li
Germanen, Romeinen en poorters
Emigratieplan van
Kuyper mislukte
Ze staan voor u klaar bij de Volvo-dealer:
de nieuwe Volvo's I979. Fraaier van lijn. meer keus
in kleuren meteen opnieuw verbeterde wegligging
en besturing. Met tal van aantrekkelijke extra's.
Rijden in de Volvo's79 betekent rijden anno 1979:
probleemloos en plezierig. Dynamisch,
comfortabel en betrouwbaar. Ga eens naar een
Volvo-dealer en maak breeduit kennis met deze
nieuwe, dynamische Volvo's. Kies dan de Volvo
die bij u past en maak een proefrit.
VOIVO 66 Modellen
Herbert Brinks vond oude correspondentie terug
VOLVO343Modellen
DINSDAG 26 SEPTEMBER 1978
Dc praktische en economische wagen. Pittig comfortabel en zuinig Verkrijgbaar
met een BOO cm'en 1300 cm1 motor. Hij biedt volop ruimte. Uitstekende stoelen vóór
en een raynle bank achter. Vóórin dricpunts rolgordels, achterin bevestigingspunten
daarvoor. Uen overzichtelijk dashboard. Ruim zicht rondom. Een grote bagageruimte.
Z'n uniek p variabele automatische transmissie spaart de motor en draagt bij tol
een ecorximisch benzineverbruik De uitstekende vering staalgordel radiaalbanden.
de Hchre ön directe besturing z'n uitgekiende wielophanging met een De Dion achter-
asconsiru die en z'n perfecte gewichtsverdeling garanderen een onberispelijk
weggedrai y De Volvo 66 heefl een veiligheids kooiconstruclic.cnergie-absorbercnde
zones. Eet i gescheiden remsysiecm.ccn voorruit van gelaagd glas.vciligheidsstuur.
enz. DeVc Bso 66 is een automobiel die 't maximum aan rijplezier biedt.
Afhardfelijk van ty pe verkrijgbaar in 9 fraaie kleuren. Vanaf f 12.965.-. incl. BTW.
(Volvo 66 L juxel
door W. F. Stafleu
DE drie boeken over oude tijden
die ik ditmaal wil aankondigen,
zijn drie verschillende staaltjes van
popularisering van moeilijke stof.
twee goede en een slechte.
Farwercks dikke boek over de Noord -
europese inwijdingsriten, na acht
jaar herdrukt, is het resultaat van een
levenlang volhardend en liefderijk
vergaren en vergelijken van een ge
weldige hoeveelheid gegevens, die
pretentieloos maar daarom niet min
der doeltreffend zijn bijeengebracht
de noeste arbeid van de ware
amateur.
Heel anders het boek van H. D. Sto
ver over de Romeinen. Ook deze au
teur heeft ongetwijfeld veel gelezen
en ook veel wetenswaardigs opge
schreven. Maar dat preektoontje. die
joviale manier van schrijven-voor-
het-gewone-volk. die moraliserende
opmerkingen, die dikke motto's en
dubbele titels, die uitroeptekens en
puntjes bederven het leesgenot
grondig.
Dan is Edith Ennens werk over de
Europese stad in de middeleeuwen
een verademing: grondig, zakelijk,
overzichtelijk, een prachtige samen
vatting voor de vakman en een ver
helderende vis!» voor de leek. Boven
dien in een soepele vertaling in echt
goed Nederlands. Zo kan het ook, en
zo hoort het
De stad
Edith Ennen, een van de vele historici
die zich systematisch met de geschie
denis der Europese steden bezighou
den, trekt heel wat scheefgegroeide
meningen recht, en zij. kon dat doen
dank zij recente opgravingen en ar
chiefonderzoek die veel l aan het licht
hebben gebracht. De literatuurlijst
(een „selectie") omvat' ruim duizend
publikaties. Terecht rw ïrkt zij op dat
de leek vooral belang i telt in de nog
niet voltooide tijd, en hrje meer er van
„vroeger" in onze steden nog is aan te
wijzen, des te beter. Da t heeft zij bij
het schrijven dan oolf: in het oog
gehouden.
