Veel Engelsen verdienen
alleen nog hun armoede
TV moet bezuinigen
5,
Buitenlandse series
voor AVRO-televisie
Hoe krijgen we meer mensen in museum?
TV COMMENTAAR
IKON-serie 'Met pijn en moeite'
Klaus
Staeck's
affiches
laten
Siebe van der Zee:
Toneelavond
van
bijzondere
klasse
WOENSDAG 13 SEPTEMBER 1978
KUNST/RADIO/TELEVISIE
door Riet Diemer
HILVERSUM In Engeland, waar voor de Nederlandse vakantiegangers het leven zo goed is,
komt een groot aantal inwoners niet verder dan het bestaansminimum. Ook al werken man en
vrouw elk uur van de dag. ze doen het praktisch alleen om hun armoede te verdienen.
Het timide zoontje van de fa
milie Brett is bij de zeever
kenners, een organisatie
waar het behoorlijk streng
toegaat.
Liverpool, eens een belangrijke indu
striestad en havenplaats, biedt sinds
1970 nog maar werk aan de helft van
het oorspronkelijke aantal havenar
beiders. Hele wijken van de stad zijn
verpauperd. Rijen huizen en apparte
menten van flats staan leeg. Voor de
deuren en ramen zijn planken getim
merd Een troosteloze aanblik van
kaalslag die aan de oorlog doet
denken.
De Nederlandse journaliste Lia van
Bekhoven, die in Engeland onder an
dere voor IKON werkt, stuitte steeds
meer op de toenemende misère. Dat
was voor haar een reden om de redac
tie van Kenmerk voor te stellen er
een uizending aan te wijden. De re
dactie meende echter dat je zo'n on
derwerp niet voldoende tot zijn recht
kunt laten komen in 254 minuten tijd.
Daarom zal het IKON-gezinspro-
gramma op eigen wijze op het gege
ven inhaken.
Ten slotte groeide het plan om ook
aandacht te besteden aan mensen in
Nederland en Italië, die op de grens
van het minimumbestaan leven. In
Napels waar werd gefilmd is zelfs
sprake van een derde-wereldarmoe-
de. Zo ontstond de driedelige serie
„Met pijn en moeite", waarvan van
avond de eerste aflevering van zeven
tot acht uur op Nederland 2 wordt
uitgezonden.
Kinderbijslag
Van het programma over Engeland
heet het gezinsgedeelte „Elke week
hetzelfde". Het schetst de uitzichtlo
ze situatie van een familie: vader,
moeder en vijf kinderen. De vader
heeft een tijdelijke baan. Hij zet ten
ten voor tentoonstellingen op. Na een
week vooral 's avonds en 's nachts
te hebben gewerkt komt hij thuis
met 65 pond (260 gulden). Zijn vrouw
werkt als schoonmaakster voor tach
tig pond per maand. De kinderbijslag
voor vijf kinderen: veertig gulden per
week.
Elke keer als het loon binnenkomt
moet een groot deel worden besteed
aan aflossing van de schulden. In het
Kenmerk-gedeelte „Van wereldrijk
tot straatarm" dat aansluit op „Elke
week hetzelfde" verklaart een sociaal
werker dat veel Engelsen al bij de
eerste baby in armoede vervallen. Ze
moeten wel op afbetaling kopen en
zitten op die manier in de val. Als de
moeders niet zouden werken, zou er
driemaal zoveel armoede zijn.
De economische crisis van de laatste
jaren heeft veel aan de misère bijge
dragen. Berichten als zou het in En
geland beter gaan spreekt Lia van
Bekhoven in een artikel in het blad
VPRO tegen. Ze ziet in de juichende
aankondigingen van Labour, dat de
inflatie onder controle is. dat de beta
lingsbalans voordelig is en dat het
pond sterling rechtop in bed zit, po
gingen van de Labourregering om een
goede beurt te maken vóór de verkie
zingen. „Voor de vijftien miljoen ar
men in Engeland moet dit optimisme
zoiets zijn als een slechte, misplaat
ste grap", schrijft ze.
