Krankzinnig meesterwerk
van José Donoso
Subtiele roman
over de trouw
L
N
VROOM DREESMANN
De stoffen die u kent uit de aktuele modekollekties heeft
Vroom Dreesmann aan de meter.
permanent
bezorgers/sters
DINSDAG 26 SEPTEMBER 1978
TROUW/KWARTf
g 26
door J. van Doorne
Wij noemen niet alleen mensen krankzinnig, wij hebben het
ook wel over krankzinnige zaken of gebeurtenissen. „Obscene
nachtvogel" van de in 1924 geboren Chileen José Donoso (hij
woont thans in Spanje) kan ik niet anders dan een krankzin
nig meesterwerk noemen. Het zit zo verward in elkaar, dat de
uitgever op het stofomslag zelfs een feitelijk verkeerde op
somming geeft van de inhoud. Overigens- stom.
Nu had Uc het ongeluk, die uitgever
stekst eerst te lezen voor ik aan de
lijvige roman begon. Het gevolg was.
dat ik na een goeie honderd bladzij
den het gevoel kreeg, dat ik niet lezen
kon.
Nadat ik de ernstige lout in de mede
deling ontdekt had. bleef ik echter
met dit gevoel zitten, want vele blad
zijden en gebeurtenissen waren mij
duister. Maar ik kwam diep onder de
indruk van het schrijftalent van de
auteur. Het verhaal speelt zich af in
een niet nader genoemde Latijns-
amerikaanse staat. De hoofdfiguren
zijn een onnoemelijk rijke groot
grondbezitter, Jerónimo de Azcoitia,
zijn vrouw Inés en de gunsteling van
Jerónimo, Humberto geheten.
Om die personen heen bewegen zich
talloze figuren. De plaats van hande
ling is tweevoudig: een rooms-katho
liek retraitehuls. eigendom van Jeró
nimo: en een groot landgoed dat hem
soms als verblijf diende
In dat retraite-huis wonen vijf non
nen, een aantal afgedankte vrouwelij
ke bedienden van rijke lieden, af
tandse bedelaressen en vijf Jonge we
zen. Dan is er nog Humberto die als
manusje-van-alles de „Madre" die het
huis bestuurt, terzijde staat.
De verteller is meestal Humberto. Ik
zeg meestal, omdat er ook heel ande
re Jkken" nu en dan spreken, en zelfs
een „wij".
Die verwisseling kan zich soms in een
enkele zin voltrekken, zonder dat de
lezer gewaarschuwd wordt. Het huls
is een labyrint van gangen, binnen
plaatsen. zolders en hokken. De
meest krankzinnige gebeurtenissen
spelen zich af in die verblijven.
Eerder dan aan het sur realisme,
moet men al lezend aan Jeroen Bosch
of Dali denken. De lezer komt er
langzamerhand achter dat de bezitter
van het huis met een beeldschone
vrouw getrouwd is. Inés. ZIJ kan geen
kinderen krijgen. Als zij dan tenslotte
toch een zoon krijgt, blijkt deze een
afschuwelijk verminkt kind te zijn.
een monster. Uit de roman schijnt te
blijken, dat dit kind verwekt Is door
de gunsteling. Dat „schijnt te blij
ken" schrijf ik bewust, want zoals de
gehele roman, is deze episode zo duis
ter weergegeven, dat ik er niet hele
maal zeker van ben.
Mismaakten
Eerst wil de vader het kind doden,
maar om al even onnaspeurlijke rede
nen besluit hij dat niet te doen. Om
het kind bij het opgroeien het gevoel
te geven, dat het niet mismaakt,
maar normaal is. laat hij het land
goed hermetisch van de wereld afslui
ten en bevolkt hij het met een stoet
van verschrikkelijk mismaakten. die
hij door Humberto laat opzoeken en
uitzoeken.
Zij krijgen op het landgoed een weel
derig leven. Na enkele jaren ont
vlucht Humberto deze afschuwelijke
en vooral groteske hel en komt dan in
het retraite-huis terecht.
De roman eindigt met de mislukking
van het experiment met de monsters
en met het ontruimen van het retrai
te-huis. Ik moet bekennen dat ik niet
in staat ben, de huiver en verbijste
ring weer te geven die mij beving bij
het lezen van het boek.
