Rademakers pretles heet
'Een tien voor taal'
Olga de Haas
(33) overleden
Slaapliedjes met
dissonant
Nieuwe
boeken
Open School-programma's over taalvaardigheid
Prima ballerina van het Nationale Balkje
Hare Majesteit speelt „De Vergroeiing"
Groningen heeft
nu ook filmhuis
Danzikwartet
na 22 jaar
opgeheven
In Lima ging
een. dominee
onderuit
DONDERDAG 7 SEPTEMBER 1978
KUNST/RADIO/TELEVISIE
door Riet Diemer
Rcf Rademakers
HILVERSUM Vanmiddag
kunnen de kijkers kennisma
ken met de eerste aflevering
van de ludieke tv-serie „Een
tien voor taal". Onderwerp is
taalvaardigheid. Vragen wor
den gesteld als: „Wat is taal?
en hoe gebruiken verschillen
de mensen hun taal? Dat ge
beurt in acht programma's
voor televisie en voor radio.
De NOS heelt met „Een tien
voor taal" voor het eerst een
bijdrage geleverd aan de
Open School. Tot nu toe was
alleen nog maar Teleac de
vaste leverancier.
Samensteller van de cursus is Jef
Rademakers. Neerlandicus van be
roep en televisiemaker in zijn vrije
tijd. nadat hij daarvoor een paar jaar
in tv-kritieken had verteld hoe het in
ieder geval niet moest. Zijn eerste
opmerkelijke probeersels waren ..Een
dure grap" ter gelegenheid van Neer-
lands zilveren televisiejubileum. Hij
ging toen van de filosofie uit dat
televisie een pretfabriek voor de kij
kers is. Daarna volgde voor IKON de
Geloof, hoop en liefde-show" En nu
beweegt hij zich op zijn vakgebied
met ,,Een tien voor taal"
Daarbij verloochent hij zijn pretfa-
briek-filosofie echter niet. Het is een
serie amusementsprogramma's ge
worden voor diegenen die iets willen
opsteken over taal. Maar het zijn be
slist geen taallessen geworden
Ingrediënten
De ingrediënten zijn: een paar straat
interviews. de wervende meezinger
van Tol Hansse, ..Allemaal een tien
voor taal", sn vijf komische toneel
scènetjes met steeds daar tussendoor
..meester" Koos Postema. Gezeten
voor het schoolbord doet hij zijn oude
stiel als onderwijzer weer alle eer aan
door uit te leggen wat er eigenlijk aan
de hand is met de taal in de toneel
stukjes. Telkens terugkerende spe
lers daarin zijn: Kees Schilperoort.
Mimi Kok. Rob van Houten. Ger Oort
en Jane Ammelkamp. Adèle Bloe-
mendaal zingt ten slotte het finale
lied.
Uit de straatinterviews blijkt dat veel
mensen onzeker zijn. ..Het belang
rijkste probleem waarmee mensen in
hun taalgebruik vaak te kampen heb
ben is een gebrek aan zelfvertrou
wen." zegt Rademakers. ..Dat komt
aan de ene kant doordat ze nog volle
dig vast zitten aan de regeltjes die ze
van school hebben meegekregen,
maar waar ze niet mee overweg kun
nen. Als ze een brief schrijven weten
ze nauwelijks raad. Ze zijn bang om
fouten te maken. Aan de andere kant
ontstaan problemen als mensen in
situaties terechtkomen waar ze niet
aan gewend zijn. Vaak spelen
machtsproblemen een belangrijke
rol.
