De vrijgevigheid van een Haarlemse mennist Wereldraad geeft weer miljoen voor strijd tegen racisme Begrip voor bejaarden Bezorgdheid over fascisme in DDR Trouw Steun voor Puebla in brief Kandidaat-docent niet aanvaard: protest studenten Een door en door praktisch boekje VANDAi VOORBIJGANG WOENSDAG 27 SEPTEMBER 1978 TROUW/KWARTET ■door dr. S. L. Verheus In de schaduw haast van Haarlems grote of St. Bavokerk staat aan het Spaame het Teylers museum. Van buiten opmerkelijk door de wat onhollandse renaissance-gevel, van een zekere geheimzinnigheid door de streng-afgegrendelde deur en de deels in het Frans gestelde borden met de openingsuren. Wie ooit de drempelvrees overwon weet dat daar binnen heel wat te beleven is: een zeer uiteenlopende verzameling; oude, voorwereldlijke geraamten, schelpen, edelstenen, maar ook natuurkundige apparaten, de eerste elektrische apparatuur en dan ook veel prenten en heel veel boeken. Het merkwaardigste is ech ter het museum zelf, dat na een eeuw zelf een museumstuk is geworden: wie er binnen is. proeft de sfeer van de eeuw der verlichting. Teylers mu seum en -stichting zullen de komende dagen in de belangstelling staan wan neer de stichting haar tweede eeuw feest zal vieren. Twee eeuwen geleden stierf de stichter Pieter Teyler van der Hulst Ds Craandijk gaf bijna een eeuw gele den van hem de volgende karakteris tiek in ..Eigen Haard": „één van die dissenters, van ambten in staat en gewest en stad buitengesloten (de doopsgezinden bekleedden nl. toen geen overheidsambten), niet recht streeks onder den Invloed der heer- schende kerk, hun eigen weg gaande, zich wijdend aan handel of nijver heid, met een open oog en een warm hart voor godsdienst, kunst en weten schap en deze hooge belangen die nend op hunne eigen wijze en met al hun kracht". Pieter Teyler van der Hulst (1702- 1778) oprichting van de kweekschool der doopsgezinden. Typerend voor zijn instelling is dat hij aan de te benoe men hoogleraar geen „uitstaande be lijdenis" opgelegd wenste te zien. Vol doende was als de docent instem ming zou betuigen „met de H. Schrift en de kenmerken der doopsge zinden". De welgestelde familie leefde in echte doperse soberheid, zo zeer dat over Teylers zuinigheid de sterkste verha len in omloop waren. Bij zijn overlij den in 1778 bleek echter dat hij vooral de maatschappelijk minder bedeel den en de wetenschap en kunst een goed hart toedroeg: hij liet het Tey lers hofje en de Stichting van twee genootschappen na. Het eerste ge nootschap, het godgeleerde, was het meest in zijn aandacht, het tweede had betrekking op natuurkunde, dichtkunst, geschiedenis, tekenkunst en penningkunde. geeft duidelijk de geest van de stich ter weer: „waare godsdienst-kennis bloeyt door vryheyd". Of zoals het in een toelichting over de doelstelling heet: „Het oogmerk van alles moet zijn: de bevordering van gegronde en overtuygde kundigheden van den godsdienst, in de handhavinge van het onschatbaare voorregt der Vrij heid, om in afzigte met afwijzing van) van Menschelijk Gezag, met de Rede en Gods onfeylbaar Woord raad te plegen ter oprechter belijdenisse en betragtinge der Godsdienstige Waarheden. Wij zien dat de Rede en de Vrijheid aardig op de troon worden gezet; inte ressant is het dan echter daarbij te vernemen dat de stichter er op stond dat ook de antwoorden op de prijs vragen van het Tweede Genootschap mede-beoordeeld zouden worden door de directeuren van het eerste. Waarschijnlijk had Teyler toch be zwaar tegen die eenzijdige