Kleurrijk beeld uit het
leven van vier vrouwen
Coriolanus: de tragiek
van een ondergang
Een onverbloemde Oom Wanja
Geregelde impressies
uit Van Goghs leven
Schnitgerprijs voor Elbert Vermaak
4|
Prima acteertalent in Mara, Fern, Has en Pink
0
Is
E
W
Bruckners zevende
gaat mee op tournee
Mensen met
kopkleppen
TV COMMENTAAR
MAANDAG 2 OKTOBER 1978
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
J
door Dirkje Houtman
ROTTERDAM In „Mara.
Fem, Has en Pink", het veel
besproken stuk van Pam
Gems, dat vrijdag in het Zuid-
pleintheater In première ging.
krijgt het publiek een lezing
over Rosa Luxemburg voor
geschoteld. Het Is Fem. een
van de vier vrouwen uit dit
stuk, die in Rotterdam haar
politieke ideeën tracht te
slijten.
Ze houdt een pleidooi voor zelfstan
dig denken, de enige manier om over
je eigen leven te beslissen, aldus de
uit welgestelde-kringen-afkomstige
Fem. Zelf heeft ze een dergelijke le
venshouding ontwikkeld, hiertoe
aangezet door haar vriendje Alex, die
haar om die zelfstandigheid ook weer
verlaat
Met de persoon van Fem. uit de
schijfster niet alleen kritiek op dit
soort mannen, maar krijgen ook de
maatschappijverbeteraars een veeg
uit de pan. De sociale bovenlaag, die
in een tweede huis over het wel en
wee van de arbeider discussieert, om
vervogens de in fijn cognac gedrenk
te theorieën over de underdog van
onze samenleving uit te strooien.
Voor het oplossen van eigen rotzooi
missen ze meestal dit heilig vuur.
Want strijdbaar als ze is voor de me
demens. kan Fem na het vertrek van
Alex haar leven geen andere draai
geven en stapt eruit. Een mooie rol
van Oermalne G roe nier als Fem. die
langzamerhand van de werkelijkheid
afdrijft. Ze blijft beweren dat alles
goed komt tussen Alex en haar, ter
wijl Je in haar stem de verschraalde
illusie hoort afbrokkelen.
Maar voor het zover is. krijgt het
publiek eerst een kleurrijk beeld van
het leven van de vier vrouwen, die
gezamenlijk een flat bewonen. En
hoewel er geen man óp het toneel aan
te pas komt, zijn ze zeer nadrukkelijk
aanwezig. Zij verzorgen het conflict,
dat de handeling op gang brengt.
Mara is net gescheiden en treurt om
haar kinderen die door vaderlief zijn
ontvoerd en Has is verpleegster, die
als call-girl haar biologiestudie bij
elkaar spaart. Alleen Pink laat zich
niets aan mannen gelegen liggen. In
plaats daar van dompelt ze zich on
der in sub-kultuurgoed als yoga en
macrobiotika.
Zo zien we de dames in hun alledaag
se bezigheden met hun minder alle
daagse problemen. Er wordt prima
geacteerd, vooral daar waar het de
directe interactie betreft. Gaan de
dames herinneringen ophalen uit het
verre verleden dan wordt het veelal
larmoyant.
Het drukt bovendien het tempo van
de voorstelling, dat toch al vrij laag
ligt door teveel zinloze scènewisselin
gen. Maar dat neemt niet weg, dat
deze voorstelling geregisseerd door
Shireen Strooker een uitstekend
beeld oplevert van de vrouw uit de
zeventiger jaren, bezien vanuit vier
verschillende invalshoeken.
Van links naar rechts: Wille-
kc van Ammelrooy als Mara,
Jes Vriens als Has, Judith
Hees als Pink en Germaine
Groenier als Fem.
Een scène uit Coriolanus.
door Dirkje Houtman
Bij de Haagse Comedie ging dit stuk
zaterdag in première met in de titel
rol Guido de Moor. De Roemeen Dinu
Cemescu tekende voor de regie en hij
riolanus het ambt van consul op,
maar voor het zo ver is moet hij in het"
kleed der nederigheid de stemmen
van het volk verzamelen. Dit druist in J
tegen al zijn eergevoel.
