Onthullende spelletjes van gevangenen in machtssysteem Ook op VARA-matinee gewijzigd programma Zangeres Betty Carter: feest voor fijnproevers Derde wereld wil haar kunstschatten terug Rob Theissen in prima concert Pools kamerorkest verrassend goed De nacht van de rattenkoning Radioprogramma NOS over Ambon Adviescommissie legt werk neer Actie voor muziektheater in Amsterdam MAANDAG 6 NOVEMBER 1978 KUNST/RADIO/TELEVISIE door André Rutten AMSTERDAM „De nacht van de rattenkoning", het nieu we stuk van de jonge Nederlandse schrijver Rob Bognèir zaterdagavond in De Brakke Grond in première gegaan speelt zich al in een gesloten afdeling van een psychiatrische inrichting, voornamelijk in de kamer, waar de verpleegkundi gen even kunnen uitrusten. Het gaat over hun problemen de schrijver is een poosje hun collega geweest. Over hun ..gevoel van mach teloosheid iets te kunnen veranderen aan de volledig rechteloze positie van de patiënten binnen het zichzelf be vestigende machtssysteem van een gesloten inrichting". (Citaat uit de beknopte toelichting achterop de tekstuitgave van het stuk, uitg. Hol- masterland, Groningen). Hun moeilijkheden worden op een eenvoudig lijkende, in feite echter zeer vindingrijke manier in alledaag se menselijke conflictsituaties in het stuk van verschillende kanten bekeken. De nachtdienst gaat in. Het vrouwe lijke nachthoofd (Boed van Meche- lent is jarig en laat doorschemeren, dat zij niet zal komen, tenzij om even te informeren of er iets geweest is. Drie broeders zijn verantwoordelijk voor 143 patiënten. Eén van hen is nog nieuw, een tweede net leerling af. De meest ervarene ls de meest ver antwoordelijke. Maar Juist hij heeft voor die nachtdienst zonder nacht hoofd drie verpleegsters uitgenodigd om een feestje te maken. Er komen er maar twee. Dat blijkt een uitstekende situatie om door uitdagende spelletjes van enkelen heftiger wordende reacties bij anderen los te maken, waarin de karakters uitgetekend worden in ie ders persoonlijke moeilijkheden met het systeem. De figuur, die Frederik de Groot (heel goed) speelt, is de handhaver van dat systeem: hij probeert het te gebrui ken om de anderen naar zijn hand te zetten en zo carrière te maken. (Hij noemt zichzelf de koning van de rat ten). Misschien werkt Bognèr dat in het eerste deel wat te ver uit, maar gaandeweg wordt duidelijk dat hij de kwalijkste gek is, slachtoffer van het systeem dat hij denkt te beheersen. Zijn vrouwelijke tegenbeeld wat praktijkervaringen betreft (raak ge speeld door Renée Soutendijk) botst impulsief voortdurend tegen het sys teem, dwingt zichzelf tot onderwer ping eraan om haar baan te houden. Twee nieuwelingen (door Peter Bolt- huis en Netty Blanken op een natuur lijke manier integer gespeeld) maken hun eerste botsingen met het sys teem, dat hen verbijstert. Tussen hen in de labiele, in het systeem emotio neel heen en weer geslingerde (voor treffelijk uitgebeeld door Pim Vos- maer) nog maar pas gediplomeerde. Een heel goed stuk daarom, waarin de kliniek en de menselijke verhou dingen daarbinnen ook beeld zijn voor velerlei maatschappelijke ver houdingen. Zeer precies uitgewerkt onder regie van Christiaan Nortier in een juist decor van Kees Wolfrat: toegespitste, uitgezuiverde werkelijk heid. Een geslaagde produktie van de The aterunie. V.l.n.r. Renée Soutendijk, Pim Vosmaer, Frederik de Groot -«dat er 1 me ove dante „für eine Walze in eine kleii «yptis Orgel" regelmatig op en het was {^sbi verdienste van de interpreet, dat h m bi van het werkje niet meer wilde m [amms ken dan er in zit. De in 1809 gebon eten Adolf Hesse moet in de