Christenen voor het socialisme in Tilburg
Dominee Detmar en
de blinde organist
Giro 8685,
Utrecht
Wilt u genezen?
Trouw
VAN DA At*
Collecte
medisch werk in de wereld
zondag
10 september
I
ZATERDAG 9 SEPTEMBER 1978
TROUW/KWARTET
■TER
door A. J. Klei
In de linkerbovenhoek van de brief
die ik uit Tilburg kreeg, stond met
grote letters: Maranatha. Bij het zien
of horen van dat woord denk ik en
denken de meeste mensen die een
beetje thuis zijn in de sóórten
christenen in ons vaderland, terstond
aan de Maranatha-beweging. aan
toogdagen met opwekkingsliederen
en vurige toespraken. Nadere
beschouwing van de Tilburgse brief
leerde me. dat er binnen onze
landsgrenzen nóg een beweging is die
zich tooit met de naam Maranatha.
De gelijkenis houdt echter met de
naam op.
Maranatha is een Aramees woord,
dat éénmaal in de bijbel voorkomt,
aan het slot van de eerste brief van
Paulus aan de Corinthiërs, en dat
betekent: de Heer komt! (een
verzekering) en: Kom, Heer! (een
bede). De vertrouwde
Maranatha-beweging wordt (dan ook)
gekenmerkt door het oproepen tot
bekering en heiliging des levens in
afwachting van de spoedige
wederkomst des Heren.
Nu zal ik niet beweren dat Maranatha
in Tilburg bekering en heiliging aan
z'n laars lapt. maar zij zal om deze te
bewerkstelligen, toch eerder naar de
tekste an dan naar de
liederen van J annes de Heer
grijpen. Ik ben althans zo vrij dit al te
leiden uit de mededeling in kleine
lettertjes onderaan de brief:
Maranatha. vrij wüligers-parochie
binnen het bisdom Den Bosch, en
aangesloten bij de basisbeweging van
kritische groepen en gemeenten in
Nederland, en in het bijzonder
gericht op jongeren die studeren aan
instellingen voor hoger
(wetenschappelijk en beroeps)
nderwijs ln Tilburg.
Nu heeft Maranatha in Tilburg
onlangs onderdak verleend aan een
stbdiedag van de sectie christenen
voor het socialisme van de al
genoemde b -beweging. Dat Is dus.
om zo te zeggen, de linkse afdeling
van een linkse bedoening en net is
maar goed dat monseigneur Bluyssen
een oogje ln 'tzeil houdt. Van die
studiedag, met de Duitse theologe
Marie Veit in de hoofdrol, is een
verslagboek(je) verschenen onder de
titel: „De basis van de theologie", dat
69 gestencilde pagina's telt en voor
vijf gulden te krijgen is bij:
Maranatha, Prof. Cobbenhagenlaan
19. 5037 DB Tilburg
Het zou Maranatha in Tilburg
blijkens de aan mij gerichte brief
aangenaam zijn. indien ik deze
aankondiging van een wèrvende
tekst liet vergezellen. Die tekst volgt
thans. Dit ondanks het feit dat ik een
beetje moeite heb met de christenen
voor het socialisme, ze lijken zo erg
op vooroorlogse gereformeerden,
boordevol zekerheden en met een
bijbelbeschouwing die ik, als ik op
dreef ben, als neo-fundamentalistisch
aanduid. Zelf hebben zij het over
materialistische exegese.
De lezing van „De basis van de
theologie" heeft weliswaar geen
geweldige ommekeer in mij
teweeggebracht, maar mijn fraai
afgeronde kijk op de christenen voor
het socialisme heeft wel een
schrammetje opgelopen. Ik heb
namelijk gemerkt dat ze ook
beteuterd kunnen kijken en geen rap
antwoord klaar hebben op de vraag
of je niet het levensgrote gevaar loopt
een élitair clubje te worden met een
eigen taaltje en zo. Voorts las ik in dit
verslagboekje dat de vraag of het
marxisme niet gebruikt wordt als een
nieuwe fuik om de arbeiders weer in
de kerk te krijgen, niet weggeschoven
is, en ook dèt deed me deugd.
