thuis
zo vaak had gehoord. Keek hij om
zich heen. dan ontdekte hij pakhui
zen met namen als „Dantzig' en „Po
len". herbergen met op het uithang
bord „De Croon van Polen" of „De
Arend en de Pool' en misschien lo
geerde hijzelf wel in Hotel „Polen".
In vrijwel ieder opzicht hebben er in
de zeventiende eeuw (en in de 16e)
nauwe banden bestaan tussen Neder
land en Polen, waarbij Dantzig een
van de brandpunten is geweest. Aan
die relaties is in het kader van het
cultureel akkoord met Polen een ten
toonstelling gewijd, die werd voorbe
reid door de Dienst Verspreide Rijks
collecties in Den Haag. De expositie
is de afgelopen zomer in enige Poolse
steden te zien geweest, o.m in Dant
zig In aangepaste vorm Is zij thans
tot en met 10 december te zien in
de Van Reekum Galerij te Apeldoorn.
Vooral op het gebied van de beelden
de kunst is er van een aanvulling, lees
verrijking, sprake, waarbij de Neder
landse ambassade te Warschau be
middelde. Hiertoe behoort een aantal
tekeningen van onze Willem Hondius.
die destijds naar Dantzig emigreerde.
Een typische kijk-tentoonstelling
met korte, verhelderende teksten bij
de voorwerpen, oude boeken, schilde
rijen. prenten, kaarten enzovoorts.
Alles bijeen heel interessant en on
derhoudend. instructief en verras
send.
Uitwisseling
Wij zijn een volk van kooplieden,
vanouds, en overal roken we geld.
Aan Polen leverden we zuidvruchten.
Portret van de vrolijk-calvinistische theoloog Johannes Maccovius, die in
Franeker hoogleraar was. Deze Pool was een zwager van Rembrandt. Het
afgebeelde portret werd door Johannes Pendelius geschilderd.
wijnen, papier, specerijen, tabak, sui
ker. textielprodukten en wat niet al.
Omgekeerd konden we in Polen te
recht voor graan en voor hout. het
laatste nodig voor huizen, scheeps
bouw en verwarming. Maar bij han
del lieten we het niet. Wat zitten we
tegenwoordig toch te meieren over
een uitwisseling zus en een uitwisse
ling zo? Al in de 17de eeuw was er
sprake van een levendige uitwisse
ling. niet alleen van goederen, maar
ook van kunst en cultuur, van kennis
en ervaring. Een uitwisseling van per
sonen op commercieel, kunstzinnig
en wetenschappelijk gebied. Ook op
het terrein der krijgskunde. De 80-
Jarige oorlog had ons veel know-how
opgeleverd, zou men tegenwoordig
zeggen Veel buitenlandse jongelie
den lieten zich hier bij Maurits en
Frederik Hendrik in de wapenhandel
onderwijzen. Ook kroonprins Wladis-
law van Polen. In 1624 nam hij de
stellingen rond Breda in ogenschouw.
Om hem te plezieren werd opdracht
aan de troepen gegeven een nachtelij
ke schijnaanval. een schertsoffensief.
op de stad uit te voeren.
Gaf in 't algemeen Italië wat architec
tuur betreft, in het rooms-katholieke
Polen van de 17de eeuw de toon aan.
de protestantse stadjes in het noor
den van Polen vonden hun inspiratie
in de Nederlanden. De leidende archi
tecten in Dantzig kwamen bijna alle
maal uit deze streken: Regnier,
Vroom. De Vries. Van Opbergen. Zo
als gezegd, over de héle linie gaf Italië
de toon aan in het r.k. land. Maar
Warschau was toch weer een uitzon
dering. want daar had de in Utrecht
geboren Tylman van Gameren grote
invloed. Via hem werden kenmerken
van de Hollandse Classicistische Ba
rok in die stad geïntroduceerd. Ont
leend. o.m. aan het stadhuis van Am
sterdam. het tegenwoordig paleis op
de Dam, van Jacob van Campen.
Op deze architectuur-verwantschap
gaat de tentoonstelling in Apeldoorn
vrij diep in. Andere facetten bijvoor
beeld. die binnen het kader Polen-
Nederland worden belicht, zijn de
scheepvaart, de cartografie, de water
bouw en. wat wij al noemden, de
krijgskunde, de wetenschap en de
kunst.
