Tannhauser sterk bezet
Muziekfestijn in
Concertgebouw
Ontspannend muziektheater^
en veel laboratoriumwerk
dl
De mooie Helena; eef
operette voor acteur,
Internationale Gaudeamus Muziekweek
Nieuwe enscenering Wagners compositie
SS
Firato trok
veel bezoeks
Laatste Warner
Bros overleden
Nieuwe
boeken
Realiteit soms
onwerkelijk
TV COMMENTAAR
MAANDAG 11 SEPTEMBER 1978
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door R. N. Degens
ROTTERDAM. UTRECHT, HILVERSUM. Toen vrijdagavond in de kleine Doelenzi
Rotterdam de bas-bariton Lieuwe Visser samen met de pianist Maarten Bon een koi
stukje muziektheater had weggegeven, kon het publiek met een wat luchtiger gesprekstol
pauze ingaan dan op concerten van de Internationale Gaudeamus Muziekweek gebruiki jj
Beelden uit de première van Wagners Tannhauser in Scheveningen.
door Adr. Hager
SCHEVENINGEN De uitkomst van de optelsom: Concert
gebouworkest onder leiding van Edo de Waart (de eerste
Nederlandse dirigent die in Bayreuth gaat dirigeren), de regie
van John Cox, de aankleding door Stefanos Lazaridis, het
Nationaal Ballet, het Operakoor, en een cast van Internatio
nale solisten minus kleine storingen vanwege de première, is
een Tannhauser van hoogwaardige kwaliteit
Parijse Opera. Dat had gevolgen: In
de ouverture werd een deel ge
schrapt, een ballet werd ingelast, de
partij van Venus werd „hochdrama-
tisch", het lied van Walter von der
Vogelweide werd geschrapt, kortom:
een ingrijpend gewijzigde versie. On
danks al deze aanpassing was de Pa
rijse première in 1861 een mislukking.
De Nederlandse Opera Sttchting
brengt Wagners compositie ln een
nieuwe enscenering, een opvoering
niet in de oorspronkelijke lezing van
1845, maar in de sterk gewijzigde ver
sie. zestien Jaar later gemaakt voor de
Overtuigend
tend op dreef en de leden van het
Nationaal Ballet dansten hun symbo
lisch getinte aandeel met zeer veel
expressie.
De Wagnerliefhebbers kunnen zich
'met de Tannhauser gelukkig prijzen
en zullen zeker aanwezig zijn in Sche
veningen op 22 september en in Am
sterdam op 13, 16, 26 september en
1 oktober.
is.
Het was het eerste van de vijf concer
ten die dit weekeinde met door de
jury uitgekozen werken in vier steden
worden gegeven. Allemaal eerste uit
voeringen (eenentwintig in totaal)
van inzendingen uit dertien verschil
lende landen, waaronder één uit Ne
derland. En dat was dan het stuk
waarmee het duo Visser-Bon vrijdag
avond voor wat ontspanning in een
overigens weer loodzware avond
zorgde.
Rob Nasveld, nog bezig met composi
tie- en pianostudie, had de aanwijzin
gen voor dit muziektheater op papier
gezet met een „imaginaire" tekst (het
stuk heet dan ook ..Imaginations")
met een vocale en instrumentale par
tij die naar het eind in toenemende
mate kolderiek worden. Lieuwe Vis
ser en Maarten Bon presenteerden
het als een aanstekelijke parodie op
een zangrecital. Zoals meestal, staat
of valt zo'n stuk met de kwaliteit van
de vertolking. In dit geval stond het
niet slechts, het liep gesmeerd, en het
werkte daardoor temeer als een op
luchting.