Kortom, ik heb van „De basis van de
theologie" wat opgestoken en
aangezien ik anderen dit ook gun.
beveel ik het verslagboekje hartelijk
aan. Ik vestig nog speciaal de
aandacht op de duidelijke, niet in een
apart taaltje geschreven bijdrage van
de Delftse hervormde
studentendominee Rochus
Zuurmond, die er in dit onverwegend
katholiek gezelschap als „goed
protestant" met een bijbeltekst
tegenaan gaat.
Nu ik toch in linkse contreien doende
ben, dominee Buskes heeft onlangs in
onze krant (op de vrijdagse
Podium-pagina van 11 augustus) de
christenen voor het socialisme
geattendeerd op de mémoires van
Sam de Wolff, Voor het land van
belofte". Ik hoef niet te herhalen wat
dominee Buskes gezegd heeft, ik wil
alleen vertellen dat bij SUN in
Nijmegen een herdruk van dit
boeiende boek is uitgekomen (prijs
22.50). Eigenlijk meen ik dat
levensherinneringen dienen te
beginnen met een armoedige jeugd
(en professor Banning voerde ons
destijds in zijn „Terugblik" al in de
eerste regels naar een miezerige
éénkamerwoning), maar Sam de
Wolff vangt aan met een
uiteenzetting over zijn
geboorteplaats Sneek. Als we deze
hindernis echter genomen hebben,
zijn we aangeland bij de verhalen en
weer bleek me dat de werkelijkheid
de fantasie overtreft. Ik heb altijd
gehoord dat vader De Wolff de
studietoelage van zijn zoon introk
toen deze socialist werd. maar 't is
omgekeerd. Sam wenste geen geld
meer van zijn vader voor de
(gedwongen) studie in de medicijnen.
Ten gevolge hiervan zat Sam de Wolff
eens platzak en hongerig in een
restaurant. Hij durfde niet weglopen
zonder te betalen en bestelde daarom
telkens een nieuwe schotel, net
zolang tot een vriend binnenkwam
die voor hem kon betalen. Opgelucht
schoof Sam de laatste bestelling
terzijde... Maar laat ons niet vergeten
dat dominee Buskes „Voor het land
van belofte" niet wegens de
aanwezige voorraad aardige
anecdotes aanbeval.
De illustraties bij dit artikel haal ik
uit „Herman Gorter en Henriêtte
Roland Holst in hun tijd", dat ook
nog ter aankondiging op mijn bureau
ligt. Het is een lees- en vooral
kijkboek met respectievelijk een
gewichtig en een mooi opstel en nogal
meeslepend plaatwerk. De eerste
druk raakte uitverkocht tijdens de
tentoonstelling, verleden jaar
december in het Stedelijk Museum
van Amsterdam en in samenwerking
met het Letterkundig Museum te
Den Haag heeft uitgeverij Van
Gennep te Amsterdam een tweede
druk uitgebracht (prijs 17.50). Het
boek van Sam de Wolff is niet
geïllustreerdhet boek over Herman
Gorter en Henrie?tte Roland Holst
levert op een ongezochte manier er
een grote hoeveelheid beelden bij en
(om weer bij m'n uitgangspunt
terecht te komen) ik denk dat ook de
mensen van Maranatha in Tilburg
best gediend zijn met deze fraaie
platenatlas.
Bij de cartoons:
Links: Spotprent op het royement
van de Tribune-groep op het con
gres van de SDAP in 1909 te De
venter. Troelstra als de Zonneko
ning.
Rechts: Herman Gorter. Spotprent
door Albert Hahn in De Notenkra
ker van 24 mei 1913.
WAARSCHUW ZE DAN
Zo spreekt de Heer:
Jij. mensenkind, f
als een hoeder f
heb ik je aangesteld
over het volk van Israël.
Als je een woord
uit mijn mond hoort komen,
waarschuw ze dan
uit mijn naam.
(Ezechiël 33,7-9)
ADVERTENTIES
door L. M. P. Scholten
Deze dagen werd ik driemaal bepaald bij dominee D. A.
