'Het Leven' en
de zedelijkheid
De pauskeuze
in perspectief
Bijbel ter
hend
Mn:
VANDAAC.
VOORBIJGANG-
Rhodesische ker°_
vragen einde oog*
Hervormd plan 4dd(
voor kerkenwac^
ZATERDAG 26 AUGUSTUS 1978
TROUW/KWARTET
door A. J. Klei
Het punt van de zedelijkheid heelt de
gemoederen in en om de kerk altijd
zeer beziggehouden en het doet dit
trouwens nog. Iemand die onfrisse
handigheidjes uithaalt met z'n
belastingformulier en dat nog wil
weten ook. oogst gniffelende
bewondering: die Jansen toch!, die
laat zich niet pakken! Maar zeer
onlangs is een mevrouw geen
ouderling geworden, omdat ze in een
gesprek liet vallen dat ze graag in d'r
blootje zwom
Toch heeft zedelijkheid niet alleen te
maken met het uittrekken van
kledingstukken en zo. Het begrip
zedelijkheid duidt het gehéél van 's
mensen levenshouding aan. Dit
verzin ik niet zelf. dit haal ik uit de
christelijke (zeg maar rustig:
gereformeerde) encyclopedie van
Kok te Kampen. Niettemin maak Je
nog voortdurend mee dat
omroepverenigingen straffeloos de
ene revolver na de andere laten
leegschieten op het scherm, doch dat
het vertonen van een lichaamsdeel
ADVERTENTIES
22 en 23 sept. 1978
kursus:
DE KERKENKONFERENTIE:
HOE EN WAT?
bedoeld voor kontaktpersonen
van de kerkenkonferentie in
Noord-Nederland.
Kosten: 25.—, 32,50 of
40.— naar draagkracht.
Inlichtingen:
Vormingscentrum
„DE KLENCKE"
Oosterhesselen (Dr)
05248-651
Nieuw bij Ten Have
Prof. dr H. J. van Zuthem
Spanningsvelden
rondom bedrijfs-
democratie
een Oekumeneboek, f 12,50
verkrijgbaar in de boekhandel
dat zich gewoonlijk aan het oog
onttrekt, een legertje gekwetsten op
de been brengt.
Overigens is deze enigszins eenzijdige
kijk op wat zedelijkheid is, geen
specifiek christelijke hebbelijkheid,
ook in „de wereld" begint en eindigt
de zedeloosheid bij het naakt. Omdat
het verleden altijd aardiger
voorbeelden oplevert dan het heden
ga ik terug naar vóór de oorlog: in de
jaren dat paters zich hevig opwonden
over de pijplengte van
padvindersbroeken, waren de
socialisten in rep en roer wegens de
omslagtekening van een jeugdblad,
die een naakte jongeling liet zien (er
werd tenminste aangenomen dat 't
een jongeling was, want de figuur
werd door zeer veel bloesemtakken
omringd, zodat je eigenlijk niks zég).
En om tot heden terug te keren, het
bericht over de mogelijke aanpassing
van de zedelijkheidswetgeving
bezorgde ons een brief, waarin
minister De Ruiter een sterke hang-
naar bloot werd aangewreven. Zo
gaat dat.
Intussen behoeft niemand te vrezen
dat ik me gezet heb tot het schrijven
van een ethische verhandeling. De
bovenstaande overweging die. dat
stem ik toe, stellig niet nieuw is (maar
sommige dingen mag je best nóg eens
zeggen), komt me in de pen nu ik 'Uit
„Het Leven" gegrepen' moet
aankondigen. Dit is een royaal kijk
en leesboek, waar de Gooise
uitgeverij te Bussum tot half oktober
vijftien gulden voor vraagt (daarna
gaat de prijs met een aantal guldens
omhoog) en die „een aangrijpend
tijdsbeeld van de jaren 1906-1920"
biedt, door Leonard de Vries ontleend
aan het tijdschrift „Het Leven", dat
in 1940 ter ziele is gegaan.
„Het Leven" stond namelijk als
onzedelijk, als zedeloos te boek.
Roomsen en protestanten werden er
in gelijke mate tegen gewaarschuwd.
Dit blad kwam elk jaar met een
badnummer uit. dus kun je nagaan.