Klanksadisme
Dat gebeurde na een oorpijnigende
poging van de Amerikaan Daniel
Starr om effecten van elektronische
muziek met een aantal trompetten na
te doen. Met daarop volgend een
werk van de Fransman Mare Monnet,
die voor slagwerk, twee piano's en
declamatie ruim tweehonderd maten
geluid ontwierp, dat de eerste minu
ten boeit door zijn zeer aparte blok
vormige ondoordringbaarheid en
hardnekkigheid, maar waarbij je
steeds op een verrassende of verlos
sende wending zit te wachten die niet
komt. Opeens houdt het op. Een
merkwaardig voorbeeld van klanksa
disme.
Dan waren er na de pauze stukken
van Friedrich Jaecker uit West Duits
land, Iancu Dumitrescu uit Roeme
nië en Jan Johnson Swafford uit de
V.S. waarvan het vitale vuistenwerk
dat Dumitrescu voor twee piano's in
zijn stuk „Le jeu de la Génése" wilde,
erg goed werd verwezenlijkt door An
gela Schouten en Henk Ekkel, maar
waarvan het Gaudeamus-publiek dat
in dat opzicht wel wat gewend is
verblikte noch verbloosde.
Evenmin als van het subtiele muziek-
opstel van kleine klankjes voor slag-
>1J
>lo<
belovende van deze middag.
En de Duitse Ulricke Trüstedt
met haar „Touching" voor elel
versterkt snaarinstrument nii
der dan (wel frappante) imital
andere instrumenten.
Jacht
Zodat de Gaudeaumus-meute
dagavond min of meer met de
tussen de benen naar de VARA
dio in Hilversum toog, waar het
roeporkest onder Francis Travii ?n
vier verse orkeststukken de >d(
naar jong talent wellicht op een
spoor zou kunnen zetten.
Lieuwe Visser:
imaginaire tekst
werk en klavecimbel van Jaecker of
van het „kaleidoskopisch onderzoek"
van de mogelijkheden voor trompet
ensemble dat Swafford onder de
naam „Peal" lanceerde. Het is alle
maal teveel laboratoriumwerk dat
achter gesloten deuren voor de be
treffende componist zijn betekenis
kan hebben. Maar dat op een concert
podium meestal niet tot zijn recht
komt.
Romantiek
Een van de uitzonderingen daarop
bleek zaterdagmiddag (in de Utrecht
se Geertekerk) het stuk „Interface I"
van de Amerikaan Bruce Faulconer
te zijn. Volgens zijn toelichting daar
op een en al verkenning en onderzoek
van verschillende muzikale elemen
ten. In werkelijkheid een onvervalst
brok vroege-Schönberg-romantiek
voor kleininstrumentaal ensemble.
Cellist Max Werner had veel werk
gemaakt van de vertolkingen van
twee solo-stukken: één waarin de
Roemeen Dumitrescu karakter en
timbre van twee Roemeense volksin
strumenten wil weergeven, en een
werk van de Spanjaard Manuel Hi
dalgo die een aantal van de nieuwere
bespelingsmanieren van de cello nog-
eens op een rijtje zette. Hij was de
jongste (22) maar zeker niet de meest-
sj
st
e
Enige hoop daarop bleek bij hel°S
voeren van „Pasaje" van de Ve ew
laan Emilio Mendoza wel gaP.*
vaardigd. Met een aan de jonge at
derecki herinnerende strijkersb4e
deling schreef hij een stuk dat
goed met de poëtisch-bespiegel sla
opzet ervan strookte. Voor het
ge was alleen nog het werk va
Duitser Manfred Stahnke opm IV(
lijk doordat het gebaseerd is oj
toonsysteem van 72 (inplaats vaL.„
tonen per octaaf. Waardoor lang lc
vooraf stemmen met elektron
hulpmiddelen noodzakelijk was['f.j
„creëren van een nog niet gehi k
klankenwereld" bleef zoals zo jle
ook hier onhoorbaar.
i
AMSTERDAM Een record a >ir
bezoekers heeft dit jaar de Fin
Amsterdam bezocht. Dit jaar beji z
ten 247.700 mensen deze tentoo le
ling, terwijl in 1976 18.000 m$m:
minder een bezoek brachten.