Er zijn realistische romans die een
zelfde belevenis aan de lezer geven.
Maar deze roman is niet realistisch.
Hij is een eruptie van scheppings
drift, maar dan van een mens. die
gruwelijke droombeelden, waanzinni
ge fantasieén en angsten op meester
lijke wijze gestalte geeft
Zoals in de droom vervloeien de ge
beurtenissen en de personen. Nu en
dan kreeg ik plotseling houvast. Het
is in dit boek als met een kolkende
bergstroom, die schuimend over en
om rotsblokken heenraast, zich door
bochten wringt, bomen en dode die
ren meesleurend. Zo het water al iets
weerspiegelt dan is dit gebroken, ver
scheurd, aan flarden getrokken. En
soms ontstaat dan ergens in een trage
bocht een plek glanzend, spiegelend
water. Zulke plekken kent de roman
en die gaven mij enigermate de in
druk. dat ik de verhaalgang volgen
De heb gezegd, dat ik soms huiverde
en verbijsterd was. Die woorden zijn
niet te groot. Die huiver wordt niet
opgeroepen door de beelden, gestal
ten en situaties als zodanig, maar
door de zich onweerstaanbaar aan je
opdringende gedachte, dat het boek
de wortels blootlegt van het mense
lijk zijn. Het is alsof de auteur het
onderbewuste, het gemeenschappe-
lljk-onderbewuste van de mens ex
ploreert
Verbluft
Misschien ben ik toch nog het méést
verbluft, zomaar gewoon stom-ver
wonderd. Hoe kan iemand zulk een
waanzinnig in elkaar zittende wereld
scheppen.
Heel merkwaardig is de verhouding
tussen de machtige meester en de
dienaar en gunsteling Humberto. De
laatste voelt zich in bezit genomen,
geestelijk vooral, door zijn meester.
Eigenlijk zijn al de daden van Hum
berto daden van wraak. Maar die
relatie is maar een van de vele raadse
lachtige verhoudingen.
Volstrekt onmogelijke gebeurtenis
sen voltrekken zich in een context
van het mogelijke. Daarenboven zijn
door T. van Deel
dwanggedachte uit hij valt immers
van de berg maar dit sterven is.
zoals ik al aanduidde, een symbolisch
Waarom is men trouw? Deze vraag heeft Vestdijk in een van Dood houdt direct verband met de
zijn „Essays in duodecimo" in verband gebracht met ons moeder, die op gruwelijke wijze aan
verlangen naar een „wederbrenging" van de dingen der liefde keelkanker sterft in die fase van zijn
en in veel wijdere zin met een diepgewortelde behoefte om o^TwfS e"ke^ouderUngS op
heden en verleden te laten samenhangen. De trouw gaat de huisbezoek hem behulpzaam zijn
tijd te lijf en verbindt „dat wat men geworden is" met „dat ook zijn UefdMp-aistand, bang ont-
wat men vroeger was en dat men niet meer kan prijsgeven", «eken door Martha brengt hem tot
De kwestie van de trouw staat centraal in de nieuwe roman Sond HUd™ zou mj
van Maarten 't Hart, „Een vlucht regenwulpen". Martha en hem toch bij eikaar
José Donoso
de religie en de godsdienstige gebrui
ken in dit boek vol van stuitend bijge
loof.
Een volstrekt verwrongen beeld van
het christelijk geloof komt op de lezer
af. Niet dat het boek de christelijke
religie afvalt. Maar het laat een ver
wording zien, die bijna ongelooflijk
is.
Als Iris. een van de weesmeisjes die in
het retraite-huis wonen, zwanger
wordt, gaat onder de oude vrouwen al
spoedig het verhaal dat zij buiten de
wil van een man een kind ter wereld
zal brengen Dat kind zal hen verlos
sen en zonder meer meenemen naar
de hemel. Zij beginnen alvast hun
vodden en todden te bundelen, want
die gaan mee. Deze verwachting
krijgt een groteske vervulling als ein
delijk de autobussen komen die de
oudjes naar een ander oord gaan ver
voeren: het huis is verkocht en wordt
afgebroken. Dit slot is geschreven als'
een nuchtere reportage.