DEN HAAG In Coriolanus heeft er een strak gestileerde voor-
toont Shakespeare de klas- Stelling van gemaakt, waarin de af-
cpntacronctjallina tuccon r»lp zonderlijke taferelen veel weg hebben Zijn nederigheid slaat om in ironie en»
sentegenstemng tussen pie- van tableaux vivante. eindiirt in smadelilke beledieineen.*
bejers en patriciërs in Rome, een van de weinigen ontstijgt
vijf eeuwen voor Christus. - -
karakter.
door André Rutten
AMSTERDAM De nieuwe
voorstelling van Tsjechows
„Oom Wanja" bij het Pu-
bliekstheater is geregisseerd
door Ger Thijs, die zich bij de
toneelgroep Theater als jong
regisseur heeft kunnen ont
plooien, en de titelrol wordt
gespeeld door Siem Vroom,
zopas van Globe naar het Pu-
bliekstheater overgegaan,
toevalligerwijs ook bij Thea
ter als acteur begonnen.
Een van de meest opvallende ken
merken van Oer Thijs vorige regies
was het intomen van uiterlijk vertoon
en van uitweidingen In de tekst met
de opzet de reële bedoelingen van de
schrijver zo rechtstreeks mogelijk te
laten zien en horen. Het ligt voor de
hand dat daar in de kleine zaal waar
in hy zich eerst bekwaamde, verder ln
gegaan kan worden dan in de grote
Wat ln deze Wan ja-voorstelling het
eerst oj/Valt is het decor, beter gezegd
het „toneelbeeld" van Tom Schenk:
een enorme landbouwschuur. niet in
de hoge planken-achterwand een
opengeschoven deur met uitzicht op
een boomtak en een wijds land daar
achter. Vóór die wand over bijna de
hele breedte onder een zeildoek een
hoge berg bleten. Rechts vóór een
gedekte ronde tafel met stoelen, in
het midden een opgemaakt ijzeren
ledikant, links vóór een stoel, en hier
en daar nog wat meubelstukken. Een
besloten wereldje met een kleine ope
ning naar buiten, waar met de seizoe
nen het weer wisselt. Geen geborgen
heid. geen sfeer binnen, eerder sleur,
schijnorde.
De mensen daarbinnen zijn, op enke
le ondergeschikten na. op een onbe
schaamde manier met zichzelf bezig,
zitten met zichzelf ln de knoop en
vallen er de anderen mee lastig. Daar
legt. meen Ik. deze voorstelling de
nadruk op. Dat is dus op de harde
manier, waarop Tsjechow die ..intelli
gentsia" toont Zij beklagen zich ma
teloos over het uitzichtloze het doel
loze van hun bestaan, maar onderne
men niets om het te veranderen. Nie
mand wordt er sympathiek ln. „na
voelbaar". hun Irritante kanten wor
den er te duidelijk voor.
Er is ook geen sprake van „goed spel"
m de gangbare zin. er wordt niets
theatraal verbloemd. Er is ook niets
poëtisch behalve achter die open
deur. waar de stemmingen van de
natuur wisselen, regen valt. of
sneeuw, bliksem oplicht, de zon
schijnt Er is ook nauwelijks „hu
mor". soms komische effecten, eerder
eeuwen voor Christus. Coriolanus die statische werkelijk-
Hiervoor baseerde hij zich op held, zodat zijn uitgesproken karak-
Hp flripksp gp^phipd^rhriivpr eenzaamheid van de inner-
ae yneKse gescmeascnnjver ujke strijd die daarmee gepaard gaat.
Plutarchus en hij maakte van ?xmi accenten krijgen,
de onbuigzame veldheer Cori-
01 anus een tragische held die Coriolanus is de Romeinse veldheer,
t*»n nndpr eaut aan 7iin pippn 1116 lmmer trouw aan zichzelf, elke
ten onaer gaat aan zijn eigen veldslag Maar Wj de diplo_
matle van een regent. Hij minacht
het volk. vindt het dom omdat het
vandaag niet meer weet wat het giste
ren heeft beslist. Hij ontkent hiermee
hun drijfveren, die gevoed worden
door de wil te overleven. Daarvoor is
graan nodig en moet oorlog verme
den worden.