verering van de rede, die uit de Encyclopaedic van 1763 sprak. Verzameling Gevel van het gebouw van het Teylers museum aan het Spaarne te Haarlem. Pieter Teyler, van Engelse afkomst, PriisVTciag werd in 1702 te Haarlem geboren. Hij J bleef de stad trouw, werd één van haar aanzienlijkste burgers als wel gesteld textielfabrikant. Jarenlang was hij lid van de kerkeraad bij de doopsgezinden aan de Peuzelaar- steeg en werkte krachtig mee aan de Beide genootschappen hadden de taak een prijsvraag uit te schrijven, waaraan als beloning een penning ter waarde van vierhonderd gulden was verbonden. Het randschrift van de penning van het eerste genootschap Teyler liet niet alleen een stichting na, maar ook die indrukwekkende verzameling, die een eeuw na zijn dood een passende behuizing zou vin den in Teylers museum. Het beperkte huis in de Damstraat werd de zij ingang voor het museum dat aan het Spaarne een architectonisch opmer kelijke ingang zou krijgen. De beide genootschappen schrijven nog geregeld prijsvragen uit: in de loop van twee eeuwen verscheen een imposante verzameling verhandelin gen. Waren de godgeleerden aanvan kelijk nog al eens van doopsgezinden huize, later treffen we ook veel bui tenlandse prijsinzendingen aan. Op 29 september komen de beide genootschappen in een feestelijke zit ting bijeen, en ter gelegenheid van de herdenking zal een gedenkboek ver schijnen „Teyler 1778-1978". Een tien tal deskundigen zal daarin de ver schillende aspecten behandelen, o.a. de prijsvragen, de kunstverzamelin gen, de bibliotheken en de gebouwen. Een groot aantal illustraties zal de feestbundel opsieren, waardoor wij Van een onzer redacteuren HELSINKI De Wereldraad van kerken heeft uit zijn speciaal fonds opnieuw bijna een miljoen gulden beschikbaar gesteld voor de strijd tegen het racisme. Ruim de helft daarvan is bestemd voor zuidelijk Afrika. Negenentwintig organisaties in twaalf landen krijgen in totaal 434.500 dollar (921.000 gulden). De grootste ontvanger is de SWAPO, een van de bevrijdingsbewegingen van Namibië. De SWAPO krijgt 125.000 dollar (265.000 gulden), evenals vorig Jaar. Het African National Congress (ANC) en het Pan-African Congress, beide in Zuid-Afrika, krijgen elk 53.000 gulden en de zwarte Zuidafrikaanse vakbond SACTU 11.000 gulden. Negen actie groepen elders in de wereld, die de anti-apartheidsbeweging in zuidelijk Afrika steunen, krijgen samen nog eens 106.000 gulden. Daar is deze keer geen Nederlandse groep bij. Het pa triottisch front van Rhodesië komt evenmin op de lijst voor, ditmaal. Er gaat 180.000 gulden naar zeven groepen in de Verenigde Staten en waarin opgenomen: De Rotter dammer. met Dordts Dagblad, Nieuwe Haagse Courant met Nieuwe leidse Courant Uitgave: Trouw/Kwartet BV Hoofdredacteur Jenze Tamminga Directeur mg. O Postma HOOFDKANTOOR Postbus 859 1000 AW Amsterdam tel 020-913456 telex 13006 Postgiro 66 00 00 Bank Ned Cred>elbank Rekemngnr 23 0012 574 Gemeentegiro Amsterdam X11000 REGIO ROTTERDAM/DORDRECHT Postbus 948 3000 AX Rotterdam tei 010-115588 (redactie en abonnementen) lel 010-115700 (advertenties) Westbiaak 4 Rotterdam REGIO DEN HAAG/LEIDEN Postbus 101 2501 CC Den Haag tel 070-469445 Parkstraat 22 Den Haag REGIO NOORD/OOST-NEDERLAND (uitstortend administratie) Postbus 3 8000 AA Zwolle tel 05200-17030 Melkmarkt 56 Zwolle Abonnementsprijzen: Per maand 15.47 Per kwartaal 46 40 Per jaar 183.40 Advertentietarieven op aanvraag Telefonische (:>e adressen boven) Opgave familieberichten 9-19 30 van maandag t/m vr.,dag Op zondag van 18- 20 uur telel. 