In een scènetje wordt van dat laatste
een voorbeeld gegeven als een zieke
vrouw wel aan haar vriendin kan ver
tellen dat ze er door de spanningen in
haar huwelijk zo slecht aan toe is.
terwijl ze aan de dokter geen woord
daarover kwijt kan
Vooroordelen
De serie gaat van het gegeven uit. dat
onderwijzers die zelf vaak ook niet
beter wisten heel wat vooroordelen
hebben bijgebracht door te doen als
of scherp was aan te geven wat goede
en wat foute taal was. Met die voor
oordelen rekent de eerste aflevering
flink af. Want er wordt gemikt op
mensen die op de school zijn afge
knapt. Ze krijgen bij voorbaat een
tien, want taal is er ten slotte voor de
mensen en niet andersom, aldus Ra-
AdèleBloemendaal zingt het slotlied in „Een tien voor taal'
demakers. Toen in de discussie die
volgde op de voorvertoning van het
eerste programma een van mijn colle
ga's het woord taalverarming liet val
len kreeg hij het dan ook zwaar te
verduren bij Rademakers. ..Wie
maakt uit wat rijke of arme taal is"
Hoewel de Open School-program
ma's nogal eenvoudig van opzet zijn
schijnt er toch behoefte te bestaan ze
met theorieën te omkleden. Op de
vraag ..Wanneer is iemand taalvaar
dig?" geeft Rademakers het ant
woord: „wanneer hij met zijn taal
voor elkaar krijgt dat er gebeurt wat
hij wil. En wanneer hij in de gaten
heeft als een ander probeert hem wat
wijs te maken. Je zin krijgen, je uit
moeilijke situaties redden, een ander
doorzien, ergens achter weten te ko
men wat een ander soms liever ver
borgen houdt. Dat alles heeft veel
méér met taalvaardigheid te maken
dan spreken zonder accent of schrij
ven zonder spelfouten.".
Scène
Natuurlijk is taalvaardigheid meer
dan dat je je lesje goed kent. en dat
goed overkomt wat je bedoelt, maar
dat taalvaardigheid wordt geredu
ceerd tot „je zin krijgen" is me toch te
beperkt. Dat blijkt uit een scènetje
waarin een dikke heer aan een jonge
man de weg naar het arbeidsbureau
vraagt. Kauugomkauwend wuift de
jonge man in een bepaalde richting.
De dikke heer weet nog niets. Maar
de jonge man ontmoet een aardige
jonge buitenlandse vrouw die in ge
broken Nederlands vraagt waar ze
werk kan vinden. Hij neemt haar bij
de arm en brengt haar naar het bu
reau. Wat is nu de les? De taalvaar
digheid van de vrouw is beter dan die
van de man
Adèle Bloemendaal zingt het tenslot
te nog eens radicaal: „Dat je je zin
krijgt, dat is pas taal. Wees gerust
brutaal, ook al lijkt het a-sociaal.
Kapitaal is de beste taal."
Je hoeft niet bepaald een taalpurist
te zijn om toch wat kritisch aan te
kijken tegen „Een tien voor taal"
Dat de inhoud in vakkringen wel wat
stof zal doen opwaaien mag ook wel
worden verwacht, al zal dat Jef Rade
makers best wel naar de zin zijn.
Henk Suèr, chef van de informatieve
tv-programma's van de NOS kan zich
voorstellen dat voor velen de uitzen
dingen misschien verrassend zijn,
voor anderen wellicht onaanvaard
baar. „Maar dat zien we later wel. Dit
is een soort sollicitatie van de NOS
opi aan het Open School-project mee
te kunnen doen.
De televisieprogramma's worden
steeds op donderdagmiddag tussen
half drie en drie uur op Nederland 1
uitgezonden en in september her
haald op zondagmiddag van half zes
tot zes op Nederland 2. daarna wordt
het van half vijf tot vijf uur. Radiop
rogramma's zullen dieper op de zaak
ingaan op de dinsdagen tussen 9.35
en tien uur op Hilversum 1. De herha
ling is op woensdagen van 22.35 tot
elf uur op Hilversum 2.
Een foto van Olga de Haas uit 1969.
Egvptis
sraël.
Pro
Terug i
Beeren
olf v;
door Hans W. Ledeboer
de te c
irlid
AMSTERDAM Niet onverwacht voor degenen die hi
hebben gekend is, enkele dagen voor haar 34-ste verjaardAtid
in het Wilhelmina Gasthuis overleden Olga de Haas, solistefja sta
enige jaren prima ballerina van Het Nationale Ballet.