Op deze Firato is bijzonder veie
stolen. Een dagblad noemde eehj
drag van één miljoen aan schadg.
bedrag wordt echter overdreven
noemd. Volgens de voorzitter v
Stichting Firato was het scha n
drag zeker minder dan de helftuit
Van de stands verdwenen voora
nere artikelen zoals cassettebai
opneemelementen van graiH
foons, kleine radio's, cassettei
ders en microfoons.
door JAC. Kort
AMSTERDAM „Open Huls" heette het muziekfestijn, dat
vrijdagavond ln (en buiten) alle zalen van het hoofdstedelijk
Concertgebouw werd gevierd als een soort van officiële ope
ning van het concertseizoen 1978-'79.
Edo de Waart heeft een overtuigende
TannhSuser neergezet; in de komen
de voorstellingen zal de presentatie
ongetwijfeld nog groeien. Het Con
certgebouworkest speelde onder zijn
leiding voortreffelijk. De titelrol werd
vertolkt door de Bulgaarse tenor
Spas Wenkoff, die onlangs in Bay
reuth dezelfde partij zong. Een krach
tige stem met dramatische expressie.
De Engelse sopraan Elizabeth Con-
nell zong de Venuspartij zeer overtui
gend, haar Amerikaanse collega Cla
rice Carson gaf de Elisabethpartij op
innemende wijze gestalte. De ridder
zangers werden met glans vertolkt
door Benjamin Luxon (Wolfram), An-
dré Spijker (Walter), Wouter Goed
hart (Heinrich). Pieter van den Berg
(Blterolf) en Tom Haenen (Reinmar).
door André Rutten
TILBURG „De mooie Helena", door het zuidelijk tc
Globe met succes op het toneel gezet, is een bewerking va
befaamde operette „La belle Helène" uit 1860 van de pop i
re Frans-Duitse componist Jacques Offenbach (in 18l(ej
Keulen geboren als Jacob Eberscht).
Ook buiten schreef ook, en dat slaat
dan op het feit, dat de Amsterdamse
Tramharmonie zijn vrolijke klanken
liet horen vóór onze deftige muziek
tempel.
Binnen speelde het Perlee-draalorgel
„Klein maar Dapper" zomaar midden
ln de Grote Zaal. waar de meest Illus
tere componistennamen vanaf hun
plaatsen langs de wanden het toekij
ken hadden.
Maar om kwart over acht begon het
ernst te worden. Nu Ja. ernst: het
Amsterdams Philharmonisch Orkest
onder leiding van Anton Kersjes zet
te omtrent dit tijdstip (toen er letter
lijk geen zit- of staanplaats in het
gehele gebouw meer te bemachtigen
was) het Capricio Italien van Tsjaio-
kowsky in. gevolgd door de Boléro
van Ravel
Inmiddels was in de Kleine Zaal het
Arthur Ensemble reeds druk doende.
Het sedert kort opgerichte gezel
schap van jonge musici bestaat uit
Cecilia Oomes. fluit. Jan Kouwenho-
'ven. hobo. Ernst Karten. klarinet.
Guus Dral, fagot. Peter Steinmann
hoorn en Neville Sch&fer, plano. Het
speelde het Sextet, dat Francis Pou-
lenc tussen 1932 en '39 componeerde.
Onder en tussen de bedrijven door
speelde het Roemeense Orkest van
Andrei Serban in de Spiegelzaal zijn
aanstekelijke muziek voor al diege
nen. die met geen mogelijkheid een
plaatsje ln de Grote- of Kleine Zaal
hadden kunnen krijgen.
Er was echter nog veel meer te bele
ven: het Radio Filharmonisch Orkest
en het Groot Omroepkoor voerden
onder leiding van Jean Fourtnet Ra
vel's magnifieke balletmuziek,
..Daphnis et Cloé" uit. waarna het
Nederlands Blazers Ensemble een
keuze uit zijn repertoire deed horen.
