oemenië's lastige erfenis
iongaren en Duitsers waren kolonisten'
longaren: vrijheid binnen het systeem
Srote uittocht van Duitsers
i 9 SEPTEMBER 1978
TROUW/KWARTET 15
den Boel
lië is één van de Europese
lie minderheden binnen hun
hebben. Bij de volkstelling
len jaar bleken er in dit
ise land (dat de
ie. Hongarije. Joegoslavië
ije als buren heeft) ruim 19
menen. 1,7 miljoen
<n. bijna 350.000 Duitsers.
».000 Oekraïners. ruim 34.000
8,25 600 Joden. 20.653
i en ruim 10.000 Bulgaren te
^ndere Europese landen heeft
*Bmenië te maken met
IT{en die ontstaan als wordt
(|éerd. deze nationale
leden in de samenleving te
en. Alle staatsburgers worden
tg trste plaats als Roemenen
liwd, van wie in de toekomst
jrwacht dat zij de officiële taal
n i land het Roemeens
g- (of leren) spreken, lezen en
t r. Maar het grote probleem in
nië is dat het systeem alle
rs grote beperkingen oplegt, en
n ide minderheden. Die
e iid bepaalt in hoge mate de
d van die minderheden,
n ut deze ontwikkeling dat de
I,- Ie minderheden in Roemenië
0 igen worden om hun eigen
b (oude erfgoed overboord te
zoals in het buurland Hongarije
6 wordt beweerd sprake van
loord" of zelfs van uitroeiing
ie minderheden? De
n Idiging over uitroeiing werd vrij
fmooi
Ische
Iciigin
Igeuit door Gyula lllyes, een
ie Hongaarse dichter met grote
k heid. Blijkbaar deed lllyes zijn
ik met instemming van de
iten in Boedapest. De
Idiging van lllyes typeert wel de
1 kritiek die er in Hongarije
j op de behandeling van de
irse minderheid in buurland
1 pië. Volgens de Roemenen
lierbij een zekere Hongaarse
i over het verleden een
belangrijke rol. In 1918. na de val van
de Oostenrijks-Hongaarse monarchie,
moest Hongarije immers
Transsylvanië afstaan aan Roemenië
op historische gronden waarover men
nu nog van mening verschilt.
De Roemenen doen naar buiten toe
erg hun best de indruk te wekken dat
de Hongaren in hun land allerminst
een „onderdrukte minderheid" zijn.
Wie als gast van de Roemeense
regering het noordwestelijk deel van
het land. met zijn overweldigende
natuurlijke schoonheid, mag bezoeken
komt de beschuldiging van lllyes als
absurd voor. In dit gebied, waar de in
aantal belangrijkste Hongaarse en
Duitse minderheden door de eeuwen
heen hebben gewoond en gewerkt,
zijn wel degelijk problemen. Dat wordt
nergens ontkend. Maar die problemen
worden toegeschreven aan fouten uit
het verleden. En verder wordt er
natuurlijk aan oplossingen gewerkt.
De officiële zegslieden van de
Hongaarse minderheid onderstrepen
dat zij er alle vertrouwen in hebben dat
die oplossingen ook worden
gevonden. De buitenlandse bezoeker
vindt heel wat statistische
gegevens waaruit moet blijken hoe
goed de overheid het voor heeft met
de Hongaren en hoeveel ruimte de
minderheid wordt gelaten de eigen
cultuur te beleven. Dankzij de
bemiddeling van de Roemeense
overheid kon ik over de problemen van
de Hongaarse minderheid spreken
met:
Josif Kovacs. de plaatsvervangende
rector-magnificus van de
Roemeens-Hongaarse universiteit
van Cluj en met vijf eveneens tot de
Hongaarse minderheid behorende
leden van de Unie van schrijvers, te
weten: Méria Bisztrai (theater), Lajos
Letay (hoofdredacteur van het
weekblad „Utunk"), Cublesan
Constantin (hoofdredacteur van de
uitgeverij Dacia), Ivan Barna (opera)
en Sandor Fodor (hoofdredacteur van
een tijdschrift voor kinderen).
"V- r -
HONGAARs
^'NDERHElb
r
(Transsylvanië) Na-
iroiessor Josif Kovacs
larnemend rector-mag-
s historische bijzon
den over de nu zeer
me universiteit van
Ead geschilderd, vertel-
desgevraagd dat de
arse minderheid in
lenië meer dan 1,7 mil-
mensen telt. Er zijn en-
lentra waar zij de meer
ad van de plaatselijke
Icing uitmaken. Zij
n in verschillende
van het land, voor het
Ete deel echter in het
|lijke deel of rondom de
irgu Mures. In de dor-
ven zij lang niet altijd
(sloten Hongaarse ge-
gschappen. Vaak wonen
I dezelfde dorpen, die
Roemeense en Duitse
genschappen worden
^t.
