Unieke televisieserie over vreemde volkeren 'Als de soldaten rotzooi maken houden we onmiddellijk op' Cabaretiers kijken terug naar 1900 TV COMMENTAAR Dertien films iedere zondag vanaf begin oktober Willem Duyj krijgt vuilnis in gezicht Galeriehouder tegen enquête Vrouwentoneel op toernee langs kazernes Groen komt tot leven KUNST/RADIO/TELEVISIE door Riet Diemer HILVERSUM Met ingang van zondagmiddag 1 oktober zal de NOS-televlsie dertien weken lang unieke lilms uit zenden over vreemde volken en stammen, waarvan sommi ge nooit of nauwelijks met de buitenwereld in aanraking zijn geweest. Hun rituelen en de manier waarop ze in hun onderhoud voorzien zijn vóór de filmers deze minderheids groepen bezochten nauwe lijks of nooit door buiten staanders gezien. „Verre Vol ken" heet de serie die iedere zondag om kwart voor zes op Nederland 2 verschijnt. De samensteller is de Japanner Juni- chi Ushlyama die sinds 1961 een repu tatie heelt opgebouwd met documen taires over onbekende volken, die hij samen met Jonge regisseurs maakte. Op de Japanse televisie wordt iedere week een hall uur uitgetrokken voor zijn films over onbekende volken. Xingu-lndianen Toen Ushlyama verleden jaar voor het eerst met zijn werk op de westerse fllmmarkt In Cannes verscheen toon de de NOS al snel interesse door de kwaliteit. Henk Suèr, chef informa tieve tv van de NOS, reisde haar Japan en in overleg werd uit de enor me hoeveelheid filmmateriaal die in de loop van de Jaren was verzameld een voor Nederland aangepaste serie samengesteld. Uitgangspunt bij de selectie was, dat zoveel mogelijk verschillende gebie den, in de wereld worden bestreken. Na de Xingu-lndianen bij de Amazo ne, waarmee zondag wordt begonnen, komen volgende week de Trobrian- ders, die op het vrouweneiland in oostelijk Nieuw-Guinea wonen aan de beurt. Zondag 15 oktober staan de Bosjesmannen in zuidelijk Afrika in de belangstelling, op 22 oktober de Eskimo's van Alaska, maar de week daarna weer de Balinezen. Deze geva rieerde samenstelling wordt voortge zet totdat op zondag 24 december de Tuaregs in de Sahel van Afrika de rij sluiten. „Geheimzinnig, romantisch, bar baars en onthullend" heeft Jean Rouch, de bekende Franse etnograaf die filmt met en onder Afrikaanse volken, het werk van de Japanner Ushiyama genoemd. Een staaltje kre gen we deze week te zien met de voorvertoning van het programma van zondag over de Xingu-lndianen, amazones, die leven aan de zich tus sen het oerwoud voortkronkelende Xingurivier. Volgens de overlevering bedwongen deze moedige, onafhankelijke Indla- nenvrouwen vier eeuwen geleden de Spanjaarden die vanuit Peru kwa men en hen wilden overmeesteren. De rivier de Amazone zou zijn naam aan deze vrouwen te danken hebben. Nu nog wordt een maand lang feest gevierd om dit heuglijke feit van de overwinning te herdenken. De man nen gedragen zich zeer gedienstig. Ze beschilderen de vrouwen zo artistiek als mogelijk is: rode kringen en stip pen op een witte ondergrond. De ar men worden met roet bestreken. Hoogtepunt van het feest vormen de gevechten tussen deze vrouwen met de vrouwen van een ander dorp. De goedmoedige worstelingen worden door de omstanders met vrolijk ge joel en handgeklap ondersteund. Barbaarser naar onze begrippen gaat het toe, wanneer met een priem een gat in de onderlip van een kind wordt geboord, zodat er later waarschijnlijk een llpschijf in kan worden gestopt. Hoewel de commentaarstem zegt dat barbaarsheden nooit zonder reden zijn wordt in de film toch niet duide lijk gemaakt waarvoor