Cuba: gedrevene in de wereldpolitiek
Ontwikkelingslanden gaan bij elkaar te rade
Niet-gebondenheid en socialisme gaan hand in hand
Conferentie van VN over technische samenwerking
'Westen moet aan
derde wereld
kennis onthouden'
[ATERDAG 26 AUGUSTUS 1978
BUITENLAND
TROUW/KWARTET
17
door Herman Amelink
lis
fidel Castro moet je gehoord heb-
jen, al was het maar eens in je
even. Bij het begin van de toe-
dtpraak die hij houdt ter herden-
:ing van de vijfentwintigste ver-
aardag van de Cubaanse revolutie
ipreekt hij met een zachte stem.
ïaast hakkelend. Na een paar mi-
mten blijft hij steken in een zin,
sof de toespraak voor hem ook
'olledig nieuw is. Er staat een fout
constateert hij en pakt een pen
m die te corrigeren. Hilariteit bij
e tienduizenden toehoorders op
iet volgepakte binnenplein van de
oncada-kazerne in Santiago, de
ilaats waar vijfentwintig jaar gele
ien de revolutie begon.
)e buitenlandse gasten, die ter gelegenheid
ran de heuglijke gebeurtenis naar Cuba
jekomen zijn. luisteren geamuseerd toe: de
eider van de Spaanse communisten Santia-
Carrillo. een van de leiders van het
thodesische patriottisch front. Joshua
fkomo, de leider van de Chileense commu-
listische partij Luis Corvalan. de Mozambi-
l caanse minister van buitenlandse zaken
3os Santos en de met zonnebril en thee-
ioek uitgeruste Palestijnse leider Jasser
Arafat.
)e aanwezigheid van deze buitenlandse
ili jasten vormt een goede illustratie van de
ïlaats die Cuba inneemt op het schouwto-
ïeel van de wereld. In zijn twee uur durende
ede. die telkens door applaus, geroep en
oejuichingen onderbroken wordt, schetst
Gastro de contouren van de internationale
erhoudingen vanuit Cubaans perspectief,
lij heeft daar weinig moeite mee en zijn
uisteraars al evenmin: ..Er zijn twee paden
n de wereld: dat van de reactie en dat van
iJce vooruitgang. Daartussen moet een keus
jemaakt worden: neutraliteit is onmoge-
'uba rekent zichzelf tot de zogeheten niet-
gebonden landen Het behoort niet tpt een
van de twee militaire blokken in de wereld.
Helemaal overtuigend is die positie echter
niet. Op de conferentie van niet-gebonden
anden. die eind juli in de Joegoslavische
Ijhoofdstad Belgrado werd gehouden, lieten
nden als Marokko. Somalië. Egypte en
mbodja duidelijk blijken dat zij een
root vraagteken plaatsen bij de Cubaanse
gebondenheid. Deze landen beschouwen
Cubaanse aanwezigheid in Afrika als een
iverduideüjke aanwijzing dat Cuba in feite
e zetbaas is van de machtspolitiek van de
Sowjet-Unie.
riet kwam in Belgrado tot een felle discus
sie. waarbij Cuba uiteindelijk aan het lang
ste eind trok De deelnemers aan het over-
eg besloten de eerstvolgende topconferen-
je van staatshoofden en regeringsleiders
van de niet-gebonden landen volgend jaar
;eptember in de Cubaanse hoofdstad Hava
na te houden. Dat betekent tegelijkertijd
iat Cuba verantwoordelijk is voor de con
cepten van de slotverklaring van die"confe-
entie en daarna drie jaar lang als voorzitter
van deze club gaat optreden.
Wat verstaat Cuba onder niet-gebonden-
ïeid? Betekent de Cubaanse aanwezigheid
n Angola. Ethiopië en diverse andere lan
den op het Afrikaanse continent in feite
geen ontkenning van de principes, zoals die
iventien jaar geleden door staatslieden als
ito. Nehroe en Nasser geformuleerd wer
den? Hoe kunnen de Cubanen volhouden
(een bindingen te hebben zolang ze zo nauw
samenwerken met de Sowjet-Unie?
=Verenigde Staten
De Cubaanse niet-gebondenheid betekent
roor alles dat men niet afhankelijk van de
Verenigde Staten is. De afkeer van wat er in
iat land gebeurt en wat door de regering in
Washington wordt gedaan, is levensgroot
)ie afkeer is wel te begrijpen. Amerika
leeft al het mogelijke gedaan om Castro's
Cuba het leven zuur te maken. De inval in
de Varkensbaai in 1961 ligt nog tamelijk
vers in het geheugen, verhalen over kom
potten tegen het leven van Fidel Castro.