Is Kovacs zelf historicus
ui
onderstrepen de historici steeds
meer dat deze bevolkingsgroepen
het door de eeuwen heen goed met
elkaar konden vinden. Er waren
nooit taalproblemen al bleven
bijvoorbeeld de Hongaarse kinde
ren thuis Hongaars leren. Een Ame
rikaanse journalist vroeg eens aan
Kovacs, waarom de nationaliteiten
(minderheden) niet verdwijnen.
Zijn antwoord luidde: „Juist omdat
het minderheden zijn. Zij kregen
een groeiend respect voor elkaar,
omdat de ene de andere cultureel
beïnvloedde. Bovendien geven de
na de Tweede Wereldoorlog inge
voerde tradities de mogelijkheid al
lemaal dezelfde taal te gebruiken".
Op mijn vraag wat de historische
positie van de Hongaarse minder
heid (in wat nu Roemenië is) van
het begin af was. antwoordde de
historicus Kovacs dat dit aspect
van de Hongaars-Roemeense sa
menwerking nog steeds wordt be
studeerd. „We moeten niet verge
ten". zegt hij. „dat de Roemeense
bevolking in deze regio altijd de
meerderheid vormde. Eerlijke his
torici. marxistisch of niet, moeten
het verleden in deze context bestu
deren. Niet ontkend kan worden dat
Transsylvanië eens ressorteerde on
der de Oostenrijks-Hongaarse dub
belmonarchie. Maar we houden vol
dat de Hongaren en de Duitsers er
naar toe zijn gekomen als kolonis
ten, die er een plaaselijke Roemeen
se bevolking aantroffen en geen
leeg gebied".
Gedrag bevolking
Voor het bestuderen van de geschie
denis is het volgens Kovacs van
belang, het doen en laten van de
bevolking aan een onderzoek te on
derwerpen, en niet wat er aan de
hoven van Wenen en Boedapest ge
beurde. Een goede conceptie van de
geschiedenis kan niet tot anderen
conclusies komen: onafhankelijk
van de periode waarin Transsylva
nië niet tot Roemenië behoorde, is
er in dit gebied altijd een veel grote
re verbondenheid geweest met de
volken aan de andere kant van de
bergen vanwege hun gezamenlijke
strijd tegen Turken en Habsbur-
gers. Ook in 1877 toen de rompstaat
Roemenië onafhankelijk werd. hiel
pen de Hongaren in de strijd tegen
de Turken".
Er wordt beweerd dat het voor le
den van de Hongaarse minderheid
in Roemenië moeilijk wordt ge
maakt om familieleden in Honga
rije te bezoeken, dat de vestiging
van een Hongaars consulaat in Cluj
steeds wordt uitgesteld en dat dag
bladen uit Hongarije niet in Trans
sylvanië worden toegelaten. Alle
drie punten van kritiek probeert
Kovacs desgevraagd te weerleggen.
Zo zegt hij dat er „velen uit Honga
rije naar Roemenië komen" maar
dat de stroom in de andere richting
„inderdaad kleiner is". Volgens le
den van de Hongaarse minderheis is
dat te wijten aan de controle door
de Roemeense overheid.
Zo mogen bij voorbeeld nooit ver
schillende leden van één gezin tege
lijk de familie in Hongarije bezoe
ken. De reden daarvoor zou de vol
gende zijn: een echtpaar of een ge
zin zou wel eens kunnen besluiten
in Hongarije te blijven, maar de
eenling zal altijd willen terugkeren
naar zijn naaste verwanten in Roe
menië. Bovendien zouden de autori
teiten zo zuinig zijn met visa. dat de
Hongaren gemiddeld niet vaker dan
eenmaal in de vijf jaar hun familie
in het buurland kunnen bezoeken.
Volgens Kovacs is het alleen maar
een kwestie van deviezen. „We moe
ten voorzichtig zijn bij het verstrek
ken van vergunningen, want al die
mensen hebben deviezen nodig om
in het buitenland te kunnen leven
Geld nodig
„In Roemenië hebben we elke cent
hard nodig, speciaal deviezen, om
het land te kunnen ontwikkelen.