deze maatre gel eigenlijk dient. Ook al niet zachtzinnig gaat het toe als in en door vuur wordt gedanst. Dat is bedoeld om de mensenetende piranja-vissen, die de westerling be ter uit de James Bond-films kent, en de gifspuitende pijlstaartroggen te bezweren voordat alle inwoners van het dorp in de rivier ter visvangst gaan. Ondanks genoemde voorbeel den vormen de Xingu-lndianen een vredelievend vrolijk volk dat geen hebzucht kent. In tijden van schaar ste wordt de vis, het cassavemeel voor brood en het uit planten gewon nen zout gedeeld. Niemand wordt aan zijn lot overgelaten. Het kijken naar dergelijke volken van wie de gewoonten en leefwijzen zo enorm ver van ons af staan is toch een heel wonderlijke ervaring. Dat er in het hart van het oerwoud mensen groepen zijn die in deze tijd nog zó dicht bij de natuur levenDe pessi mistische verwachtingen zijn echter dat de moderne wereld weinig meer heel zal laten van natuurvolken. Nie mand kan zeggen in hoeverre dit op zal gaan, maar kenners nemen aan dat veel van deze verre volken over enige tijd zijn uitgestorven of ver spreid. Goddelijke drug Voor er gefilmd kon worden hadden de regisseurs soms jaren nodig om het vertrouwen van de stam te win nen en de contacten te onderhouden. Ze bezochten deze regelmatig. Soms, zoals in een dorp in Gabon, moesten ze zelf bloedige riten ondergaan, of maandenlang meelopen op een uit puttende jachtpartij door de jungle. Een van de filmers liep 21 dagen door het gebergte in Mexico en legde daar bij duizend kilometer af, om de „god delijke drug" peyote te vinden, waar van hij ook werkelijk iets nemen moest, hetgeen aan de film te zien schijnt te zijn. De gehardheid waarmee de Japanse filmmakers vaak tot het uiterste zijn gegaan, trekt hier en daar ook sporen door de films. En hoewel Henk Suèr wel aanneemt dat de westerse kijker in de Amerikaanse vechtseries wel wat anders te zien krijgt zijn de films toch, waar dat nodig was, hier en daar „gekuist". Een scène als die van de begrafenis van een vrouw door de gieren in het Himalayagebergte wordt dan ook met de nodige terug houdendheid getoond. Om een blijvende herinnering over te houden aan deze uitzonderlijke tele visieprogramma's, die zo snel ver vluchtigen, heeft de NOS contact op genomen met de uitgeverij Amster dam Boek. Iedere week zal vóór de tv- uitzending een begeleidend geïllu streerd magazine in tljdschriftenhan- :he DEN HAAG (ANP) opening voor het publii het nieuwe winkelcenti bylon bij het centraal in Den Haag heeft zich ochtend een incident v] daan. Willem Duys, die ningsspeech zou houden, voor het gebouw een straatvuil in het gezicht pen vanuit het publiel massaal voor de deur sl wachten. De werper konij,re drukte ontkomen. In de tent voor het g hebben zes can-can-dai sen kleur en vrolijkheid ven aan het openingsfee an geheel in Franse sfeer wejng. houden. jrdei e c ino] do d. de Een van de barbaarse gewoonten van de Xingu-lndianen. Een priem wordt door de onderlip van een jon gen geboord. dels en kiosken verkrijgbaar zijn. Daarin wordt uitgebreid ingegaan op een van de „Verre Volken". De NOS en de uitgever hebben met een soort gelijk samenwerken bij de geschiede nisserie „58 miljoen Nederlanders" gunstige ervaringen opgedaan. AMSTERDAM (ANP) - D|er ging van galeriehouders en ren in hedendaagse kunst geweer gekomen tegen een waarmee het CBS inzicht wfcijr in de kwaliteit en spreiding sitieruimten. In een verkla de vereniging „ten zeerste te zijn over de mogelijkheid genlijk gebruik van de ondl sultaten. Zij roept daarom