hedendaagi muziekpraktijk genoegen nemen een bescheiden plaats, al toonde Ro Theissen aan dat zijn Fantasia uitvoeren waard is. Kernachtige ziek met overtuiging weergegevf Maurice Duruflé bewees de jong ov( leden Franse componist Jean Ala eer door een Prelude et Fugue ai hem op te dragen. Duruflé, ook co ponist van koorwerken, schrijft wi derschone en veelal tedere werken dit eerbetoon aan een collega is een ontroerende pracht. Rob Thi sen besloot met een sfeervolle technisch knappe weergave van werk dit conert, dat een bijzon* positieve en boeiende indruk maakt door Jac. Kort de componist vijf jaar eerder in Paci fic 231 de kracht van een locomotief van die naam wilde tekenen, zo gaat AMSTERDAM De programmawijzigingen schijnen op het het Rugby om het wüde, onver- ogenblik in de lucht te zitten. De afgelopen week is er bij het wachte en wisselvallige ritme van dit Concertgebouworkest vrijwel geen avond geweest, die vol- spe gens plan verliep. Zaterdag tijdens de VARA-matinee, waarop Het Residentie orkest heeft onder de Ernest Bour het Residentie Orkest dirigeerde, was het al niet s£aJc*e leiding van Ernest Bour een uitstekende indruk achtergelaten van het Residentie Orkest, volgde van zijn spelkwaliteiten in een zeker Rugby uit 1928 van Honegger. Zoals niet gemakkelijk programma. anders. In plaats van Muziek II (1977) van Peter Jan Wagemans, kwam de Sym fonie in C van Strawinsky. waarmede het concert gesloten had zullen wor den. Als nr. 2 van het programma kwamen de Zes Turkse volksliederen van Theo Loevendie uit het tweede deel van het programma. Het Septet voor viool, blaaskwintet en contrabas van Kees van Baaren vulde de lege plaats na de pauze en Rugby van Arthur Honegger. eerder als nr. 2 ge programmeerd, vormde nu het slot van het concert. Strawinsky heeft in zijn Symfonie uit 1940 duidelijk teruggegrepen naar de Wcense klassieken en met name naar Haydn. Hij gebruikte bewust diens motleven, vormen en instrumentatie. Hij wilde door de persoonlijke ver werking van dit oude materiaal zijn scheppend vermogen tonen. Ik moet erkennen, dat ik mijn aandacht niet voortdurend bij deze Symfonie, die een half uur duurt, heb kunnen hou den. Iets dat mij bij een echte Haydn- symfonie slechts zelden overkomt. Zeer indrukwekkend vond ik daaren tegen de zes liederen, die Theo Loe vendie op Turkse kwatrijnen heeft geschreven. Natuurlijk komt een deel van het grote succes van deze liede ren op rekening van de schitterende voordracht van de sopraan Dorothy Dorow, verreweg de beste die wij op dit gebied in ons land hebben. Maar de stemming, die Loevendie in elk van deze korte verzen oproept, is meesterlijk raak en doeltreffend en zulks met een ensemble van slechts zeven instrumenten. Na het Septet van Kees van Baaren. zonder dirigent gespeeld door leden HILVERSUM De N08 zal op de maandagen 6 en 13 november steeds om 14.30 uur via Hilversum I docu mentaires van Henk Hovinga uitzen den over het leven op Ambon anno 1978. Daarin komen gesprekken voor over de kleine en grote zorgen van Molukse mensen en stemmingsbeel den over de dingen van de dag. Ho vinga heeft daartoe op Ambon en Saparoea gepraat met mensen uit diverse geledingen van de maat schappij: met repatrianten, die Jaren lang in Nederland hebben gewoond, maar ook met goeverneur Hassan Slamet. Speciaal vandaag DEN HAAG In de Hout- rustkerk kon men vrijdag avond kennis maken met Rob Theissen, organist van de Vrij Katholieke Kerk aan de Riet- zangerlaan. Hij studeerde aan het Koninklijk Conservato rium bij Adriaan Engels en Wim van Beek en in Parijs bij André Isoir. Theissen is een organist