Dit is een voorbeeld van de vele scè
nes en gedachten waarin de meest
idiote vermengingen van oud heiden
dom en christelijk geloof verbeeld en
uitgedrukt worden.
Het boek is een wereld op zichzelf.
Het is zwanger van de meest grillige
associaties, van hallucinaties, obses
sies, schrikbeelden, angsten en onmo
gelijkheden.
Vergeefs heb ik naar een boodschap
gezocht. Vergeefs heb ik me afge
vraagd wat de auteur toch wel bezield
heeft. Nu hoeft een roman geen bood
schap te hebben en wat de auteur
bezield heeft tijdens het schrijven,
weet hij misschien zelf niet. Maar dat
hij bezeten was van scheppingsdrift
is wel heel duidelijk. De schitterende
taal van het boek is ten dienste ge
steld aan het verbeelden van een vol
strekt onordelijke hel.
José Donoso: „Obscene nachtvogel".
Oorspronkelijke titel: „El obsceno
pajaro de la noche". Vertaling van
Robert Lemm. Bij de Arbeiderspers
te Amsterdam. Gebonden. Aantal
pagina's 508. Prijs 38.50.
Afgezien van verschillende andere te
genstellingen is die tussen verleden
en heden in deze roman de belang
rijkste. In het verleden van de hoofd
figuur Maarten - een dertigjarige
hoogleraar celbiologie - zijn dingen
gepasseerd die nog altijd hun invloed
uitoefenen op zijn actuele gedrag en
gevoel. Zijn verhouding tot vrouwen
wordt gedomineerd door zijn trouw
aan die ene. die vroegere, die hij nooit
echt benaderd heeft: Martha. Dit
heeft hij geen vriendjes, is hij de
knapste en ook de afzijdigste. Hij
heeft plein vrees, hij durft niet in het
zonlicht te lopen, maar wil in de scha
duw blijven, omdat hij vreest anders
dood te gaan.
Die doodsangst is een constante. Als
Maarten op de bruiloft een afspraak
maakt met Martha's zusje de eer
ste afspraak die hij in zijn leven met
een meisje maakt! weet hij tegelij
kertijd zeker binnen veertien dagen
brengen?
Jeugdliefde
'Een vlucht regenwulpen' bevat tallo
ze zeer ontroerende details en is wat
verweving der onderdelen betreft een
subtiel boek. Alles krijgt er functie in.
Prachtig vind ik hoe 't Hart het na
tuurlijke leven de vogels, de water
stromen. de bergen, de rietlanden
combineert, met het verhaalgebeuren.
Kernachtig zit dit vormgevingsprin-
vliegen van een vlucht n
Trouw: trouw aan het ver
de moeder, aan een jeuj
daarover handelt deze ron
gedetailleerd voorbeeld
een van de vele goedgevo
vaties in dit boek citeer
"Maar het ergste voor haa^
der) moet geweest zijn
meer geloofde. We sprake
over. maar ze raadde het,
opeens de psalmen en gezi
meer meezong die zij altijd
zich üit neuriede. En dan
waarom zing je niet meer
ger en dan zei ik: ik ben U
geworden om die psalmen
gen. want ik wilde haar nit 1
dat ik ze niet meer kon z!
omdat ik ongelovig was
maar omdat ik. als ik ze zot
bij de eerste regel niet or
zou kunnen, omdat tranen"
zouden vers ^kk en. Ik wil dm G
niet vertellen, ik kon het
vertellen want dan had ik 1
moeten uitleggen dat ik
niets meer zag in dat geloo t
me daarom ontrouw voel
tegenover haar, en dat vod® P"
als ik die psalmen weer zo
die zozeer deel waren vai °e
zozeer haar dagelijkse mn
den. en daarom kon ik de® Fo
maar niet van mij afzetten !1
die reden kanker had gekn iens'
kanker nog wel. omdat in
de woc-den van de psalm
steken'.