Godsdienst
Er werd in de zestiende en de zeven
tiende eeuw druk heen en weer ge
reisd tussen Dantzig en Nederland.
Ook veel lieden uit Dantzig kwamen
naar ons land. Op een gegeven ogen
blik waren er in Amsterdam meer dan
vijfhonderd Dantzigers werkzaam,
vooral als varensman (306), maar ook
als droogscheerder, als schilder of als
chirurgijn, van welke laatste catego
rie er toch ook nog dertien waren. In
theologisch opzicht waren er even
eens intensieve contacten. De Refor
matie had ook in Polen wortel ge
schoten. Men vond er Calvinisten,
waarvan zich een deel afscheidde, dat
de Sociniaanse leer ging aanhangen.
Daarin werd de Drieëenheid verwor
pen, de Praedestinatie en de Heilige
Communie; het Oude Testament had
slechts historische waarde. Vergeefs
is destijds geprobeerd room-katholie-
ken, Calvinisten en Socinianen met
elkaar te verzoenen. Het Humanisme
had in Polen ook veel aanhangers, en
de boeken van de Nederlander Eras
mus werden veel gelezen. Omdat Ne
derland een Calvinistisch land was
geworden, dat aanvankelijk minder
tolerant was, waren veel vervolgde
Mennonieten uit onze gewesten naar
Polen gevlucht.
Poolse Calvinisten daarentegen
stuurden hun kinderen bij voorkeur
naar Nederland, naar Franeker. naar
het Friese stadje, dat een vermaarde
academie bezat. Meer dan 300 Poler.
hebben er tussen 1600 en 1700 gestu
deerd. Een tijdlang was daar ook de
Pool Jan Makowski (Johannes Mac
covius) hoogleraar. Een theoloog, die
enerzijds populair en anderzijds on
geliefd was door zijn vrolijke levens
wandel. Maccovius was getrouwd
met een zuster van Saskia van Uylen-
burgh, de vrouw van Rembrandt. De
schilder was dus een zwager van Mac
covius, en zo ziet men waar weer hoe
klein de wereld is.
Toen de Polen in een reeks oorlogen
verwikkeld raakten en de Gouden
Eeuw in Nederland wat ging verdon
keren. werden de banden tussen Ne
derland en Polen aanmerkelijk zwak
ker; de handelscontacten hadden de
langste adem.
door André Rutten
AMSTERDAM Ruim een
Jaar geleden spreekt Eric
Schneider met de leiding van
het Publiekstheater af, dat hij
er enige tijd uitstapt om even
op een andere manier met to
neel bezig te zijn: een regie in
de vrije produktie en werken
met de toneelgroep De Appel
Wel met de bedoeling dat hij te zijner
tijd terug komt. Hij blijft in het be
stuur van het gezelschap Enkele
Speciaal vandaag
De TROS en de VARA bren
gen een directe reportage van
Ajax-Bayern München, de af-
scheidswedstrljd van Johan
Cruijff.
Ned 2/20.01
Monique Mercure kreeg ver
leden jaar in Cannes de prijs
voor de beste vertolking van
een vrouwelijke hoofdrol voor
haar spel in de Canadese film
J. A. Martin, fotograaf.
België 2*21.20
In het Belgische dorpje
Geel is het al eeuwenlang tra
ditie van heinde en ver gees
teszieken in het gezinsleven op
te nemen.
Duitsl. 2/22.00
Over het vluchtelingenpro
bleem praat Fona Disch met
mr. C. Brouwer.
Hilv. 2/16.03
De KRO maakte opnamen
van Cameretten. hel cabaret
festival In Delft
Hilv. 2/19J0
maanden geleden vraagt Annet Nieu-
wenhuyzen een half seizoen vrij af om
een rol elders te spelen.
Het is bij het Publiekstheater hard
werken geweest, nu al ruim vijf sei
zoenen lang. En altijd aan serieuze
stukken voor de grote schouwburgen.
Acteurs en actrices hebben dikwijls
ook behoefte aan kleiner, ook aan
..lichter' werk. Omdat daar binnen
het gezelschap nog geen mogelijkhe
den voor te vinden waren, wordt er
wel ruimte gegeven aan mensen die
een poosje eruit willen.