hpr en andere houders van ga expositieruimten op het enj muiier oningevuld, maar van een protest naar het CB^oct sturen. Volgens woordvoqte Nieuwendijk acht.de vereng niet uitgesloten, dat de rinr van het onderzoek worden voor een sanering van de>®e door de overheid. \a kor i door Cisca Dresselhuys AMSTERDAM „Eigenlijk vinden we het heel vervelend, dat we een toernee langs een stel Nederlandse kazernes gaan maken. Maar ja, ze zullen ons niet krijgen. Wanneer de heren beginnen te schreeuwen of te joelen, houden we gewoon op met spelen. Ja, wa. denk je, we zijn niet helemaal gek. We zullen ze dan vijf minuten geven: om stil te worden of om de zaal te verlaten, want we zijn echt niet van plan te gaan spelen voor een groep joelende Jongens. Aan de andere kant zouden we het heel leuk vinden, wan neer ons stuk aanslaat bij de jongens, maar of dat zo zal zijn? Ons stuk is een echt vrouwenstuk; het gaat over de levens van vier verschillende vrou-' wen. Het is erg geestig, maar of dat een geestigheid is. die aan jongens van zo omstreeks de twintig besteed is, weet ik niet. Vrouwen, die veel van de dingen die wij zeggen, zullen her kennen, zullen waarschijnlijk meer gevoel hebben voor die humor." Actrice Oermaine Groenier ziet de optredens, die zij met haar drie me despeelsters zal gaan verzorgen voor het Nederlandse leger eerlijk gezegd met een zwaar hoofd tegemoet. Het stuk Mara, Fern, Has en Pink, dat vanavond in Rotterdam in première gaat, is, zoals gezegd, een toneelstuk dat vooral vrouwen erg zal aanspre ken. Dat wil uiteraard niet zeggen, dat het voor mannen niet begrijpelijk of aantrekkelijk zou zijn, maar de mannen moeten dan wel van „het soort" zijn, dat zich wil verdiepen in een vrouwenleven. Succes Het stuk, uit het Engels vertaald door Hedy d'Ancona geeft beurtelings een Speciaal vandaag zeer komische en dramatische visie op het wel en wee van vier in één flat samenwonende vrouwen. In Enge land heeft het stuk enorm veel succes gehad. Het is geschreven door de 53- door André Rutten In VARA-Visle een tweede reportage van de eigen VARA- ploeg in Nicaragua. Voorts voorbeschouwingen op de dinsdag in Den Haag te hou den demonstratie door gehan dicapten over bezuinigingen in de sociale sector en over de demonstratie die de PvdA morgen in de Ahoy'-hal in Rot terdam houdt over Bestek *81. Ned. 2/21.22 Klopjacht ln Nedersaksen is een TROS-reportage van de legeroefening „Saxon Drive." Ned. 1/22J0 De Oost-West-serie van de IKON wordt besloten met Na praten met Guillaume Groen van Prinsterer. Ned. 1/23.05 Duitse cineasten hebben ge fantaseerd over de arbeidssi tuatie in het jaar 2000. Duitsl. 1/22.40 Jacques van Kollenburg ontvangt Hugo Claus op zijn Spreekuur. Hilv. 1/16.00 Met de Wiener Philharmoni- ker speelt Maurizlo Pollini het zgn. Keizerconcert van Beet hoven. Hllv. 2/20.05 AMSTERDAM De theatergroep Splinter, jonge artiesten in het caba ret-genre, speelt op een aanstekelijke manier een programma, waarin van het heden uit teruggekeken wordt naar de jaren rond 1900 de tijd van Mata Hari. Dat gebeurt in Klein Bel- levue, gelegen naast Centrum-Belle- vue, waar de schijnwereld waarin Mata Hari leefde in theaterbeelden wordt vertoond. Splinter voegt daar in pittige liedjes en amusant-overdre- ven schetsjes scheutjes van de socia le en politieke werkelijkheid uit de belle époque aan toe. Nooit zwaar op de hand, ook niet altijd even raak, in het algemeen grappig divertissement met vingerwijzinkjes naar het minder grappige in die tijd. De groep beschikt over goed mimisch