die nog niet veel aan de weg timmerde en als steeds was er interessant en onbekend talent te beluis teren. Op het programma bekende en min der bekende namen als Bach. Mozart, Duruflé en Hesse en vrijwel onbeken- door Adr. Hager de namen als Abraham van den Kerckhoven, een 17de eeuwse Zuid- Nederlander en Jean Adam Guilain. Het werd al spoedig duidelijk, dat Rob Theissen in zijn registratie streeft naar een helder en licht klank beeld. Daarbij geeft hij de voorkeur aan pittige tempi en deze aspecten verleenden de Suite van Guilain een transparant en lichtvoetig karakter. Trouwens, deze Suite valt zeker bij meerdere organisten aan te bevelen. Van Bach vertolkte hij de vierde so nate (BWV 528), een puntgave weer gave waarin de muziek de gelegen heid kreeg om te „ademen", even wichtig en uitgebalanceerd met op vallend perfekte trillers. De bijdrage van Mozart aan de orgelliteratuur is gering en min of meer toevallig tot stand gekomen. Toch duikt zijn An- oor door Rud Niemans |j het okker Met uitzondering van Billie Holiday (1915-59) hebben jazz vocalisten weinig of niets kunnei >oriici bijdragen tot de ontwikkeling van die jazz, een mannen-muziek. Met Lady Day als hun grot creta bron van inspiratie opereren nog een handvol zangers in de kantlijn van het actuelf^JJ jazzgebeuren, temeer omdat zich juist onder de hen begeleidende instrumentalisten eei scheiding der geesten voltrok. Vol groeiend zelfbewustzijn, in zowel sociaal-maatschappelijk als muzi kaal opzicht, wendden velen zich van het geijkte jazzmilieu af, terwijl voca- listen bleven wat zij per traditie im- Apotll60S6 mer geweest waren; entertainers. De bekendsten lonkten om den brode naar belendende genres, stemden zonder de jazz geheel ontrouw te wor den hun repertoire af op een zo breed mogelijk publiek; de Ella Fitz- voel voor perfecte timing zingen tot jazz-zingen maakt. tndril weest ilighe theose volgt, zoals het behoort a: het slot een bijna 25 minuten lang ademstokkende, ritmisch gevarie< de scatvocal op „Movin" on", een pa j^( regels tekst en 3, 4 akkoorden aLern< uitgangspunt. Aan wie de ogen slui «ffeer' trekt een jamsession voorbij: Dizz fiende Bird, Lester, Chambers, Miles, noei voorzii maar op. Seat dus, stoeien met lette )niSch grepen die een puur ritmische en m( oor z lodische betekenis hebben en 25 m ercj gj OH A orrui en n tooye an h( ttt ja; fan v( Aan de teruggave van de beroemde obelisk op de Place de la Concorde in Parijs zijn de Fransen nog lang niet toe. PARIJS (DPA) Sommigen verwachten dat de Venus van Milo uit het Louvre in Parijs algevoerd zal worden naar Griekenland. Of dat het British Museum in Londen zijn rijke Egyptische kunstschatten zal kwijtraken. Voor anderen gaat het om het fundamentele recht van alle volken op de wortels van hun cultuur. Sfeer, inhoud en aanpak van haar „Open the door", het spottend femi nistische „Please do something", de schitterende medley „Music Maestrc Please", „Swing brother, swing", wor- geralds, de Sarah Vaughans. Anderen den er volledig door bepaald. Ze weel nuten lang geen enkele interpellatl It'hi? deden aanmerkelijk minder conces- ook een wat koel reagerende zaal zc niet één ingepast flirtje met een ai )U ^oi sies, bleven daardoor blljkans ano- te pakken, daar zo mee te communi- der bekend thema. En was dit n aar h, niem; de avantgardiste Jeanne Lee ceren, dat het uur omvliegt. De apo- entertainen? Ja ook. en de exuberante Betty Carter, welke laatste (48) pas nu de erkenning lijkt te gaan oogsten, die ze al zo lang verdient. aan ac erteld Virginia Bellamy komt in op spraak. Ned. 2 20.27 In Slmonskoop fragmenten uit Moord op de Nijl naar het boek van Agatha Christie met Peter Ustinov als speurder Hercule Poirot. Ned. 1 20.10 Hier en Nu behandelt de ac tualiteiten. Ned. 2 21.45 In de Engelse science fiction- film Fahrenheit 451 is alle geestelijke arbeid verboden. Totdat de super-boekverbran der xelf eens gaat lezen. Duitsl. 