Detmar (1774-1844). Tot dan toe wist ik niet meer van hem,
dan dat hij een man van grote geestelijke invloed was in
rechtzinnig-gereiormeerde kring door zijn krachtige predi
king en ook door zijn vele geschriften, een soort voorloper van
de gereformeerde bond.
Eerst liep ik door Ede en ontdekte
daar tot mijn blijdschap een Ds. Det-
marlaan. Gelukkig, dat het Edese ge
meentebestuur blijkbaar niet bevan
gen is door dat rare soort preutsig-
heid. waardoor men in de meeste ste
den en dorpen wel hele wijken noemt
naar schilders, dichters, ontdekkings
reizigers en sportlui zelfs, maar met
een wijde boog heenloopt om domi
nees
waarin opgenomen: De Rotter
dammer, met Oordts Dagblad.
Nieuwe Haagse Courant met
Nieuwe Leidse Courant
Uitgave: Trouw/Kwartet BV
Hoofdredacteur Jenze Tamminga
Directeur mg. O Postma
HOOfDKANTOOR
Postbus 859
000 AW Amsterdam
Wibautstraat 131
Een paar dagen later zag ik een ad
vertentie. waarin de nog jonge uitge
verij Z. de Bruin te Geldermalsen een
nieuwe uitgave aankondigde van ds
Detmars bekeringsgeschiedenis
„Gods Vrijmachtige Genade aan ee-
nen zondaar verheerlijkt: of Echt Ver
haal van zijne eerste levensjaren."
Deze uitgever deelde tevens mee, on
langs al een ander boek van Detmar.
„De Oprechte en Standvastige keus
van Ruth" te hebben uitgegeven.
En of het zo wezen moest, las ik
vervolgens zeer uitvoerig over ds
Detmar in het pas verschenen
„Hoofdstukken uit de geschiedenis
van de hervormde (gereformeerde)
kerk van Woerden van 1593 t/m 1963" Qs. Detmar
van dr J. Haitsma (uitg. Zuijder-
duijn. Woerden. 471 pag.. geïllu
streerd. met registers; prijs 35
gulden).
al aan de orde, als ds. Jacobus Cralin-
gius een beroep naar Brazilië krijgt.
Maar eerst goed komt Haitsma op
dreef vanaf het jaar 1672.
In dat jaar stak het Franse leger de
kerk en een groot deel van de stad in
brand, zodat van daarvoor geen notu
lenboeken meer zijn overgebleven.
Maar van na 1672 denk Ik, dat geen
lettertje kerkeraadsnotulen meer aan
de aandacht van dr. Haitsma is ont
snapt. Zo geeft zijn boek een goede
indruk van de invloed van achtereen
volgens rationalisme, mysticisme,
spiritualisme in een provinciestad en
de reactie daarop van de kerkeraad.
Hij laat de geleidelijke veranderingen
zien, b.v. in de bediening van doop en
avondmaal. Men komt in dit boek
onder de indruk van de betekenis van
de ouderling een in de meer alge
mene kerkgeschiedschrijving zwaar
onderschatte figuur. En Haitsma laat
de ontreddering zien. die de kerk be
ving in de Franse tijd, toen het finan
cieel en organisatorisch leunen op de
overheid ineens verleden tijd werd.
tel 020-913456
Postgiro 66 00 00
Bank Ned Credietbanv
Rekenmgnr 23 00 12.574
Gemeentegiro Amsterdam
XI1000
REGIO ROTTEROAM/DORDRECHT
Postbus 948
3000 AX Roflerdam
tel 010-115568 (redactie en
tel 010-115700
WesttMaak 4
Rotterdam
REGIO DEN HAAG/LEIDEN
Postbus 101
2501 CC Den Haag
tel 070-469445
Parkstraat 22
Den Haag
REGIO NOORD/OOST-NEDERLAND
(uitsluitend administratie)
Postbus 3
8000 AA Zwolle
tel 05200-17030
Melkmarkt 56
A bon nement s prijzen
Pet maand
1 15.«7
Pot kwartaal
46 60
P er par
183.40
«liebenchten 9-19 30 van
maandag Vm vr>|dng Op zondag van 18-
20 uur lelef 020-913456
Opgave rmri-adverteneea M-
320-936868 Ot SCftrrflekJI aan Mn.-Adv
a'de'-ng postbus 433
1000 AX AMSTERDAM.
aan onze Amsterdamse adressen
Dik boek
Het gaat mij nu niet zozeer om ds.
