\lr\\e vrijdagmiddag:
luxe of noodzaak?
V
iff*
Mikken
op de hoogste
rente.
En er wat
voorover
hebben.
Wij helpen.
ABN Bank
xP
<73/4%.
7,91%.
Pais: snelle invoering
eenjarige propedeuse
/NO Arie Groenevelt's redenering 'misleidend'
is
1 MEI
Geschiedenis arbeidstijdverkorting
8 Uur Arbeid
8 Uur Vrij
6 Uur Slaap
Drent vermist in het Verre Oosten
wg
RDAG 9 SEPTEMBER 1978
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
25
por Piet Hagen
'85
f
LG
023fci
J5-I
Groenevelt maakt zich over de
lering van de invoering van
urige werkweek niet zo veel
leid aantal werkuren in in-
t per week in E.G.-landen.
fDuitsland
(rijk
land
mburg
land
41,8
41.8
41,6
40.9
37.3
40.4
42.2
Hèt lied der overwinning.
Ijdagmiddag half één. De
«rlcweek zit er weer op. Fa-
leken. kantoren en scho-
sluiten en het spitsuur
|ekt in alle hevigheid los.
lereen heeft haast, want
s staat alles al klaar voor
ek naar de stacaravan,
s je geluk hebt kun je net
r de ergste files beginnen
I stad uit zijn. Om een uur
Idrie lig Je dan op je stret-
jer: uit te rusten van je 35-
|ge werkweek.
t Groenevelt. voorzitter van de
istriebond FNV, gelooft dat de
we vrijdagmiddag onder handbe
ll ligt. Bij de komende onderhan-
Hngen over de nieuwe CAO zal de
gkweek van viereneenhalve dag
ter sprake komen. FNV-
fcfdbestuurder Frans Drabbe
|pt weliswaar minder hard van
>el. maar ook hij acht het moge-
f dat we de komende Jaren gelei-
Jjk naar een 35-urige werkweek
groeien.
de vakbeweging bestaat is
tijdverkorting een belangrijk
Ipunt geweest. Toen mensen
werkdagen maakten van
veertien, zestien uur. was
een strijd voor het naakte be-
x Toen eindelijk de werktijden
banden werden gelegd, eerst
kinderen en vrouwen, later ook
mannen, was dat vooral terwil-
in de gezondheid. Ook het op-
iende element speelde een rol.
leren moesten onderwijs gaan
jen; vrouwen moesten thuis hun
leren kunnen verzorgen; en
..nen zouden na hun werk gele-
n.jheid moeten hebben zich te wij-
aan gezin en samenleving.
iw in de discussie over arbeids-
rerkorting is het argument van
rerkgelegenheid. Groenevelt re-
voor dat één vrije middag per
m«» tien procent meer werk kan
moveren. Door het bestaande werk
ijker te verdelen kun je vele
'ozen aan werk helpen.
et nieuw
ledachte aan een kortere werk-
i is niet nieuw. Binnen de Euro
vakbeweging is al eerder over
3i-urige werkweek gepraat. Als
dan niet mogelijk blijkt de
gelegenheid te herstellen via
we investeringen, dan maar
werktijdverkorting. Het komt
igenlijk op neer, dat je het be-
„volledige werkgelegenheid"
;rs definieert: niet als veertig
werk per week voor iedereen,
r vijfendertig uur werk voor ie-
en. Die gedachte lijkt een logi-
consequentie van de tijdelijke
ldstijdverkorting die nu al in
bedrijven wordt toegepast in
n waarin de afzet stagneert.
werkweek van 35 uur werd reeds
965 voorspeld door de Franse
omst-deskundige Jean Fouras-
In die tijd was de gemiddelde
week nog 45 uur en de meeste
sen zaten nog vijftig jaar in het
idsproces. van hun vijftiende
ïun vijfenzestige. Fourastlé be
rde toen dat we in de toekomst
meer dan veertigduizend uur
ons leven zouden moeten wer-
35 uur per week en dat gedu-
e 33 jaar. Wie tachtig werd zou
meer dan zes van de honderd
usuren aan werken hoeven te
eden.
tomatisering
lit soort filosofieën speelt de
imatisering een belangrijke rol.
de ontwikkeling van de tech-
ie zijn wij in staat datgene wat
lig hebben met minder man-
it te produceren. Waarom
'eken van veertig uur, als de
s steeds meer werk van ons
lemen?