020-913456 Opgave mmi-advertenties tel 020-936868 Of schr,fteii,k aan Mmi-Adv afdeling, postbus 433 1000 AK AMSTERDAM Adreswijzigingen uitsluitend schriftelijk aan onze Amsterdamse adressen Canada voor indianen, eskimo's, ne gers en Portoricanen. Honderddui zend gulden is voor de oorspronkelij ke bewoners van Australië. Voor or ganisaties van immigranten in Groot- Brittannië is 80.000 gulden uitgetrok ken en 42.000 gulden voor een collec tief van Afrikaanse organisaties in Frankrijk. Ten slotte gaat er nog 32.000 gulden naar een organisatie van indianen in Colombia. Dit is de achtste toewijzing uit het speciaal fonds, dat in 1969 door de wereldraad werd ingesteld. Dit fonds staat geheel los van de andere inkom sten van de Wereldraad. De inkom sten bestaan uitsluitend uit speciale giften van kerken, groepen en afzon derlijke personen. Ook de regeringen van Nederland, Noorwegen en Zwe den hebben aan het fonds bijgedra gen. In totaal is nu uit dit fonds in acht jaar zes en een half miljoen gulden uitgekeerd. De nieuwste toewijzing gebeurde door het 25 man tellende uitvoerend comité van de Wereldraad van ker ken, in zijn vergadering in Helsinki. Geldzorgen Geldzorgen hielden overigens deze vergadering voor een groot deel be zig. Voor 1979 werd een begroting voor het werk van de Wereldraad aanvaard van 29,5 miljoen Zwitserse francs (41 miljoen gulden), twee pro cent lager dan 1978. Deze bezuiniging is echter niet eenoeg. Verwacht wordt, dat de kerken, die bij de We reldraad zijn aangesloten, in 1979 hooguit 36 miljoen gulden zullen bij dragen. Een probleem daarbij is de hardheid van de Zwitserse franc. Tachtig procent van de contributies aan de Wereldraad wordt betaald ln Amerikaanse dollars of Westduitse marken. ASSEN (ANP) Bijna tweeduizend Nederlandse roomskatholieken heb ben zich uitgesproken voor voortzet ting van het vooruitstrevende beleid in de r.k. kerk van Latijns-Amerika tijdens de Latijnsamerikaanse bis schoppenconferentie, die 12 oktober in het Mexicaanse Puebla begint. Zij hebben hun handtekening ge plaatst onder een brief van het pasto raal centrum van het bisdom Gronin gen aan de Braziliaanse kardinaal Lorscheider, die de conferentie in Pu ebla zal leiden. In de brief wordt de hoop uitgesproken, dat Puebla de pastorale lijn voortzet van de Medel- lin-conferentie van 1968, „omdat we blij zijn met de uitdrukkelijke voor keur van de Latijnsamerikaanse ker ken voor de armen, met de Brazili aanse ontwikkelingen in de basisge meenten en de verantwoordelijkheid die u toekent aan de plaatselijke kerken". BERLIJN (ANP) Het gaat niet op om te zeggen, dat het vraagstuk van het heroplevende fascisme alleen voor West- Duitsland geldt. Zo meent superintendent Ludwig Grosse uit Saalfeld in Thüringen. Grosse sprak op de synode van de evangelische kerk in de DDR, die dezer dagen gehouden werd in de Oostduitse hoofdstad Berlijn. Hij droeg voorbeelden aan van „onge past gedrag" tegenover burgers van ADVERTENTIE zeggen 4.999 fietsenmaker* buurlanden en tegenover Joodse me deburgers in de DDR, dat volgens hem voortkomt uit fascistisch denken. Grosse zei in de DDR nog steeds een kritisch afrekenen met de geestes houding uit die tijd die tot de kristal- nacht van 1938 leidde, te missen. Ook bisschop Albrecht Schönherr van Berlijn-Brandenburg stelde het groeiend fascisme aan de kaak. Hij onderstreepte de verontrusting, die er bij velen volgens hem leeft, over „hetgeen steeds