Isolement
De reeds genoemde familie Brett
leeft in een soort isolement. Hun bu
ren bijvoorbeeld hebben het beter
dan zij. Die gaan met vakantie. De
Bretts zijn vier jaar geleden voor het
laatst geweest, toen sociale zaken
hen stuurde omdat de moeder de
zorgen niet langer aankon. Verjaar
dagen worden niet gevierd. De kinde
ren krijgen nooit nieuwe kleren. Hun
Dit is een verpauperde straat in een Engelse stad, zoals de toerist wel nooit zal
lege huizen gapen de zwarte gaten van ingegooide ramen.
broeken, truien en jurken komen van
een verkoping van tweedehands kle
ren. Als de kinderen in de klas zeggen
dat ze van de voddeboer komen, jokt
een van de meisjes: ik heb wel een
nieuwe jurk, maar die mag ik niet aan
naar school.
Een nationaal minimumloon kent
Engeland niet. De vakbonden, die zo
machtig zijn als het erop aankomt
het openbare leven plat te leggen,
zullen niet voor een minimum-loon
vechten. Een vakbondsvoorzitter
vindt dat zoiets niet te verwezenlij
ken is. „Verschillende werkomstan
digheden vragen verschillende soor
ten loon", zegt hij. Het Nederlandse
argument: minimumloon is het loon
dat iemand nodig heeft om te kunnen
bestaan, kent Engeland niet.
om
,Met pijn en moeite" is F#
serie, wel een bewogen e a<
De opzet van de
IKON's gezinsprogramf,
Kenmerk om in eikaars
werken lijkt geslaagd,
gezinsgedeelte nog watp'
moeten worden opgeze
dergelijk stof moeilijk
voor kindern.
«g
Congres in Rotterdam
m
ROTTERDAM Hoe krijgen we nog meer mensen het
museum in? Dat is populair gezegd het thema van een congres
waaraan ongeveer honderd museumdeskundigen uit verschil
lende delen van de wereld deelnemen. Het congres is maandag
begonnen in het museum Boymans van Beuningen in Rot
terdam.
Dank zij de reeds bestaande „educa
tieve diensten" is het door de musea
geëxposeerde de laatste jaren al dich
ter de bevolking gebreacht. Maar
naar de mening van Ger van Wengen,
voorzitter van het congres, is het de
taak van deze diensten zich voortdu
rend intensief bezig te houden met de
vraag hoe men verschillende bevol
kingsgroepen het best kan benaderen
en bewust maken.
Lawaai Papegaai komt voor een keer op de televisie met een 25 minuten
lang programma. Op de foto Wieteke van Dort en Burnie Bos.
Vöór de tweede wereldoorlog was de
voornaamste taak van het museum
personeel het bezit van het museum
goed te verzorgen en te bewaken. De
overgrote meerderheid van de bezoe
kers bestond uit breed ontwikkelde
mensen die zelf hun weg wel wisten te
vinden. Teneinde een nieuw publiek
aan te trekken werden de educatieve
diensten in het leven geroepen die
rondleidingen verzorgden, discussies
organiseerden en informatiedagen
hielden.
Een verdere ontwikkeling van de edu
catieve diensten valt te verwachten.
Zij zullen, aldus de heer L. J. Wage
naar, voorzitter van de afdeling edu
catieve diensten van Nederlandse
Musea, kwalitatief moeten worden
verbeterd en ook de resultaten van
het werk van de diensten zullen moe
ten worden bestudeerd.
Volgens de laatste gegevens zijn er
483 musea in Nederlantj die jaarlijks
meer dan tien miljoen bezoekers krij
gen. De publieke belangstelling voor
musea is sterk toegenomen, hetgeen,
in verband gebracht kan worden met
het gestegen aantal speciale tentoon
stellingen. De meeste bezoekers trek
ken de kunstemusea (3,6 miljoen),
daarna komen de historische musea
(2,4 miljoen) en vervolgens musea
voor natuurkunde en techniek (1,4
miljoen).