talent, dat onder regie van Leen Jon- gewaard uitstekend wordt gebruikt. Er wordt meeslepend gezongen en gemusiceerd. Er zijn vele verrassende vondsten. Bijvoorbeeld de vernuftige en effect rijke manier, waarop in de geluids band interviews met bejaarden, die vandaag naar 1900 terugkijken, in schetsjes en liedjes zijn verwerkt. Je hoort zelfs ex-minister Willem Drees tot eigen verbazing constateren, dat hij opeens over Mata Hari zit te pra ten, terwijl hij daarvoor had zitten vertellen wat hij als minister voor de bejaarden en sociaal misdeelden had kunnen bereiken dank zij wat de soci- alsiten sinds eind van de vorige eeuw hadden gaande gemaakt. Je hoort trouwens ook een bejaarde dame ver tellen ook even iets over Mata Hari maar vooral ov$r de Jonge konin gin Wilhelmlna in een koets met de Zuid-Afrikaan Paul Kruger, in gezel schap van een neger. Vooral die neger was voor haar verbazingwekkend, waar de groep dan met een uitste kend gemimeerd liedje op Inspringt. Het programma is ook heel gevari eerd. Het bevat óók „het adembena- mende schouwspel van het doorge zaagde weesmeisje", dat met een goe de bla-bla wordt vertoond, en een variant van de „salon des variétés" met een grappig bewerkte potpourri van meezingers van rond 1900. Na de pauze wordt er met veel kunst- en vliegwerk een overzichtje vertoond van wat er toen in de Internationale politiek gaande was. jarige Engelse Pam Gems. Deze schrijfster heeft haar stuk aan veel verschillende landen verkocht, waar bij ze steeds weer een aantal voor waarden stelde, waaraan voldaan moest worden, wilde zij het stuk in derdaad verkopen. Zo moest het ver taald worden door een vrouw, gere gisseerd door een vrouw, moesten de decors door een vrouw gemaakt wor den en moesten eigenlijk alle wèrk- zaamheden aan het stuk door vrou wen gedaan worden. Deze voorwaar den stelt ze, omdat ze op deze manier wil bevorderen, dat er meer vrouwen te werk gesteld worden in de man nelijke wereld van het theater en toneel. Willeke Zoals gezegd werd Hedy d'Ancona gevonden voor de vertaling, de actri ce Shireen Strooker voor de regie. Margriet Eshuis voor de muziek, en Ria Rettich voor decors en kostuums. Wat de speelsters betreft: er zijn al leen maar vier vruwenrollen in het stuk, dus het was niet moeilijk om ook daar de eis voor vrouwelijke me dewerkers door te voeren. De speel sters zijn Willeke van Ammelrooy, Germaine Groenier (tot voor kort ad viseuse voor relatie- en seksuele pro blemen bij de VPRO-radio, maar van beroep actrice), Judith Hees van oor sprong psycholoog, werkzaam bij het Werktheater en Jes Vriens, afkomstig van het toneelgezelschap Globe. Een van de weinige mannen, die bij het stuk betrokken zijn, is producer René Solleveld. Hij heeft de produktie een zogenaamde vrije produktie, die niet gesubsidieerd wordt en die zich dus zelf moet bedruipen, o.a. aan de welzijnszorg van het Nederlandse le ger „verkocht". Dat wil zeggen dat het stuk in een aantal kazernes van het leger in Nederland en West-Duits- land vertoond zal worden. Als eerste op 14 november in 't Harde. Onder de trotse kop „Willeke op toer nee voor de welzijnszorg" maakt de Defensiekrant melding van dit optre den voor de Nederlandse soldaten. Kunstgrepen Legerimpressario majoor Helleman: „Het is heel moeilijk om de jongens in de kazernes naar culturele uitingen, zoals een toneelstuk te krijgen. Je hebt gegarandeerd een volle zaal, wanneer je een populaire popgroep laat komen, maar we willen toch ook wel eens wat anders organiseren. Om de jongens toch in