Voor de bede geen weg terug
1
De tekening van een lezer
'rouw
Commentaar
niet uit je stoel, toch koffie
e bede (1)
e bede (2)
^)e bede (3)
Commentaar van anderen
)'66 liberaal in Europees verband
Herinvoering in de Troonrede niet waarschijnlijk
Weloverwogen
beslissing
vorig kabinet
Cbij de boekhandel
-v.
't fries is toch anders
stuur 'n brief
levensstijl
ÏTERDAG 9 SEPTEMBER 197B
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
is te betreuren dat het
»net-Den Uyl in 1973 als
i bewuste beleidstaak heeft
iloten de bede aan het slot
zijn* de troonrede te schrap-
.zu- i, maar tegelijk moet
pub!st terwille van de zaken
zou arom het gaat geconsta-
nkr, rd worden dat deze beslis-
'4ig iets onherroepelijks
eft.
L - JWl
jitiek-zakelijk gezien heeft
danf
kabinet-Den Uyl (dat kabi-
„voor gewone mensen"
3l..Jde zijn) in 1973 een fout
Jan:
I
tgi
geni
^Jj, at de overwegingen in het
kuni|binet-Den Uyl zijn geweest
de bede te schrappen, is
et precies bekend, maar het
natuurlijk wel mogelijk om
ligszins te reconstrueren
k v je de meningsvorming zich
eft voltrokken en je dan ook
ir te stellen wat de christe-
;e ministers toen naar vo-
eenfc hebben gebracht.
eu2
nde. emier Van Agt, die als vice-
zelt emier in het kabinet-Den
oy zat, heeft in januari van
jaar in een vraaggesprek
or de televisie ons een kijk-
t
verigens is het wel goed zich
B?pr realiseren dat achter de
gesp n(*s en^e^e maanden levende
erh> tie om het kabinet-Van Agt
vragen de bede juist wél
er op te nemen, een heel
'paalde visie op de taken van
overheid staat; een juist
et willen aanvaarden van dat
{seculariseerde karakter. Nu
oeten er ook onder dat ge-
chtspunt twee vragen wor-
n gesteld.
eerste is of er in dit geval
et sprake is van een geweldi-
verschraling om nu uitge-
;end de bede te hanteren als
idvat voor een dergelijke
lie. Waarschuwt het Evan-
jlie ons niet voor die steeds
„Here, Here" roepen en
Jtdt er op deze manier niet al
veel waarde gehecht aan
gemaakt dor deze kwestie zo
intellectualistisch-afstande-
lijk te benaderen. Nu dat ech
ter gebeurd is, mag je hopen
dat uit deze fout geen nieuwe
en grotere fouten zullen wor
den afgeleid, namelijk dat de
bede een partijpolitiek discus
siepunt zal worden en dat van
kabinetsformatie tot kabinets
formatie zal moeten worden
gedebilereerd en beslist over
de vraag: „Wat doen we met de
bede?" Dat is een gevaar, dat
ons nu reëel bedreigt.
je op zijn innerlijke overwe
gingen gegeven, toen hij te
recht waarschuwde, dat
„christenen zich ervan bewust
horen te zijn dat zij niet alleen
zijn in het land niet in het
kabinet en daarbuiten ook
niet."
Daarin klinkt de erkenning
door van het feit, dat Neder
land niet meer in de traditio
nele zin vn het woord een
„christelijke natie" is een
aanvaarding van het gesecula
riseerde karakter van onze sa
menleving.
een mooi omslag, waarbij de
inhoud er verder niet zo veel
toe doet?
Op de tweede vraag is al in de
aanhef gezinspeeld, nl. of alle
goede bedoelingen ten spijt
hier de bede niet tot een poli
tieke inzet wordt gemaakt en
of wij dan niet het gevaar lo
pen om wat al te gemakkelijk
te verdwalen in de smalle
grensstrook tussen bidden en
het ijdel gebruiken van Gods
naam? Mogen we de bede wel
gebruiken om triomf te kraai
en en om straks louter en al
leen op grond van een politie
ke beslissing of een stemming
in de ministerraad te kun
nen zeggen dat het christelij
ke karakter van onze natie is
bevestgigd.