Daarom vinden we het niet nodig
dat men vier of vijf keer per jaar
naar het buitenland gaat. In nood
gevallen gaat het heel eenvoudig,
maar in normale omstandigheden
wordt niet aan veelvuldige bezoe
ken meegewerkt. Op de universiteit
moet een student een aanvraagfor
mulier invullen en de reden van het
voorgenomen bezoek vermelden
Aan de hand daarvan wordt beslist
en normaal mogen zij elk jaar twee
maanden weg. Van een economisch
standpunt uit bezien is het voor
Roemenië echter niet goed, nog
meer geld uit te geven."
Wat het Hongaars consulaat in Cluj
betreft: „President Nicolae Ceau-
sescu heeft onlangs nog van een
snelle oplossing gesproken." aldus
Kovacs. Hij ontkent dat dagbladen
uit Hongarije niet in Roemenië mo
gen verschijnen. Zelf is hij op één
van die dagbladen geabonneerd. De
andere kranten kan hij in de biblio
theek van de universiteit lezen. Wie
wil. kan zich er volgens hem op
abonneren. Maar ook hier spelen
deviezen een rol en kan het feit dat
de bladen met vertraging arriveren,
één van de andere oorzaken zijn.
Dit laatste geldt aldus Kovacs
ook voör dagbladen die van Roeme
nië naar Hongarije verzonden moe
ten worden.
Gevraagd naar de invloed van de
Hongaarse gemeenschap in de Ver
enigde Staten, zegt de hoogleraar
dat hij tijdens een verblijf in New
York heeft gedebatteerd met verte
genwoordigers van Hongaarse
Amerikanen. „Daar bleek positief
te worden gewaardeerd dat de Hon
gaarse minderheis in Roemenië
eigen scholen heeft, een universiteit
en eigen uitgeverijen, die boeken in
het Hongaars publiceren. In de Ver
enigde Staten, waar zoveel mensen
van Hongaarse afkomst wonen,
heeft men geen Hongaarse scholen,
behalve zondagscholen. Velen kun
nen niet eens meer Hongaars spre
ken." Eén van de leidende figuren
uit de kring van Amerikanen van
Hongaarse afkomst verontschuldig
de zich tegenover Kovacs. dat hij
niet meer zo goed Hongaars sprak.
Ten slotte antwoordt de hoogleraar
op mijn vraag wat men in Boeka
rest denkt te doen om de Hongaarse
minderheid helemaal tevreden te
stellen: „Roemenië bouwt een nieu
we samenleving op. Dat moet snel
gebeuren en roept veel problemen
op. Ook het nationaliteltsprobleem,
dat geven we toe. We moeten er nu
een oplossing voor zoeken. De Hon
gaarse minderheid moet haar plicht
doen, evenals de Duitse Er is een
taak weggelegd voor de Hongaarse
en Duitse raden, maar ook voor de
plaatselijke autoriteiten en de cen
trale regering."
Er is kritiek geweest op de inhoud
van de schoolboeken van de Hon
gaarse minderheid, waarin de ge
schiedenis niet geheel tot haar
recht zou komen. Een wetenschap
pelijk onderzoek onder leiding van
Kovacs zelf moet hier verandering
in brengen. „Documenten, waarvan
onvoldoende gebruik werd ge
maakt. zullen ter beschikking wor
den gesteld van degenen die de boe
ken samenstellen. Hier kan openlijk
over gesproken worden, omdat echt
naar een oplosslgn wordt gezocht
van de problemen, waarmee de
Hongaarse minderhied nog wordt
geconfronteerd." aldus Kovacs.
J (Transsylvanië) Wie
het zuiden nadert en
leling ver beneden zich
ontwaart, kan nauwe-
geloven dat (van Boe
it uit gerekend) „aan
ind van de wereld" zo'n
e grote stad ligt.
(uitspraak Kloesj) is een
fne stad die door de eeuwen
de functie van een cultureel
klingspunt heeft gehad Van
schrijvers van Hongaarse af-
t leeft het grootste aantal in
tn wijde omgeving. Als gevolg
an wordt er in dat deel van
lenië meer in het Hongaars
dan in het Roemeens gepubliceerd.
Het Hongaarse theater van Cluj is
ouder dan dat van Boedapest: 168
jaar. zo vertelt mij Mória Bisztrai.
„Het heeft een lange traditie en
vervult een belangrijke taak bij het
levendig houden van de moeder
taal. Het heeft een rijk repertoire en
treedt uiteraard niet alleen in Cluj
op. maar overal waar Hongaarse
minderheden wonen. Er zijn ook
nog vijf kleine Hongaarse theaters
in Roemenië, waarvan de traditio
nele taak eveneens is. de eigen cul
tuur uit de dragen". Er zijn heel wat
cijfers voorhanden over de culturele
activiteiten van de Hongaarse min
derheid.