Haar gezondheidstoestand was reeds toen in 1969 zij Margot FonteynjRuys
jaren lang zorgelijk. In 1972 danste zij Scheveningen in de titelrol van „I
v in het Tsjaikowsky-ballet „De schone selle" moest vervangen, omdat M
slaapster" haar laatste grote solo-rol got Fonteyn een enkel had geW foer
en wel in de pas de deux van de seerd. Nurejev had toen de manni
Blauwe Vogel. Zij was toen dus nog ke hoofdrol. Zij was de eerste Nel
lang geen dertig jaar oud. landse danseres, die met Nure
danste. Voor velen geldt de belai
In haar zo korte balletloopbaan heeft rijkste rol van Olga de Haas die v
zij een eenzame grote hoogte bereikt. Julia in Rudi van Dantzigs- „Rom
Toen was reeds te zien dat haar li- en Julia". Van Dantzig heeft dezei
chaam de eisen, die zijzelf daaraan
stelde, niet meer zou kunnen op
brengen.
helemaal
creëerd.
voor Olga de Haas
lame:
c gek
bï\J\V
Gedurende haar lange ziekte h« 00|(ei
Olga de Haas tot het vorige seizo
nog altijd op het tableau de la troi
door Dirkje Houtman
AMSTERDAM Een teer gezongen slaapliedje waar een
dissonant ln sluipt. Vijf kinderen groeien op tot volwassenen,
een proces dat uitmondt ln een vervorming van de mens. Zo
laat theaterkollektief Hare Majesteit het zien in zijn eerste
produktie „De Vergroeiing", die tot en met 9 september in het
Shaffy Theater gespeeld wordt.
Het stuk bestaat uit twee delen. In
het eerste zien we de vijf spelers in
hun kinderwereld. Ze doen spelletjes,
geven toe aan kinderfantasieën en
worden door ouders en onderwijzend
personeel getaxeerd volgens doorge
roeste normen van weleer. In het
tweede deel is de kindertijd voorbij.
Men werkt aan de eigen ontwikkeling
die leidt naar een volwassen status.
Dit gaat gepaard met de gebruikelij
ke problemen als militaire dienst, de
eerste seksuele ervaring, twee vrou
wen verliefd op dezelfde man. het ene
huwelijk aan diggelen, het andere ge
completeerd met een kind De cirkel
is rond en het spel kan opnieuw be
ginnen.
Scheiding
De vijf spelers Hetty Heyting. An
nette Nijder. Carolien van den Berg.
Bart Jan te Boekhorst en Theo Nij-
land spelen diverse rollen. Dat
werkt niet verwarrend, omdat de
scheiding tussen de volwassen wereld
en die van de kinderen duidelijk gevi
sualiseerd is. De volwassenen opere
ren vanaf een stalen stellage met gro
teske gebaren en kostuums, soms nog
eens extra aangezet met het ijzeren
ritme van de mechanisch voorge
vormde moderne tijd. Dit alles gezien
door onbedorven kinderogen, wier
blikveld beschikt over de overige
ruimte van het toneel, waar de :ugd
zijn impulsen kan uitspelen Dat ge
beurt dan ook met de gebruikelijke
..spreekkoren luidruchtig en rom-
Van een onzer verslaggevers
GRONINGEN In Groningen wordt
op vijftien september een Filmhuis
voor alternatieve (niet op commercië
le basis gekozen» films geopend. De
Liga '68. die als alternatieve cinema,
in de afgelopen tien Jaren naam heeft
gemaakt, huurde tot nu toe inciden
teel bioscoopruimte. Mede dankzij
overheidssteun is er nu een eigen
Filmhuis. Dit is ondergebracht ln het
bioscoopcomplex Het Concerthuls
van het Wolff-concern. Deze relatie
met het commerciële bioscoopbedrijf
heeft binnen het zogenaamde „Vrije
Circuit" tot kritiek geleid, omdat
men voor verlies van de onafhanke
lijkheid vreest. Het Liga-bestuur zegt
echter dat die relatie slechts bestaat
in de vorm van huurder tot verhuur
der De gemeente Groningen geeft
een exploitatiesubsidie van 35.000