De vraag stellen, is haar beant
woorden.
Te ver
jlfinisfer Van Aardenne heeft gezegd,
dat Limburg „ter ver van Den Haag
lilt" om het WIR-bureau (voor de wet
Ijlnmteringsrekeningin Limburg te
■ejligen. Een klap in het gezicht
ijcn menig Limburger, die nog ge-
mij! in de herstructurering van zijn
■emest," aldus een bezorgd commen-
lar in De Nieuwe Limburger.
terecht heeft de Regionale Raad
oor de Arbeidsmarkt flink de trom
dei
troerd. Het provinciaal bestuur is
aar niet ongelukkig mee, maar laat
et naar buiten althans bij die
onze parlementsredactie
en HAAG Het partijbestuur van
wrfr 66 heeft een lichte voorkeur voor
insluiting bij de liberale fractie in
npY E' nieuwe Europese parlement dat
n ini volgend jaar zal worden gekozen,
ie voorkeur berust blijkens een dis-
issienota. die in het partijbestuur is
sproken, op de verwantschap met
h*n aantal partijen die van deze frac-
deel uitmaken alsmede op het
ogram. D'66 kan zich daarin meer
inden dan in dat van de sociale
actie, aldus de nota.
gafy
•P® olgens de nota is aansluiting bij een
wiere fractie op puur praktische
DEN HAAG Het is aan de
vooravond van Prinsjesdag
1973 op de persconferentie
van premier Den Uyl. Journa
listen en tal van belangen
groeperingen hebben dan al
enkele dagen de troonrede en
miljoenennota in hun bezit en
deshalve het hoofd vol cijfers
en zorgen, waarover zij de pre
mier inlichtingen mogen vra
gen. Toch zal het nog tot het
einde van de persconferentie
duren voor één der journalis
ten bijna bedremmeld de
vraag stelt, die sindsdien de
natie vrijwel ononderbroken
bezig zou houden: „Waarom
ontbreekt de bede in de troon
rede?"
Bijna Is het de vraag van het jongetje
over de keizer die geen kleren aan
heeft. kennelijk had vrijwel ieder der
aanwezigen zich reeds verzoend met
het ontbreken van de traditionele
slotpassage als een bij dit toch al met
zoveel grof geschut tot stand geko
men kabinet behorende karakteris
tiek. Velen zal het ongetwijfeld ook
niet eens zijn opgevallen.
In april boden bestuursleden van de christelijke bond van oranjeverenigingen een petitie tot wederinvoering van
de Bede in de troonrede aan premier Van Agt aan. Links de heer Van Agt, naast hem van links naar rechts: ds. C. M.
Graafstal (voorzitter van de bond), mevrouw J. van Gemerden (secretaresse) en de heer M. Lansink (bestuurslid).
minister Duisenberg. die het onnodig
vond de christendemocraten op dit
punt te kwetsen. Maar dat is nakaar
ten, want de kabinetsbeslissing was
unaniem: Van Agt, De Gaay Fort
man. Boersma, ze hebben allemaal
ingestemd. Dat men achteraf ge
schrokken is van de reacties doet
daaraan niets toe of af. Wellicht ver
klaart dit alleen maar de grote ge-
helmzinnigheid die de ministers op
dit punt sindsdien in acht namen.
Geen politieke pressie
Belangrijk is ook dat het kabinet-
Den Uyl de daarop volgende Jaren
persisteerde bij het achterwege laten
van de bede. Zou daarom een nieuw
kabinet wel besluiten tot herinvoe
ring van de bede, dan zou daarmee
afhankelijkheid van deze formule
van een wisselende meerderheid be
vestigd zijn. Terecht stelde de voor
malige ARP-fractievoorzitter Willem
Aantjes daarom vast dat het al of niet
uitspreken van een bede een zo tere
zaak is dat die nimmer onderwerp
mag zijn van politieke pressie. „Het
gebed is van een zo totaal andere
orde dan de andere zaken die in de
politieke discussie in het geding zijn
dat het ook nimmer tegenover andere
beslissingen mag worden afgewogen.