1 23.00 Vanmiddag en volgende week maandag zendt de NOS een klankbeeld over het Ambon van nu uit. Hilv. 2 14.30 In de serie spelen tegen de oorlog brengt de NCRV het luisterspel Slachthuis van Sla- womir Mrozek. Hilv. 2 22.33 Zaken die niet ten volle met het verstand zijn te verklaren, worden door Veronica aange roerd in het Zwarte Gal. Hilv. 1 22-55 Deze verschillen in benadering wor den duidelijk op de algemene verga dering van de UNESCO, die op het ogenblik in Parijs gehouden wordt. De UNESCO is de VN-organisatie voor onderwijs, wetenschap en cul tuur. Op de vergadering is de pers vrijheid het belangrijkste onderwerp van gesprek, maar ook de teruggave van de over de hele wereld verspreide kunstschatten is onderdeel van be spreking. De secretaris-generaal van de UNES CO Amadou Mantar M-Bow heeft op geroepen ze terug te geven aan de landen waar ze vandaan komen: „Als men een land een kunstwerk of docu ment teruggeeft dat het gecreëerd heeft, stelt men een volk ln staat een deel van zijn herinnering en zijn iden titeit terug te krijgen." Zoals meer op de UNESCO-biJeenkomsten zijn het vooral de geïndustrialiseerde landen van Europa en Noord-Amerika die op de beklaagdenbank zitten, ditmaal als kunstrovers. Maar het is dit keer wel diplomatiek geformuleerd: het gaat om een comité om de onderhan delingen te vergemakkelijken over het teruggeven van kunstschatten aan landen, die een deel van hun cultuurbezit hebben verloren door een koloniale of buitenlandse bezet ting. Daar is trouwens al een begin mee gemaakt. België stuurde al vliegtuig ladingen Afrikaanse kunst naar Zaïre en er zijn ook verdragen gesloten tussen Australië en Papoea-Nieuw Guinea, Nederland en Indonesië, Frankrijk en Laos en Algerije en tus sen Italië en Ethiopië, dat graag de DEN HAAG (ANP) De Commissie Jeugdtheater van de Raad voor de Kunst heeft haar werk gestaakt. Voorlopig zal ze minister Gardeniers van CRM niet meer adviseren. De raad vindt dat het subsidiebeleid van de bewindsvrouwe negatieve conse quenties heeft voor het vormings- en Jeugdtheater, terwijl ook de verho ging van het BTW-tarief voor toneel voorstellingen zeer ungunstig is. spe ciaal voor dit soort theater Het dageLijks Bestuur van de Raad voor de Kunst heeft de minister be richt begrip voor het standpunt van de commissie te hebben. Het heeft de minister gewezen op de m het alge meen zeer nijpende situatie voor de kunsten, waarover het binnenkort met minister Gardeniers zal spreken. De commissie concludeert dat het subsidiebeleid en de BTW-verhoging het bestaande zullen aantasten. Het niet honoreren van nieuwe initiatie ven houdt voorts het blokkeren van elke ontwikkeling in. Een en ander leidt tot een onaanvaardbare verstar ring die de verticale cultuurspreiding, de doelstelling van de minister, die juist door het jeugd- en vormings theater in praktijk wordt gebracht, ondergraaft De commissie wil nu eerst van minis ter Gardeniers horen welke maatre gelen zij denkt te nemen om de nega tieve ontwikkelingen met betrekking tot het jeugd- en vormingstheater on gedaan te maken. Voorts wenst zij dat minister Gardeniers bewerkstel ligt. dat de BTW-verhoging niet door gaat of zorgt voor compenserende maatregelen. beroemde vroegchristelijke zuil uit Axim zou zien terugkeren. Niet eenvoudig