1SP£
olle<
tion
schoolmeisje heeft het beeld geleverd (de termijn van de afspraak) te zullen cipe in de gelijktijdigheid van het
- sterven. In zekere zin komt die sterven van de moeder en het over-
tege
arm
er g
pging
te t
dat hem immer voor ogen zweeft en
dat hem dertig jaar lang verre van
vrouwen heeft gehouden. De roman
rakelt al in de aanvang deze jeugd
liefde op. want op een bruiloft komt
Maarten plotseling in contact met de
zuster van Martha. Toevallig vindt er
een paar dagen later ook nog een
reünie van school plaats, waar Maar
ten Martha in levenden lijve ontmoet.
Zij blijkt een keurig getrouwd, aller-
normaalst meisje te zijn, maar voor
Maarten blijft zij nochtans het ideale
vrouwbeeld. Tijdens een congres in
Bern krijgt het verleden, dat onge
ïntegreerd een enorme druk uitoefent
op Maartens bestaan, z'n inbedding
in zijn leven. Allerlei dwanggedach
ten lossen zich als vanzelf op in een
bijna dodelijke val tijdens een be
rgtocht, hetgeen een inwijding bete
kent in een nieuw leven.
Subtiel
„Een vlucht regenwulpen" is een ui
terst subtiel gecomponeerde roman.
Nadat Maarten in een soort proloog
kort zijn levensgeschiedenis verteld
heeft, volgen verschillende flash
backs - in de tegenwoordige tijd ver
teld overigens - die een heldere in
druk geven van zijn verleden. Het
ouderlijk milieu wordt gepreciseerd
en vooral de moeder blijkt een enor
me invloed op Maarten gehad te heb
ben. De roman zou ook zonder veel
moeite als een hommage aan de moe
der gelezen kunnen worden: „Ik was
niet geïsoleerder dan anderen, ik had
alleen maar minder vertrouwen in de
surrogaten die werden aangeprezen
als middelen om de eenzaamheid te
verdrijven: liefde, vriendschap, gezel
ligheid. Het enige wat geen surrogaat
was. was de vanzelfsprekende, woor
deloze intimiteit zoals die bestaan
had tussen mijn moeder en mij."
Dat isolement, al van jongs af. speelt
voortdurend een rol. Het wordt onder
meer verbeeld in de tegenstelling na
tuur en cultuur. Het valt op hoe de
jonge Maarten zijn ervaringen in de
mensenwereld compenseert met om
zwervingen per roeiboot in het riet
land. op zoek naar vogels. Daar voelt
hij zich niet eenzaam. Maar op school
Maarten 't Hart. Een vlu<
wulpen. Amsterdam, De
spers, 1978. 197 blz. f.l9.50^en
it d
OPHEFFINGSUITVERKOOP BIJ KAPTINO
160 x 80 x 3fa
it nc
ven
BESTE HAAGSE VRIENDEN en vanzelf in grote delen van NEDERLAND, het is de mens gezet om te WERKEMe i
MAAR voor ieder breekt de tijd aan dat er staat „TOT ZOVER". Welnu uw leverancier van KANTOORMACHfcaro
NES, BRANDKASTEN en KANTOORMEUBELEN hoopt het komende jaar z'n 70ste jaar te berei' i. niets bijider
zonders, het is echter wel zo. dat je de MOED MOET hebben en zeggen, zo is het welletjes, de tijd is gekomerw—
Toch willen wij nog niet zeggen, de hele tent dicht. Wij gaan een KNAL UITVERKOOP HOUDEN. Onze BU
REAUS en BRANDKASTEN plus de kluizen kunnen de EEUWEN TROTSEREN, het is niet zo als met oude huu
zen, als je er daar één van uitbreekt dan kwakt de ander neer. Wij staan nog kaarsrecht en hopen dit nog een l
tijd vol te houden. Deze tijd is nu niet direct ZONNIG, maar wij hebben ons hele leven altijd de ZONNIGE KAN1
willen zien en dat doen wii noa.
De derde DINSDAG in SEPTEMBER gaf ons PRINSJESDAG. Het WAS een ernstige TROONREDE met nog,
ernstiger uitspraken. Wij mensen willen het zelf doen, wij ZiJN OPPERMACHTIG GEWORDEN „dat denken wij"
in werkelijkheid zijn wij slechts hulpelcze wezens. Wij hoorden EEN SOMBERE TROONREDE.