Van 1945 tot verleden jaar waren er
355 premières en kwamen 4,5 mil
joen mensen in die periode naar
10.000 uitvoeringen. Het theater
treedt ook vaak in het buitenland
op. Dit jaar staat Hongarije op het
programma en volgend jaar is Tsje-
choslowakije aan de beurt. Aan het
theater zijn 45 vaste acteurs ver
bonden en er wordt samengewerkt
met andere theaters in Roemenië
(die niet meer dan 35 vaste acteurs
hebben) en het buitenland.
Cluj heeft ook een eigen Hongaars
operagebouw zo hoor ik uit de
mond van Ivan Barna, die er alles
mee te maken heeft. In de dertig
jaar van zijn bestaan heeft de Hon
gaarse opera in Cluj al 120 verschil
lende titels op zijn repertoire ge
plaatst. Het gezelschap treedt be
halve in Cluj ook op in andere ste
den met Hongaarse minderheden.
In kleinere steden, die geen behoor
lijke accommodatie hebben, wordt
samengewerkt met het al genoemde
Hongaarse theater in Roemenië. Er
wordt dan bijvoorbeeld niet met
orkest maar met pianobegeleiding
gespeeld.
Dagbladen en boeken
Lajos Letay blijkt tevreden over de
mogelijkheden die de Hongaarse
minderheid heeft op het gebied van
de publikatie van dagbladen, maga
zines en boeken. Zijn weekblad
..Utunk" dat meer dan 30 jaar be
staat en in Cluj wordt uitgegeven,
heeft zich als doel gesteld „voor
onze tijd publiciteit te geven aan
alle sociale, culturele en politieke
krachten in Roemenië. Meer dan
vijftig jaar bestaat het dagblad
„Korunk". Ook Letay beschikt over
indrukwekkend cijfermateriaal.
Vorig jaar werden in Roemenië 32
Hongaarse dagbladen en magazines
gepubliceerd in meer dan 100 mil
joen exemplaren. Het aantal nieu
we Hongaarse boeken bedroeg 223,
gedrukt in 2.5 miljoen exemplaren
De vaak originele artistieke creaties
2ouden voor de Hongaarse minder
heid van groot belang zijn. Ook op
radio en tv is plaats ingeruimd voor
de minderheden Zo neemt het
radioprogramma in de Hongaarse
taal jaarlijks 2072 uren in beslag en
heeft de televisie elke week een pro
gramma van vijf uur in het Hon
gaars.
In 1970 werd in Cluj de uitgeverij
Dacia gesticht als gevolg van een
reorganisatie in Boekarest, waar
door het mogelijk werd. voor de
nationale minderheden bestemde
boeken ook buiten de hoofdstad uit
te geven Hoofdredacteur Cuble-san
Constantin wil graag weten dat de
produktie van 70 boeken (litera
tuur. wetenschap en kunst) in 1970
nu is verdubbeld. Er wordt zowel in
het Hongaars en Duits als in het
Roemeens gepubliceerd onge
veer 45 procent in het Hongaars. De
Hongaarse boeken worden niet al
leen in Transsylvanië verkocht,
maar in heel Roemenië. Ook van
Hongarije uit worden vaak bestel
lingen geplaatst, die variëren van
500 tot 10.000 exemplaren. Hon-
gaarstalige boeken zijn in Roeme
nië dit jaar zo populair, dat zij in het
Roemeens worden vertaald. BIJ al
deze cijfers is het natuurlijk goed
wel even te bedenken dat de media
en de uitgeverijen in Roemenië on
der effectieve controle van de over
heid staan en dat het laten verschij
nen van een heleboel drukwerk in
het Hongaars op zichzelf nog niets
zegt over de werkelijke vrijheid die
de Hongaarse minderheid heeft.
(Siebenbürgen)
annstadt is de Duitse
n van deze stad in
issylvanië. Duits is ei-
ijk alles wat men in het
deel van de moderne
fctriestad aantreft. Het
Chter vergane glorie en
een grondige opknap-
zou de herinnering aan
ooie oude Duitse stad
n terugroepen.
»iu en wijde omgeving worden
litsers overigens aangeduid als
n, maar dat is niet helemaal
omdat hun voorouders vele
geleden uit het stroomge-
van Rijn en Moezel kwamen.