Onlangs gaf Petra Laseur. ook verte
genwoordigster van het gezelschap In
het bestuur, te kennen dat zij haar
contract wenste te beëindigen. Het
gezelschap heeft daar Intern grondig
over vergaderd. Dat heeft geleid tot
een brief van alle leden van het gezel
schap aan haar met begrip voor haar
motieven maar ook met een dringend
beroep op haar saamhorigheidsge
voel.
Motieven
Haar motieven waren niet; een poosje
eruit om iets anders te doen Haar
motief was: de herbenoeming in vaste
dienst van de dramaturg Guus Re-
kers, die twee jaar geleden zijn vast
dienstverband Inwisselde voor een
partieel hij was. en is tot begin
seizoen 1979-1980 alleen bij de pro-
dukties van Hans Crolset dramaturg
geweest ook bij de recente succes
volle van Oldipus.
Welke haar. ook door meerderen ge
deelde. bezwaren zijn. doet nle* ter
zake. Zij zijn voor buitenstaanders,
waar ik er ook een van ben niet echt
duidelijk te maken
De motieven van de artistieke leiding
voor de herbenoeming ook niet hele
maal ongetwijfeld, maar wel vol
doende.
De leiding van het Publiekstheater
heeft zich aan het begin van het sei
zoen opnieuw grondig verdiept in de
verdere ontwikkeling van zijn beleid.
Daarbij is ook de „dramaturgie"
grondig besproken: de noodzaak om
een voorstelling zeer degelijk te on
derbouwen om tot een goed resultaat
te komen.
Ouus Rekers kwam daar opnieuw bij
ter sprake: hij heeft meegebouwd aan
de repertoires van zes seizoenen, mee
het beleid ontwikkeld, en tien a
twaalf voorstellingen dramaturgisch
begeleid, en daarmee een wezenlijk
aandeel gehad in de waarmaking van
het beleid.
Na ampele discussie stelde de artis
tieke leiding eenstemmig zijn herbe
noeming in vaste dienst voor. Het
gezelschap stemde ermee in. ook het
bestuur. Petra Laseur stemde in dat
bestuur voor. maar verbond er de
persoonlijke consequentie van haar
vertrek aan. Waarvan zij door het
beroep op haar persoonlijk saamho
righeidsgevoel is teruggekomen, zon
der dat haar bezwaren verdwenen
zijn.
eenstemmigheid en zit zeer gelukkig
bij elkaar, omdat Petra blijft. Waar
mee de bezwaren van Petra en ande
ren niet uit de wereld zijn. De discus
sies gaan door en wij zijn ervan over
tuigd. dat we hen op den duur zullen
overtuigen."
„Wij geloven in onze argumenten en
zij hebben ons niet overtuigd van hun
tegenargumenten, waarvan de reële
gronden onvoldoende duidelijk over
komen. Maar dat er in een conflict
telkens weer een eenheid ontstaat en
binnen de groep een oplossing gevon
den wordt, ook al is het maar een
voorlopige of gedeeltelijke, wijst op
een positieve ontwikkeling van een
groep, die uit volwassen mensen be
staat."
De Groene Poort in Dantzig, naar ontwerp van de Amsterdamse bouwmeester Regnier, circa 1565
Lands!
neld.
leit ht
sin de
laan
door Ber Huising
AMSTERDAM Zondag
avond waren wij, eindelijk
weer, in Amsterdams Kleine
Komedie, dat, ondanks ver
bouwingen ergens, hetzelfde
gezellige, ook wel benauwde,
theater is gebleven.
t
Heel geschikt voor een eenvoudig en
intiem programma als dat (nieuwe)
van Gerard Cox. Simone Kleinsma,
Leoni Jansen en vier bekwaam mede
werkende muzikanten. Ze deden in
het vorige seizoen al samen hun Re
pelsteeltje. en zijn, nu, met minder
showwerk. begonnen met
Steilewandrace, genoemd naar het
eerste nummer, waarin Gerard Cox
de (kermis) bonisseur is en de beide
vrouwen, in leer. hun halsbrekende
toeren verrichten op autopeds. Ver
der hebben zij vlot, nu eens samen,
dan weer om en om, een programma
opgebouwd uit liedjes, sketches en
monologen. Van de teksten hangt het
dus grotendeels af. Cox schreef ze
voor een deel zelf, en had ze overigens
van J. Boerstoel, H. Dorrestijn, H. H.