Dat ls de reden dat het volk eerst
besluit Coriolanus te doden, omdat
hij hen met hoge graanprijzen uit
hongert om hem vervolgens te eren
omdat hij stad en volk van de onder
gang redt. Die overwinning op het
naburige volk. de Volsken. levert Co-
Kr;
ca:
eindigt in smadelijke beledigingen. J
Guido de Moor speelt dit spel van de
onderdanigheid, dat de niet aflatende
haat nauwelijks kan verbergen, heel
knap.
Coriolanus wordt daarop door het_
volk verbannen en sluit zich aan bij
de Volsken om zich op Rome te wre-"
ken. Zijn moeder (Elisabeth Ander
sen) weet hem hiervan te weerhouden
en dat levert één van de ontroerend
ste scenes op. waarin zijn verbetert
vastberadenheid wordt gebroken en^ ter,
de menselijke kant wint. Dit leidt .1 Eg)
onvermijdelijk naar zijn ondergang,- ^aj
want voor het verraad aan de Volskeh
wordt hij gedood. - -
pas
Een mooie voorstelling, waarin de-
morele verontwaardiging over zijn,,
meedogenloos optreden plaats
maakt voor sympathie. Coriolanus ia"
het slachtoffer van zijn eigen karak
ter. Het veroorzaakt zijn succes, maar.
ook zijn ondergang en daarin ligt zijn o
tragiek.
door Ardr. Hager
DEN HAAG Binnen een tijdsbe
stek van enkele weken spelen het
Residentie Orkest, het Rotterdams
Philharmonisch Orkest en het Con
certgebouw Orkest de zevende sym-
Speciaal vandaag
De VARA vertoont een film
van Rob de Wind over de wijxe
waarop in ons land wordt om
gesprongen met de natuur.
Ned. 1/19.M
Laden Maar is een achtdeli-
ge NCRV-serie met o_a. Ted de
Braak. Rudi Falkenhage. Her-
bert Joeks en Paul Meijer.
Ned. 219J25
Henk van Montfoort stelt
nieuwe talenten voor.
Ned. 1/29.45
Onderwerp in Hier en Nu is
het lasUte grote concentratie
kampproces.
Ned. 2/21.45
Ter gelegenheid van zijn 65-
ste verjaardag biedt de VARA
Simon Carmiggelt een Groot u
X" aan.
Ned. 1/21.55
ln Plein Publiek wordt ge
sproken over bet kind in het
tiekenhuis.
Hilv. 209.00
ln de NCRV-serie Spelen te
gen de oorlog wordt Peter van
Gestels Feestje uitgezonden.
Hilv. 2/22.42
fonie van Bruckner Na de slecht ont
vangen eerste uitvoering eind 1884
heeft dit werk model gestaan voor tal
van bespiegelingen in lyrische be
woordingen. waarbij men niet om de
naam van Richard Wagner heen kon
en het publiek heeft bijna een eeuw
lang niet opgezien tegen de uitvoe
ringsduur van ongeveer een uur. Hoe
zeer de symfonie uitverkoren ls bij
dirigenten moge blijken uit de keuze
in de drie grote steden.
De weergave in Den Haag ging zater
dagavond o.l.v. Ferdinand Leitner.
Bruckners zevende is een van de wer
ken die het Residentie Orkest in de
koffer heeft gestopt voor de tournee
die vandaag begint en drie weken
duurt Men concerteert in Oost-
Duitsland. Tsjechoslowakljke. Hon-
garijke. Oostenrijk en Joegoslavië, in
totaal veertien concerten Het werd
duidelijk, dat men stevig gewerkt
had op de omvangrijke partituur.
Maar toch was er een gevoel van: het
kan gloedvoller. Intenser, adembene-
mender meer bezield, allesomvatten-
der. Het „excuus akoestiek" is snel
gevonden, maar dat gebruikt men op
dit moment te pas en te onpas. Een
feit dat de basis goed is en tijdens de
tournee zal de uitvoering zeker aan
glans winnen.