Evenals trouwens een *Mdere conti
nuïteit: die van de Rond inse bescha
ving en de middeleeuwen. In de lage
landen is daarvan nauwelijks sprake
alleen in Maastricht) tnsaar tussen
Rijn en Seine zijn de innfloeden van
de antieke beschaving vrel degelijk
aan te wijzen. Weliswaan kwam het
Romeinse principe van de stad als
brandpunt van het openb are leven in
de middeleeuwen slechts in het zui
den voor, denk aan de stad-staat in
Italië. In het noorden en westen van
Europa bleef het in de middeleeuwen
zoals het vóór de Romeinen was. het
platteland behield zijn eigen politie
ke en culturele betekenis, met de
burchten van de adel en de kloosters
ver van de stad.
Dr Ennen bespreekt enkele typisch
middeleeuwse trekken: de scherpe te
genstelling tussen stad en land. de
exclusieve concentratie van handel
en nijverheid in de stad, het speciale
stadsrecht. Anders dan in de oudheid
bleven de meeste steden klein. Om
een idee te geven: Milaan was met
100.000 inwoners wel de grootste stad
van Europa, Parijs haalde de 80.000,
Gent de 60.000, Keulen kwam niet
verder dan tot 40.000, Londen tot
30.000 en Utrecht tot 20.000 inwoners.
En 90 tot 95 procent van de steden
haalde de tweeduizend niet eens.
door Fred Lammers
AMSTERDAM Dr. Abra
ham Kuyper is in de jaren
tachtig van de vorige eeuw
serieus van plan geweest naar
de Verenigde Staten te ver
huizen. Het was ds. N. M. Stef-
fens, professor aan het Wes
tern Theologisch Seminarie
in Holland (Michigan), die
hem tot andere gedachten
wist te brengen.
..Ik kan begrijpen, hoe de gedachte in
u opkomt of het niet beter ware met
het gereformeerde volk te verhuizen
óf naar Afrika óf naar Amerika. Laat
die gedachte varen. Wat althans
Amerika aangaat, zou ik er niet veel
heil in zien, hoe gaarne ik persoonlijk
u en de uwen in ons midden zou
hebben," schreef dominee Steffens
aan Kuyper. nadat hij had gehoord
dat deze aanstalten maakte op de
boot te stappen om in navolging van
verschillende collega's met een groep
Nederlanders te emigreren.
Herbert J. Brinks (43). professor in de
Amerikaanse geschiedenis aan Cal
Ds. Steffens, een trouwe aanhanger
van Kuyper. was een van degenen die
hem regelmatig op de hoogte hield
van de gang van zaken in het nieuwe
land.
Moderne geest
In de brief waarin hij Kuyper be
zweert zich niet aan emigratie te wa
gen, zegt ds. Steffens verder: „Het is
waar. de strijd is fel, maar gij hebt in
Nederland in de toekomst beter kans
voor de ontwikkeling der gerefor
meerde beginselen dan wij hier. Wij
zijn op weg naar die toestanden aan
welke gij u ontworstelt. In vertrou
wen zij het gezegd, maar het is waar.
dat in de Presbyteriaanse en Gerefor
meerde Kerken van Amerika de mo
derne en irenische geest vele verove
ringen maakt. En wil men zijne stem
er tegen verheffen, dan vindt men de
kolommen der dagbladen gesloten.