3Jiet-gebonden
gesmeed door de Amerikaanse inlichtingen
dienst CIA. worden levend gehouden en de
gevolgen van de economische blokkade on
dervinden de Cubanen nog dagelijks aan
den lijve.
Castro sniert in zijn toespraak in Santiago.
..Hoe kan een land als de Verenigde Staten
het moreel verantwoorden om zich druk te
maken over mensenrechten? Hoe kunnen
de heersers van een rijk waarin de maffia,
het gokken en de prostitutie van minderja
rigen welig tieren en waarin de CIA plannen
maakt voor wereldwijde spionage én onder
mijning en het Pentagon een neutronen
bom fabriceert die goederen spaart en men
sen vernietigt een rijk dat de reactie en
de contra-revolutie steunt overal in de we
reld en de monopolies beschermt en stimu
leert in de wereldwijde exploitatie van na
tuurlijke en menselijke hulpbronnen, een
rijk dat ongelijke handelsbetrekkingen
heeft, een protectionistisch beleid voert, op
een ongelooflijke manier de natuurlijke
hulpbronnen verspilt en het systeem van de
honger aan de wereld oplegt, zo'n kreet
slaken?"
Minutenlang golven de anti-Amerikaanse
zinnen over de hoofden van de toehoorders
heen. De stem van Fidel Castro wordt luider
en luider. ..Iedere machthebber in de Ver
enigde Staten hanteert zijn eigen retorische
frase voor Latijns-Amerika of voor de we
reld: de een spreekt van een .politiek van
goede nabuurschap', een ander van de .alli
antie voor de vooruitgang'. En nu is het
wachtwoord .mensenrechten'. Maar er is
niets veranderd in de politiek van dit land
tegenover het westelijk halfrond en tegen
over de wereld. Alles is gelijk gebleven.
Kanonneerboot- en dollardiplomatie. de
wet van de machtige hebben altijd de bo
ventoon gevoerd. De zinledige bewoordin
gen vervlieden even snel ais de regeringen.
De enige constante factor in het beleid van
de yankees is hun neiging tot liegen".
Gejuich en gescandeerd handgeklap.
Castro vertolkt de gevoelens die de Cuba
nen jegens de Amerikanen koesteren. Hij
speelt op meesterlijke wijze in op de sterke
afkeer van de Verenigde Staten, het land
dat de personificatie is van abstracte zon
den als imperialisme, kapitalisme en neo
kolonialisme. Hij beklemtoont telkens weer
dat Cuba een missie heeft te vervullen in de
strijd tegen deze kwalijke praktijken En
het Cubaanse volk volgt hem daarin, ge
kooid door de politieke doctrine maar be
wust van de verworvenheden van de revolu
tie: gratis onderwijs, gratis medische voor
zieningen, gratis sportfaciliteiten, eten en
drinken voor iedereen, een minimale prosti
tutie Zou je zulke verworvenheden voor
jezelf mogen houden?
Sowjet-Unie
Cuba is zich ervan bewust dat dit allemaal
niet bereikt was zonder de steun van de
Sowjet-Unie. Bij elke officiële gelegenheid
wordt de samenwerking met dit land hemel
hoog geprezen. Of het nu gaat om de ope
ning van een fabriek of om de in gebruik
stelling van een school overal wordt de
lof gezongen van Moskou.
In dat licht wordt ook de rol van Cuba
beschouwd in de gelederen van de niet-
gebonden landen. Cuba's vice-premier Ro-
driquez drukte het tijdens de conferentie in
Belgrado aldus uit: ..Niet-gebondenheid en
socialisme zijn eikaars natuurlijke bondge
noten".
Cuba stelt zich geheel achter de woorden
van de Vietnamese minister van buiten
landse zaken die in Belgrado verklaarde:
..Als onze beweging haar actieve rol wil
blijven ontwikkelen en nog grotere overwin
ningen wil behalen, dan moet de solidariteit
met de socialistische krachten worden ver
sterkt."
De noodzaak van „Internationalistische so
lidariteit" maakt het voor de Cubanen van
zelfsprekend dat het land een actieve rol
speelt in Afrika. Wanneer je het zelf goed
hebt, dan gaat het niet aan om je rijkdom
voor jezelf te houden. Cubaanse jongens
beschouwen het daarom als een eer om
uitgezonden te worden naar Angola of
Ethiopië.
Volgens sommige waarnemers fungeert
Cuba in Afrika zelfs als trekpaard voor de
Russische mammoet.