Het orkest en Leitner leverden een
knappe prestatie door het begeleiden
van Wilhelm Kempff. Niet omdat de
orkestpartituur van Beethovens vier
de pianoconcert onoverkomelijke
moeilijkheden oplevert, maar wel
omdat de solist alles in halve tempi
speelde Kempff bezong zijn carrière
ln 918 en nu. achttien jaar na zijn
pensioengerechtigde leeftijd, speelt
hij nog. Het publiek vond het, gezien
het applaus een hele prestatie van de
83-jarige meester. Men vergaf hem
daarbij kennelijk graag, dat hij Beet
hovens templ-aanwijzingen ivavace!»
niet meer kon opbrengen en dat het
aantal misslagen legio was.
absurdistische zelfs. Het ls eigenlijk
een zeer ingewikkelde voorstelling,
althans wat het denkwerk betreft,
dat er achter zit. en waaraan de dra
maturg Karst Woudstra het zijne
heeft bijgedragen.
Je zit er als ervaren toneelkijker, te
gelijkertijd gefascineerd, maar ook
een beetje onthand naar te kijken.
Onthand om verschillende redenen:
je kunt het niet allemaal meteen be
happen. Je kunt met je begrippen
aangaande goed of minder goed acte
ren niet uit de voeten. Je zit je ook af
te vragen, of alle spielers wel over
tuigd mee zijn gegaan in wat de regis
seur vbor ogen stond. Het is dus een
voorstelling die je op vele manieren
met vragen opzadelt. Maar is dat niet
uitstekend? Er vertrokken in de pau
ze wel wat mensen, maar het slotap
plaus leek mij echt gemeend zeer
instemmend.
Op de voorgrond Siem
Vroom als Oom Wanja, Jules
Hamel als de dokter, Jan van
Royen als een brave huisge
noot.
door André Rutten
DEN HAAG. Het programma ron
dom Vincent van Gogh, dat Niek
Pancras samengesteld heeft en sa
men met Catherine ten Bruggecate,
Rein Edzard. Marlies Heuer en Henk
Votel speelt in de kleine zaal van het
Appel-theater, heet „Nuchter dronk
aard". het begin van een vers van
Willem Elsschot.
Het eerste deel geeft gespeelde im
pressies uit Van Goghs Brabantse
periode, waarin hij onder andere „De
aardappeleters" schilderde, het twee
de uit zijn Parijse tijd. Er wordt ge
werkt met fragmenten uit Van Goghs
befaamde brieven aan zijn broer
Theo en met citaten van anderen
over de schilder. In de achterwand
van het speelvlak zijn enkele schilde
rijlijsten aangebracht met daarach
ter wat ruimte voor de spelers, die
daar van doeken van de meester 1
als De aardappeleters tableaux m
vants kunnen maken. Er is ook eeri-
geregeld in en uit de lijst stappen: de
geportretteerde figuren worden ver-
der uitgespeeld in scènetjes, die be
hendig in elkaar overlopen. Gepaard-
met liedjes en dansjes onder begeleid"'
ding van verschillende muziekinstrvK*
menten, ook koperen, die de spelenr
zelf lofwaardig bespelen.
Het is begonnen als een aardig diver
tissement voor de „Eevenementerp-
markt", die de Appel het vorig sei
zoen gehouden heeft. Het heette toen
„De Aardappeleters" en ging alleen-*
over de Brabantse tijd, waaraan ntf*
de Parijse is toegevoegd. Het is uiterw
aard divertissement gebleven. metC
aanstekelijk en vindingrijk acteerple-
zier gespeeld.
van
sch
din
bui
Gh
sch
teri
door Jac. Kort
ZWOLLE De Overijselse
hoofdstad bezit met het orgel
van de grote of Sint Michaëls-
kerk een van de mooiste en
grootste orgels van ons land.
Het werd omstreeks 1720 ge
bouwd door Arp Schnitger en
zijn twee zonen.
