Bij het afscheid van prof. dr. J. L. Koole
Protest tegen ban over
Russische gelovigen
Hulde na acht eeuwen
voor Joden van York
One Way Day
met gezin Dubé
Vrije evangelischen
zoeken samenwerking
met hervormde kerk
VANDAAG
Conferenties
Trouw
Werkmateriaal
geref.
vrouwenbond
Confessionele wereldbonden
willen nauwer samenwerken
VOORBIJGANGERS
VRIJDAG 3 NOVEMBER 1978
TROUW/KWARTET
Vanmorgen houdt prof. dr. J. L.
Koole enige uren voordat zijn
collega Herman Ridderbos hetzelf
de doet in de Stadsgehoorzaal te
Kampen zijn afscheidscollege. Hij
sluit daarmee een professoraat af
van ruim 23 jaar.
Ir» 1954 werd In Utrecht een speciale synode
van de gereformeerde kerken gehouden om
te voorzien in de vakature, e°n de theologi
sche hogeschool ontstaan door het vroegtij
dige overlijden van prof. dr. A. de Bondt. Dat
was een vacature ln de oud-testamentische
vakken. In die vakature werd dr. Koole be
noemd. Een 7ileiiu>testamenticus die zich als
zodanig grondig had gespecialiseerd. Hij was
tweemaal gepromoveerd, eerst ln Berlijn
waar de beroemde Hans Uetzmann één van
zijn leermeesters geweest was (1936) en twee
jaar later (1938) onder Grosheide aan de Vrije
Universiteit te Amsterdam. Zijn V.U.-dlsser-
tatie „De overname van het Oude Testa
ment door de christelijke kerk" verscheen
ln druk en bewees ineens welk een accuraat
nieuw-testamenticus Koole beloofde te
worden.
Zijn benoeming in de oudtestamentische
vakken noodzaakte Koole zich om te scholen.
Ook dit deed hij weer grondig. De Kamper
professor liet zich in Groningen inschrijven
als student in de semltica en legde daarin een
examen af. Zo effende hij zich de weg tot een
vakmanschap op het terrein dat niet zijn
oorspronkelijke keuze was geweest (maar nu
wel zijn grote liefde werd) dat weldra algeme
ne erkenning vond.
Over dit vakmanschap straks enkele woor
den meer. Was er echter over prof. Koole niet
door prof. dr. J. Plomp
meer te zeggen, dan zou ik het schrijven van
dit artikel zeker aan een ander overlaten.
Maar er is zóveel over hem te vertellen dat ik
mij zelfs zeer beperken moet. Want Koole is
al zal dit bij sommigen misschien als een
verrassing overkomen een zeldzaam veel
zijdig man.
Hij is predikant geweest in verschillende ge
meenten. Het meest bekend werd hij in zijn
Bloemendaalse periode. Predikant zijn in
Bloemendaal hield ook in regelmatig preken
voor de radio. Koole volgde hier de vermaar
de ds. Brussaard op. Ik zou niet weten wie
daarvoor toen meer in aanmerking kwam.
Koole kon preken, bijbels, fijnzinnig en met
voortdurend in het vizier de zichtbare en de
onzichtbare hoorders. Die twee groepen om
vatte hij in één blik. Want Koole was een
kerkelijk man met een sterk evangelisatori-
sche inslag. Wat heeft hij niet gepraat met
randkerkelijken en buitenkerkelijken, hoe
veel opstellen heeft hij niet in het toen nog
verschijnende maandblad „Horizon" juist
met het oog op hèn geschreven!
Als predikant besteedde hij ook veel zorg aan
de liturgie. Een goede kerkdienst was voor
hem méér dan een goede preek. Op liturgisch
gebied heeft hij enkele publikaties op zijn
naam staan die de moeite van het kennisne
men nog steeds waard zijn. Een merkwaardi
ge bevestiging van wat ik zoéven over hem
opmerkte: een kerkelijk man met een sterk
evangelisatorische inslag, is wel dat één daar
van „De zin der liturgie" (Amsterdam 1964)
is ontstaan is uit gesprekken met buiten
kerkelijken!