Een voormalige Britse ambassadeur in Ha
vana schreef onlangs, dat men de mogelijk
heden van Castro onderschat als men hem
alleen maar ziet als een uitzendkracht van
de Sowjet-Unie. Natuurlijk zouden de Cu
banen zonder Russische wapens en logi
stiek geen militaire en politieke successen
hebben geboekt. Maar anderzijds zou de
Sowjet-Unie in Afrika weinig bereikt heb
ben zonder Cubaanse soldaten, omdat zij
hun eigen strijdkrachten niet kunnen inzet
ten bij het internationale pokerspel om de
macht in Afrika.
De voormalige ambassadeur wees er daar
bij op dat het overwegend zwarte karakter
van het Cubaanse leger van grote betekenis
is voor het succes van de Cubanen. Hij
waarschuwt dat men Castro's bereidheid
om ..revolutionaire bewegingen overal ter
wereld" te steunen door het Westen serieus
moet worden genomen.
Overdreven verhalen
Voorlopig lijkt deze politiek de vorig jaar
ontstane tendens tot een toenadering tot de
Verenigde Staten ongedaan te hebben ge
maakt. Vooral dc houding van Carters advi
seur Zbigniew Bzrezinski is bij Castro hele
maal verkeerd gevallen. Van president Car
ter wil hij dan nog wel aannemen dat hij
goede bedoelingen heeft, maar diens advi
seur wordt er openlijk van verdacht over
dreven verhalen rond té strooien over de
Cubaanse aanwezigheid in Afrika.
Volgens schattingen van het Amerikaanse
ministerie van buitenlandse zaken zouden
er zich zo'n 45.000 Cubanen, militairen en
technici, in Afrika bevinden. De lijst die het
Amerikaanse ministerie heeft geprodu
ceerd. wordt door de Cubanen een leugen-
lijst genoemd.
Vice-premier Rodriguez verklaarde onlangs
dat zich geen Cubanen in Libië bevinden en
dat er in Oeganda slechts drie of vier diplo
matieke vertegenwoordigers van Havana
zijn. hetgeen volledig in strijd is met de
beweringen van de Amerikanen Ook in
Equatoriaal Guinee zou zich slechts een
tiental Cubaanse technici bevinden.
Op verzoek
De Cubanen wijzen er ook steeds met na
druk op dat zij alleen op verzoek komen.
Sommige verzoeken zouden, volgens vice-
premier Rodriguez, ook afgewimpeld zijn.
Het gaat steeds om steun aan regeringen
die hun bewind stabiliseren en om strijd
tegen subversieve bewegingen. Daarin ver
schilt de hulp qua karakter van de guerrilla
die Cuba in de Jaren zestig op het Latijnsa-
merikaanse continent wilde ontketenen
Cuba is er niet langer op uit met het Cu
baanse model van revolutie zending te drij
ven Het gaat niet langer om export van de
revolutie, maar om het laten delen van
andere mensen in wat Cuba zelf verworven
heeft.
In een gesprek dat Castro onlangs had met
een aantal journalisten uit de Verenigde
Staten zei hij: „In Angola zullen we alleen
doen wat de Angolese regering wiL We we
ten uit heel betrouwbare bronnen dat de
CIA onlangs contact heeft gezocht met de
Unita en deze beweging de steun geboden
heeft van de Verenigde Staten
Ik wil de regering van de Verenigde Staten
vragen of het Juist is of niet dat deze belofte
is gedaan, die een ernstige inmenging in de
binnenlandse aangelegenheden van Angola
betekent? WIJ zijn bereid ons aandeel te
leveren aan alles wat de vrede tussen Ango
la en Zaïre kan bevorderen. Het doet niet
ter zake wie Zaïre regeert. Wij komen niet
tussenbeide in de binnenlandse aangéle-
genheden van een Afrikaans land. ongeacht
welke regering dat land heeft Wij werken in
Afrika alleen samen met absoluut soeverei
ne landen en regeringen. Wat voor soort
interventie pleegt Cuba in Afrika? Er is
helemaal geen sprake van interventie Het
is simpelweg samenwerking en dat is heel
wat anders".