Verhalen over „De vergiftigde taart
te Hoorn" of „Het beestwijf uit de
Over-Amstelstraat" werden niet als
zedeloos ervaren, maar tegen dat
badnummer. hoe uiterst bescheiden
het bloot destiids ook was, konden
reformatorische en katholieke
pastores niet genoeg hun stem
verheffen
Wat was „Het Leven" precies voor
een blad. Dat vertelt de 92-jarige
filmcriticus en tekenaar L. J. Jordaan
in een even fraai als uitvoerig verhaal
dat dient ter inleiding van 'Uit „Het
Leven" gegrepen'. Jordaan biedt
persoonlijke herinneringen, hij heeft
aan „Het Leven" meegewerkt, hij
maakte in 1911 zijn debuut met een
strip van zes plaatjes over Abraham
Kuyper, die in Brussel bijna of
helemaal bloot voor een hotelraam
door de politie gesignaleerd zou zijn
bij zijn ochtendgymnastiek. Deze
eersteling van Jordaan als tekenaar
van „Het Leven" is de eerste van de
omstreeks driehonderd illustraties in
het boek en dat zal kuyperianen
aangrijpen. Maar goed, Jordaan over
„Het Leven", dat fungeerde:,, als de
wekelijkse zevenklapper. Er was daar
altijd w&t aan de hand: ging het niet
om een gruwelijke moord, een pikant
zedenschandaal of een geheimzinnige
verdwijning, dan maakte het blad
zijn eigen „nieuws", door de een of
andere telepaat of helderziende te
laten opdraven. Maar sensatie moest
er zijn... en kwèm er ook. zoals
levensgrote muurbiljetten iedere
maandag den volke duidelijk
maakten."
Was „Het Leven" een zedeloos blad?
Ik zou zeggen dat het, als 't om de
zedelijkheid gaat (en daartoe beperk
ik me nu maar in deze aankondiging)
eerder... hoe noem Je dat?... schalks,
olijk was. Neem dit tekstje uit 1912,
waaruit weinig bekommernis
spreekt: „Onze correspondent te
Schiedam seint: Naar aanleiding van
de dinsdag door de gemeenteraad
aangenomen nieuwe
politieverordening, die het samenzijn
in de natuur van twee personen van
verschillend geslacht verbiedt met
uitzondering van getrouwde paren en
ouders met kinderen werd
gistermiddag op de dijkweg naar
Rotterdam een vierenzeventigjarige
vrouw bekeurd omdat zij met haar
negenjarig buurjongetje in het gras
zat. Als voorzorg tegen al te
nieuwsgierige poütie-ogen planten nu
getrouwde paren een bord met het
opschrift „getrouwd" in hun
nabijheid. Zo waakt Schiedam over
de zedelijkheid!"
Leonard de Vries heeft al eens eerder
aan „Het Leven" verdiend, hij
maakte „een fascinerende selectie"
uit de jaargangen 1906 tot 1940 voor
de Facsimile-reeks van uitgeverij
Skarabee in Laren(N.H.). Voor dit
nieuwe boek heeft hij de teksten
„ontleend" aan „Het Leven" maar in
hoeverre hij zelf aan de
oorspronkelijke tekst gefrunnikt
heeft, wordt niét verantwoord. In elk
geval is de spelling gemoderniseerd,
wat ik persoonlijk een beetje jammer
vind. Overigens is 'Uit „Het Leven"
gegrepen' best leuk.
Achter deze verzegelde deur zijn gisteren de kardinalen in conclaaf gegaan.
Onze adressen:
AMSTERDAM:
Postbus 859
Wibautstraat 131
Tel. 020-913456
Telex 13006
ROTTERDAM
DORDRECHT:
Postbus 948
Westblaak 4. Rotterdam
Tel. 010-115588
(Red.)
Schledamsevest 52
Tel. 010-115700 (adv.)
DEN HAAG LEIDEN:
Postbus 101
Parkstraat 22. Den Haag
Tel. 070-469445
ZWOLLE GRONINGEN:
Postbus 3
Melkmarkt 56, Zwolle
Tel. 05200-17030
boekennieuws
Or F. L. Boa
Zo xl|n o»uo manloren
128 ba 116.90
Eenvoudige uttttortwng vtn at sptkeqeis
voo' Wren en wenken ren dt Oft*Of-
ADVERTENTIE
UJÖJJ] KOK KAMPEN
Met hulpmiddelen voor bijbelle
zen en bijbelgebruik van het
NEDERLANDS
BIJBEL
GENOOTSCHAP
Vraag ter voorbereiding van per
soonlijke en groepsbijbelstudie en
bijbelgebruik folder en catalogi
van onze uitgaven en documenta
tie over de Bijbetweek
aan
Naam:
Adres.