Burgemeester Met ingang van 1
oktober is benoemd tot burgemeester
van Ruurlo de heer J. Ordelman,
sinds 1965 burgemeester van Heer-
jansdam. De heer Ordelman is 47
jaar, hervormd en lid van het CDA
(CHU)
Onderscheiding De directeur van
het Duitse reisinformatiebureau in
Amsterdam, dr. Hans Kettelhake,
heeft de onderscheiding van het Na
tionaal bureau voor toerisme, een
goeden speld in de vorm van een tulp
met diamant, gekregen.
Tno
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM - De AVRO zal het in
het winterseizoen meer van buiten
landse televisieseries moeten hebben
dan van eigengemaakte. De eerste
maanden komen twee nieuwe Engel
se produkties op het scherm. ..Who
pays the Ferryman" ofwel „Wie be
taalt ds veerman" is het erhaal over
een Engelsman, die tijdens de Twee
de Wereldoorlog op Kreta aan de zij
de van het verzet heeft gevochten en
nu na dertig Jaar terugkeert op dit
eiland.
Eind december wordt aan begin ge
maakt met The Foundation, een serie
die uit 26 delen bestaat. Hoofdper
soon is de 34-jarige Davina Prince,
die als haar man komt te overlijden
plotseling aan het hoofd moet staan
van een zakelijk imperium.
Wat het Nederlandstalige seriewerk
betreft zal de AVRO „Een mens van
goede wil" met Hugo Metsers en Josi-
ne van Dalsum in de hoofdrollen in
vier dubbele afleveringen herhalen.
Daarmee wordt in oktober begonnen
Verwacht wordt dat begin volgend
jaar de nieuwe co-produktle met de
BRT. „Maria Speermalie", naar de
roman van Herman Terilinck bij ons
wordt uitgezonden
Verder worden er wat enkele theater
stukken opgenomen, zoals Moordspel
met Guus Hermus en Jeroen Krabbé
en Dr Glas naar de gelijknamige
Zweedse roman van de auteur Seer-
berg. De AVRO. die na 1 oktober
verhuist van de zaterdag- naar de
donderdagavond zal een groot aantal
Nederlandse speelfilms vertonen. Dat
zijn: De Inbreker met Rijk de Gooyer
en Willeke van Ammelrooy „Bij de
beesten af'. „Naakt over de schut
ting" met Silvia Kristel „Dr. Pulder
zaait papavers" met Dora van der
Groen. Ton Lensink en Kees Brusse
en ..De vijf van de vierdaagse met*
Johhny Kraaykamp en Jan Blaaser
Verder zijn er ook buitenlandse speel
films gekocht.
Voor de kleintjes is er de nieuwe serie
De Astronautjes. waarvoor Lo Hartog
van Banda, de geestelijke vader van
de Bereboot. de tekst schreef Op de
woensdagmiddag zal de Berebios
blijven bestaan. Van Radio Lawaai-
papegaai zal een eenmalige 25 minu
ten lange televisieproduktie worden
uitgezonden. Het gelijknamige pro
gramma voor radio zal elke week don
derdag te beluisteren zijn.
Zandbakshow
Geheel nieuw is de Zandbakshow.
bestemd voor peuters. Daarin hebben
Wieteke van Dort en Marnix Kappers
de hoofdrollen. De tekst is geschre
ven door Burnie Bos van de afdeling
jeugdprogramma's van de AVRO. De
Zandbakshow komt elke dinsdag
morgen voor de radio Nieuw is ook
„Op een klein stationnetje 's mor
gens in de vroegte" dat zaterdags
morgens wordt uitgezonden.
Op de late zondagavond zal AVRO-
radio een aantal griezelverhalen
brengen. Op het programma staan:
„Drie dode dwergen" van F. R. Eek-
mar (Jan de Hartog) in zes delen.