China
De Cubaanse politiek brengt dit land ook in
een steeds heviger conflict met China. Ca
stro verwijt China diens samenwerking met
het Chili van Pinochet Hij wijst verder op
de Chinese steun aan de Unita in Angola, de
samenwerking tussen de conservatieve ele
menten in Europa en de Chinese leiders, de
steun van China aan president Moboetoe
van Zaïre en vooral op de „misdadige vijan
digheid" van China Jegens „het heroïsche
volk van Vietnam"
De menigte bijeen in de Moncadakazerne in
Santiago reist als één man op. als Castro
deze woorden met nadruk uitspreekt. De
vertegenwoordigers van Vietnam wulven
breed glunderend naar de juichende menig
te. terwijl de diplomatieke vertegenwoordi
ging van China demonstratief het toneel
verlaat
De laatste maanden is de verkoeling in de
betrekkingen tussen China en Cuba heel
hard gegaan. Recepties van de Chinese am
bassade in Havana worden niet eens meer
door de Cubaanse leiders bezocht. China's
vice-president Keng Piao heeft vorige
maand een rondreis gemaakt door het Ca-
ralbtsch gebied, officieel om vriendschappe
lijke betrekkingen aan te knopen met de
landen daar, maar onofficieel om te werken
aan de ondermijning van de Sowjet invloed,
zoals die tot uitdrukking komt in de sym
pathie voor Cuba Het zou niet verbazen als
deze Chinese kruistocht op korte termijn
zou leiden tot een volledige verbreking van
de betrekkingen tussen beide landen.
Gedrevenheid
Gedrevenheid lijkt het voornaamste ken
merk van de Cubaanse buitenlandse poli
tiek. Het is een gedrevenheid die de ..inter
nationalistische solidariteit" in praktijk wil
brengen. Cuba is trots op wat het zlfch
verworven heeft en is zich ervan bewust dat
het dit voor een belangrijk deel van de
Sowjet-Unie te danken heeft. Het land be
wijst zijn dankbaarheid aan Moskou door
de Russische politiek onverdeeld te
steunen.
Tegelijkertijd voelt Cuba zich zozeer deel
van de derde wereld, dat het meent zijn
verworvenheden met de arme broeders daar
te moeten delen. Zo gaan niet-gebonden
heid en socialisme op een geheel eigen wijze
hand in hand Je moet er Cubaan voor zijn
om dat te begrijpen.
door Nico Kussendrager
..ange tijd is gedacht dat wes-
erse kennis en techniek al-
een zaligmakend is voor de
ierde wereld. Als de ontwik
kelingslanden maar hetzelfde
)ad zouden gaan dat ook de
ndrustrielanden hebben be
handeld, zou de armoede wel
ninder worden.
iet is niet waar. De westerse
lanpak is vaak veel te duur
?n te ingewikkeld voor de der-
Ie wereld (niet aangepast aan
okale kennis) en levert te wei-
lig werk op.
lovendien worden de technische mo-
élijkheden van de inheemse kennis
n ontwikkelingslanden schromelijk
•nderschat. Toen de koloniale machi-
le door de tropen daverde werden
liet alleen samenlevingen vernietigd,
naar verdwenen ook gebruiken en
ewoonten. en werden oude kennis en
>ude vaardigheden vergeten. De ont
wikkelingslanden richtten hun blik
naar het noorden, waar Immers het
heil vandaan zou komen.
Langzamerhand begint echter het in
zicht door te breken dat de derde
wereld het veel meer zou moeten zoe
ken in onderlinge samenwerking
(overigens niet alléén op technisch en
industrieel gebied). Over die samen
werking wordt de komende weken
een conferentie gehouden in de Ar
gentijnse hoofdstad Buenos Aires
Die is nodig omdat als gezegd wester
se kennis vaak niet „past" in ontwik
kelingslanden. maar ook omdat ze
voor deze landen veelal niet beschik
baar is.
De westerse landen beschikken over
het leeuwedeel van de patenten (bij
na 3.5 miljoen tegen 200 000). en de
derde wereld moest in 1970 1.5 mil
jard gulden betalen voor het gebruik
van die kennis. Daarnaast moeten
ontwikkelingslanden dure buiten
landse ingenieurs inhuren, omdat zij
er zelf te weinig hebben. West-Duit*
land stelde het op de wereldhandels
conferentie UNCTAD in de zomer
van 1976 in Nairobi zonder omwegen.
„Technologie is ONZE grondstof en
die kunnen we niet afgeven zonder
onze economie in de kem aan te tas
ten." De UNCTAD kwam in de Kenia-
se hoofdstad dan ook niet verder dan
de vaststelling dat het werken aan
een code voor het overhevelen van
technologie van noord naar zuid ver
sneld moet worden. Niets werd ge
zegd over het bindend maken van
zo n code. Dat is een wens van de
ontwikkelingslanden, omdat anders
vrijblijvendheid troef wordt.