contact te brengen met bepaalde zaken, pas je wel eens een paar kunstgrepen toe." Ik zal eerlijk zeggen, dat we dit stuk zeker ook vanwege Willeke van Am melrooy hebben gekocht. Dat is een bekende naam, waarvoor de jongens wel komen, dacht ik. Ik heb het stuk zelf niet gezien, ook de tekst niet gelezen. Ik hoop dus maar, dat het trekt. Wat zegt u? Een echt vrouwen- stuk, met best wat feministische trek jes? O, dat wist ik niet. Nou ja, mis schien vinden de Jongens dat best interessant. Kijk eens, het blijft een experiment. Het is bekend, dat solda ten niet van het gemakkelijkste pu bliek zijn. Nogal luidruchtig en niet bang om hun bijval (of afkeuring) hardop te uiten. Ik heb tegen René 8olleveld ook gezegd, dat hij de speel sters moest waarschuwen. Ze moeten niet bang zijn voor wat rumoer. Mis schien is het trouwens wel nuttig om het stuk vantevoren met een paar „aankondiging van de toernee van het vrouwenstuk in de Defensiekrant". lie jrt Vertaalster Hedy d'Anconaffd nes? Je meent het niet, die^c snappen er, denk ik, geen q"e woorden te laten inleiden door ie mand, zodat de zaal weet wat er komt. Je kimt natuurlijk altijd wel zalen vol krijgen met onderbroeken- lol, maar je wilt toch ook wel eens wat beters? Stoppen Nog even actrice Germaine Groenier: „Het is natuurlijk een vrije produktie en er moet geld uitkomen, dat begrij pen we best. Maar kazernes? Nou Ja, we zullen wel zien, maar we hebben heel duidelijk onder elkaar afgespro ken, dat we ons niet laten uitjouwen of zo, dan stoppen we onmiddellijk. Er zit een scène in, waarin iemand van ons zich uitkleedt. We hebben al besloten, die maar weg te laten in de kazernes, want anders is de ellende natuurlijk helemaal niet te overzien. We hebben aan jongens van de WDM gevraagd of zij in hun blad een goed artikel over het stuk willen schrijver., zodat de jongens, die ko men, weten wat ze zo'n beetje te zien krijgen." Vele honderdduizenden Nederlan ders zullen hun eerste lessen heb ben ontvangen in een Groen van Prinstererschool. Ik kan de situatie van meer dan vijftig Jaar geleden nog wel beschrijven. Een hoog lo kaal met vensters boven ooghoogte; dit laatste ter bevordering van de concentratie. In één van de hoeken zo'n enorme zwarte kolenkachel. Van de wandplaten herinner ik mij nog de koekepan met de worst in de vorm van de letter 8. Er stond ook een sissend geluid onder. Zo leerden wij het alfabet. Je bereikte de klas via een hol klin kende gang. waar altijd een pene trante geur hing. Binnen waren nog meer luchtjes te onderscheiden. Van stinkende bruine bonen in sponzendozen, van krijt en griffels en van ranzige kinderlijven die waarschijnlijk niet eens één keer per week in teil of tobbe werden afgespoeld. Typerend voor de juf in de tweede klas waren twee dingen. Op haar tafeltje lagen elastiekjes waarmee ze je wijsvinger spalkte op de hou der van een kroontjespen en dan de lineaal om Je te meppen wanneer Je door Ton Hydra toch nog met een kromme vinger schreef. Juf vergat nooit een zegen af te bidden voor het schoolwerk. Daar was de tuchtiging kennelijk bij inbegrepen. Jarenlang zag ik dagelijks de naam Groen van Prinsterer boven onze school prijken zonder mij af te vra gen wie nou eigenlijk die man was. Ik betwijfel zelfs of hij ooit tijdens de vaderlandse geschiedenisles ter sprake is gekomen. In de historie verwijlden wij het langst bij de Ba tavieren, Karei de Grote, Luther, Calvijn, Willem van Oranje en de 80-jarige oorlog. De schildering van heldhaftige geu zen en laaghartige ketterjagers maakte op