Vrijdagavond vond in bovengenoemd
kerkgebouw de uitreiking plaats van
de Schnitgerprijs aan de 49-jarige
Utrechtse componist Elbert Vermaak
voor diens orgelwerk Collage II. dat
tevoren door Charles de Wolff ten
gehore werd gebracht.
De jury. die bestond uit Albert de
Klerk. Charles de Wolff en Ernst Ver
meulen. had te kiezen uit 29 inzendin
gen uit 12 landen uit Europa, Ameri
ka en Australië. Naar haar mening
De jonge cineast Rob de Wind voelt
zich sterk betrokken bij onze veelal
bedreigde natuur. Dit ls merkbaar
in zijn film Wat Nu? die vanavond
door de VARA wordt uitgezonden.
Hij vindt dat te weinig mensen we
ien wat er allemaal aan de gang ls.
Met suggestieve beelden probeert
De Wind er bij de kijkers in te
stampen dat zij beter dienen te let
ten op de bulldozers. Het zijn de
wegvreters van onvervangbare na
tuur. die moet wijken voor andere
belangen van de mens.
Jaarlijks veranderen de schrapers
honderden vierkante kilometers
gToene weilanden ln dorre vlakten,
bestemd voor de bouw van wegen.
Industrieën en woningen. Binnen de
twaalf Jaar zullen de bulldozers een
gebied hebben weggeschoven dat
vergelijkbaar is met een 36 kilome
ter brede strook tussen Meppel en
Utrecht. Volgens de filmer berust
een aantal projecten op reeds fou
tief gebleken toekomstverwach
tingen.
Andere aantastingen van de natuur
zouden niet nodig zijn geweest als
lagere overheden tijdig maatrege
len hadden genomen Rob de Wind
zegt dat de Biesbosch een ongerept
door Ton Hydra
getijdengebied had kunnen blijven,
indien het Rijk de steden had ge
dwongen hun afvalwater te zuive
ren. Hij laat het cameraoog ook
dwalen over de afgraving van het
Margratenplateau ten gunste van
de cementlndustrie. langs de wad
den en bij de Eemshaven waar een
soort Rijnmondgebied moet ont
staan.
Het zijn allemaal consequenties
van het feit dat Nederland tot de
dichts bevolkte streken van de we
reld behoort. Dan mag een boer het
sneuvelen van die paar bomen ln
zijn buurt niet erg vinden, maar bij
elkaar zijn het er een heleboel als de
wegenbouw een lengte haalt van
hier naar Teheran. In Rob de Winds
film steken dan ook bedreigde wil
gen hun knoestige armen smekend
omhoog. Onder de titel Wad nu.
wat later? liet de VARA Rob de
Wind een fotoboek samenstellen,
waarvoor Alexander Pola de kriti
sche teksten schreef.
Hier en Nu van de NCRV bestaat
vanavond voor het grootste deel uit
een reportage van Cees Labeur over
Jie^iroce^egerwl^Jtampbeuler^
van Majdanek. Je raakt ten prooi
aan verschillende gemoedsstem
mingen. Ontroering bij het zien van
de door een hel gegane overleven
den die hun 250.000 vermoorde lot
genoten herdenken. Verbijstering
omdat er nu nog Duitsers zijn die
met verziekte hersenen durven be
weren dat de gaskamers wel eens na
de oorlog konden zijn gebouwd
door hun vijanden. En woede om
dat het in Düsseldorf kennelijk nor
maal wordt gevonden dat nazi's be
sproken plaatsen hebben op de tri
bunes van de rechtzaal. Even nor
maal als de gelegenheid die zij krij
gen om in de gangen van het ge
bouw Jonge Duitsers te vergiftigen
met hun „het is niet waar"-leugens.
Woede ook vanwege de schandalige
manier waarop neo-nazistische ver
dedigers het proces tegen massa
moordenaars vertragen en hun toch
al met een trauma levende getuigen
geestelijk kapot proberen te ma
ken. Dr Klaus Thüsing afgevaardig
de van de SPD in de Bondsdag en
naaste medewerker van Helmut
Schmidt, vertelt aan Cees Labeur
dat een dergelijke handelwijze bij
terroristenprocessen de publieke
opinie tot het hoogste niveau in
beroering zou brengen.