Om op de Kleine Zaal terug te ko
men. het Pianokwartet in C klein
kreeg hier een prima vertolking door
Ronald Masin en Maria Kelemen, vi
ool. Bob Reullng, cello en Rlnus
Groot, piano, nadat het Nederlands
Kamerkoor onder leiding van Jan
Boeke een half uur vocale muziek uit
de 16e eeuw ten gehore had gebracht.
Het was Intussen omstreeks half
twaalf. De Roemenen waren onver
moeibaar. evenals het publiek. De
Amsterdamse Polltiekapel betrad
het podium in de Grote Zaal en alles
begon nog. eens lustig van voren af
aan.
Speciaal vandaag
Uitmuntend
Imponerend was Ulrik Coldals als
landgraaf en Angela Bello een lieve
herdersjongen. Het koor was uitmun-
Een scène uit „De mooie Helena" van Globe: een dansende Orestes (Theo de
Groot) en de opperauguur Kolchas (Jan-Anne Drenth) belaagd door twee
actrices
LOS ANGELES (UPI) Jack L. War
ner. de laatst overgeblevene van de
legendarische Warner Brothers en be
kend als filmstudio-directeur is zater
dagavond in Los Angeles overleden.
Hij werd 86 Jaar.
Jack L. Warner leidde Warner Bros
tussen 1912 en 1967. Hij had een groot
aandeel in de filmcarrières van ster
ren als Bette Davis, Errol Flyn. Jim
Cagney, Humphrey Bogart, Jack Car
son en Ronald Reagan, de later, gou
verneur voor Californië en kandidaat
voor het Amerikaanse president
schap.
Door velen werd Warner beschouwd
als een vrijgevochten man die optrad
als een tiran. In de eerste plaats was
Warner zakenman ln hart en nieren
en daardoor vele malen miljonair. Hij
had weinig met acteurs op en zei eens
dat hij Marlon Brando nog niet zou
willen hebben als concierge van zijn
studio. Bekende films die onder zijn
supervisie tot stand kwamen waren
Little Ce as ar, Treasure of the Sierra
Madre en Who is afraid of Virginia
Woolf?
Jack L. Warner is in 1892 in London in
de Canadese provincie Ontario gebo
ren. Hij was een van de twaalf kinde
ren van Poolse emigranten. In 1903
huurde hij met zijn broers Harry,
Albert en Sam een winkel in New
Castle en ging films tonen met een
tweede hands projectieapparaat.
Hun studio stichtten de Warner Bros
in 1925 en een jaar later kwamen ze
met hun eerste sprekende film. Jack
werd in 1953 president directeur.
De bewerking van de Öostduitse
schrijver Peter Hacks laat het origi
neel praktisch onverlet. De operette
is een parodie op de hofhouding van
Napoleon III, die tijdens het „tweede
keizerrijk" (1852-1870) een soort bluf-
politiek voerde om de politieke tegen
stellingen in toom te houden. Parijs
dankt er zijn grote boulevards aan,
Frankrijk een verder gaande indu
strialisatie, maar ook enkele interna
tionale dèbacles.
Voor zijn parodie gebruikte Offen
bach de voorgeschiedenis van de oor
log om Troje: de manier, waarop He
lena, koningin van Sparta, verliefd
wordt op prins Paris van Troje en
zich door hem laat ontvoeren. Hij
tekent ook de reacties daarop van de
Griekse „helden": Menelaos (Heie
na's man; Joost Prinsen), een doetje,
Agamemnon (haar zwager, Allard
van der Scheer), een praalhans, Achil
les, een pocher (Michel van Rooy),
Ajax, uitgebouwd tot een tweeling,
(Huib Rooymans en Guus Hoes),
twee kinderlijk dommekrachten
goden en godinnen (Jupiter en
o.a., spelen hun rollen en bovefl
Jupiters opperpriester (opperaJi
Kalchas, een sluwe manipulate
Peter Hacks heeft dat niet,
onwillekeurig verwacht, meerjn
het heden getrokken. Hij het
Offenbachs muziek laten aanp)
voor weinig geschoolde sten
zijn bewerking een „operette vol
neelspelers" genoemd. Om de
op de domheid, de corruptie, <r
notzucht van de machthebber^
van nu te ontdekken moet je dui
twee metaforen heenkijken,
de figuren uit het tweede keizj
en die van de Griekse mythe, d
satirische nonchalance zijn get*
Klungelig
Bij uitgeverij Querido te Amsterdam
is de derde druk verschenen van het
boek van Herman de Man: Geiten.