KAPTINO GEEFT EEN LICHTPUNT met de prijzen BEKLEDE KANTOORSTOELEN geen 60.- NU 45.76~ 6
KANTOORSTOELEN met armleuningen NU 99.50 ZWARE DRAAIBARE DIRECTEURSSTOELEN van 800
NU /0 475,-. Moderne TAFELS 120 x 50 cm. bladmaat 21.19. SORTEER REKKEN 5 of 8 delig vanaf f 29A
Stalen brievenbakjes geen 12,- NU 5.08. RONDE en VIERKANTE PAPIERBAKKEN vanaf 12,-.
3 M KOPIEERMACHINES de voordeligste nu 315,-. onmisbaar voor de zo nu en dan ccj
PIEERDER. Koop zon moderne machine voor u thuis of voor uw kantoor. Het grote voordeel van zo n ma
chine is. u bent baas in eiaen huis. natuurlijk kunt u ook ergens naar toe gaan maar u loopt dan wel ck
kans dat u te horen krijgt „ER ZIJN NOG 57 WACHTENDEN VOOR U", met wachten kunt u niet
meer van winst spreken. Wij hebben ook de duurdere modellen voor u. (AA
ZWARE STANDAARD SCHRIJFMACHINES 32 CM NU 290,- voor veel doorslagen normale prijs 705,-lege
Kleine kofferschrijfmachine vanaf 120,-.
NIEUWE ELEKTRISCHE TELMACHINES GEEN 395,- NU 149,- optellen, aftrekken, vermenigvuldigen
met telrol, gloednieuw zo uit de doos. grijp zo'n voordelig aanbod. Nieuwe VICTOR VOLAUTOMATEN, op- Paa
tellen, aftrekken, delen. enz. overblijvers in ons magazijn geen 1710,- NU 250,-. Kleine telmachines zende»®^
telstrook knalorljs 10,-. Deze machines doen geen wonderen, u kunt er mee optellen en aftrekken. MODEPEac
BEAVER.
NIEUWE DEURL0ZE KASTEN GEEN 58.- NU 38,14 met 4 verstelbare stalen legborden, al uw opber</voc|
problemen zijn met zo een rek opgelost. Ook de zware industrie rekken uit voorraad. BRANDKASTEN hebber VQ(
wij een enorme voorraad in vele maten. Wij leveren alles uit voorraad en verkopen tegen CONTANT PRIJZEI^n a
EXCL. B T.W. Wij zijn alle dagen geopend tot 6 uur. Zaterdag tot 3 uur. Onze sluiting- en opheftingsuitverkoop betreft de
alleen Den Haag. ee
BIJ KAPTINO GEEN MAKRO MAAR MIKRO PRIJZEN
LAAN VAN N.O. INDIÉ 12 - DEN HAAG - TEL 839446 (bijna hoek Bezuidenhoutseweg)
l0i'
76 8
00
9.6
<11
_or
^AKENFLITSEI^
Dameskapsalon
W.Freek Vermeer
GEEFT VOOR ONVER
SCHILLIG WAT VOOR
SLEUTELS
BIJMAKEN!
klaar terwijl u wacht'
üps-Yaie. Auto-contact en
voordeur sloten
W. P. Hartwllk
NIEUWE BEESTENMARKT
7-11 LEIOEN. TEL.
071-126627
HAAR EEN
prima
Ook het juiste adres voor alle
soorten dames- en heren-
pruiken (toupet) en haar-
Schuttersveld ribfluweel.
Schuttersvelds beroemde kwalitq"
voor de sportieve look, met keuze
smalle en brede rib. Ideaal voor rd£
pantalons, jacks, rokken, overgoo|ag
spencers etc. In warme najaarstini
zoals o.m. bordeaux, goud. bruin, r
donkergroen en zwart. Poolvast el VI
pletvrij. 100% Katoen. 150 cm breefoo
(dus dubbelbreed), van 26.50 voojg
Voor de verspreiding van ons ochtendblad in
Leiden
kunnen nog enkele akkurate
geplaatst worden.
Met dagelijks een uurtje bezorgen kan
men ervan verzekerd zijn een aantrekke
lijke vergoeding te verdienen
Zty. die interesse hebben kunnen zich aanmel-
den bi/ de hee' M Overvliet. Richard Hofstraat
17. Leiden. Telefoonnummer 76 1033.