Detmar. alswel om dr. Haitsma. een
beminnelijk mens voor ieder die hem
heeft leren kennen. Dr. Haitsma.
eerst gereformeerd predikant (hij
stond in Rockanje en Noordschar-
woude), werd in 1949 hervormd en
kreeg, op aanbeveling van prof. dr. G.
C. van Niftrik. een beroep naar Woer
den. Dat nam hij aan en in Woerden is
hij gebleven. Volgende week donder
dag wordt hij 65 jaar en per 1 novem
ber gaat hij met emeritaat.
Dr. Haitsma had bij zijn afscheid
geen passender geschenk voor zijn
gemeente kunnen bedenken, dan het
dikke boek dat hij geschreven heeft
over de geschiedenis van hervormd
Woerden.
In plaatselijke histories krijgt de
kerkgeschiedenis vlees en been. Ik
behoef hiervoor alleen maar aan de
serie „Ook dat was Amsterdam" van
dr. R. B. Evenhuis te herinneren. De
strijd tussen de voetianen en de coc-
cejanen in de achttiende eeuw b.v.
zou voor ons in de grote standaard
werken over de vaderlandse kerkge
schiedenis betrekkelijk vaag blijven,
als wij het grote bankpapier niet in
gewisseld konden vinden in de pas
munt van het dagelijks reilen en zei
len van een gemeente als Woerden
met twee dominees waarvan de een
voetiaan, de ander coccejaan.
Welnu, ik aarzel niet het werk van dr.
Haitsma op een lijn met de vijf delen
van Evenhuis te zetten. Amsterdam
was een wereldstad. Woerden maar
een provinciestadje akkoord, maar
die beperking heeft ook onmisken
baar voordelen. Wie de vaderlandse
kerkgeschiedenis goed wil leren ken
nen. moet zo'n boek erbij lezen.
En in 1815 kwam ds. Detmar dan naar
Woerden. Ede mag dan een laan naar
hem genoemd hebben, maar in Woer
den stond hij in de kracht van zijn
leven. Dr. Haitsma noemt hem „be
vindelijk" en „piëtistisch". Bij zijn
beroep ging het al een beetje vreemd.
Ouderling Paling kon in de kerke-
raadsvergadering maar niet beslis
sen. wie hij stemmen zou, en deed
daarom maar twee stembriefjes in
zijn hoed, waaruit de consulent er
dan maar een moest trekken.
Ds. Detmar was een bijzonder geliefd
prediker, maar er waren wel eens
moeilijkheden. De verplichting ten
minste één gezang te laten zingen in
de kerkdienst, probeerde hij telkens
te ontduiken, bij de bediening van
het avondmaal wilde hij de door de
synode vastgestelde vragen niet stel
len. Maar het meeste spektakel ver
oorzaakte in 1829 de ruzie met de
blinde Jan Uurling, die van 1796 tot
1845 organist van de grote kerk was.