Postcode/Plaats. -
Ongefrankeerd te adresseren
Nederland»-4^
Bijbal-
genootschap
Antwoordnummer
2000 VC Maaoem
lel 023-259501
Het naast bij de pauskeuze
betrokken zijn uiteraard de
kardinalen. Zij vormen naar
bulten een gesloten kring. Ze
zijn de eerste belanghebben
den. Wat hen persoonlijk be
weegt is een complex van fac
toren. De weinigen die hen
menen te kennen hebben aan
die bekendheid niet veel als
het erop aankomt voorspel
lingen te doen. Het vastges
telde protocol zegt niets over
de sfeer die pas in het con
claaf ontstaat. Zijn de keuze
kardinalen Individueel al ge
compliceerd gemotiveerd, als
vergadering is de aanvangssi-
tuatie volstrekt onoverzichte
lijk.
Elke grote belangrijke vergadering
schept iets boven de hoofden van de
deelnemers uit. Het verloop van de
discussies is onvoorzienbaar en soms
is het of de geest vari de bijeenkomst
eigen wegen volgt en leidt naar uit
komsten die niemand had kunnen
dromen
Maar dit alles speelt zich ver van onze
waarneming af. We vernemen als bui
tenstaander dat er geen enkelvoudige
favoriet is. En het gelovige r.k. kerk
volk zowel als befaamde theologen
komen niet veel verder dan profiel
schetsen. wensdromen zonder prakti
sche betekenis.
Wereldmacht
Voor de journalistiek staat het
nieuwsaspect centraal. Wat gebeurt
er en hoe kan dit zo snel mogelijk
worden doorgegeven. Rome is nog
steeds een macht van wereldbeteke
nis, zodat ook de politieke commen
tatoren zich al afvragen wie het wordt
en wat dit eventueel kan betekenen
voor de mondiale politiek. Zakenlie
den en economen weten dat kerken
uit mensen bestaan die deelnemen
aan produktie en consumptie. Hoe
wel er geen rechtstreeks verband
zichtbaar is. letten ze scherp op wat
er gebeurt om tijdig te weten waar en
hoe er wat te verdienen valt.
Een belangrijke vraag is natuurlijk:
zal de nieuwe paus weer een Italiaan
zijn? Nu zegt de nationaliteit niet
alles. Een niet-Italiaah, vooral uit de
Romaanse landen, kan zich ontpop
pen als Italiaanser dan de Italianen
zelf. (Op politiek-militair gebied: de
keizer der Fransen was een Corsi-
caan, en de Führer van de Duitsers
was een Oostenrijker.) Maar een niet-
Italiaan, ook al zou hij goed Italiaans
kennen, zou toch een eeuwenoude
traditie verbreken en een element
van onzekerheid scheppen. De r.k.
kerk zit op de stoel van het Romeinse
wereldrijk en de Italianen zitten op
de stoel van de Romeinen, al heeft
Mussolini er nooit Romeinen van
kunnen maken. Maar toch is er duide
lijk sprake van continuïteit.
Crisisfactor
Welbezien is hier een crisisfactor in
het geding. Zoals bekend, zijn de Ita
liaanse keuze-kardinalen behoorlijk
in de minderheid. Dit is het gevolg
van een ontwikkeling die niet te sui-
ten is en die samenhangt met het
wegvallen van de Europese over
macht in de wereld, de opkomst van
een groot aantal jonge, vaak gedeko
loniseerde landen en de likwidatie
van de renaissance-cultuur. Deze van
huis uit Italiaanse cultuurbeweging,
met als onderbouw de middeleeuwen,
liep tijdens de contrareformatie uit in
de barok. De contrareformatie heeft
het machtsaccent van de r.k. kerk
versterkt en een triumfalisme gescha
pen, dat in de negentiende eeuw, na
Napoleon, werd gelegaliseerd met de
dogmaverklaring van de pauselijke
onfeilbaarheid, voorafgegaan door de
dogmaverklaring van Maria's Onbe
vlekte Ontvangenis.
Het Vatikaan en de Sint Pieter zijn zo
Italiaans als het maar kan.Wat dus
ten principicale in het geding is. is het
Romeinse karakter van de r.k. we
reldkerk. De kracht van deze traditie
(niet te onderschatten) moet het op
nemen tegen de aanrollende golven
van een in beweging geraakte, totale
wereld. Hoe kan de kerk mondiaal
zijn en tegelijk Romeins blijven?