Dr. Koole was ook pastor. In het begin van de
jaren vijftig traden in ons land mensen op als
Hermann Zaiss, die naar zij zeiden de schuld
wilden aflossen die het Duitse volk tegenover
het onze op zich geladen had. Vandaar de
boodschap van Zaiss: Hitler was geen hei
land, dat was Jezus. Als men zich maar aan
Hem overgaf werd alles weer nieuw. Als men
ziek was werd men beter. Zijn optreden heeft
destijds veel mensen, vooral zieken die ziek
bleven, ontredderd. In de discussie die over
de „gebedsgenezing" ontstond mengde ook
Koole zich. Niet haastig en luidruchtig dat
lag hem niet maar met een bezonnen
studie: „De boodschap der genezing" (1955).
Een barmhartig, pastoraal geschrift.
Toen het verscheen was hij al benoemd tot
professor in Kampen. De benoeming bete
kende voor hem zoals voor iedereen die
zo'n benoeming krijgt en aanneemt een
gedwongen beperking van het veld van be
langstelling. Je kunt het je niet langer veroor
loven je in allerlei onderwerpen te verdiepen,
je moet je concentreren op je vak. Dat heeft
Koole ook gedaan. Hij ging zich intensief
bezig houden met het Oude Testament. De
vruchten van zijn studie legde hij neer in tal
van artikelen en geschriften. Een opsomming
ervan zal stellig te vinden zijn in de feestbun
del die hem vandaag zal worden aangeboden.
Ik doe slechts een uiterst bescheiden greep.
Voor een breder publiek schreef hij over de
tien geboden (1964) een subliem boekje al
noemde hij het zelf een studie „van zeer
bescheiden allure" en in de serie „Verken
ning en bezinning" over Jesaja 53 (1969).
klaring voorafgegaan door een voortreffelijke
inleiding. Hij waagt het daarin te spreken
van „de theologie van Haggal". In Deutero-
en Tritojesaja (Jes. 40 w), zo schrijft hij. werd
de geestelijke eredienst als de ware cultus
aangeprezen. Begrijpelijk. „Voorheen had
men vergeten dat de God van Israël, die in
zijn Huis ln Jeruzalem woonde, óók de „An
dere" was". Maar nu dreigt er een ander
gevaar: dat men er zozeer van overtuigd Is
„dat Hij de 'Andere' is, dat het niet zo drin
gend lijkt, Hem te huisvesten". Tegen deze
achtergrond nu wordt het karakteristieke
van Haggaï verkondiging zichtbaar: Ood wil
hier een huis hebben. „Door weer 'gewoon'
over Gods hulsvesting te spreken, heeft Hag
gaï de aanspreekbaarheid Gods, de nabijheid
Gods, de medemenselijkheid Gods gered,
God moest in een Huis blijven wonen om
eenmaal in een voederkrib te kunnen liggen".
Wie dit leest stelt vast: deze professor, am
bachtelijk bezig zijnde, is aan de gemeente
blijven denken. En aan haar dienaren des
Woords die na van zo'n commentaar kennis
genomen te hebben met die oude Haggaï op
de kansel konden verschijnen.
Als men mij, ten slotte, zou vragen in een
paar woorden te zeggen wie professor Koole
nu eigenlijk is, wat voor man, dan zou ik
kunnen zeggen: een bescheiden man waar
om zou je onbescheiden zijn als Je nog van
zoveel dingen onzeker bent? En tegelijk een
man die op sommige punten die waarin hij
wèl tot zekerheid gekomen was heel beslist
kon zijn. Maar Ik denk dat hij nog veel beter
getypeerd wordt in de dichtregels van Elly
van Buren die hijzelf ergens citeert:
Voor de theologen schreef hij een commen- zijn leven staat gespannen tussen deemoed
taar op Haggal (1967). Een nauwgezette ver- en het trots besef, een knecht te zijn van Ood.
Prof. dr J. Koole
Het moge mijn goede vriend en collega, mèt
zijn vrouw, gegeven worden nog vele jaren in
déze spanning te leven en te werken.
Dit laatste uiteraard, nu hij emeritus wordt,
in een wat rustiger tempo dan voorheen.
Prof dr J. Plomp is als kerkhistoricus ver
bonden aan de theologische hogeschool van
de gereformeerde kerken te Kampen.