256 blz - 29.-
Mensen in crisis, met bijdragen van
Eva Ekselius. Dag Notini en Ounnar
Oeberg. Ultg Kooyker, Rotterdam.
150 blz - 17.50
Een politieke identiteit voor libera-
lep, van PRAGMA, een politieke club
voor eigentijds liberalisme in 1977 te
Gent. opgericht onder leiding van
i prof. Schrans. Uitg. Standaard. Ant-
-werpen 239 biz - 22.50.
Deel twee van Als in het
stenen tijdperk.
Ned. 119.25
De NCRV toont een docu
mentaire over langdurige ver
pleging in een van de best ge
outilleerde verpleegtehuizen
in Zweden.
Ned. 1/20.45
Onderwerp Brandpunt: In
dia met haar watersnood en
haar krottenwijken.
Ned. 2/22.07
De SFB neemt de gang van
zaken in een Kurort op de
korrel.
Duitsl. 1/21.15
Jongeren en geloof is het
gespreksthema in Plein
Publiek.
Hilv. 2 09.00
ln Litermma: Limburgse
dichters en De gestolen droom
van Vestdijk.
Hilv. 2/21.35
De Canadese film One Man was
aangekondigd als een van de aan
grijpendste drama's ooit door de
Nederlandse televisie uitgezonden.
Misschien heeft dit mijn verwach
tingen te hoog gespannen. Hoewel
bereid mij door een schokkend con
flict te laten meeslepen het was
tenslotte m'n vrije zaterdagavond
liet de kritische zin zich niet
buitenspel zetten. Dat moet voor
een groot deel toch aan de film
hebben gelegen.
Toegegeven, regisseur Robin Spry
had niets nagelaten om de spanning
scène na scène op te voeren. Het
algemene probleem (de gevaarlijke
milieuverontreiniging door een che
mische fabriek) werd niet helemaal
opgeofferd aan de uitbeelding van
persoonlijke emoties. Door echter
het conflict toe te spitsen op die éne
man die ln de wereldstad Montreal
helemaal alleen zou hebben ge
staan. ging de film lijden aan onge
loofwaardigheid.
Het kan natuurlijk niet waar zijn
dat de ontsnapping van giftige stof-
door Ton Hydra
fen de zaak blijft van één televisie-
journalist. Het kan niet waar zijn
dat de schrijvende pers absent blijft
als het ene na het andere kind door
dat gas met hersenbeschadiging ln
het ziekenhuis belandt. Het is een
voudig absurd te suggereren dat de
journalisten tegen het einde van de
film bij de televisiereporter staan te
soebatten om zijn verhaal in plaats
van zelf op onderzoek uit te gaan.
Even dwaas is het dat, blijkens het
filmverhaal, parlement en justitie
niet ln het geweer komen. Pas in de
laatste fase duikt er een politieman
op. Dagenlang hebben door de fa
brieksdirecteur gehuurde knokkers
en moordenaars vrij spel gehad om
actievoerders te tiranniseren. Mon
treal leek Chicago wel uit de jaren
dertig. Daarover zijn heel wat roem
ruchte films gemaakt. Waarschijn
lijk hebben zij Robin Spry voor
ogen gezweefd bij het schrijven van
zijn scenaVlo. De dialogen daarin
waren harder en rauwer dan de
NCRV in de vertaling deed vermoe
den. Dat was dan nog een te begrij
pen afbuiging van de realiteit.