nt het ook anders zeggen. Stel
Jwe tot in het oneindige door
jen gaan met de automatisering
de produktie en daarbij vast
len aan veertig-urige werkwe-
"Ivoor iedereen Dan zouden we
meer gaan produceren en
eds meer moeten consume-
aar nu al blijkt dat er verzadi-
'erschijnselen optreden. De
t stagneert niet alleen doordat
ieconomisch wat minder goed
maar ook doordat de mensen
i wasautomaat, een ijskast en
leurentelevisie hebben. Als je
ook nog bedenkt dat sommige
Wstoffen uitgeput dreigen te ra-
[is er alle reden om een verdere
ptering van de arbeidsvoor-
niet te zoeken in reële
ijging (en dus meer consump-
4 maar in meer vrije tijd.
Iderhalf procent
Dujnitr: „Daar kio Ul niet tegen op!"
Op 11 juli 1919 aanvaardt de Tweede Kamer de arbeidswet
zeer tegen de werkgevers, die menen dat de industrie te
gronde zal gaan bij een werkweek van 45 uur. De sociaal
democraten in de Kamer heffen na de stemming spontaan
de achturenmars aan. De rest van de Kamer is verbijsterd
over deze ordeverstoring. Dan staat het anti-revolutionai
re Kamerlid Duymaer van Twist op en zet uit volle borst
het Wilhelmus in. De rechterzijde van de Kamer valt hem
daarin bij.
j: bureau voor de statistiek
0.)
zorgen. Hij verwacht dat de mensen
bereid zullen zijn anderhalf procent
van hun inkomen in te leveren in
ruil voor meer vrije tijd. Veel geld
komt verder vrij doordat er minder
sociale uitkeringen nodig zijn. En
de overheid kan een handje helpen
door een deel van het geld dat nu in
werkgelegenheidsprogramma's ver
dwijnt te gebruiken voor aanpas
sing van de werkweek.
Een heel simpel rekensommetje
werd twee jaar geleden al gemaakt
door Raimond Dufour. beleidsme
dewerker van het Ministerie van
CRM. Stel dat er vijf mensen zijn,
van wie vier werk hebben en één
werkloos is. De eerste vier krijgen
elk honderd procent salaris, de vijf
de krijgt een uitkering van zeventig
procent. Samen krijgen ze 470 pro
cent. Als we nu de vierdaagse werk
week invoeren, kan het werk van
vier mensen door vijf worden ge
daan. Die verdienen dan samen 470
procent salaris, dat is 94 procent per
persoon. De vier die al werk hadden
staan dus zes procent af in ruil voor
een dag extra vrij, en de werkloze
krijgt 24 procent meer èn heeft
werk. In zijn eigen omgeving had
Dufour geconstateerd dat veel men
sen best iets wilden inleveren als ze
korter konden werken. ..Je zult
zien", zei hij. „op kousevoeten gaan
we een meer ontspannen samenle
ving binnen."
Hoe ontspannen de toekomstige
maatschappij zal zijn. moeten we
afwachten. Maar dat we de 35-urige
week op kousevoeten tegemoet
wandelen, zal wel niemand geloven.
Het Verbond van Nederlandse On
dernemingen (VNO) heeft Groene-
velts pleidooi voor een vrije vrijdag
middag ronduit „misleidend"
genoemd.
De werkgevers geloven niet dat de
mensen bereid zullen zijn een even
redig deel van hun loon in te leveren
in ruil voor vijf uren minder werken.
Dat is uit de in Engeland en West-
Duitsland gevoerde discussie wel
gebleken, zeggen ze. Maar ook al
zouden de loonkosten per uur niet
stijgen, dan nog zou de produktie
duurder worden. Bijvoorbeeld door
dat continu-bedrijven dan moeten
overschakelen van vier op vijf ploe
gen en dat is niet tien maar zestien
procent duurder. En waar niet con
tinu gewerkt wordt zullen de kosten
van gebouwen, machines en derge
lijke in verhouding tot de loonkos
ten toenemen, omdat zij minder ef
ficiënt benut worden.
Het gevolg zal volgens het VNO zijn
dat de produktiekosten stijgen, de
concurrentie met het buitenland
nog moeilijker wordt, de noodzake
lijke winsten verder dalen en uitein
delijk de werkgelegenheid weer ver
der afbrokkelt. En dat is juist het
tegenovergestelde van wat Groene
velt beoogde.