„Het kan niet allemaal kaviaar zijn"
van Johannes Mario Simmel in vijf
tien afleveringen en „Als spinnen in
hun web" van Arthur Blakey
Nieuw is ook „Slag bij Nieuwspoort",
een wekelijkse instuif op donderdag
avond van ministers. Kamerleden en
belangstellenden die in perscentrum
Nieuwspoort zullen napraten over de
afgelopen parlementaire week. Eens
in de twee weken op zaterdagmorgen
is er Richting, een programma over
geestelijk leven in de breedste zin van
het woord Het zal in samenwerking
met de Nieuwe Vrijzinnige Omroep
worden opgezet.
Veel bekende radio- en televisiepro
gramma's van de AVRO zullen het
komende seizoen blijven verschijnen.
Speciaal vandaag
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM „De resterende pro
grammatische financiële armslag is
nagenoeg uitgeput. Hoge en steeds
verder stijgende kosten voor eigen,
dus Nederlandse produkties. vallen
binnenkort nauwelijks meer te com
penseren met overschotten." aldus
Siebe van der Zee, directeur radio en
televisie van de AVRO.
Op de persconferentie bij de presen
tatie van het winterprogramma van
zijn omroep deelde hij mee, dat bui
tenlandse produkties aanzienlijk
duurder zijn geworden zodat er nau
welijks sprake kan zijn dat buiten
landse programma's de hoge kosten
van eigen produkties kunnen ophef
fen. De Amerikaanse filmindustrie
heeft onlangs een stijging van twin
tig procent doorgevoerd.
„Bezuinigingen zullen absoluut
noodzakelijk zijn, wil men straks
ook bij de televisie geen werkgele
genheid verliezen. Alleen een strak,
geleide financiële huishouding kan
de zaak gezond houden. De omroep
heeft naast goede programmama
kers, evenzeer goede economen en
vooral praktische rekenmeesters no
dig," aldus Van der Zee.
Volgens hem geven co-produkties,
waarin wordt samengewerkt met
een buitenlandse omroep, ook niet
de noodzakelijke besparingen. Men
geeft samen nog meer geld uit dan je
alléén zou doen.
De AVRO-directeur zou willen dat
studie wordt gemaakt van merchan
dising. Hij verstond daaronder het
meedelen in inkomsten die uit ver
koop van ideeën en produkties als
gevolg van de uitzending van radio-
en televisieprogramma's kunnen
ontstaan.
AMSTERDAM Er wordt hard gewerkt aan de del
ring van de kunst. De bedoelingen van de mensen erf"
bezig zijn, zullen heus wel goed zijn. Maar als je reg
kunstprogramma's volgt op de radio (de t v. h( Is
opgegeven) en de kunstrubrieken leest in de 1 ot
tijdschriften, dan merk je toch ook van jezel: 9'
steeds weer sprake is van een kennelijke ongene®,
di
Siebe van der Zee
Volgens hem verbiedt de bestaande
wetgeving het bestemmen van extra
inkomsten voor louter programmati
sche doeleinden niet. Aangenomen
wordt dat hier sprake is van een
aangelegenheid die voor de hele om
roep van belang kan zijn.
roepsblindheid.
Je kunt dit soort zaken nu eenmaal
niet, en zeker niet op een elitaire
manier, in een bepaalde richting
dwingen. En dat gebeurt maar al te
vaak, omdat de vernieuwers in hun
soms bijna fanatieke enthousiasme
voorbijgaan aan het feit dat de men
sen tot wie ze zich richten meestal
niet die ontwikkeling op dat speci
ale gebied hebben als waarover ze
zelf beschikken. Hoe dikwijls hoor je
niet dit soort opmerkingen, nog
steeds: 't is wel mooi, maar wat stelt
het eigenlijk voor; ik begrijp toch niet
goed wat de kunstenaar eigenlijk be
doelt
Aan die veel gehoorde, wat hulpeloze
vraag moet ik altijd denken als ik de
affiches van de Duitse kunstenaar
Klaus Staeck zie: nu hangen er ruim
veertig gedurende de september
maand in café en trappenhuis van het
Shaffy-theater, Keizersgracht 324 te
Amsterdam.
Niet mooi.