DEN HAAG Aan de jaarvergadering van de Bond van Vrije
Evangelische Gemeenten in Nederland en aan de generale
synode van de Nederlandse Hervormde Kerk is door een
commissie, samengesteld uit vertegenwoordigers van deze
twee kerkgenootschappen, een nota aangeboden over samen
werking tussen beide. Aanleiding was een verzoek van de
bond van vrije evangelische gemeenten aan de hervormde
synode om een gesprek op gang te brengen over een mogelijke
erkenning van elkanders ambten. De hervormede synode zal
deze nota maandagavond 20 november op haar najaarsverga
dering op Hydepark te Driebergen bespreken.
De situatie Is zo, dat de predikanten
ln buitengewone dienst van de bond
vaak werken in plaatsen waar geen
vrije evangelische gemeente is geves
tigd. Ambtshalve zijn zij daarom
vaak verbonden aan op grote afstan
den gelegen gemeenten. Voor het ver
richten van ambtshandelingen, voor
al wanneer die gebeuren ln samen
werking met andere kerken, betekent
dat vaak een groot bezwaar, omdat
het overleg daarover meestal wordt
gevoerd door plaatselijke kerkera
den. De gedachte ontstond, dat het
een goede zaak zou zijn, wanneer
bijv. de hervormde kerk de predikan
ten van de vrije evangelische ge
meenten zou erkennen en de verant
woordelijkheid met het oog daarop
voor haar rekening zou kunnen ne
men. Ter plaatse zou dart kunnen
worden gewerkt onder ambtelijke
verantwoordelijkheid van een her
vormde gemeente.
De eerste vrije evangelische gemeen
ten zijn in Nederland ln de 19e eeuw
ontstaan, nadat in het buitenland
reeds eerder dergelijke gemeenten
waren gesticht. In Nederland kwam
een aantal gemeenten voort uit de
hervormde kerk in een reactie op het
modemisme in deze kerk en op de
synodale kerkstructuur, die als rem
op het functioneren van een plaatse
lijke gemeente werd ervaren. Andere
gemeenten kwamen voort uit de af
scheiding in een reactie op de daar
gehanteerde leer van de voorbeschik
king en opnieuw de kerkstructuur.
De vrije evangelische gemeenten,
vijftig ln totaal, tellen ruim achtdui
zend belijdende leden. Er zijn 43 pre
dikanten, van wie 24 in een gemeente
staan, anderen elders, landelijk of in
het onderwijs werkzaam zijn.
Benjamin Dubé
UTRECHT „Nederland, keer terug tot God" is het motto van de One
Way Day, die op 18 november in Utrecht wordt gehouden. Het Is de
zevende One Way Day, die de evangelist Ben Hoekendijk uit Putten
organiseert. Hij verwacht dit jaar opnieuw zo'n tien- vijftienduizend
jongeren.
Naast muziek, toespraken, een evangelische beurs, zang en bijbelstudie
de gebruikelijke ingrediënten, is er een speciaal optreden vap het gezin
Dubé uit het Zuidafrikaanse Soweto. Benjamin Dubé, de vader van het
gezin en negerpredikant, werd anderhalf Jaar geleden vermoord.
Ook spreekt op de manifestatie ex-zendeling in Laos, Jan Pit. Pit is nu
directeur van de Afrikaanse afdeling van de organisatie „Kruistochten"
van Anne van der Bijl.
De manifestatie begint om elf uur en wordt gehouden ln de Irenehal van
de Utrechtse jaarbeurs. Voorafgaande op de manifestatie is er op
donderdag 16 november een „nationale vastendag". In de Utrechtse
Noorderkerk komen die donderdagavond mensen bijeen voor een
gebedssamenkomst.
Toerustingsconferentie Schrift en
Getuigenis. Sprekers prof. dr. W. H.
Velema (het christelijk leven in de
greep van de secularisatie) en ds. J. J.
Poort (het oorlogsvraagstuk in het
licht van de ethiek), 10-11 november,
De Grote Bunte, Nunspeet. Aanm.
teL 03494-4173.
Homoseksualiteit in gezin en sa?
menleving, zaterdag 4 november,
Leeuwarden (inL en opg. 05662-1481).
Zendingswerk onder moslims in
Nederland, dag voor informatie en
gebed (mede door de start van een
project van GZB, IZB, chr. geref. ker
ken en Morgenlandzending), zaterdag
4 november 10-16 uur, Adventkerk,
Kruiskamp 74, Amersfoort.
waarin opgenomen: De Rotter
dammer, met Dordts Dagblad.