Bij het volgen van de beklemmende
reportage heb'ik mij afgevraagd of
er in de tijdens de oorlog door de
nazi's bezette landen niet een actie
op gang kan worden gebracht. Het
moet bij dit waarschijnlijk laatste
concentratiekampproces de Duit
sers aan het verstand worden ge
bracht dat zij hun democratie onge
loofwaardig maken als zij de ogen
blijven sluiten voor waarheid en
recht.
Vanavond start de NCRV de eigen
serie Laden Maar. Na twee afleve
ringen te hebben gezien, moet ik de
mogelijkheid openhouden dat de
overige zes delen wel leuk worden.
Reeds ls zeker, dat het produktle-
team met mij van mening verschilt
over wat een comedy-strip is.
De kracht van een geslaagd pro-
dukt vind ik dat de grappige situa
ties toch een opvallende schijn van
werkelijkheid in zich hebben. Voor
waarden: geestige teksten, verras
sende wendingen en een logische
scene-opbouw. Het zijn niet de
sterkste kanten van Laden Maar.
De debuterende schrijver zal nog
heel wat ervaring moeten opdoen
voor hij in de buurt komt van Wordt
u al gehopen?, de Engelse serie
waarmee hij zijn werkstuk ten on-
rechtevergeh^kt^^^^^^^^^^^
„sprong deze acht minuten durende 4
Collage II eruit, niet zozeer door de
twaalftoonreeksen en de clusters, als
wel door de kleur, de registratie- en
speelaanduidingen, die het met name*'
voor het Schnitger-orgel geschikt.'
maken".
Indien dit inderdaad het doorslagge-
vende argument is geweest, dan is
daarmee toch wel aangetoond, hoe
bedenkelijk, om niet te zeggen: ver-
werpelijk dit soort compositie-coi\-„:
coursen is. Er bestaat in componis-..
tenkringen reeds lang bezwaar tegen
het feit dat zij hun werk moeten ma-*
ken en inzenden zonder enige zeker* -
heid van een bergoeding. In dit speci-.d
ale geval werden de inzenders uit b.v.
Joegoslavië of Australië nog extra
benadeeld, doordat zij niet ln de gele--
genheid waren om het Zwolse orgel iiv
al zijn mogelijkheden te leren ken*~
nen. De burgemeester van Zwolle, rnr-.»
J. Drijber toonde tijdens zijn toe
spraak bij de prijsuitreiking hiervoor.!
enig begrip. Zijn opmerking, dat de
deelnemers in de gelegenheid waren -
gesteld om met het orgel kennis te
maken, was gezien de consequenties»
daarvan voor de inzenders, een slag"
in de lucht. Het zou zijn toe te jui,~»
chen. wanneer de Stichting Schnit- 7
gerprijs Zwolle het voorbeeld van an
dere orgelsteden als Haarlem of NiJ-~
megen volgde en in plaats van een
compositieconcours er een voor im* -
provlsatie en/of concertspel organi
seerde. Naar alle waarschijnlijkheid^
trekt dat ook meer publiek dan de~.
circa 200 mensen, die nu van de partij
waren.
Charles de Wolff opende het concert-
met Orgelsonate II van Mendelssohn.
waarna het Vocaal Ensemble van de-
Ned. Bach vereniging het motet „Sin-*!
get dem Herrn" van Bach uitvoerde.-
Na de pauze zong de sopraan Erna
Spoorenberg op indrukwekkende wij-**
ze Oratio (Psalm 90) van Anthon van -*
der Horst, waarna het koor besloot
met het 10-stemmige Stabat Mater
van Domenico Scarlatti. De koorbe
geleidingen werden verzorgd door-*
Hans Broekman.
Volf
war
reizi
Alfr
ken
voei
van
weii
del
de
die
afw
dat
han
och
nen
spn
dat
VOO
Eg;
telc
Be
De
Be;
wef
ker
slat
wel
gas
tijr
ricl
var
Pa]
bes
oe\
spr
les
nle