De Duitsers, die altijd bekend heb
ben gestaan om hun vakmanschap
en ijver, hebben een belangrijke bij
drage geleverd aan de ontwikkeling
van Siebenbürgen, zoals zij Trans
sylvanië noemen. Het wordt echter
steeds moeilijker om zich als min
derheid te handhaven, omdat de
Jongere generatie niet meer zo
honkvast blijkt te zijn als de oudere
Duitsers.
Met name sinds de mogelijkheid is
geopend om in het kader van fami
liehereniging te emigreren naar
West-Duitsland. zijn er nogal wat
Duitsers uit Roemenië vertrokken.
Lang niet iedereen kan van de rege
ling profiteren om naar het ..land
van belofte" te gaan. De golf van
emigratie bezorgt de Duitsers in
Roemenië nieuwe problemen. Dege
nen die willen emigreren stellen
zich bloot aan kleine pesterijen van
de overheid. De mensen die willen
blijven tonen om moeilijkheden te
voorkomen grote bereidheid op te
gaan in de Roemeense meerder
heid.
Volgens de Roemeense autoriteiten
is het vertrek van zoveel Duitsers
geen gevolg van het nationaliteiten-
beleid van de regering in Boekarest
of van de houding van de plaatselij
ke autoriteiten. Het is de aantrek
kingskracht van het rijke „moeder
land" West-Duitsland. dat deze ont
wikkeling in de hand werkt. Maar
het blijft opmerkelijk dat zovelen
afscheid nemen van hun geboorte
grond om een ongewisse toekomst
tegemoet te gaan in een land, waar
van zij de taal vaak maar gebrekkig
spreken en waarin het niet eenvou
dig zal zijn om geschikt werk te
vinden, terwijl al bijna een miljoen
mensen er geen werk heeft.
Niet aanmoedigen?
Er zijn gevallen bekend van mensen
die naar Roemenië terug willen
gaan. Toch blijven groepen in West-
Duitsland zich beijveren om zoveel
mogelijk Roemenen van Duitse af
komst naar de Bondsrepubliek te
halen Het Westduitse dagblad
Frankfurter Allgemelne Zeitung
heeft zich al enkele malen met dit
probleem beziggehouden. Het
vraagt zich af of het wel zo verstan
dig is, de Duits-talige bevolking van
Roemenië aan te moedigen, huls en
haard te verlaten en naar de Bonds
republiek te komen. Niet alleen om
dat de betrokkenen zich in hun
nieuwe „Heimat" niet op hun ge
mak voelen, maar vooral vanwege
de problemen die voor de achter
blijvers kunnen ontstaan
In Sibiu onderkent men het pro
bleem. maar geeft men er de voor
keur aan het niet als zodanig aan te
duiden. Wel wordt erop gewezen dat
er meer kinderen worden geboren
dan er emigranten naar West-Duits
land vertrekken Blijkbaar gaat
men er ook van uit dat de emigran-
tenstroom richting West-Duitsland
niet lang zal aanhouden en dat bin
nen niet al te lange tijd slechts
enkelingen van de regeling tussen
Boekarest en Bonn gebruik zullen
maken. De teleurstellende ervarin
gen van heel wat emigranten zou
den daar mogelijk toe bijdragen.
Het is echter de vraag of mogelijk
heden die de Duitse minderheid in
Roemenië heeft om haar culturele
erfgoed te bewaren, voldoende zul
len zijn om een nieuw begin de
moeite waard te maken. Als gevolg
van dc industrialisatie zijn veel
Duitsers naar de steden getrokken
nadat het sMchten van staatsbedrij
ven in de landbouw op het platte
land zelf al ten proces van ver
vreemding had ingezet
..De Duitsers in Roemenië hebben
nog steeds eigen scholen, of een
Duitse afdeling op Roemeense
scholen, eigen theaters, eigen litera
tuur. een aanzienlijke produktie
van boeken in Hoogduits en dialec
ten. Duitse kranten. Duitse radio-
en TV-programma's en Duitsers be
zetten leidende functies in staats-
en partijapparaat, in bedrijven en
culturele instellingen", zoals vice-
voorzitter Nan van de Volksraad
van de procincle Sibiu mij uitlegt.
Zegeningen
Op een groot deel van de Duitse
minderheid zouden deze feiten ech
ter weinig Indruk meer maken,
sinds de mogelijkheis bestaat naar
West-Duitsland te emigreren. Dui
delijk is dat hier voor de Roemeen
se overheid een probleem ligt Het is
natuurlijk geen propaganda wan
neer zovelen de zegeningen van het
moderne Roemenië kennelijk toch
wel willen ruilen voor een bestaan
in dat kapitalistische West-Duits
land.