Produktiviteit
De redenering van het VNO komt
erop neer dat je verkorting van de
werkweek eigenlijk alleen kunt be
talen uit vergroting van de produk
tiviteit. Ook de vrije zaterdag, die
vanaf 1960 werd ingevoerd, is be
taald uit een stijging van produkti
viteit. Dat kon toen. omdat ons land
nog midden in een periode van eco
nomische groei zat. Ook toen echter
werd al gewaarschuwd tegen over
haasting. In 1958 sprak de Sociaal
Economische Raad zich uit voor
overschakeling van een 48-uriee
werkweek (waardoor de vrije zater
dag mogelijk werd), maar dan op
voorwaarde dat dit zeer geleidelijk,
bijvoorbeeld in een periode van vijf
jaar zijn beslag zou krijgen. Een
jaar later sprak de regering zich uit
in dezelfde geest.
Van die voorzichtigheid is overigens
niets terecht gekomen. De invoe
ring van de vrije zaterdag was bin
nen twee jaar een feit. De arbeids
kosten stegen met ongeveer vijf
procent, de industriële produktie
liep even iets -terug en de export
beleefde eveneens een tijdelijke in
zinking. De toen nog als dagblad
verschijnende Tijd-Maasbode
schreef: ..Vrijwel niemand ontkent,
dat de arbeidstijdverkorting in een
te snel tempo over ons heen komt".
De regering probeerde dit proces
wel af te remmen (bijvoorbeeld door
om de andere week een vrije zater
dag aan te bevelen), maar de vijf
daagse werkweek bleek niet meer
tegen te houden. Kennelijk vreest
het VNO. dat iets dergelijks weer
gebeurt als we ons oor teveel bij
Groenevelt te luisteren leggen.
Deeltijd-banen
De werkgevers zijn overigens niet
helemaal afkerig van het principe
van herverdeling van de beschikba
re arbeid. Maar zij denken dan lie
ver aan minder vergaande maatre
gelen als werktijdverkorting voor
oudere werknemers of meer moge
lijkheden voor vervroegde pensio
nering. Ook door de uitbreiding van
het onderwijs wordt het gemiddeld
aantal werkuren dat mensen tij
dens hun leven maken flink ge
drukt. Wil men dan verder doorden
ken over kortere werkweken, dan
zien de werkgevers meer in uitbrei
ding van het aantal deeltijdbanen.
Vooral de honderdduizenden vrou
wen die nog willen toetreden tot de
arbeidsmarkt zouden daarvan kun
nen profiteren.
Binnen het Christelijk Nationaal
Vakverbond wordt in dezelfde rich
ting gedacht. Op lange termijn is
een algemene verkorting van de
werkweek misschien mogelijk,
maar voor de nabije toekomst
denkt het CNV meer in de richting
van vervroegde pensionering en uit
breiding van het periodiek verlof
(bijvoorbeeld voor scholing).
Tussenvoorstel
Een tussenvoorstel is vorig jaar ge
lanceerd door de Teldersstichting,
het wetenschappelijk bureau van
de VVD. Een werkgroep (waarvan
de huidige fractieleider in de Twee
de Kamer, mr. Rietkerk, deel uit
maakte) noemde verkorting van de
werkweek met bijvoorbeeld twee
uur haalbaar, mits aan drie voor
waarden was voldaan:
de loonkosten mochten niet
stijgen,
de mensen mochten er niet in
inkomen op achteruit gaan, en:
de collectieve uitgaven (overheid
en sociale verzekering) mochten
niet toenemen.
De liberale werkgroep vond overi
gens wel dat de werknemers tijde
lijk een klein offertje zouden mogen
brengen. Ze zouden bijvoorbeeld
twee jaar lang genoegen moeten
nemen met 2,5 procent minder
loonsverhoging. „Geen onredelijk
offer, als het resultaat is dat er voor
tienduizenden collega's werk be
schikbaar komt", aldus het rapport.
Ook de overheid zou tijdelijk iets
extra's moeten betalen. Maar zodra
de werkloosheid afneemt, verdient
zij dat wel terug door verlaging van
de post voor sociale uitkeringen. Je
zou bijna denken dat Groenvelt bij
de WD in de leer was geweest.