Nieuwe Haagse Courant met
Nieuwq Leidse Courant
Uitgave: Trouw/Kwartet BV
Hoofdredacteur Jenze Tammmga
Directeur mg O. Postma
HOOFDKANTOOR
PostDus 859
1000 AW Amsterdam
Postg.ro 66 00 00
03"* Ned. C'edietbank
Pnkemnonr 23 00 12 574
Gemeentegiro Amsterdtm
X11000
REGIO ROTTEROAM/OORDRECHT
Postbus 948
3000 AX Rotterdam
tet 010-115588 (pbonnementen
en bezorging)
lel 010-115588 (redactie)
tet 115700 (uil
REGIO OEN HAAG/LEIDEN
Postbus 101
2501 cc Den Haag
tet 070-469445
Parkstraat 22
Oen Haag
REGtO NOORD/OOST-NEDERLAND
(uitsluitend administratie)
Postbus 3
8000 AA Zwolle
tet 05200-17030
Melkmarkt 56
Zwolle
Abonnementsprijzen:
Per maand
f 1547
Per kwartaal
4640
Per (aar
1 183.40
Adrrrtenpeteneven oo aanvraag
Tektonische
(/•e a
Oogave lam.i^oer<hfen 9-19 30 ven
-"jjndag I'm v» j3ag Op zondag van 18
20 uur te«f 020 913456
Opqa»e nvr-aCvertenties tet
0 936868 of setif.ne<"i|* aan M.m-Adv
a'deung postbus 433
tOCO AK AMSTERDAM
Adiestwiz^ngen uistu-tend •cnriftev»
aan on.-« A - sterdamse adressen
Mogelijkheden
Voor samenwerking met anderen
hebben de hervormden verscheidene
kerkordelijke mogelijkheden. Een
hervormde synodale commissie te
kent hierbij aan, dat waar het gaat
om de bepalingen ln ordinatle zo ter
zake de beroepbaarheid en de brede
Interkerkelijke samenwerking, deze
eerst ln werking kunnen treden nadat
ook de vergadering van de bond van
vrije evangelische gemeenten daar
toe besluit. Overigens moet de syno
de van de hervormde kerk ook haar
raad voor het verband met andere
kerken, de provinciale kerkvergade
ringen en de classicale vergaderingen
over het totaal van de samenwerking
horen. De bepalingen betreffende be
roepbaarheid zou de commissie in dit
stadium nog niet van toepassing ver
klaard willen zien, omdat de commis
sie van oordeel ls. dat terwilie van een
goed functioneren als predikant in de
andere geloofsgemeenschap een
voorbereiding overeenkomstig de gel
dende bepalingen niet gemist kan
worden. De bond wordt in overwe
ging gegeven die maatregelen te tref
fen. die nodig zijn om een en ander te
kunnen doen functioneren. De eerst
komende Jaarvergadering van de
bond Van vrije evangelische gemeen
ten wordt van 11 tot 13 Juni 1979
gehouden.
Van een onzer verslaggevers
MOSKOU Het christelijk comité ter verdediging van de rechten van de gelovigen in de
Sowjet-Unie heeft in een open brief aan patriarch Pimen en de synode van de Russische
orthodoxe kerk geprotesteerd tegen het feit, dat een aantal gelovigen in de stad Pavlograd in
de ban is gedaan.
Het comité, met de bekende priester Het „misdrijf" van de betrokken vijf
Gleb Jakoenin als eerste onderteke- gelovigen was volgens het comité, dat
naar. vraagt de patriarch en de syno- zij met enkele anderen al geruime tijd
de. om de ban ongedaan te maken, probeerden het gemeenteleven ln de
GENÊVE Vertegenwoordigers van vijftien confessionele
wereldbonden hebben verklaard nauwer te willen samenwer
ken, zowel onderling als met de wereldraad van kerken.
Die samenwerking geldt voor het the
ologisch gebied, maar ook voor de
diakonale arbeid, de dialoog met an
dere godsdiensten en ideologieën, en
voor vraagstukken aangaande de
mensenrechten. 45 Vertegenwoordi
gers van 15 kerken en kerkelijke fede
raties zijn ln Genève bijeengeweest
voor een beraad.