Nog onlangs beproefde ik in de New
York Observer een woord te zeggen
tegen de verkrachting der leer der
rechtvaardiging door de nieuwerwet
se evangelisatiemethode, maar ik
vond de poort gesloten. De lucht van
Europa waait over, en Amerika dat in
industrie enz. zulke vorderingen heeft"
gemaakt is in de ontwikkeling der
theologie vijftig Jaren achter. Daarbij
vin College, onthult dit ln zijn lojulst komt dat Hollanders als buitenlan-
verachenen boek ,.8chrl)t spoedig te- ders geen Invloed kunnen uitoefenen
rug". Aan de hand van brieven van en op de godsdlensUge ontwikkeling der
aan Nederlandse emigranten ln de naUe ZIJ worden óf ln de naüe opge-
periode 1847 192» scheut hll het Ie- lost óf zij blijven vreemdelingen, die
ven van vroegere landgenoten ln die protesteren tegen al wat Amerikaans
UJd. Tijdens zijn verblijf vorig Jaar
In Nederland om brieven op te
zoeken die hij voor zijn boek kon
gebruiken, stuitte hij op correspon
dentie gericht aan Abraham Kuyper
Methodisme
De brief had resultaat. Abraham
Kuyper wist, nadat hij er een nachtje
over had geslapen, dat hij ln het verre
Amerika nauwelijks voetaan de
grond zou krijgen. Die meniaig werd
bevestigd door een brief val» een an
dere collega, ds. J. van der JHey. Hij
vertelde Kuyper: „We staan als gere
formeerden alhier voor een donkere
toekomst. Men kan er zich u1 Nede
rland bijna geen voorstelling -Tim ma
ken hoe alhier geheel Ameriika zich
verdrinkt in de wateren van lfcet Me
thodisme. De jeugd onzer kerken wil
die kant ook op. Hoe bewapen wij
hun? Door Hollanders te blij^ ren. zo
als velen willen? Dan hebbefT we ze
ker ons doodvonnis getekend. Door
snelle veramerikanisering? CkjIc dit
niet want dan zijn de gevolgKn vaak
nog treuriger." Kuypers denki|b(N?lden
kwamen wel naar de overkant 'Ban de
oceaan en veroorzaakten daa< de no
dige opwinding. Vooral de '(rodere
predikanten verzetten zich artegen,
maar op den duur konden ze'weinig
uitrichten tegen de steeds groter wor
dende generatie van Jongere» ipredi-
kanten die dacht als Abraham .'Kuy
per. Deze volgde de strijd vanuit Ne
derland, maar heeft zich er aal zijn
mislukte pogingen om persooiaPfc'k in
Amerika de koe bij de horens tt. vat
ten, nooit meer over gepeinsd UT» emi
greren. Zijn zoon Fred waagt* 2 zich
daar wel aan. Het werd geen succes.
Professor Steffens, die vader IC uyper
had toegezegd een oogje in het^zeil te
houden, schreef in 1888 naar Moeder
land: „Uw zoon heeft ons vee leden
herfst een bezoek gebracht, wy hou
den veel van hem. Hij heeft ve'fcs goe
de hoedanigheden. Het spijiL mij
slechts, dat er in deze kleine plaats
geen werk voor hem is. Ik he b hem
trachten te bewegen, ergens evwi ker-,
kelijk tehuis te zoeken, maar tolt dus
ver ben ik er niet in geslaagd. H^I is in
dit opzicht in een moeilijke positie
juist als andere jongelingen van zijn
stand, die naar Amerika komen. De
Hollandse emigranten zijn niet naar
hun smaak, daar deze wat opvoeding
en maatschappelijke positie aangaat
niet in harmonie zijn met hen. De
Amerikaanse invloeden echter zijn in
godsdienstig opzicht niet goed voor
hen.
Moeilijke taak
„De revival methodes van evangelis
ten zijn voor hen niet berekend en de
meer fatsoenlijke kringen zijn even
aristocratisch als in Nederland, zodat
het voor uw zoon een moeilijke taak
is zich een weg te banen. Maar hij is
echt Amerikaans, met Gods hulp zal'
het hem lukken!"
Hij sloeg de spijker op de kop. Her-
bert Brinks concludeert dat figuren
als de zoon van Kuyper zich moeilijk
bij andere emigranten konden aan
sluiten, omdat, hoewel de lagere klas
sen zich vereerd voelden door maat
schappelijke gelijkheid, de elite het
bepaald niet prettig vond als gelijke
van de gewone boeren en dagloners
beschouwd te worden. Al was het
wennen aan de Amerikaanse gebrui
ken, met name aan de toestanden die
aan begrafenissen waren verbonden
in een van de brieven die Herbert
Brinks opspoorde wordt verteld over
een kist die het toen indrukwekkende
bedrag van 140 dollar kostte en een
overdadig aangekleed lijk toch
leerden de meeste ex-landgenoten
zich na verloop van tijd thuis te voe
len in het land waar de vrouwen
paard reden en rijtuigen bestuurden,
het land waar volgens een van de
brieven" de arbeider net zo groot is
als de heer, men bevrijd is van slaafse
banden en voor geen penlikkers hoeft
te werken."
Schrijf spoedig terug, door Herbert
J. Brinks. Uitgave Het Boekencen
trum, 23.90
Markten en stapelplaatsen, burchten
en havens, de muren, de Hanze, de
gilden, de opkomst van het stadspro-
letariaat tegelijk met de pronk der
Nederlanders die hun schitterende
huizen bouwden, dat alles vindt in
Edith Ennen een scherp waarneem
ster. Zij behandelt ook in het kort de
geschiedenis van een groot aantal
steden afzonderlijk. Nowgorod bij
voorbeeld in Rusland; in geen
middeleeuwe stad bestond er zoveel
democratie, want de gemeenteraad
stuurder er de vorsten naar huis als
hij genoeg van ze had.