Maar het is niet altijd even eenvou dig: van wie is een kunstwerk, dat de Romeinen uit Griekenland hebben geroofd, dat onderweg op zee is verlo ren, door een Tunesische visser werd gevonden en met behulp van Franse gelden is gerestaureerd? Zo heeft b.v. de DDR de „teruggave" aan Oost- Berlijn verlangd van de Nefertite- buste, die nu in een Westberlijns mu seum staat. En moet die nu eigenlijk niet terug naar de pyramiden aan de Nijl? Daar zijn de beide Duitslanden nog lang niet aan toe, evenmin als de Fransen willen overwegen de Venus van Milo terug te geven of de beroem de obelisk op de Place de la Concorde in Parijs, die Napoleon van zijn Egyp tische veldtocht meebracht. De lijst van problemen is nog lang: er zijn kunstwerken die als staatsge- schenk gegeven of legaal gekocht zijn en nu onderdeel uitmaken van muse ale of particuliere verzamelingen. De kunstliefhebbers in het westen zijn overigens niet alleen uit egoïstische drijfveren bezorgd om hun kunstbe zit. Veel kunstwerken waren waar schijnlijk al lang verdwenen, ver kocht of vervallen als ze in het land van herkomst waren gebleven. Alleen de rijkere landen hebben geld be schikbaar om moderne museums te bouwen waar kunstwerken in goedc- staat blijven. En wat dat „terugkrijgen van herin nering en identiteit" betreft: kunst schatten, die België destijds aan Zaïre teruggaf, zouden al weer zijn opgedoken in de Internationale kunsthandel Onder een dak Radio en tv(!) besteedden op resp. 19 okt. en 2 nov. jl. aandacht aan optredens van Vaughan en Carter. De met weelderige stemmiddelen toege ruste diva Vaughan trad in Haarlems Concertgebouw op met een weinig inspirerend repertoire en een on danks drummer Jimmy Cobb zwak trio, waaraan Sarah's nieuwbakken echtgenoot Wayman Reed (trompet) onontkoombaar is toegevoegd. Haar Britse collega Cleo Laine bedacht al jaren geleden Iets dergelijks, want die doet met echtgenoot Dankworth tot op het podium ook alles samen. Een soort boterbriefjes-kunst. De Haar lemse muziektempel herbergde jl. vrijdagavond door een ingelast con cert zowel Betty Carter als de heer en mevr. Reed (incognito) onder de paar honderd aanwezigen. Hield Sarah dus haar mond dicht, laatbloeier Car ter slechts 6 jaar haar mindere trok de hare des te wijdere en met zoveel jazzistieke, aanstekelijke flair open, dat het een waar feest mocht heten voor hen die nog geloven in het pure, onversneden jazzvocaal. Juist dat laatste is nog maar een van Car ters preferente aandelen als het gaat om een vakmatige beoordeling. Andere milieu- en sfeerbepalende fac toren zijn de perfecte eenheid met haar favoriete pianist John Hicks, een gespierde, tweehandige swinger, de virtuoze blanke bassist Ratso Har- ris en het felle drummertje Kanny Washington, die Cliff Barbaro ver ving. Zij stonden competent garant voor een fraai, opwarmend stuk mu ziek voor de pauze. Daarna was, lang en fascinerend, de beurt aan de vibra- toloze contralto Betty Carter, die als een swing-in-'t-veld haar bevlogen stemgeluid naadloos aan dat trio toe voegt. In een verbijsterend hoog tem po kwam er nu een fris en ten opzich te van Laren '77 deels vernieuwd re pertoire aan de orde, waarin felle up- tempo's en serene-, erotisch getinte ballades met een vaak zeer persoon lijke timinr en tekstaanpak elkaar in cvimvic-.i hielden. Betty Carter is een ras-musicienne met een compro misloze. honderd procent inzet voor dat uiterst veeleisende vak, de jazz waarmee ze bezig is. Ze beheerst dat wat strikt binnen dat kader van haar verwacht wordt: de improvisatie. Dat vermogen dat te zamen met het ge- door Jac. Kort fgerem