Die zijn helemaal niet mooi, althans
niet in de betekenis die je daar in 't
gc
d(
Mn
di
In Van Gewest tot Gewest:
Buurtbusexperiment in Be-
rkenwoude; Weesp weer één;
Jan Keuter 30 jaar Kamper
kroniekschrijver; de optocht
van St. Nicolaasga en laatste
vlasserij in ons land.
Ned. 1/18.59
Na IKON-film over armoe
de in Engeland worden in Ken
merk de oorzaken van dit ver
val geanalyseerd.
Ned. 2/18.59
De NOS herhaalt Toestan
den, een vaak schokkende film
over de psychiatrie.
Ned. 1/20.00
Ton Lutz, Josée Ruiter. Ann
Hasekamp en Jan Retêl spelen
de hoofdrollen in Heijermans'
spel De Opgaande Zon.
Ned. 2/20.32
In Panoramiek aandacht
voor het overleg in Camp Da
vid over het Midden Oosten en
aan de situatie in Kenia na de
dood van president Kenyatta.
Ned. 1/22.10
Studio Sport: flitsen van
voetbalwedstrijden om Euro
pabekers.
Ned. 1/22.40
De BRT start de omstreden
serie Holocaust over de volke
renmoord door de nazi's.
België 1/20.40
door Ton Hydra
In Herman Heijermans (1864-1924)
bezitten wij een nog altijd internati
onaal gespeelde toneelschrijver.
Dat kan je in eigen land niet zo
merken, want zijn stukken verschij
nen maar af en toe op de affiches.
En voor de tv grijpt men eerder
naar een boek om dit zelf tot spel te
bewerken dan naar een echte Heij
ermans die zich voortreffelijk leent
voor een beeldregistratie.
Onze dramaturgen zouden dit kun
nen weten, want reeds in 1922
schreef dr. J. Walch in zijn boek Ons
hedendaags toneel dat Heijermans
beschikte over een zeldzame kijk op
wat toneel is. 25 jaar later prees de
Vlaming Lode Monteyne zijn zeer
verzorgde milieuschildering en de
altoos boelende uitbeelding van ka
rakters.
Hoewel Je de in Rotterdam geboren
„schilder van maatschappelijke el
lende en van allerlei morele be
krompenheden" bij de VARA zou
mogen verwachten, zitten of za
ten de onderkenners van Heijer
mans' kwaliteiten en de blijvende
geldigheid van zijn thema's kenne
lijk bij de NCRV. Vanavond brengt
deze omroep De Opgaande Zon in
een twee en een half uur durende
voorstelling. Een hele ruk. maar de
fijnproevers zullen al gauw in de
gaten hebben, dat een toneelavond
van bijzondere klasse wordt gebo
den. Zo één waar. met herinnerin
gen aan kwalitatief ouderwets thea
ter. velen naar vragen.
Zij krijgen hun zin. Het Publieks-
theater was bereid, het in het sei
zoen 1975-1976 gespeelde stuk nog
een keer op te voeren maar dén voor
de tv-camera's. Dit gebeurde in een
zaal binnen de wanden van het eer
der gebruikte decor. En het camera
oog registreerde de voorstelling zo
als ook de toeschouwers haar zien.
Geen half-totalen of close-ups maar
zicht op alles wat zich op het toneel
voordoet. Klaas Rusticus verzorgde
deze camera-regie en het stuk werd
ingestudeerd door Hans Crolset.
Het verdienstelijke is dat er sprake
blijft van een hechte ensemble
voorstelling. hoewel de dragende
rollen alle kansen bieden om de
andere vertolkers naar de achter
grond te spelen. Ton Lutz en Josée
Ruiter doen dit als Matthijs de Ster
ke en zijn dochter Son ja zeer beslist
niet. Zij geven glans en diepte aan
hun creatie, maar maken zich on
dergeschikt aan het geheel wanneer
Ann Hasekamp. Jan Retèl of Sigrid
Koetse (resp. als moeder, Anna-Ma-
ria, grootvader en buurvrouw Door-
tje) moeten domineren.