In zaken als van het gebed past juist
de christen een zo grote schroom, dat
ten koste van alles moet worden voor
komen dat het in de concurrentie van
partijen een element zou worden." De
ARP-fractie was daarom unaniem
van mening dat geen publieke acties
moesten worden ondernomen.
meen kunnen plaatsvinden en waar
om is er geen weg terug meer??
door Willem Breedveid Weloverwogen
Eerst in de loop der daarop volgende
weken drong het daarom langzaam
door dat het kabinet wel degelijk
gebroken had met een voor velen
dierbare traditie. Den Uyl zelf was de
eerste daarvan te getuigen tijdens de
algemene beschouwingen toen hij
boetvaardig vaststelde: „Het kabinet
heeft niet voorzien, dat het weglaten
van de traditionele bede aanleiding
zou geven tot zoveel misverstand, te
leurstelling en ergernis".
Maar de bede bleef ook de komende
jaren achterwege. Hoe definitief het
afscheid is zal ook straks weer blijken
als het kabinet-Van Agt, waarin de
christen-democraten de meerderheid
hebben, de bede vrijwel zeker niet
opnieuw zal invoeren. Wellicht komt
er iets anders voor in de plaats, maar
het zal niet meer de bede zijn. Er is
een grens overschreden, waarvan
geen weg meer terug is, ondanks een
kleine driehonderdduizend handte
keningen, ondanks ook een kast vol
persoonlijke ontboezemingen die pre
mier Van Agt op zijn departement
mocht ontvangen. Hoe heeft dit feno-
Voor een beantwoording van de eer
ste vraag is andermaal de verklaring
van premier Den Uyl tijdens de alge
mene beschouwingen het belangrijk
ste aanknopingspunt. Daarin moti
veerde hij de weglating van de bede
als volgt: „De troonrede is gericht tot
het parlement, dat bestaat voor een
deel uit gelovigen, voor een deel ech
ter ook uit niet-gelovigen. Wij hebben
ons afgevraagd, of wij God mogen
opdringen aan mensen die hem niet
erkennen. Het weglaten van de bede
was zeker niet bedoeld als een de
monstratieve actie". Daarmee stelde
hij duidelijk vast dat weglaten van de
bede geen verzuim was, zoals in het
verleden wel vaker is gebeurd, bij
voorbeeld in 1917 toen minister-presi
dent mr. P. W.A. Cort van der Linden
daarvoor zijn verontschuldigingen
aanbood. Ditmaal was er sprake van
een weloverwogen kabinetsbeslis
sing.
Het kabinet-Den Uyl kon daarom
moeilijk op zijn schreden terugkeren.
In sommige commentaren is wel ge
suggereerd dat het kabinet daarmee
de Koningin ten onrechte een stukje
persoonlijke vrijheid had ontzegd. Of
anders gezegd: het kabinet zou aan
de vorstin de slotformulering van de
troonrede moeten overlaten. Staats
rechtelijk is die suggestie echter ten
enen male onhoudbaar. Het kabinet
is tot de laatste letter verantwoorde
lijk voor de troonrede. Het zou raar
wezen als het anders was.
April-beweging
Historici zullen zich in dit verband
ongetwijfeld de april-beweging van
1853 herinneren. In dat jaar maakte
de rooms-katholieke kerk gebruik
van de haar bij de grondwetswijzi
ging van 1848 geboden kerkelijke
vrijheid de bisschoppelijke hiërar
chie in ons land in ere te herstellen. In
de breve waarbij de nieuwe bisdom
men werden ingesteld was de paus zo
ontactisch eraan te herinneren dat
dit werk van zijn voorganger door
„den vijandigen mens was verwoest"
en „dat de calvijnse ketterij grote
rampen en jammer aan die zeer bloei
ende kerken heeft berokkend". De
calvinisten zouden volgens de paus
ook „onkruid hebben gezaaid in het
beminde deel van 's Heren akker".