Het gaat om de anglicaanse kerkge
meenschap, de baptisten wereldalli
antie. de kerk van de jongeren van
Christus, de quakers, de lutherse we
reldfederatie, de doopsgezinde we
reldconferentie. de internationale
bisschoppenconferentie van de oud-
katholieke kerken,, het orthodoxe pa
triarchaat van Moskou, de gerefor
meerde oecumenische synode, de her
vormde wereldalliantie (WARC), het
oecumenisch patriarchaat van Con-
stantinopel, de r.k. kerk, de zevende
dagadventisten, de methodistische
wereldraad, het internationale con
vent van christelijke kerken, en de
wereldraad van kerken.
Over het beraad zei de secretaris
generaal van de lutherse wereldfede
ratie, dr. Carl Mau. dat de ontmoeting
ertoe had bijgedragen, dat misver
standen over en karikatuurachtige
vertekeningen van de ander uit de
weg geruimd waren.
Oespenski-kerk ln normale banen te
leiden. De kerk werd namelijk gedu
rende een lange tijd niet onderhou
den, de kerkvoogd en hem nastaande
personen eigenden zich onrechtmatig
kerkelijke gelden toe en leidden een
leven, een christen onwaardig. Ook
de kerkdiensten verliepen niet zoals
het hoorde.
In strijd met de Sowjet-wetgeving
werd hun echter het recht ontzegd,
om plaats te krijgen ln het lichaam,
dat beslissingen neemt over het ge
meenteleven. Toen zij zich daarop tot
de rechtbank wendden voor de ver
werkelijking van hun rechten, kon
digde de deken van de Oespenski-
kerk, vader Sergi. in een kerkdienst
af, dat zij door aartsbisschop Leonti
van Dnepropetrovsk in de ban waren
gedaan.
Het desbetreffende decreet werd hun
echter niet overhandigd. Jakoenin
c.s. vragen zich af, of dat decreet er
wel is. Aartsbisschop Leonti staat im
mers bekend als lang niet de slecht
ste bisschop van de Russische kerk.
Zij wijzen er ook op. dat vader Sergi
(die pas sinds kort deken van de
Oespenski-kerk is) eerder zelf open
lijk gezegd had, dat de aanmerkingen
op de ongeregeldheden in het ge
meenteleven rechtvaardig waren.
UITSPRAKEN
Het is iedereen duidelijk dat de
gezagsverhoudingen in de katholieke
kerk anders liggen dan bij de kerken
van de reformatie. Werelds gezegd
worden de laatsten in doorsnee
democratischer geregeerd. Het gezag
wordt daar niet zozeer van bovenaf
als wel in overleg met iedereen
gehanteerd. Niet iedereen kan z'n zin
krijgen, maar er zijn geen zaken die
principiëel niet bespreekbaar zijn.
Praktisch weer wel. Een synode heeft
z'n agenda en zo hebben dat ook
andere kerkelijke vergaderingen en
het afwerken van die agenda kan
uiteraard niet telkens door zaken van
minder gewicht doorbroken worden.
Dit geldt te meer van uitspraken die
een synode gedaan heeft. Die zijn
weliswaar na uitvoerige
besprekingen gedaan, maar lenen
zich ook daarna voor discussies,
vragen daar in zékere zin om. Ais we
bisschop Gijsen van Roermond
mogen geloven, ligt dat volkomen
anders bij onze katholieke broeders
en zusters. Uitspraken van de
bisschop zijn niet voor discussie
vatbaar, was zo ongeveer zijn laatste
woord op het de vorige week
gehouden pastoraal overleg in
Noordwijkerhout. Hij zal wel gelijk
hebben, want het is geen man om iets
te zeggen dat hij niet eerst in de
traditie geverifieerd heeft. Een
andere vraag is of hij nog steeds
gelijk heeft, of deze uitspraak in de
geest is van wat na Vaticanum n alle
bisschoppen te zamen in Rome zijn
overeengekomen ten aamien van de
inspraak van de basis. In ieder geval
zit er de kans in dat op die manier één
conservatieve bisschop zo ongeveer
alles tegenhoudt en mensen van de
kerk vervreemdt die juist op de
allerduidelijkste wijze hebben
getoond (hij kon er zijn bewondering
zelfs niet aan onthouden) hoezeer
hun de kerk en het evangelie ter harte
gaan. Misschien denkt de bisschop
dat zijn uitspraak hem zelf ruimte
geeft. Hij krijgt er een zekere
ongenaakbaarheid door. Hij kan
uitspreken wat hij meent te moeten
uitspreken en het volk heeft 't maar
te slikken en te prijzen. Maar ik denk
dat hij zich daarin vergist. Zo'n
positie aan de top is eenzaam en
helemaal niet gemakkelijker en geeft
ook niet de kerkelijke rust die hij
misschien begeert. Want volgens de
door hem gehanteerde regel komt
dan ook de volle
verantwoordelijkheid voor de
vervreemding van kerk en volk op
hem neer. Er zal een tijd komen dat
hij deze woorden betreuren zal, nl. als
eenmaal het vasthouden aan
leeggelopen tradities de kerk ten val
zal hebben gebracht.