Nieuwe paus
Ook als de r.k. kerk. met een Italiaan
als nieuwe paus. vóór alles Romeins
blijft, is het Italiaanse overwicht niet
veilig gesteld Wel kan dit een tijdelij
ke versterking betekenen van de be
houdende vleugel, die dan vooral
steun vindt bij landen als Polen en
Ierland, ten dele ook bij Franstalig
Canada. Maar aan de dynamiek, die
zich in het wereldgebeuren zo krach
tig doet gelden, is daarmee geen halt
toegeroepen. De toekomst is altijd
anders en voorspellingen hebben
geen zin, maar het komt de onbevan
gen waarnemer voor, dat het Ro
meins accent zal moeten verzwakken
en het mondiale zal moeten gaan
prevaleren.
Doorbraak
Is dit proces verzekerd als er een niet-
Italiaan tot paus wordt gekozen?
Daar valt niets van te zeggen, maar
het lijkt een doorbraak die van vér
strekkende betekenis kan worden.
Kardinaal Alfrink zei bij zijn vertrek
naar Rome terecht:„De nieuwe paus
zal de wereld moeten kennen." Van
triumfalisme kan bij een slinkend
christendom geen sprake meer zijn.
Een gevaarlijke mogelijkheid is, dat
het Romeinse front bewaard blijft,
maar dat achter deze barokgevel een
slopend uithollingsproces zijn kan
sen krijgt
In 1912 was „Het Leven" druk in de weer met de nieuwe wet tot bestrijding der zedeloosheid. Deze wet was minder
liberaal dan de vorige, uit 1886 daterende wet, die vooral mikte op de individuele vrijheid. Tekenaar Jordaan-
maakte een strip onder de titel „Ons zedelijk Nederland over 50 jaar". We laten hier de zes plaatjes zien zónder de
nogal breedsprakige bijschriften. We hebben de tekeningen genummerd: 1. bepaling in bet reglement van de tram:
ais dames instappen moeten de heren het hoofd afwenden; 2. de ooievaar is uitgestorven en staat te kijk in het
zoölogisch museum; 3. de vrouw mag er niet begerenswaardig uitzien; 4. in zee moeten dames oogkleppen en heren
een blinddoek dragen; 5. mannen en vrouwen leven gescheiden, babies komen uit de reageerbuis!en 6. de
werkloze gynaecoloog Treub kijkt of er met de vissen nog wat te beleven valt.
door dr. C. Rijnsdorp
„SLEUTELMACHT" M
De woorden waarmee Jesaja in F
opdracht van de Heer zich moet
wenden tot Eljakim, de zoon vai
Hilkia. om hem in de plaats van
verworpen Sebna tot hofmaarsc
te maken, doen onmiddellijk dei
aan de woorden die Jezus gebr
als Hij Petrus na diens belijdei
toespreekt. Het gaat erom dat
Eljakim (Jesaja 22) de sleutel vi
huis van David op zijn schouder]
gelegd krijgt: „opent hij, niem:
sluit, sluit hij, niemand opent"
gaat er natuurlijk om wat hier
bedoeld is. Deze woorden zijn ini
loop er eeuwen te zwaar geladen
geworden en tegelijk was de ladi
niet zwaar genoeg. Men paste ze
op de macht van Petrus en zijn 1
opvolgers over de kerk. De ellentë5
daaruit voortgekomen is en tot J™
vandaag voortduurt, is bekend
genoeg. Te zwaar geladen. De H4e
gebruikte een beeld. Intussen wffe'
voor een belangrijke zaak. Niet!
een zaak van macht als wel van
vermogen. Namelijk om te opei
dan van alles, de Schriften, de 1
de toekomst. Want dat gebeurt
allemaal als Petrus en allen in dj
kerk met Hem bezig zijn met hej
doorgeven van het Messiasgehe
de verhalen van Jezus. Van allej
dat heet samen het koninkrijk.
Harten gaan open en verwonde]
zich, worden wijd en ruim, kriji
plaats voor God en de naaste.
schriften gaan open, niet als enj
boeken met beknellende
verordeningenof volstrekt
ongeloofwaardige en vaak
mensonterende leerstellingen,
als geweldige verzamelingen
verhalen en woorden van God,
mensen helpen, op weg naar el!
en naar de toekomst. Hij opent, [it
niemand sluit en omgekeerd. F
een allerlaatste aangelegenheii
beslissend voor dit mensenleveini
Harten, boeken, de toekomst ga»r
die manier open. Die „sleutelmafV
is niet beperkt tot enkelingen, nr 1
die kreeg de kerk. Eigenlijk eenW
vreemd woord. Je zou meer moé,
denken aan: die geweldige ?e
mogelijkheid heeft de kerk an
meegekregen sedert Jezus. En d
het woordje „macht" als een
herinnering aan de even grote
geweldige verantwoordelijkhei
dit alles meebrengt. Voor heel
en voor allen die erbij willen zijl
Beroepingswerk
NED. HERV. KERK
Beroepen: Te Drumpt, M. J.
te Den Helder; te 's Gravenpfl
C. Klijnsma te Harlingen.
Bedankt: Onstwedde (toez)
wendijk te Besoyen-Waalwijk
GEREF. KERKEN (VRIJG.)