In Televtzier Magazine werd terecht
aandacht besteed aan het 'alweer
door overstromingen geteisterde In
dia. Over de hele wereld zijn Neder
landse projectontwikkelaars bezfg
iets groots te verrichten. Hoe den
ken onze dijkenbouwers over moge
lijkheden India beter tegen het wa
ter te beschermen?
Interessant waren de beelden van
het hernieuwde onderzoek naar de
moord op John Kennedy en de re
constructie van het drama. De
ploeg van Jaap van Meekren wist
ook de hand te leggen op de in
Engeland exclusief uitgezonden re
portage over Louise Brown, de wel
geschapen „reageerbuisbaby", haar
ouders en de werkwijze van dokter
Stepetoe. De pienter rondkijkende
boreling heeft er gelukkig geen weet
van dat haar aanwezigheid op deze
wereld controversieel is.
De NCRV geeft vanavond enige
ruimte aan het werk van het Protes
tants Interkerkelijk Thuisfront ten
behoeve van dienstplichtige militai
ren. Het filmpje heb ik niet gezien,
maar ik wil wel een goed woord
doen voor de jaarlijkse PIT-collec-
te, bedoeld om de militaire tehuizen
meer armslag te geven. Ik doe dit
omdat mijn eigen herinneringen
nu al haast veertig jaar geleden
niet zo best zijn. In een van onze
grootste steden niet meer dan een
paar kale vertrekken, armoedig
meubilair, een gammele sjoelbak,
een handjevol saaie boeken, een
ouwe heer in zwarte jas en streep
jesbroek tegen wie je, in ruil voor
een bak koffie, vader mocht zeggen.
Het woord Is mij niet over de lippen
gekomen; zijn koffie trouwens ook
niet. Dat is nu wel anders.
Liefhebbers van Licht Klassiek krij
gen vanavond wat langere stukken
te horen en zullen daardoor deste-
meer hopen dat dit NCRV-program-
ma volgend jaar zal terugkeren.
Men dubt nog tussen zomer of
winter.
Op dat laatste zijn ook de regi i
Ulrich Greiff en de aankleding i
voorstelling door Wolf Münzner i
seerd. Het is het milieu van df
monde en van de demi monde vl
laat-negentiende eeuwse Pariji
de vaudevilles, het straatgeb^l
opgesierd met klassicistlsche elfdi
ten van Napoleon I overgenfcn
waarschijnlijk. Er zit ook iets lx
klungeligs-komisch in de nr
waarop de figuren worden ges M
klungeliger naarmate zij ui e
meer willen schijnen en inijaj
meer willen zijn.
De fraai opgedirkte Agamemn
een Franse keizer met breed lin
driekleur, de Ajaxen met hein
knotsen en korte rokjes. Achi
blauw generaals-uniform met le
pantalon. De drie godinnen zieneil
als koormeisjes die met kleurig V1
pen klassieke kleding hebbae<
ïmproviseerd, Mercurlus heef
bolhoed op met opzij gouden vl
tjes. Helena (Marlous Fluitsm 13
met enige schroom uit meer n
lijke impulsen handelt, ziet er sF1
voller uit, en de onstuimige^01
(Theu Boermans), de enige mf
stand, heeft iets van een sell
vacht om. Kalchas (Janl)(
Drenth) is een stijlvolle priest
des te beter door de mand te k *J
vallen.
Het ietwat-klungelige ls even
nen, maar gaandeweg gaat het
pig werken, waardoor de reactli
het première-publiek zaterdag
uitbundiger werden, ook omda s
de scènische verrassingen een
climax zat. Een orkestje van z«^
geleid door Peter Poliakine, f
zeer in het succes.