per Jaar: gemeente alsmede provincie
Oroningen. de Rijksuniversiteit en
het Anjerfonds hebben de inrichting
(totale Investering anderhalve ton)
mede gesubsidieerd Het Filmhuls
beschikt over automatische 35 en 16
mm projectie
melig, maar soms ook heel stil. En
dan legt de gespeelde kinderlijkheid
het af tegen ingehouden intensiteit
waarmee kinderen heel voorzichtig
hun fantasieën uitproberen. Zoals de
twee meisjes, die de romance tussen
een man en vrouw ensceneren: een
toevallige ontmoeting in een park,
hetgeen uitloopt op vrijen in de bios
coop. Een onschuldig spel. wreed ver
stoord door een verontwaardigde va
der in wiens mond de woorden „vies"
en „slet" onvermijdelijk een vaste
plaats hebben gevonden
Niet nieuw
Maar nieuw is het allemaal niet en
verrassend evenmin. De methode
waarmee men de tegenstelling tussen
volwassenen en kinderen, tussen ge
conditioneerdheid en impulsief ge
drag uitbeeldt, begint een bedenke
lijk stijlverschijnsel te worden, dat
stamt uit de beginjaren van het vor
mingstoneel: het kwaad groot en
zwaar aangezet, de favoriet zo na
tuurlijk mogelijk gespeeld. Afgezien
hiervan is het geheel zorgvuldig inge
kleurd, met op z'n tijd een eigenge
maakt muziekje, een liedje en een
afgepaste beweging. Als eerste voor
stelling niet gek. maar het mist nog
teveel een eigen gezicht.
Speciaal vandaag
gesöi
voor*
Zowel artistiek als virtuoos heeft zij
altijd het uiterste van zichzelf ge
vergd, wellicht is het daarom dat van Het Nationale Ballet gei
haar leven steeds eenzamer werd. Pas dit seizoen ontbreekt
Toen Olga de Haas, die in Amster- eerst haar naam.
dam was geboren, nog op de lagere^
school zat, trok zij de aandacht van' Met Olga de Haas verliest de N(
Sonia Gaskell, de leidster van Het landse balletwereld een van de
Nederlands Ballet, waaruit, zoals be- waardige jeugdige maar zeer
kend, later Het Nationale Ballet is' artistieke figuren, die voor de I
aikrle
taei
Scène uit „De Vergroeiing
gegroeid.
Na enkele jaren onderbrak zij haar
schoolopleiding aan het Spinoza Ly
ceum om die voort te zetten aan het
Koninklijk Conservatorium in Den
Haag en in 1960 werd zij aspirante bij
Het Nederlands Ballet, waar zij ver
der studeerde behalve bij Sonia Gas
kell ook bij Elena Tschikwaidze, Igor
Belsky en Roland Casenave. Reeds
bij de oprichting van Het Nationale
Ballet werd zij soliste.
Solo-rollen
Belangrijke solo-rollen had zij in Sui
te en Blanc van Serge Lifar, in de Pas
de Deux Romantique van Jack Car
ter en vooral in de vrouwelijke hoofd
rol in „Het Heksenjong" van Jack
Carter, weer met Ronald Snijders als
haar partner in de mannelijk hoofd
rol. Verder in „Aimez vous Bach?"
van Brian Macdonald.
Ook had zij de hoofdrol (een dubbel
rol) in Het Zwanenmeer, welke rol
voor iedere balletdanseres geldt als
een artistieke krachtproef.
Olga de Haas was de eerste Neder
landse danseres, die deze dubbelrol
alleen aandurfde en zij bewees, daar
mee ten volle haar plaats, toen als
prima ballerina van Het Nationale
Ballet, waardig te zijn. Een erkenning
van haar artistieke positie was het.
Pr<
Nu d
FflC vc
bouw en de internationale stan<& iingsf
van de danskunst in Nederland, n rijn a
ke in haar jaren nog een pioniersti Kami
doormaakte, van bijzonder belai ue z;
zijn geweest. gen0l
btgr<
nadri
leme
dient
meer
:ha
1 «go
rroej
In de Open School worden
gevarieerde antwoorden gege
ven op de vraag Wat is taalvaar
digheid?