Een interessante vraag blijft na
tuurlijk of mensen bereid zijn iets
van hun inkomen op te offeren. Het
ziet er niet naar uit. Begin vorig jaar
bleek uit een enquête dat de helft
van de bevolking zelfs een half uur
langer wilde werken als ze meer
zouden verdienen. En slechts een
kwart van de ondervraagden zou
wel iets minder willen verdienen in
ruil voor een extra week vakantie.
Zelfs als er een reee loonsverbete
ring mogelijk is, wil de helft van de
bevolking deze uitsluitend gebrui
ken om er financieel beter van te
worden.
Een onderzoek van een paar jaar
eerder gaf soortgelijke resultaten.
Prof. dr. H. Philipsen liet 350 werk
nemers van grote bedrijven in Rijn
mond een enquête afnemen over
hun behoefte aan vrije tijd. Slechts
een op de drie ondervraagden vond
toen dat hij te weinig vrije tijd had,
niet meer dan een op de drie zou er
ook veel voor over hebben om meer
vrije tijd te krijgen en de helft
denkt dat bij invoering van de vier
daagse werkweek de mensen zich
gaan vervelen, lui en slap worden, of
een bijbaantje nemen.
Die angst voor luiheid duikt altijd
weer op in discussies over arbeids
tijdverkorting. Toen de vrije zater
dag voor de deur stond, hadden
velen oprecht moeite met het losla
ten van de zesdaagse werkweek,
omdat de tien geboden ons toch
voorhielden dat wij zes dagen moes
ten arbeiden.
Zelfs toen werkdagen van twaalf en
meer uren nog gewoon waren, ge
bruikten werkgevers het argument
dat vrije tijd de arbeiders lui en
slecht zou maken. In 1849 zei een
Amerikaanse directeur in volle
ernst: „De moraal van de arbeiders
zal eronder lijden wanneer zij een zo
groot deel van de dag de heilzame
discipline van het fabrieksleven
moeten ontberen en worden overge
laten aan hun eigen vrije wil, zonder
enige garantie dat zij hun tijd goed
zullen besteden".
Het „vrijetijdsprobleem" noemde
men dat ten tijde van de invoering
van de vrije zaterdag. De Katholie
ke gezinsraad verklaarde toen, dat
„een vrije zaterdag niet in het be
lang van de schooljeugd" was. Ook
de Raad van Leraren vond uitbrei
ding van de vrije tijd ongewenst,
voor leerlingen èn docenten.
Daartegenover hebben altijd opti
misten gestaan, die hoog opgaven
van de „spelende mens". Ex-mlnis-
ter-president Den Uyl voorspelde in
1961, dat tegen het eind van deze
eeuw een culturele raad wel eens
belangrijker zou kunnen zijn dan de
Sociaal-Economische Raad. En de
filosoof Kwant drong in hetzelfde
jaar aan op meer „ludieke vor
ming".
Nog geen twintig jaar later heeft de
discussie over arbeidstijdverkor
ting een veel grimmiger karakter.
De sociaal-economische problemen
overschaduwen voorlopig alle filo
sofieën over een ludieke toekomst.
Arie Groenevelt heeft de vrije vrij
dagmiddag niet uitgevonden om de
weekend-file wat te vervroegen,
maar om de file voor het loket van
de sociale verzekering wat korter te
maken. De strijd tussen werkgevers
en werknemers zal gaan over de
vraag of werktijdverkorting leidt
tot meer werkloosheid of minder.
1922 Arbeidsweek uitgebreid tot 48 uur
1958 De sociaal-economische raad beveelt een geleideli|ke
overschakeling aan naar werkweek van 45 uur
1959 De regering neemt deze aanbeveling over
1960 Vrije zaterdag mogelijk door 45-urige werkweek In
voering vijfdaagse werkweek heeft sneeuwbaleffect
1962 De internationale arbeidsorganisatie beveelt 40-urige
werkweek aan
1967 Actieprogram van drie vakcentrales streeft naar wer
kweek van 40 uur.
1978 Meeste werknemers hebben werkweek van veertig uur
met ongeveer vier weken vakantie. Groenevelt wil op
vrijdagmiddag vrij.
1848 In Engeland wordt de tien-urenwet aangenomen de
werkti|d wordt officieel beperkt tot 10 uur per dag (later
weer 10.5 uur), in Nederland blijven werkdagen van 12
of meer uren nog heel gewoon Zelfs voor kinderen
1874 Kinderwet van Van Houten: kinderen jonger dan 12
mogen met in dienstverband werken.