Polzer en H. Blokpoel.
Genoeg knappe medewerking dus
ook in de muziek van Ruud Bos, H.
den Ouden, P. Schön en toch is het
dan nog moeilijk. Niet alles was even
vermakelijk of raak. Een paar mono
logen van Gerard Cox, over een twee
de huisje in de Ardèche, of de dok
tersklant met pijn in zijn rug zijn
hoogop wel aardige vulling, en de
felicitatiedienst die voor twee nog
huwende oudjes kwam werd (voor
mij) net niet leuk meer doordat het zo
leuk moest worden. Cox vertelt ook
nog, sarcastisch en veel te uitvoerig,
over olietankers die rampen worden
(geïllustreerd met achtergrond-pro
jectie).
Hij is toch beter als zanger van een
lied waar hij achter staat. Joop, over
de dood van een toevallige kroeg-
maat, is eenvoudig gevoelig, de her
denking van de Nieuw Amsterdam
heeft ook wel wat, de klacht van de
tot leggen gepreste kip is aardig. Si
mone Kleinsma en Leoni Jansen heb
ben, gelukkig, ook hun eigen liedjes,
samen of alleen, over de rechten van
het mens (de vrouw), over mannen die
zo slecht nog niet zijn, over eendjes
voeren (en de scheiding van de ou
ders), over meer nog, en zij doen dat
best. Zij zijn ook, zingend en dan
send. uitstekend in de gezamenlijke
nummers, over boodschappen doen
Leoni Jansen, Gerard Cox
en Simone Kleinsma in „Steilewandrace"
Ban
en brengen, de vrijdag-avond-koorts
een disco-uitbundigheid met toe
gepaste kinderliedjes in een paro
die over humoristen en soubrettes
van vroeger, en aan het slot in Tahom
Tahom Tahom over de duivel die
vroeger herkenbaar was en nu niet
meer.
De vier musici zitten daar d
avond ondersteunend, drijvei K bl
kleurend achter. Fred Leeflang ™aar
al valt op door zijn melodieuze a J?Iac
blaasinstrumenten. We hebbel Cour
alles genoemd, er gaan er, in ee
tempo, meer dan twintig nun 71 e
door. 07,121
spell i
ADVERTENTIE
Keer
urne
dal b
de
enkel
dit s
ming
Dat i
mant
gensl
regei
rieus
U kunt ntf nog niet stemmen.
Maar lid worden kan altijd.
SINGEL 277
AMSTERDAM.
Spontaan
Hoe functioneert het gezelschap
dan binnen de besluitvorming0
Hans Croiset zegt: „Het gezelschap
functioneert in feite .spontaan. Daar
moeten we zo snel mogelijk een struc
tuur voor vinden. Telkens als er con
flicten zijn en die zijn er uiteraard
in een gezelschap, dat ook als ensem
ble nog in ontwikkeling is ontstaat
er vanzelf een gezelschapsdiscussie,
ook met de leiding."
„Het vertrek van Petra Laseur laat
daar een voorbeeld van zien; het ge
zelschap reageert direct, komt tot
HILVERSUM (ANP» - Hoewel Ver
onlca al enkele weken C-omroep is
heeft deze zendgemachtigde officieel
nog geen vertegenwoordigers in het
NOS-bestuur Wel woont Verohica-
voorzitter mr W Bordewijk al jaren
lang de vergaderingen van het NOS-
bestuur bij. maar slechts als waar
nemer
De NOS heelt echter nu van minister
Gardeniers van CRM bericht gekre
gen. dat Veronica met ingang van 15'
november de twee rechtmatige be
stuurszetels krijgt. In de praktijk be
tekent dit dat voor het eerst 24 no
vember mr. Bordewijk en program
madirecteur Rob Out. die door Ver
onica is aangewezen voor tweede ze
tel. hun zegje In het bestuur zullen
kunnen doen
In vier televisieprogramma's en vier
radio-uitzendingen gaat de EO zich
bezig houden met het huwelijk.
Daarbij wordt, vanavond te begin
nen, de nazorg ingeschakeld. Het
„doorgeef-lulk" is de rubriek Tijd
sein. Daaruit zou men kunnen aflei
den dat het huwelijk aan de orde
wordt gesteld als een actualiteit die
zorgen baart.