Het resultaat kon niet uitblijven: een
afschuwelijke golf van antipapisme
ging over Nederland. Het kabinet
Thorbecke bleef echter terecht bij
zijn standpunt dat de grondwetswij
ziging deze verandering mogelijk had
gemaakt. Bijgevolg werd koning Wil
lem III overspoeld met adressen. Bij
de aanbieding van een pakket adres
sen gewaagde Willem III van zijn
gevoelens dat nu de banden tussen
het volk en het huis van Oranje op
nieuw versterkt waren. Het kabinet
Thorbecke weigerde die woorden
voor zijn rekening te nemen en bood
zijn ontslag aan.
Gevoeligheden
De April-beweging is echter niet al
leen illustratief voor de onmogelijk
heid, dat de Koning zich op dit punt
vrijheden kon veroorloven, zij is het
ook voor het gebrek aan inlevingsver
mogen van de gevoeligheden die erop
dit terrein in brede kring bestaan.
Thorbecke, hoewel hij terecht aan
zijn standpunt vasthield, had de
kwestie te zeer en bagatelle behan
deld en datzelfde gold anno 1973 voor
het kabinet Den Uyl. Waarom zou de
premier anders het boetekleed heb
ben aangetrokken bij de algemene
beschouwingen? Achteraf zijn wel
door verschillende ministers bezwa
ren geuit, bijvoorbeeld door de PvdA-
Van Agt
De kwestie werd echter weer actueel
toen premier Van Agt op een politie
ke bijeenkomst in Voorhout welis
waar het standpunt van Aantjes deel
de, maar tegelijkertijd de mogelijk
heid opperde dat een massale steun
vanuit het volk voor herinvoering van
de bede wellicht tot een andere
standpuntbepaling van het kabinet
zou kunnen leiden. Die mogelijkheid
werd ruim aangegrepen en een kleine
driehonderdduizend handtekeningen
waren daarvan het gevolg.
Premier Van Agt heeft het zich daar
mee niet gemakkelijker gemaakt.
Want andermaal heerst er een zekere
spanning of de bede nu wel of niet zal
terugkeren. Onze taxatie is dat dit
niet zal gebeuren. Er zal bij een posi
tieve beslissing hoe dan ook iets on
echts blijven hangen, al was het al
leen al dat bij een volgend kabinet
met een socialistische meerderheid
andermaal de vraag op tafel zal lig
gen. Hoe zal het bovendien te rijmen
zijn dat de premier in het ene kabinet
voor en als vice-premier in het andere
kabinet tegen is?
Het vorige kabinet heeft inderdaad
een definitieve beslissing genomen,
waarvan men zich toen overigens on
voldoende bewust was.
constatering. Je vraagt je af, waarom
Gedeputeerde Staten de minister
niet, ,ter verantwoording' roepen.
Het gaat daarbij niet om het aantal
arbeidsplaatsen dat het WIR-bureau
te bieden heeft, maar om het gevaar
dat in de uitspraak van de minister
schuilt. Als Limburg nü te ver van
Den Haag ligt, waarom zou het dan
straks, als de toezeggingen waarge
maakt moeten worden, wel dicht ge
noeg bij Den Haag liggen? Of is het
de bedoeling diensten af te schuiven
die niet goed hoeven te functio
neren?"
Tekeningen, bij voorkeur in liggend formaat, sturen aan Trouw, jury politieke prent, postbus 859,
Amsterdam. Naam en adres aan de achterzijde vermelden. Voor geplaatste prenten is er een
boekenbon.
ADVERTENTIE
gronden gewenst. Op eigen houtje
opereren in een parlement van 410
leden is zeer moeilijk. D'66 heeft van
de fractieleiders van de socialistische
en de liberale fractie de toezegging
gekregen, dat haar afgevaardigden in
hun fractie welkom zijn.