Herdrukken bij Ten Have
Willem Zuidema
Gods partner
ontmoeting met het jodendom
2de druk. paperback f 29.50
Lucas Grollenberg
Die moeilijke Paulus
2de uitgebreide druk. paperback, f 17.50
H. M Kuitert
Zonder geloof vaart niemand
wel
6de druk. paperback. 110.-
Bonhoeffer Brevier
samengesteld door Otto Dudzus
5de druk. gebonden, f 29.90
verkrijgbaar in de boekhandel
eni(
|t je
>n. Nil
btjsli
ootstt
ïarma
rkoch
lijkw
,H.K
tor
Aan deze woorden gaat een koi|Ve ziji
gelijkenis vooraf. De stad Jerufijgen
is in angst en gevaar. De Babylï
staan voor de muren. Als er daz|ebrisa
wachter is die de vijand ziet mfciniecl
en hij blaast daarom op de bazaar d
maar iemand stoort zich niet ai larbij
signaal, dan kan die wachtere: hete
aan doen. Maar verzuimt die w ninge
op z'n bazuin te blazen, dan is) Itine
aanspreekbaar voor de dood vj es op
burgers. Ezechiël vertaalt hetv jven
meteen naar wat er werkelijk
een diepere laag aan de hand is
is te gemakkelijk te blijven sta
een in gevaar gebrachte stad.oi
roepen tot nationale trots en m
de vijand te keren. Dat ligt v
hand. Maar er is meer aan d
de stad zelf loopt er een lijn ti
goed en kwaad en zijn er hoosden)
die gewaarschuwd moeten won dl
„uitzijn naam". Politiek is een
die ons allen aangaat. En het lo m
anderen die met ons op de aard
leven ligt ook voor onze deur, n
hoe is het binnenshuis? Wie da >*i
vergeet maakt het zich te w.
gemakkelijk. Hij wijst boosdot Rf
aan die alleen maar veraf wone oe
maar vraagt niet naar eigen gei
Een „mensenkind" wordt als w i jj|{|
aangesteld in dit geding op die; Ge
niveau. Ook daar kan een wach G
tevergeefs waarschuwen. Ooki
kan een wachter verzuimen de!
op te nemen. Daar gaat't maai He
wil Ezechiël hier zeggen.
VOORBIJGAN(
Beroepingswerk
NED. HERV. KERK
Bedankt voor Alblasserdam:|
D. H. Bosma te Terneuzen; i
merik: C. Vos te Amsterdam.!^
GEREF. KERKEN
Praeparatoir geëxamineerd
roepbaar verklaard: kand. E.
terman, Rijksstraatweg 27,
brugge.
GEREF. KERKEN (VRIJG.)
Beroepen te Eemdijk: H. R
Kamp, kand. te Wamsveld.
CHR. GEREF. KERKEN
Beroepen te Katwijk aan
Baars te Urk.
Generale Diakonale Raad, Raad voo£
de Zending, Gereformeerde
Zendingsbond in de Nederlandse
hervormde kerk.
Interieur van de oude hervormde kerk te Woerden. Tekening
van G. de Klerk. Illustratie uit het boek van dr. Haitsma.
Jan Uurling
Wereldwijd
Haitsma zet in bij de overgang van
Woerden van luthers naar gerefor
meerd. eind zestiende eeuw. Dan be
schrijft hij de weerslag van de remon
strantse twisten ln Woerden. Zo pro
vinciaals was die stad toch niet. of
wereldwijde dimensies komen in 1643
Ds. Detmar (en trouwens ook zijn
collega Broekman) lieten in de kerk
diensten nogal eens enkele psalm- of
gezangverzen meer of minder zingen,
dan zij op het orgelbriefje hadden
aangegeven. Jan Uurling kreeg daar
blijkbaar genoeg van en hield zich
aan het briefje, onder het motief dat
hij op het orgel de opgave van veran
deringen niet kon verstaan. Dat gaf
natuurlijk grote verwarring bij het
zingen. De kerkeraad benoemde een
commissie om met Uurling te praten,
maar dat haalde niets uit. Toen werd
de organist in de kerkeraad ontboden
en werd hem aangezegd, dat hij
„wanneer de Predikanten van het op-
gegevene briefje voor het spelen van
Psalmen of Gezangen, om gewichtige
redenen mogten afwijken, daaraan
zonder stoornis van den Godsdienst
(had) te obedieren gehoorzameni".
Hoogtepunt
Uurling weigerde echter h
Op 7 februari 1830 bereikte
flict een hoogtepunt De kerkt auis-
notulen spreken.
„van het allerergerlijkst gedrag van
den Organist Uurling. daar hij op het
oogenblik. dat den zegen door Do. A -
Detmar werd uitgesproken, en de Ge
meente was opgestaan, bleef door
spelen; en alzoo door zijn eigenzinnig
gedrag, en Predikant en Gemeente
aan bespotting heeft blootgesteld".