onze kinderzielen zulk een diepe indruk dat wij na de les dikwijls gingen knokken met de Jongens van de „roomse school". Groen van Prinsterer heeft aan zoiets nooit meegedaan. Vanavond kunt u de reden van deze afzijdig heid vernemen uit eigen mond, al thans van Renser Royaards die hem gestalte geeft. Groen was een schuchtere, zeer verlegen Jongen, die zich het liefst in boeken verdiep te. Karakter, milieu en invloeden van de tijd vormden hem tot tegen stander van geweld. Het evangelie in plaats van de revolutie omdat revolutie, zoals hij zei, indruist te gen Gods ordonnantiën, de traditie en de moraal. Het feit dat hij door een vrouw wordt geïnterviewd, signaleert Groen fijntjes als symptoom van veranderingen die in de vorige eeuw ondenkbaar waren. Ook nu weer bleek Hedda van Gennep zich heel goed in de geest van haar gespreks partner en zijn tijd te hebben ver diept. Mede daardoor komt de ge- dachtenwisseling zeer reëel over. Om de prestatie van Rense Royaards te typeren leen ik van prof. dr. L. J. Rogier een zin over Groen. „Dank zij zijn ongemene er uditie. zijn stijlvol optreden, zijn getuigen zonder valse schaamte en zijn meesterschap over het Woord, nam hij een positie van ongeëve naard gezag in de volksvertegen woordiging in". Welnu, al deze kwalificaties zijn in de Juiste dosering aanwezig. Af- Rense Royaards gaande op Royaards' portret zoals hij werkelijk is, lijkt hij niet de man voor uitbeelding van aristocrati sche ingetogenheid. Maar, ik moet zeggen dat hem deze metamorfose voortreffelijk lukt. Daar zit een Groen die in vele opzichten geloof waardig is. Je gelooft zonder meer de mens tegenover je te hebben, zoals prof. Rogier hem heeft aangeduid. De wijze waarop hij spreekt over zijn lieve vrouw in samenhang met de verdieping van zijn geestelijk leven, doet authentiek aan. Hij getuigt zonder valse schaamte en holle woorden, zodat ook iets merkbaar wordt van het gezag waarmee Groen van Prinsterer moet hebben gesproken. Ik hoop dat de IKON het bij dit onder leiding van Eric Oosthoek goed geslaagde experiment niet zal laten. Ik zou eerder denken dat ze r" ter-van-de-lach voor kazernefP laten optreden. Nou ja, ir" pakt het wel heel leuk uit?"*! maar nooit. Op zich is het n]m' prima dat mannen en jonger* fronteerd worden met wat ef°' in vrouwenlevens." P Ten slotte producer Réné ÖJ0' „We willen met dit stuk eénp 1 mogelijk publiek bereiken, kunt nu wel zeggen dat het wenstuk is, dat vooral vooi interessant en leuk is, ma; groot deel van het stuk mannen, indirect dan wel, geen de vier vrouwen allei maken, ook met mannen. Overigens is het niet zo, datl in kazernes gaan spelen;! plaatsen waar een schouw doen we het in die schouw® behalve de soldaten een j gemengd publiek. Maar in, als 't Harde heb je geen sen dus daar gaat het inderdsf kazerne. Feministen We hebben een proefvoorj had voor een gemengd pud dat waren ook mensen, die I Snip en Snap zitten. Ik vindj prima reageerde, de vrou^ ook de mannen. Eerlijk gezegd hebben we I met de provinciale thejf schouwburgen nogal moeil[ om dit stuk te verkopen. T onmiddellijk „daar heb je c ten weer" en wilden het i niet hebben. Daarom voii initiatief van het leger zo lef daar wel het lef hebben om| wenstuk te nemen. Overigens: dat ik zo blij mi nee voor het leger ben. hel maken met de financiële ka| zaak: we brengen dit stuk L produktie en moeten du; kosten dragen. We moeten d mogelijk optredens hebbeni VRIJDAG 29 SEPTEMBER 1978 TROUW/KWARTET

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1978 | | pagina 4