1889 Arbeidswet beschermt jeugdigen beneden 16 jaar en
vrouwen tegen overmatige arbeid.
1903 Spoorwegstaking. Trem- en machinepersoneel werkt
nog 14 a 16 uur per dag; arbeiders in goederenloodsen
17 a 18 uur.
1919 Internationale Arbeidscoriterentie beveett werkweek
aan van 45 48 uur.
1919 Arbeidswet beperkt arbeidsweek tot 45 uur per week.
Van onze onderwijsredactie
DEN HAAG Minister Pais vindt dat de universiteiten zo
spoedig mogelijk een propedeutische jaar moeten invoeren.
Hij heeft de academische raad (waarin alle universiteiten
vertegenwoordigd zijn) gevraagd te onderzoeken of dit moge
lijk is al voordat de algehele hervorming van de universitaire
studie zijn beslag krijgt.
De eenjarige propedeuse is bedoeld
om de studenten een inleiding te ge
ven op de rest van het studiepro-
gramma. Na één jaar kan dan een
selectief examen volgen.
Nu reeds kennen vele faculteiten zo'n
propedeutisch examen. In de wet
Herprogrammering, die door minister
Pais is opgeschort, wordt de prope
deuse voor alle studies verplicht
gesteld.
Minister Pais moet nog met het parle
ment overleggen over een bekorting
van de doctoraal studie van vijf tot
vier Jaar. Als de Kamer akkoord gaat
met vierjarige programma's zal dt
invoering daarvan op z'n vroegst
twee Jaar op zich laten wachten. In
die tussentijd zouden de universitei
ten wel vast kunnen beginnen een
nieuwe opzet van de propedeuse. Pais
verbindt daaraan wel de voorwaarde
dat de propedeuse de mogelijkheid
van studieverkorting open laat.
Van een onzer verslaggevers
VLEDDER De 22-jarige Wouter
Daams uit Vledder wordt al sinds mei
in het Verre Oosten vermist. Een brief
die hij midden mei naar zijn moeder
schreef en waarin hij zijn terugkeer
aankondigde is het laatste teken. De
brief was gepost in India. De jonge
man, die aanvankelijk met vrienden
samen optrok, zette zijn reis later
alleen voort. Hij wilde via Pakistai
en Afghanistan naar huis terui
keren.
Het ministerie van buitenlandse za
ken heeft inmiddels pogingen in he
werk gesteld om de verblijfplaats vat
Wouter op te sporen. In een zo groot
gebied valt dat echter niet mee.
Wie wil sparen met een goed resultaat,
moet zijn geld voor wat langere tijd kunnen
uitzetten. Kunt u dat, en wilt u sparen met
een bedrag van ten minste f 1.000,-, dan
profiteert u bij de ABN van een hoogst
interessante rente. Wij helpen u hier alvast
met drie voorbeelden.
U koopt een kasbiljet
Die waardepapieren aan toonder zijn er van
1" 1.000,- en van f 10.000,-. Deze bedragen
krijgt u aan het einde van de door u gekozen
looptijd (3 tot maximaal 7 jaar) zonder
formaliteiten uitgekeerd. Bij aankoop betaalt
u het eindbedrag minus de te kweken rente.
De rente van een f 1.000,- Kasbiljet met een
looptijd van slechts ca.
4'/2 jaar is op dit moment
U neemt een Spaardeposito
met vaste looptijd
tussen 2 en 6 jaar. U kunt tussentijds geen
geld opnemen. Uw rente
is bij een looptijd UC\
van 5 jaar liefst \J VJ
U neemt een ABN Kapitaal
markt-spaarrekening.
U benut de hoge rente van de kapitaalmarkt
en loopt geen koersrisico. Toch kunt u vrij
geld opnemen als u dat plotseling nodig
hebt. Ér is geen opzegtermijn. Wel betaalt u
dan 3% opnamekosten. De rente wordt
elke maand opnieuw vastgesteld en bedraagt
voor september 1978
De mensen van uw ABN-kantoor helpen u
graag verder bij uw keuze.
U kimt mij helpen door informatie te sturen over uw
vele spaarvormen.
DhryMw.:
Straat;
Plaats:,
Postcode:
Telefoon:
Heeft reeds een rekening bij de ABN: ja/neen.
Zo ja, bij ABN-kantoor:
In ongefrankeerde envelop zenden aan ABN Bank,
Afd. 1D 50,Antwoordnr. 1555,1000 PA Amsterdam.