Ned. 1714.30
Met de heren Van Agt, Albe-
da. Andriessen en Aantjes kan
Gerard van den Berg voor het
spel Zo vader, zo zoon, niet om
de politiek heen.
Ned. 2/18.59
De zesde aflevering van Le
ven in Joegoslavië geeft indruk
ken van de stad Skopje, in 1963
zwaar getroffen door een aard
beving.
Ned. 2/19.25
FNV-voorzitter W. Kok.
CDA-kamerlid drs. R F. M. Lub
bers en Estel-directeur drs. R.
Davidse zullen vanavond in het
programma NOS-tribune de de
gens kruisen over de bezuini
gingsplannen van het kabinet.
Het debat is opgenomen op de
Firato in Amsterdam.
Ned. 1/22.10
De laatste aflevering van
Kerkepad voert door het Gooi.
Ned. 2*22.20
Vraag: Hoe haal je een dominee
onderuit? Antwoord: door hem in
een groep kinderen te plaatsen en
dan luidkeels de gratis uitdeling
van ijsjes aan te kondigen. Na de
uitzending van kerkepad is er van
avond iets van te merken. Enthousi
ast bezig om bij de Nederlandse
kijkers belangstiling te wekken
voor het wel en wee van arme drom
mels in Peru, zie je Slpke van der
Land plotseling kleiner worden.
Nu zag ik dat op een monitor gebeu
ren. terwijl regisseur Jaap van der
Hurk de laatste hand legde aan de
betreffende aflevering van Mensen
kinderen. Dus vernam ik uit de eer
ste hand wat 8ipke deed vellen.
Jaap beduidde namelijk een ijsco
man dat hij zijn hele voorraad aan
de schoolkinderen kon uitdelen. Dit
veroorzaakte dolle pret. Zoiets had
den ze nog nooit meegemaakt. Bin-
nen een mum zat er geen kruimel
meer ln zijn kar. Totale schade voor
rekening van de NCRV: nog geen
vier gulden!
Als je voor zó weinig geld een groot
aantal kinderen vreugde verschaft,
moeten zij wel ver beneden ons be
staansminimum leven. Dat doen ze
dan ook. De ongeveer één miljoen
Peruvianen die de krottenwijken
van Lima bewonen. Een organisatie
vopr christelijk onderwijs doet
prachtig werk onder deze mensen.
Om het gevoel van eigenwaarde te
versterken, mogen de kinderen uni
forme schoolkleding dragen. Valt
de armoede niet zo op. Misschien
wilt u vanavond op giro 515 van de
eeuwfeestvierende Unie School en
Evangelie ln Voorburg iets bij
schrijven om deze kinderen aan les
materiaal te helpen.
Eerder op de avond gaat het in op
de radiorubriek ,3ij de tijd" van de
NCRV over „Bastaardkinderen van
de zon." Daartoe behoren mensen
die als in een soort cultus zich te
langdurig blootstellen aan zonne
stralen. Dat Is een rage geworden
omdat wij eigenlijk het grootste
deel van het jaar niet natuurlijk
leven.
Hans Blankesteijn onthult daaro
ver in zijn programma frappante
zaken. Velen van ons zijn dol op een
doorzon-wonlng. En als het maar
even kan laat men zich bruin bak
ken. Want bruin geeft Je meer zeker
heid, geloven ze. Daarmee geloven
ze de slogans die de omzet van
zonnebrandolie opjagen, terwijl zij
misschien neerkijken op mensen
die met een donkere huid zijn
geboren.
Zij denken ook dat het al eeuwen
lang gewoonte is om langdurig in de
zon te liggen. Maar zij geloven niet
dat het gevaarlijk kan zijn. Deze
mensen zitten er wel mooi naast
Nog geen honderd jaar geleden wist
de mens beter; hij vertoefde graag
daar waar het „lommerrijk" was.