Ik ben blij Ton Lutz weer eens op de
buis te zien en dan nog wel in de
doorwoelde karakteruitbeelding
van de kleine winkelier die in strijd
tegen het opdringende grootbedrijf
De Opgaande Zon ten onder gaat.
Lutz demonstreert zeer genuan
ceerd dat de rol van Matthijs de
Sterke tot het beste behoort dat
Heijermans ooit heeft geschreven.
Heel gaaf past bij deze zichzelf en
oprecht blijvende vaderfiguur de
Sonja die Josée Ruiter gestalte
geeft. Ik hoop dat veel kijkers het
opmerken hoe zij haar toch al
mooie dictie uiterst gevoelig weet
aan te wenden voor het suggereren
van heftig wisselende stemmingen.
Prachtig ook is Jan Retèl als de
meer bij zijn klokken dan in de
realiteit verwijlende grootvader. Hij
behoort eveneens tot onze begaafd
ste acteurs, die wij té zelden op de
tv krijgen. Let U vooral op het kos
telijke samenspel met zijn tingelen
de of niet reagerende uurwerken en
hoe hij daarmee de kerkgang in'
verband brengt met slechts twee
Josee Ruiter en Ton Lutz
tijdens een scène uit „De
opgaande zon".
zinnen. Dat is zuiver theater, zoals
het trouwens vele malen zichbaar
wordt in deze voorstelling. In de
anders geaarde moeder bij voor
beeld. en in de tere scène tussen
Son en haar buurjongen Naphtalie
(waarin Johan Ooms zijn kansen
waarneemt).
•Jammer dat op deze avond twee
aandacht trekkende produkties ge
lijktijdig worden uitgezonden. Im
mers. ook de herhaling van Toe
standen, een indringend rollenspel
.in psychiatrische sfeer, verdient
grote belangstelling. Het is bij ons
toch altijd hollen of stilstaan.
algemeen aan hecht, mto i
ze voorstellen word je
in het ongewisse gelate
't Gaat er Staeck, grafis en
jurist en uitgever, om,
tigheid van de ons omr
den te ontmaskeren,
zegt hij, „heb ik daarv at
gekozen, omdat de verfcn
de starheid waarmee de
tieke debatten worden
beangstigen." d<
ei
Politiek, want daar drai s
al om bij deze kunstenaf c
met de uitgever-drukki
goede zeven jaar tijd nfcd.
ches, stickers en pren
op de markt bracht. Al
over ironie heeft, bedoe jk
nie. Voor mijn gevoel
wat verwaterd, 't zit zo
delijk en scherp spotteAfo
is nooit écht hatelijk. Mi je
is het op de manier die^c
.de sterkste opvattint
noemd en dat is het tegtp
van wat je eigenlijk te
geven. Dat doet hij vai
En bijzonder vindingrij
Het is vooral de CDA
dankbaar model en sy
Josef Strauss. Als die b
kiezingstoespraak uitrol
litici die gekozen zijn on
hervormen, er een zwiji
maakt hebben, komt
overheen een affiche m<
de Strauss achter een
rende varkens. De teks
netheid in de Duitse z
CDU doet meer voor
Droomhuis
Een foto van een drot
bergen: „Duitse arbeid
wil jullie villa's in Tessii
ook een erge fijne, in
vieze steeg met op de
glanzende Rolls: ..For
Vote Conservative". Hf
Staeck ook zeer aan
schappelijke problemat
reld. Hij verbeeldt b.v.
che „Das Neue Pal" (eer
brood) de gedachte die
naar de t.v.-reclame (i
mentaire over de hong
je heen gaat. Twee gefi
een zwaar ondervoed ki
daaroverheen die adt
„heerlijk krachtig vle
hond) aanbeveelt. „All
vlees kan er zo uitzien.
Kunst of politieke
Klaas Staeck zelf zeg
„Mijn kunst is er juil
daarover de discussie
De kijker vergist zich al
van de beide elementei
Bij de kassa zijn divers
ters en postkaarten te k
sitio is te bezichtigen ti
ningsuren van het thea