Volgens de nota moet met een defini
tief oordeel worden gewacht tot na de
verkiezingen, omdat pas dan bekend
zal zijn hoe sterk de progressieve en
de conservatieve vleugel in de libera
le fractie zijn. Ook dienen volgens de
nota de afgevaardigden van de partij
zelf een belangrijke stem in het kapit
tel te hebben.
Ze zijn
er weer!
Wilde Bloemen
meer dan duizend
wilde planten en
bloemen beschreven
en schitterend in
kleur afgebeeld door
Roger Phillips en
Drs. S.E. Stumpel-
Rienks
groot natuurboek
nu nog ff 29,50
per 1 oktober 1978
f 37,50
voordeel f 8,-
ie 1
"pa-
gei
ens
dofl
In Amerika kun je voor een hoop
geld een robot op mensenfor
maat aanschaffen die kan stof
zuigen. de afwas en boodschap
pen doen. vloeren wrijven en zelfs
een praatje met de gasten ma
ken. Omdat ie erg groot en erg
prijzig is, vind je zo n namaak-
huisgenoot natuurlijk maar in
een enkel gezin. Veel vaker zie je
een andere, heel wat kleiner en
handelbaarder, beter betaalbaar,
en ook leuk. de huiscomputer.
Daarmee kun Je om maar eens
wat te noemen het licht in de
keuken aandoen, het schemer
lampje op het nachtkastje boven
vast laten branden, de wasmachi
ne aanzetten, de radio laten wer
ken of een koffie-apparaat in
schakelen zonder dat je uit je luie
stoel hoeft te komen.
Wie vandaag o( morgen nog de
Firato bezoekt kan zo'n huiscom
puter daar bekijken. Het appa
raat staat daar niet voor de show
alleen, want het is nu ook in ons
land te koop. Het ding heet Apple
II. maar ziet er daarom nog niet
uit als een appel. Het lijkt meer
op een schrijfmachine met toet
senbord en heeft ook die omvang.
De eenvoudigste uitvoering komt
op zo'n vierduizend gulden, er
zijn ook ingewikkelder en duur
dere „Apples", maar de simpelste
is al heel geschikt voor huis-tuin-
en-keukengebruik. Ook die bezit
een flink aantal mogelijkheden.
Wil je bijvoorbeeld iets onthou
den een recept, een mop, be
langrijk nieuws, de namen van de
ministers of de verjaardagen van
familieleden dan tik je ze op de
computer in en sluit een gewone
cassetterecorder op het apparaat
aan. waarna de computer de in
getikte informatie op het bandje
overbrengt. Wil je je „geheugen"
later nog eens opfrissen, dan sluit
je de cassette eenvoudig op de
computer aan, de computer weer
op de televisie, en de informatie
van het bandje verschijnt op het
tv-scherm. Er worden ook kleine
plaatjes bij de computer gele
verd. mini-geheugentjes, van te
voren geprogrammeerd of om er
zelf iets leuks op te zetten. Er
staan bijvoorbeeld spelletjes op
(schaken, dobbelen, golf. woor
den raden) die in kleur op de tv
zichtbaar worden.
Lichten en apparatuur inschake
len vereist een ..aanpassings-
kaart", die in de computer gaat
en uiteraard draadloos ver
binding maakt met het gewone
lichtnét. Wil je ergens in huis iets
aan het werk zetten, dan moet op
het wandstopcontact een speci
aal kastje geplaatst worden.
waarop weer twee contacten zit
ten. In die ..aangebouwde" stop
contacten gaan de stekkers van
de aan te zetten apparaten, en
dan is het eigenlijk al voor el
kaar. behalve dat je zelf een op
dracht moet geven. Dat is een
werkje van niks: in de computer
zit een microfoon ingebouwd, en
alles wat je nu nog hoeft te doen
is de opdracht („radio aan",
„schemerlamp op" of zo) hardop
in de microfoon te zeggen. Nog
aardiger is het om die microfoon
verdekt op te stellen en gewoon
„in de lucht" te praten; de op
dracht komt toch wel over. Het
werkt zelfs met apparaten die
niets met het lichtnet te maken
hebben. Daarvoor heb je dan een
apart kastje met een zendertje
nodig en een ontvangertje dat je
in auto of wat ook inbouwt.