Beroepifigswerk
NED. HERV. KERK
Beroepen te Wijngaarden: J. Veld-
huijzen, kand. te Veenendaal te Am-
hem: F. E. v. d. Zee, pred. voor buiten-
gew. werkz. (leraar godsdienst a. d.
chr. scholengem. te Alkmaar en bij
stand in het pastoraat té Egmond
Binnen) wonende te Egmond a. d.
Hoef.
BILTHOVEN De gereformeerde
vrouwenbond heeft twee nieuwe uit
gaven toegevoegd aan zijn gespreks
materiaal. Ten eerste: „Tot de kern",
een geschrift van 64 pagina's, waarin
de Delftse predikant A. C. Hofland
bijbelse kernwoorden toelicht (prijs
3,50 bij tien en meer exemplaren
drie gulden per stuk). Voorts ver
scheen: „Optrekken met elkaar", de
eerste van een in ringband te bewa
ren brochures over een bepaald the
ma (prijs 2,50 en bij tien of meer
exemplaren twee gulden per stuk).
Bijgaand plaatje is uit deze brochure
en dient als illustratie bij de para
graaf: „Als ik het voor het zeggen
had." Omdat er ook buiten de vrou
wenbond belangstelling bestaat voor
dit materiaal, melden we dat bestel
lingen kunnen worden gedaan door
overmaking van het verschuldigde
bedrag op gironr. 515.473 t.n.v. geref.
vrouwenbond, postbus 106 te Baarn.
YORK Ze hebben er weinig
aan, de 150 Joden die op de
vlucht de dood vonden, in
1190 in de Engelse stad York.
Maar deze week is officieel
een gedenkplöquette onthuld
aan Clifford's Tower, waar de
grootste tragedie van het En
gelse Jodendom plaatsvond.
De aartsbisschop van York,
dr Stuart Blanch en opper
rabbijn dr Immanuel Jakobo-
vits van Engeland en het Brit
se Gemenebest verrichtten
samen de plechtigheid.
Hoewel maar 150 Joden in York wer
den vermoord, in het licht der vervol
gingsgeschiedenis een nog nauwe
lijks aanspreekbaar aantal, is de his
torie van de Joden van York gegrift in
de gehele Joodse geschiedenis De
oorzaak zal ook wel zijn. dat de toren
w<arin het misdrijf plaatsvond nog
bestond en dat het pogrom zo bepa
lend zou worden voor de door de
eeuwen gevolgde vervolglngslijn Dat
acht eeuwen later een herinnerlngs-
plaat wordt onthuld, geeft duidelijk
de verandering weer ln bejegening en
aanzien die het Joodse volk heeft
ondergaan. Dat komt op rekening
van de staat Isrèël, waardoor de Jo
den van gehaat en geminacht tot een
met verwondering gadegeslagen en
soms zelfs bewonderd volk zijn ge
worden.
Kruistochten
Het was de tijd van de kruistochten,
die te zamen gingen met uitmoordin-
gen van tal van Joodse gemeenten
voornamelijk ln het Rijnland. In En
geland hadden de Joden zich al ge
vestigd vóór de komst van de Noor
mannen. waarschijnlijk in het voet
spoor van de Romeinen. De gevaren
van de eerste en tweede kruistocht
waren de Joden in Engeland voorbij
gegaan. Maar met de kroning van
Richard Leeuwtnart, op 3 september
1189 begon de ellende. De afvaardi
ging van de Joden uit York werd niet
bij de kroning toegelaten. Voor de
bevolking in de ban van de kruistoch
ten, de bevrijding van het heilige land
waar de Heiland door de Joden zou
zijn gekruisigd, reden genoeg om het Vlucht
door de kerk aangelegde smeulende
antisemitische vuur tot een laaiende
brand te laten uitgroeien.
waren veel Joden gedwongen zich
met de geldhandel bezig te houden.