nog opkomt en dan niet als herinnering, maar opnieuw." De overheid probeert objectieve voorwaarden te scheppen voor het overwinnen van een fascistische gees teshouding. Maar dat is volgens de Oostberlijnse bisschop niet genoeg. „Als christenen weten wij, dat de mens niet eenvoudig met goede argu menten en logica heropgevoed kan worden. Veel dingen blijven ergens in de diepte van zijn ziel sluimeren en komen dan soms als giftblazen naar boven. Christenen weten iets van zon de en ik geloof, dat we de opdracht hebben, dit weten concreet in te bren gen in het gesprek met de overheid," aldus Schönherr. Er wordt gewerkt aan een driejaren plan, dat tegelijk verdere bezuiniging en verhoging van de bijdragen van de ledenkerken inhpudt. Midden-Oosten Het uitvoerend comité sprak zijn be zorgdheid uit over de positie van de kerken in het Midden-Oosten. Secre taris-generaal Philip Potter zal pro beren in overleg met de raad van kerken van het Midden-Oosten een oecumenisch team samen te stellen, dat in de naaste toekomst een bezoek zal brengen aan Libanon en Syrië om de positie van de kerken daar te be spreken. Ten aanzien van Namibië sprak het uitvoerend comité uit, dat de militai re en politieke krachten van Zuid- Afrika plaats moeten maken voor een vredesmacht van de Verenigde Na ties. Walvisbaai hoort onlosmakelijk bij Namibië en verkiezingen zijn voor de Wereldraad alleen aanvaardbaar, indien ze gehouden worden onder auspiciën van de Verenigde Naties. Van onze onderwijsredactie UTRECHT Studenten van de vak groep andragologie van de Utrechtse universiteit hebben gistermiddag een demonstratieve fietstocht gehouden naar het College van Bestuur. Zij wilden uiting' geven aan hun onge noegen met betrekking tot de benoe ming van een docent aan hun vak groep. Henk Bezemer zou de post van wetenschappelijk medewerker voor de samenlevingsopbouw moeten gaan vervullen. De sollicitatieprocedure loopt al een jaar. De vakgroep heeft Bezemer als enige kandidaat naar voren gescho ven. Vanuit het College van Bestuur is nu bezwaar gemaakt tegen zijn benoeming. Hij zou over te weinig onderwijservaring beschikken. Bezemer is twee jaar geleden afgestu deerd aan de Utrechtse universiteit. Tijdens zijn studie pedagogie heeft hij zich ingezet voor acties op de universiteit en in oude stadswijken. Volgens de studenten zijn deze activi teiten de reden dat Bezemer niet als wetenschappelijk medewerker wordt geaccepteerd. Zij vinden het ontoe laatbaar dat iemand om zijn politieke en maatschappelijke stellingname van de universiteit wordt geweerd. Zij beraden zich voor verdere acties. ADVERTENTIE „Gedenkt de Gevan genen". (Hebreeën 13:3) Doel: Hulpverlening aan QJT vervolgde christe nen in communis- tische landen. GIRO: 249300 t.n.v. Stichting „De Onder- Meer dan grondse kerk", opgericht so aweim- door Richard Wurm- ,K adres: postbus 569 3700 AN Zeist Wilt u regelmatig onze gratis Nieuwsbrief ontvangen? Stuur dan uw naam en adres aan bovenstaande stichting in Zeist. Antwoordnr. 80. 