Dingen die de huiscomputer niet
kan, blijven er altijd: kinderen
zullen zich nooit door hem latén
commanderen, en een boterham
metje later smeren is er evenmin
bij. Maar wel zullen er steeds
meer mogelijkheden via steeds
meer „aanpassingskaarten" ko
men. De Apple II is (nog) niet in
de winkel te koop. voorlopig al
leen bij de importeur, Romca-
Electronics in het Brabantse
Waspik, die alles over het ding
kan vertellen.
v
De Friezen hebben toch gelijk: Fries is een heel andere taal dan
Nederlands. De foto laat tenminste duidelijk zien, dat het woord
„politie" zelfs in het stadsfries heel anders op het wegdek terecht
komt dan in het Nederlands. De Leeuwarder Courant maakte dit
plaatje in de Friese hoofdstad op een plek waar de (rijks-) pol-itie
gevestigd is.
De arts Emmanuel Djoumbi
werd in juli 1976 gearresteerd,
toen hij aan het werk was in het
Laquintinie-ziekenhuis in Doua-
la. een stad in Kameroen. Sinds
dien zit hij. zonder ooit een pro
ces te hebben gehad of zelfs maar
in staat van beschuldiging te zijn
gesteld, gevangen in het kamp
Tcholllré in het noorden van Ka
meroen. Aangenomen wordt, dat
hij opgepakt is wegens zijn con
tacten met de verboden opposi
tiepartij UPC (Union des Popula
tions du Cameroun), en mede
plichtigheid aan het verspreiden
van tegen de regering gerichte
pamfletten in 1976.
Volgens de berichten zijn de om
standigheden in Tcholllré buiten
gewoon hard. Afgaande op de
laatste inlichtingen is dokter
Djoumbi tijdens ondervragingen
in het kamp gemarteld. Bekend
is dat hij een ernstige leverinfec
tie lijdt, die nog verergerd is door
zijn langdurige gevangenschap
en de zeer moeilijke omstandig
heden waaronder hij in Tcholllré
moet leven.
Beleefd gestelde verzoeken om
vrijlating of ten minste overbren
ging naar een ziekenhuis waar
dokter Djoumbi passende medi
sche verzorging kan krijgen, kun
nen liefst in het Frans, of an
ders in het Engels gericht wor
den aan de minister van justitie,
H. E. Charles Doumba. Yaoundé,
United Republic of Cameroun, en
aan de minister van territoriale
zaken. H. E. Victor Ayissi Mvodo
- Yaoundé, United Republic of
Cameroun.
Een paar jaar geleden stelde de
Amerikaanse Doris Longacre
met behulp van recepten van
honderden inzenders het „more-
with-less'-kookboek samen, vol
recepten tegen de overconsump
tie. Ze is nu. meldt het Algemeen
Doopsgezind Weekblad, bezig
met het verzamelen van materi
aal voor een tweede boek. vooral
over allerlei manieren om energie
te besparen in huis-, tuin- en keu
kensituaties en over nieuwe le
vensstijlen die duidelijk maken
dat de kloof tussen arm en rijk
kleiner moet worden. Iedereen
kan haar verhalen, ideeén en ver
slagen van pogingen tot vernieu
wing sturen, met name Ideeén en
acties of prjecten die al in de
praktijk gebracht zijn of worden.
Daarbij wil ze graag weten wie of
wat de briefschrijver er toe ge
bracht heeft om aan een nieuwe
manier van leven te beginnen. In
elk geval vóór half oktober kun
nen de suggesties (zo kort moge
lijk) gestuurd worden naar: mrs.
Doris Longacre. p/a More-with-
less II, Mennonite Central Com
mittee. 21 8. 12 th 8treet Akron,
Pa 17501, U.8.A.