touw, AMSTERDAM Zondagavond speelde in de Grote Zaal van tezaap het Concertgebouw het Pools Kamerorkest, dat sinds 1972 in :hting Warschau gevestigd is. De leden van dit orkest zijn jonge et de musici, waaronder zich talrijke winnaars van (inter)nationalejobert concoursen bevinden. De dirigent-oprichter van het Pools Kamerorkest, dat zowel de muziek van Bach als die van hedendaagse componisten op het repertoire heeft, is Jerzy Maksymluk, 42 jaar oud, op geleid in de Poolse hoofdstad en al daar werkzaam, zowel als opera- als orkestdirigent. AMSTERDAM Het comité „Mu ziektheater nü", dat een jaar geleden werd opgericht door mensen uit de wereld van opera en ballet, heeft een handtekeningenactie op touw gezet. Bedoeling van deze actie is druk uit te oefenen op het gemeentebestuur van Amsterdam eindelijk te begin nen met de bouw van het muziek theater aan de Ferdinand Bolstraat. Volgens het comité is het absurd, dat de Nederlandse Operastichting ge noodzaakt is repetitieruimte te huren in het Scheveningse Circustheater, omdat er in Amsterdam geen accom modatie is. Bezuinigingen mogen er niet toe leiden, dat het muziektheater in Amsterdam er niet komt, vindt het comité. Vooral nu de Amsterdamse bouwbonden zich uitgesproken heb ben vóór de bouw van een dergelijk theater, die een essentiële bijdrage zou kunnen leveren aan de bestrij ding van de werkloosheid onder de bouwvakkers, is het comité eens te meer overtuigd van de noodzakelijk heid van het muziektheater. De Nederlandse Operastichting, die al repeteren moet in Scheveningen, dreigt helemaal naar Den Haag te verdwijnen, nu de gemeente Den Haag heeft aangeboden te zorgen voor onderdak en exploitatie van dit gezelschap. en ge on: oor et mi cretai egens omen loest r gew n op I loo Het concert werd geopend met lw ?inde. Concert voor strijkers van de Pools ^E^zi componiste Grazyna Bacewicz, dl Y£ leefde van 1913 tot 1969. Hierna voli euwe de Concerto Grosso in D, opus 6 nr 1 van Handel, dat werd gevolgd dtx het Concertviool en hobo in D (BW ne 1060) van Bach. De solisten in dl werk waren onze landgenoten Vei Beths, viool en Werner Herbert hobo. Na de pauze werd het Pianoconcert! D (Hob. XVIII-ii) van Haydn ten g hore gebracht, met de jonge Parijs pianist Jean-Rodolphe Kars als list, waarna het concert beslol werd met de serenade voor strijkt in E, opus 22 van Antonin Dworsjak. Direct bij de opening van het concei werd men verrast door de voortreffl lijke kwaliteiten van het orkest. He in concert van Bacewicz werd fors ing! eksei zet, echter zonder in ruwheid te veijerroe vallen. Het Andante kreeg een in| houden vertolking en de finale wr dat overrompelende, dat dit boeier werk in de hoekdelen kenmerkt. ;>r pen Ook in HSndels Concerto Gr< werd een zeer hoog uitvoeringsnivea bereikt. De Air was misschien t id c oor d r ii teveel naar de romantische kant g< sferenc trokken, met uitstervende slot koorden en zo, maar alles klonk warm en uitermate gaaf. Bijzondi fonts! mooi was het licht gespeelde slotdeel uk al ii Vera Beths en Werner Herberts ware fct vi uiteraard gelukkig met de perfect ffleem begeleiding, die het orkest bijdroe aan Bachs Concert. Zelf speelden J Ht ref< zeer geïnspireerd. oudt Hetzelfde gold voor Jean-Rodolpli ezig. j Kars. De echte Haydn-stijl, parelen iterna' en transparant, klonk zowel uit zi t acti pianospel als uit de geheel daarb |amj aansluitende begeleiding door h^atrefe orkest. Er was voor dit concert dat met Serenade van D?."vsjak werd een grote belangstelling. kiez fft on klai in de 1 keer 4is<

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1978 | | pagina 4