De schuldenaren van Joden zagen
met welgevallen, dat hun schuldei
sers werden vermoord. De adel hitste
het gepeupel op. Dat was ln het bij
zonder het geval ln York.
Hulzen van Joden in Londen en el
ders werden in brand gestoken. Jo
den gedood. Het antisemitisme sloeg
over heel Engeland. Evenals elders
Dp Joden van York vluchtten onder
leiding van hun uit Frankrijk afkom
stige rabbijn Jomtov de Joigny naar
Clifford's Tower, het koninklijk pa
leis. Daar vonden zij veiligheid, maar
tevens zaten zij er als muizen ln de
val voor de door landheer Richard de
Malebisse aangevoerde bevolking.
Op Sjabbat Hagadol (grote sjabbat)
de sjabbat voor het Paasfeest, in 1190
op 16 maart, sloegen de Joden de
hand aan zichzelf. De mannen dood
den hun vrouw en kinderen en vervol
gens elkaar om niet in handen te
vallen van hun belagers. Sindsdien is
in de Joodse geschiedenis York het
Massada van de ballingschap. Want
in het jaar 72 doodden 960 Joden
elkaar, voordat de Romeinse bezetter
de laatste Joodse burcht Massada
kon bezetten.
In Engeland werd in 1290 bepaald,
dat de Joden het land moesten verla
ten. Het was de Amsterdamse rabbijn
Menasse Ben Israël, die meer dan drie
eeuwen later bij Cromwell, met suc
ces de toelating van Joden weer be
pleitte. Voor York heeft het echter tot
1890 geduurd voor de Joden er zich
weer vestigden. Maar de Joden van
York bezoeken nog steeds Clifford's
Tower niet. Daar zal mogelijk veran
dering in komen als het gedenkpla-
quette aan de muur hangt ter herin
nering aan het pogrom bijna acht
eeuwen geleden. Een late hulde voor
de Joden van het Massada van de
verstrooiing. De kerk revancheert
zich.
Afscheid op 5 november van Nieuw
en Sint Joosland: C. J. Kraai ber. te
Drunen; van H. I. Ambacht: K. Pot
ber. te Vaassen.
Intrede te Goes: H. S. Buunk uit
Domburg; te Barchem: dr. W. Bloe
mendaal uit Apeldoorn; te Ossen-
drecht: H. Hoekstra uit Doetinchem
(wordt tevens geestelijk verzorger
van het ziekenhuis Lievensberg te
Bergen op Zoom); te Oirschot: G. M.
Santman uit Klarenbeek.
Bevestiging te Den Haag (pastoraat
Ziekenhuis Leyenburg) D. A. Caze-
mier uit Den Haag; te Den Haag
(pastoraat Bronovo): H. K. Jonkman
te Eindhoven (pastoraat ziekenhuis)
te Driebergen (stafmedewerker voor
het evangelisatorisch werk van Kerk
en Wereld): C. J. Rensink uit En
schede.
GEREF. KERKEN
Aangenomen de benoeming tot pas
toraal medewerker te Oud Loos-
drecht; A. Stoutmeijer te Voorst.
Afscheid van Rotterdam-IJsselmon-
de: D. Bouwknegt ber. te De Bilt.
GEREF. KERKEN (VRIJG.)
Beroepen te Driebergen: T. Wendt te
Gees.
Intrede te Aduard: Tj. de Boer, kand.
uit Kampen te Haulerwijk: kand. H.
W. van Egmond uit Kampen.
CHR. GEREF. KERKEN
Intrede op 10 nov. te Onstwedde: C.
van Atten kand, te Apeldoorn.
Afscheid op 8 nov. van Apeldoorn-
Zuid: I. de Bruyne wegens emeritaat
BAPTISTENGEM.
Intrede te Stadskanaal-Noord (bijz.
dienst; geest. verz. De Strubben en
leraar g o. chr. Mavo De Steiger): A.
Hofman aldaar.
Anders Nygren
In de leeftijd van bijna 88 jaar is de
oud-bisschop van Lund (Zweden),
Anders Nygren, overleden. Hij was
een toonaangevend luthers theoloog
en de eerste president (van 1947 tot
1952) van de lutherse wereldfederatie,
die in Lund gesticht werd