3700 VB (geen postzegel!) BEJAARDENPASXORAAT door dr C. Rijnsdorp Ds M. C. Stubbe, wonend te Amsterdam en doopsgezind predikante te IJmuiden, is ook geestelijk verzorgster van een groot bejaardentehuis. Ze heeft daar vooral te maken met mensen in een crisissituatie. Uit haar zesjarige ervaring met dit speciale werk heeft zij een prettig leesbaar, verstandig en ordelijk ingedeeld boekje geschreven. Het heet Thuis in een tehuis? (uitg. Kok, Kampen, 99 blz., 11.90). Ze vraagt zich af, hoe zo'n verzor gingstehuis er uitziet. Wat is er op aan te merken? De bewoners, wat zijn dat voor mensen? Wat is hier de plaats van de pastor? Vervol gens gaat de schrijfster de kritieke fasen na, waarin de bejaarden zich zien geplaatst, zoals verhuizen (een diep ingrijpende gebeurtenis als je oud bent), verdriet om ver lies, en dan die onvermijdelijke angst: angst om te leven, angst om te sterven. Hoe moet je aan met de stakkers die ontluisterd en ver ward zijn, hoe ga je met zieken om, maar vooral ook: hoe beleven de mensen zelf hun opname op de verpleegafdeling? En dan is er de voorlaatste crisis: het einde komt nu duidelijk in zicht. Tot de laatste crisis zich meldt: de laatste levensfase, waar bij de pastorale begeleiding bij zonder delicaat en moeilijk wordt. „Een houding van luisterend aan wezig zijn is vaak belangrijker dan alle woorden die een pastor spreekt" heeft Joh. Schreuder ge zegd. Troosten heeft niets te ma ken met het spreken van zoge naamd opbeurende taal. De moei lijkheid bestaat ook hierin, dat „veel mensen niets van de waar heid willen weten" (bl. 80). Heel oude mensen verlangen niet eens naar een gesprek. Zij hebben alles bij wijze van spreken op een rijtje gezet en het wachten is nu verder maar op het einde. Als een soort Aanhangsel volgen dan nog enke le gedachten van rabbijn Soeten- dorp over de Psalmen. Rest mij nog enkele treffende uit spraken aan te halen van deze predikante, die, naar het mij toe schijnt, in dit werk zo helemaal op haar plaats is. Voor het gemak laat ik aanhalingstekens achter wege. Het verzorgingstehuis is als een bedrijf, een bijenkorf van gerichte bedrijvigheid (bl. 10). „Door ont ferming bewogen" wordt alleen van Jezus gezegd, dus van nie mand anders (21). In elk mens leeft het verlangen naar geborgen heid. Hij wil bij iemand horen, zich aanvaard weten en zich er gens thuisvoelen (26). Het ken merk van een eenzame is, dat hij een paar mensen heeft gekend, die elkaar niet hebben gekend (27). Het moeilijke van verdriet is, dat je er zo alleen mee bent. Leed moet worden gedeeld (32). Niet het verdriet hebben, maar het afweren van verdriet, het wegstoppen er van, maakt ziek (34). Je kunt ie mand nooit dwingen om over vroeger te praten (37). Verdriet verwerken vraagt tijd (42). Winter maanden zijn moeilijke maanden voor wie iemand moet missen (43). Als iemand zijn onafhankelijk heid verliest, dan is hij vaak bang om te vallen (46). Uiterst kleine aanleidingen kunnen verbijste rende gevolgen hebben (51). Te lang is men van mening geweest dat dementie alleen maar een li chamelijk verschijnsel was (56). En ten slotte: Veel mensen slaan een meewarige toon aan en behan delen demente bejaarden als kleu ters. „Wie is hier eigenlijk kinds?" (57). Men ziet: een door en door prak tisch boekje, waaruit de vrouwelij ke begaafdheid voor dit soort werk duidelijk blijkt. nog eens bepaald worden bij het uit zonderlijk karakter van deze verza meling, die voortkwam uit de vrijge vigheid van een welgestelde Haar lemse mennist. De feestbundel „Teyler 1778-1978" is uitgegeven bij Schuyt Co te Haar lem en verkrijgbaar voor 75 gulden. Dr. S. L. Verheus is als kerkhistori cus en bibliothecaris van de doops gezinde bibliotheek verbonden aan de Universiteitsbibliotheek van Am« sterdam. KERKELIJKE NAÏVITEI1 Gelukkig dat onze krant maf op de zienswijze van de heerf het zelfde nummer meteen q tegenspraak bevatte. De he( heeft, zoals men weet, voor <i radio zijn licht laten schijnef neutronenbom. Hij was v