Toen onderscheidden welgestelden
zich van de werkende stand door te
zorgen dat hun huid „mooi bleek"
bleef. In de volgende drie uitzendin
gen belicht Blankesteijn hoe de
bruin-cultus thans doorwerkt in al
lerlei facetten van het leven. Heel
interessant.
En nu hoop ik uw belangstelling te
prikkelen voor een boer die het vol
gens zijn vrouw wel eens bruin zou
kunnen bakken als hij niet goed
oplet. Op een dag haalde Plet van
Rijn vrouwlief Lenie over voor een
bezoekje aan het noorden. Voor ze
het zich allemaal had gerealiseerd,
waren zij van het westen verhuisd
naar het Groningse Baflo.
Na er vier jaren met succes op een
flink bedrijf te hebben geboerd,
kreeg de verkassingsdrang weer vat
op hem. Lenie wilde persé niet ver
der gaan dan een paar reisjes naar
Engeland. Maar Plet kreeg toch zijn
zin. Met het niet-verkochte deel van
de boedel op de aanhanger koerste
hij met zijn tractor naar Vlissingen:
zestien km per uur, 350 km lang. Op
Engelse bodem tufte hij nog eens
125 kilometer naar de door hem
gekochte Prings farm in Maple-
hurst.
In zijn kielzog gingen Han van der
Meer en Ad Braamhorst en zij
maakten een alleraardigste film
over dit landverhuizende koppel
dat zich met de kop in de wind door
de taal- en aanpassingsmoeilijkhe
den heenslaat. Broer Huub van Rijn
woont met zijn vrouw en kinderen
een paar huizen verder en runt in
middels al een tweede bedrijf, be
heerd door de Engelse vennoot
schap waarvan Plet directeur is. Le
nie prepareert zich voor de dag dat
Piet komt aandraven met het idee
tje om eens in Canada te gaan kij
ken. De film van hun leven ver
schijnt vrijdag op de buis. Kijken
geblazen voor mensen met lef en
avontuurlijk bloed. Let wel, aan na
volging dient veel bezinning en re
kenen vooraf te gaan.
Ton Hydra
AMSTERDAM Met een toui
door de Verenigde Staten en conajenke
ten op de festivals van Weilbi
(West-Duitsland) en Istanboel
laatste activiteiten, heeft het Dartt'"'
kwintet zich na een bestaan van
jaar opgeheven. Het kwintet besl
uit Frans Vester, Jan Pronk,
Honingh. Brian Pollard en Adria^wge
van Woudenberg.
Naast optredens in Nederland maal^i
te het ensemble talrijke buitenlarJ
tournees: zesmaal door de Verei
Staten, jaarlijks door West-Di
land. tweemaal door Israël en vei
door onder meer Sandinavië, If
Polen, de Sowjet Unie, Zwitserli
Engeland en Joegoslavië. Een aanl
van de reizen maakte het kwintet
„muzikaal ambassadeur" in opdn
van de overheid. Meer dan zevei
werken werden op de plaat gea
waarbij het Danzikwintet zelf v«
een groot aantal composities zorgd
Peter Schat schreef over het kwint*
„Zij hebben geen programma, rui
eens een modern (dan zouden ze i
leen maar een modeverschijnsel zij
Zij belichamen daarentegen een me
taliteit. Zij vormen een ontvanki'
en gevoelig instrument in dienst v
alle muziek van gisteren, vandaag]
morgen". Het Danzikwintet was
dertijd het eerste ensemble dat
toenmalige ministerie van onder
kunsten en wetenschappen
wist te overtuigen dat ook de ki
muziek moest worden gesubsidii
Hopend op een vrijer leven door SI
se van der Hoek. Ultg. BoekenO
trum, Den Haag in de Triangelred
Een serie Drentse veenarbeidersi
halen, opgetekend uit de mond
de laatste nog levende ex-veenarb
ders. Geïllustreerd met diverse foto
Prijs 15 50.
AO-boekje 1728: Antoon Cook
door T. Pollemans. Uitg. Stichö
IVIO. Lelystad. 20 blz - 1.75.