Beroepen: te Ulrum H. J. iR
kand. te Kampen.
GEREF. GEMEENTEN
.pfl
uciivLir. uEiinïiiiniXiii r 1
Bedankt: voor Randburg (Zdf
C. Harinck te Dordrecht. ei(
DOOPSGEZ. BROEDERSCttTt
Beroepen: te Assen en Roden» i;
Kammeron-Gaaikema te
dam, die dit beroep heeft je£j
i d<
Invloed en macht
De kerk van Rome staat te zeer in de
roerige wereld om te kunnen fossilise
ren. want hiervoor is eeuwenlange
afzondering nodig. Maar haar greep
op de gelovigen, priesters en leken,
kan nog verder aanzienlijk ver
zwakken
Geen enkel rijk, geen enkele machts
structuur op deze aarde is eeuwig,
ook „Roma aetema", het eeywige
Rome niet. Toen de georganiseerde
invloed en macht de overhand kregen
boven de evangelische elementen,
had er een principiële verschuiving
plaats, die op den duur tot een on
houdbare toestand moest leiden.
Rome heeft zich in absolute uitspra
ken vastgebeten, die niet meer onge
daan kunnen worden gemaakt. De
Heilige Geest is de gevangene van het
kerkinstituut geworden. En gevan
genschap is wel het laatste dat de
Geest duldt.
De keuze van de nieuwe paus is dus
van grote en vérstrekkende beteke
nis. Voor de r.k. gelovigen zal het een
gunstig teken zijn, als inderdaad het
Italiaanse monopolie wordt doorbro
ken. Al garandeert dit op zichzelf
niets, als symptoom kan het. afgezien
van de persoonlijkheid van de nieuwe
paus. een stuk bevrijding betekenen
SALISBURY (ANP/AP) De
lijke raad van Rhodesië heefl
verklaring opgeroepen een
maken aan de oorlog. Dit is
de raad, waarin de meeste proL
se kerken van het land zijn va
woordigd, „de sleutel voor dé™"
sing van onze problemen".
Verder vraagt de raad de vrl^i
van alle politieke gevangenen**1
wegingsvrijheid van degenen^,
gen hun wil verblijven in de Kil
ten „beschermde dorpen" i
beëindigen van het folteren
veiligheidsdienst. In het bi!
stelt de raad het harde optrefTE
de veiligheidstroepen aan dbes
die na een guerrilla-actie v^n
groot deel van de bevolking oner
en martelen om gegevens losjoel
gen. Daarbij werden velen J t<
aldus de verklaring van de clfcac
ke raad van Rhodesië. h.
Onlangs hebben de katholif
schoppen van het land een sofriaf
ke oproep gedaan. Een deserihe
het Rhodesische leger, „FlHeii
naamd, heeft tegenover eeleri
advocaten bekendgemaakt #ij
als militair van het Rhodebel
leger deelgenomen heeft bgi
moord op de dertien blanke nian
rissen en hun kinderen in junfaai
jaar.
- i wen
DEN HAAG (Herv. Pcrsbure5&p
bouw- en restauratie-commüiali
de Nederlandse hervormde frroj
een onderzoek begonnen naaje I
gelijkheid van het instellen tnin
zg. „kerkenwacht". Deze zou»ns
eenkomstig de in een aantaiet
cies al bestaande monumentjnks
tegen een geringe vergoedle I
monumentale kerkelijke g(Nec
preventief kunnen gaan ïnsjfcas
Als eerste stap is een enquéh
gezet onder alle hervormde jbili
ten om inzicht te krijgen in h
bestand aan de hervormde k'
gebouwen. De commissie vnon
dat dë voorbereiding nog kun
duren. Zij acht overheid» bi
noodzakelijk. (eer
Het is de bedoeling, dat dfeijn
mende kerkvoogdijen tegen i
lijkse vaste bijdrage en eerf°™
den gehouden uurvergoedil be;
matig op de hoogte worden
over de staat, waarin hun W
bevindt, en advies krijgen*"
werkzaamheden die moetent c
verricht.
Ie its