Vooral sedert de zestiende eeuw,
dringt de centralistisch georganiseer
de staat met zijn modern
ambtenarenapparaat en leger, die ab
solute soevereiniteit en bundeling
van bevoegdheden opeist, de steden
merkbaar terug. Pas veel later gaan
de grote steden groeien tot metropo
len. Gelukkig dat er nu hier en daar
moeite gedaan wordt om de histori
sche stadskernen te bewaren. Dat de
terugtocht naar de stadscentra be
gint en de valse romantiek van het
huisje op de hei wordt onderkend,
geeft hoop schrijft dr Ennen. En
wie zou haar geen gelijk geven?
Germanen
Nog even terug naar Farwerck: een
boek van 640 bladzijden kleine druk
vol verhalen, beschouwingen en gege
vens over de Noordeuropese „myste
riën" of inwijdingsriten en de sporen
die ze hebben nagelaten. Daarbij
wordt veel overhoop gehaald, wat al
leen al blijkt uit de talloze zelfs
geïllustreerde voetnoten en bijla
gen. Farwerck volgde het spoor der
Germanen door de middeleeuwen
(gilden) volksgebruiken (Sint-Nlco-
laas, jaarwisseling, vastentijd enz.) en
genootschappen als de vrijmetselarij,
die volgens Farwerck behalve ooster
se en christelijke vooral ook Ger
maanse tradities heeft.
Over de Oudnoorse mythologie is
niet zoveel met zekerheid bekend, en
daardoor ligt het gevaar van specula
tie voor de hand. Farwerck argumen
teert in ieder geval wél als hij op de
speculatieve toer gaat. En terecht
waarschuwt hij ervoor onze verre
voorouders met hun vreemde goden
verhalen niet als een stelletje imbe
cielen voor te stellen. Wat in al te
populaire boekjes nogal eens
gebeurt.
Romeinen
Wat ik tegen Stövers boek over de
Romeinen heb, is aan het begin wel
duidelijk geworden. Wie zich aan de
gewraakte stijl niets gelegen laat lig
gen, vindt hier wel een schat aan
informatie en een duidelijk beeld van
de ontwikkeling van het Romeinse
rijk van de stichting van de stad tot
de moord op Julius Caesar.
De Europese stad in de
middeleeuwen, door dr Edith
Ennen. Uitgave Fibula-Van
Dishoeck, 228 blz., 22.50.
Noordeuropese mysteriën en
hun sporen tot heden, door F.
E. Farwerck. Uitgave Ankh-
Hermes, 640 blz., 85.
De Romeinen, meesters in het
machtsspel, door H. D. Stöver.
Uitgave H. Meulenhoff, 403
blz., 37.50.
Maak breeduit kennis n
Dit is'm dan: de nieuwe Volvo 343 met handgeschakelde vicrvcrsnellinfvt
en z'n pitiige 1400 cmJ motor. Sportief, aantrekkelijk geprijsd en vemassenc de
elektrisch bedienbarc ruitesproeiers,waarschuwingsknipperlichten.achte og
lichten,achterruitverwarming,twee buitenspiegels.Tapijt opde vloer èn int n
royale bagageruimte, die gemakkelijk bereikbaar is via z'n derde deur. Het z
comfortabel en ruim. De verstelbare voorsloclen met vaste open hoofdstel s<
garanderen een riante zit. teli
Standaard dricpunts rolgordels bieden de nodige bewegingsvrijheid en
bescherming. Het uitstekende ventilatie-en verwarmingssysteem staat hoi n
aangenaam klimaat. Een uitgebreid instrumcntenpanccl met o.a. controle 'te
voor choke, oliedruk, remvloeistofniveau, veiligheidsgordels, hand rem, etc. 'ts
De Volvo 343 bezit uiteraard alle Volvo veiligheidsvoorzieningen en hee at
ligging van een topklasscr. Volvo 343: een plezierige en betrouw bare autom af
Z'n prijs èn een proefrit dubbel en dwars waard. n
Vanaf f 15.750,-, incl. B1W (Volvo 343 Luxe). Meerprijs voor automaat f lJee