De kerkeraad deed nu zijn beklag bij
de kerkvoogden, maar dezen plaat
sen zich zonder meer achter de orga
nist. In een resolutie bepaalden zij,
dat de predikanten „met alle mogelij
ke duidelijkheid" het orgelbriefje
dienden in te vullen en op de preek
stoel geen veranderingen meer moch
ten aanbrengen. En wanneer ze eens
een lied „extra-ordinair" wilden inlas
sen, moest de voorzanger dat maar
aanheffen, omdat de organist „onver-
pligt zal zijn" dan het orgel te be
spelen.
De predikanten accepteerden dat
niet en het zag er zelfs naar uit, dat de
zaak hogerop zou worden gebracht.
Zover kwam het gelukkig niet. Op
voorstel van ds. Detmar werd beslo
ten, dat wanneer de predikant tijdens
de dienst zou besluiten tot verande
ring. „de Koster of iemand zijner be
dienden" dit door middel van een
„schriftelijke order" terstond aan de
organist zou overbrengen. (Hoe dat'
dan verder moest met een „schrifte
lijke order" aan een blinde organist,
vermeldt Haitsma niet.)
Naar Ede
In 1834 ging ds. Detmar naar Ede. Hij
was voor lange tijd de laatste gerefor-
meerde-bondspredikant in Woerden
i ik ben mij goed bewust nu een vrese
lijk anachronisme gebruikt te heb
ben). Hoedemakerianen (confessione
len) en kuyperianen zouden de rest
van de negentiende eeuw het beeld
van hervormd Woerden bepalen. Uit
eindelijk won bij de Doleantie de
geest van Hoedemaker. Tot ver in de
twintigste eeuw was de kerkeraad
vrijwel in zijn geheel confessioneel.
Er bleef de jaren door een brede gere-
formeerdebonds-onderstroom. In
1937 kwam voor het eerst weer ie
mand in de kerkeraad, die met de
bond sympatiseerde. In 1946 kwam
de eerste bonds-dominee (volgens de
wens van de kerkeraad „een bonder
met een gezang", ds.P.Holst). En bij
zonder leerzaam is, hoe dr.Haitsma
de ontwikkeling verder beschrijft, de
invoering van de nieuwe kerkorde
werkte sterk in het voordeel van de
bonders, totdat eindelijk in 1963 offi
cieel een „fifty-fifty-verhouding" tus
sen de bonders en de confessionelen
in Woerden gerealiseerd werd.
Zielevriend
En al heelt de tijd bepaald niet alle
wonden, met de verhouding tussen
ds.Detmar en zijn organist is het ook
weer helemaal goed gekomen. Want
in het boekje „Het godvruchtig leven
en zalig afsterven van Dirk Adrianus
Detmardat grotendeels verzameld
is uit zijn eigen aantekeningen, vin
den we Detmars oordeel over Uurling
als volgt:
„Zeldzaam heb ik een kind van God
ontmoet, dat meer licht van den Hee-
re had ontvangen dan deze waardige
zielevriend. Ook was hij in het
openbare dienstwerk, dikwijls tot op
wekking mijner ziel dienstbaar, wan
neer hij. met het zeldzaam kunstta
lent. dat de Heere hem geschonken
had. het kerkgezang op eene statige
en eerbiedige wijze door het orgel
begeleidde."
Neem de bijbel mee naar de kerk
om méé te lezen
om even de tekst na te slaan
Uw bijbelgenootschap heeft een bijbel in een
praktisch (meeneem)formaat,
voor gebruik in de kerk
voor op reis
voor bezoek.
Leverbaar in twee kleuren: roodbruin en zwart
met en zonder uitvouwbare flap waarop de
bijbelboeken in alfabetische volgorde staan
vermeld.
Plezierig voor het vlot opzoeken van de te lezen
bijbelperikopen.
Doe. wat u al lang van plan was te doen:
de bijbel weer meenemen naar de kerk.
Vraag de goede boekhandel naar deze
handige bijbel. Prijs: vanaf ƒ41,25
exclusief verzendkosten.
NEDERLANDS
BIJBELGENOOTSCHAP
Postbus 620, 2003 RP Haarlem
Tel 023-259501