Een artikel van broeder J. Kits in
het omroepblad Visie versterkt deze
veronderstelling. De weldra jubile
rende evangelist schrijft namens
het bestuur: „Als het huwelijk zoals
God het wil, ineen stort, de mens
bewust 'neen' zegt tegen Gods op
dracht. is het begin gelegd voor een
zedelijke en geestelijke neergang
die zal eindigen in de ondergang".
De grote bezorgdheid die in deze
woorden doorklinkt houdt uiter
aard verband met alternatieve vor
men van samenleven waarvoor de
belangstelling toeneemt. Het is be
slist geen unicum. De geschiedenis
van de mensheid stat bol van de
alternatieven. Elke cultuur kent
haar eigen randverschijnselen. De
ene cultuur wordt door een andere
opgevolgd zodra de fut emit is. Bij
voorbeeld wanneer de normen niet
langer als waardevol worden erva-
door Ton Hydra
ren. Of doordat decatentie een cul
tuur heeft ondermijnd..
Voordat wij gaan spreken van on
dergang. moeten we naar mijn me
ning onderzoeken wat er nu precies
aan de hand is. En wat de oorzaken
kunnen zijn. Wordt het huwelijk
werkelijk bedreigd? Is het zo uni
verseel?
„In het christendom hebben de op
vattingen over het huwelijk in de
loop van de eeuwen ingrijpende
ontwikkelingen en wijzigingen
doorgemaakt en ook nu zijn ze bin
nen de verschillende kerken en
groeperingen niet geheel gelijk".
Dit zegt dr. R. van Kessel in de
Grote Winkler Prins. Voorts stelt hij
dat het huwelijk behalve door bij
belse uitspraken ook steeds mede
beïnvloed is geweest door inzichten
van filosofische, biologische en an
dere aard. „zodat men in veel op
zichten beter kan spreken van op
vattingen van (de) christenen dan
van een christelijke visie als zo
danig"
In het eerste EO programma over
het huwelijk heb ik de grote lijnen
gemist Geen schets van de Joodse
en Europese cultuur die hebben in
gewerkt op de inzichten omtrent
het menselijk bestaan. Niet. iets dat
zou kunnen lijken op een psycholo
gische karakteristiek van het
vrouw- of manzijn. Meer zorg schij
nen de samenstellers zich te hebben
gemaakt over zaken als „hoofd van
het gezin" en hoe het staat met de
voorgeschreven onderdanigheid
van de vrouw. „Het staat in de bij
bel, maar het is wel moeilijk", zegt
een Jonge moeder.
Henk Binnendijk ondervraagt in de
studio een aantal echtparen over
hun opvattingen en ervaringen. Hij
reikt voor een groot deel huis-tuin
en keuken-vragen aan, zodat het
gesprek niet verder komt dan ge
keuvel, waar de kijker weinig aan
heeft,
Ik heb er geen boodschap aan dat
een jonge vrouw op de buis komt
vertellen dat zij er voldoening aan
beleeft als ze weer lekker door de
gelapte ruiten kan kijken. En dat
een prille echtgenoot het niet kan
hebben als bij thuiskomst zijn
vrouw nog met iets bezig is, hoe!
ook al niet te weten.
Wie van de twee het huishoud-ba
je beheert, gaat de kijker geen 0
aan. Evenmin of manlief er de
aan krijg als aan zijn schone o»
hemd een knoopje ontbreekt,
zijn babbels voor een naalkran
En vagen als „Maakt u zich wel e<
leuk op voor u man?" en „Eert ui
vrouw?" verwacht je wel ln eenl
paald soort leuterblaadjes of in i
sleutelgat-programma, maar niet
een uitzending waarin het zou ma
ten gaan over de essentie van 1
bedreigde huwelijk.
Ik meen heel serieus dat vooral
jonge mensen die aan dit keutt
programma hebben meegewerkt,
kijk worden gezet. Omdat zij, zo
der het te beseffen, door hun
woorden blijk geven van leemten
de voorbereiding tot en de belevil
van het huwelijk.
Was ik baas van de EO dan zou
programma vanavond niet word
uitgezonden. Om deze jonge me
sen te beschermen tegen reacti
van de omgeving waardoor zij
kwetst zouden kunnen worden,
omdat de kijker alleen maar I
diend is met een meer voldra#
benadering van het vraagstuk.
Van
DE 1
van
,Mari
verg
oper
orde