dat president Carter nu spq beslissing om die bom te gai produceren moest nemen. voegde eraan toe dat het b president Carter voor een g afhing van de houding van Sovjets". Deze zienswijze ii en de uitspraak ervan bij c Luns voorspelbaar. Onze k echter lichtte ons beter in h van datgene waarvan de bes van president Carter afhingfj mee te delen, dat ondanks d besluit om de fabricage v neutronenbom op te schort Amerika zich niets van die b aantrekt en al driftig bezig v| het startschot meteen weg ti met de aanmaak ervan. Miefji Faber deelde dit in Badhoef mee bij de opening van de Vredesweek. Niets schijnt e beginnende aanmaak per 1 £j meer in de weg te staan. Bij ft bovengemeld interview voot Duitse radio liet de heer Luiie ook uit over het protest vanË kerken tegen de neutronenbL sprak in dat verband van „efj opschudding". Ik denk dat dankbaar uit zijn mond heb genoteerd. Onmiddellijk da^' echter verweet hij die kerke^ naïviteit. Zij zouden soms hf slachtoffer zijn van Russiscl propaganda. Nu is dit alles ii vreemd bij de heer Luns. Hit er niet bij, hoe die propaganL werkt. Dat hoeft ook niet, dej, suggestie is blijkbaar voldoe Hijzelf heeft een veel intellig redenering ten aanzien van d vraagstukken. Kijk, er is eet neutronenbom. Voordatje lu hebben de Russen die, dus r& wij hem ook hebben. Want qT, moet met tegendreiging bea^ worden. Zo eenvoudig is dat verder weinig achter al moei niet voor naïef doorgaan. Nj( daarentegen de kerken die dat zo'n „intelligente" reden best eens doorbroken kan dat het juist onze opdracht 1f\ naar andere wegen te zoeke( heer Luns zijn die er niet. B intelligentie komt hij nooit f dan wapen tegenover wapen zolang tot er één afgaat. Nai wegen hoef je niet te zoeken! naïviteit en intelligentie gesp leri Beroepingswerk Lel NED. HERV. KERK Beroepen te Katwijk a.d. Rl D. H. Bosma te Terneuzeifle; Haag (her. geref. prediking)ü man te Ameide Te OostkaR te den Hollander te Ommela te Werkendam: G. Muldej chem-Kerkwijk; te Heusdej geboer te Elburg; te Oudei IJssel en te Woudenberg: aan te Goudswaard; te Zwi G. J. Martens (laatstelijk ju predikant te Kameroen) Oegstgeest Aangenomen naar Utrecht: te Driebergen; naar Honseld J. F. Versteegh te Tiel. GEREF. KERKEN (VRIJÖ Beroepen te Drogeham: A.P kand. te Kampen. Bedankt voor Berkel en Spakenburg-Noord en Haj M. Brandes te Ermelo. GEREF. KERKEN Ds. S. A. van der Veer lui predikant te Zoetermeer, mede, voorlopig geen bei overweging te kunnen nei ciO DOOPSGEZ. BROEDERS' Beroepen te Nijmegen: Joh. Meer te Edam-Middelie. Ds. A. Poot Op 77-jarige leeftijd is ovd- hervormde emeritus-predj6< Poot te Edam. In 1931 ging naar voormlaig Oost-Indië als zendeling onder meer <i^ heeft gewerkt. Na zijn Nederland was hij nog predrih de hervormde gemeente te van 1949 tot 1954 en verv< zijn emeritaat in 1967 te Di Dea de Vries Morgen is het 25 jaar ge ra, Dea de Vries, toen pas afj la, aan de academie voor beelr sten te Rotterdam, in dien de Nederlandse zondagssctf,^ ging te Amsterdam. Sinds zij vorm gegeven aan bij visuele materiaal, dat de dienste van de godsdienst 0r{ ding van de kinderen vori uitgeeft. Als haar voornaai f stukken mogen worden ge de samenstelling van het for platen van de NZV (120 iai jaarlijkse verzorging van djsoi voor Kerst, Pasen en Pink o i de illustraties van het bijb üe en werkboek „Vertel het er ren", dat op de internation lij, boekenbeurs te Bologna werd bekroond. oe zi lkj

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1978 | | pagina 2