Er bestond teleurstelling na afloop
van de wereldhandelsbijeenkomst
dat ook op dit punt niet meer bereikt
was Maar eigenlijk is het de vraag of
de derde wereld er zo bedroefd over
moet zijn Door een gebrek aan wes
terse technische kennis kan juist een
(door het westen natuurlijk niet be
doelde» prikkel ontstaan voor ontwik
kelingslanden. zélf weer op zoek te
gaan naar oude bedrijvigheden en
oude bekwaamheden.
Tijdens de oorlog in Biafra. toen dat
land vrijwel helemaal van de buiten
wereld was afgesloten, doken plotse
ling allerlei kleine bedrijfjes op die
met gebruikmaking van weggezon
ken kennis en vergeten materialen
weer aan de slag gingen. Er was plots
een impuls om het zelf te doen. en die
is veel minder als westerse kennis en
westerse bedrijven (die het allemaal
veel „vlugger en voordeliger" kun
nen) de derde wereld binnenkomen.
Evenzeer kan de zo verfoeide tendens
in de industrielanden naar meer pro
tectionisme (afscherming van de
eigen markt voor produkten uit ont
wikkelingslanden) tot gevolg hebben
dat de derde wereld meer op zichzelf
wordt teruggeworpen. En er zitten
veel goede kanten aan zo'n ontwikke
ling. Sterker gezegd: we moeten de
derde wereld kennis en handelsmoge
lijkheden onthouden, om haar tot
ontwikkeling te brengen.
Daarvan uitgaande is het vreemd dat
op de komende conferentie in Buenos
Aires, noord en zuid samen praten
over meer technische samenwerking
tussen ontwikkelingslanden. Het kan
niet anders meer. omdat het een con
ferentie is van de Verenigde Naties,
maar het zou mogelijk meer voor de
hand hebben gelegen als de ontwik
kelingslanden onderling hadden ge
praat over hün samenwerking Het
gevaar van beïnvloeding door de in
dustrielanden van het conferentiege-
beuren is nu levensgroot
Ook al omdat in de derde wereld niet
zelden een ingewortelde voorkeur be
staat voor alles vat uit de industrie
landen komt. Haar is immers heel
lang voorgehouden dat alleen dóór
het goede vandaan komt. en van die
gedachte stap je dan ontwikkelings
land zijnde niet snel af. om te rade te
gaan bij een. ander ontwikkelings
land.
Daarom wordt er steeds meer gepleit
bij projecten in ontwikkelingslanden
deskundigen uit andere ontwikke
lingslanden in te schakelen Op die
manier zou het vertrouwen in onder
linge technische samenwerking ver
sterkt kunnen worden. Wat een ande
re route zou kunnen zijn voor de
hersenvlucht die nu in veel ontwikke
lingslanden te zien is. Want het
moet gezegd een hinderpaal voor
eigen ontwikkeling is ook het weg
trekken van academici uit de derde
wereld naar beter betaalde banen in
het westen.
Het bevorderen van de uitwisseling
van deskundigheid tussen ontwikke
lingslanden is één van de doelstellin
gen van de VN-conferentie die de
komende weken in Buenos Aires
wordt gehouden. Verder zal worden
gekeken welke nieuwe instellingen
eventueel nodig zijn om het gebruik
van eikaars kennis te bereiken, en
wat voor opleidingen er bijvoorbeeld
gezamenlijk kunnen worden opgezet
Of de bijeenkomst in deze betrekke
lijk zakelijke sfeer zal verlopen, staat
bij lange na niet vast. Het zit er in dat
de ontwikkelingslanden de industrie
landen opnieuw voor de voeten wer
pen hen met een tweedehands tech
nologie" op te schepen De derde we
reld ziet vaker „aangepaste technolo
gie" als iets wat door het westen
wordt aangepraat om haar klein te
houden Het is een manier om Schu-
machers beroemde boek Houd het
klein, te lezen.
Als de derde wereld alleen zou heb
ben gepraat was dat gevaar niet aan
wezig geweest, en het zou de onderlin
ge technische samenwerking ten goe
de zijn gekomen
Verder valt te voorzien dat een aantal
industrielanden zich zal verzetten te
gen laten we zeggen ontbinding
van de ontwikkelingshulp. Die zal
een gevolg moeten zijn van nauwere
samenwerking tussen ontwikkelings
landen. Kan een donor de Verenig
de Staten en West-Duitsland zijn
daar sterk in nu nog de eis stellen
dat gegeven hulp, bij de gever be
steed moet worden, bij een werkelijke
bevordering van samenwerking bin
nen de derde wereld moet geëist wor
den dat de hulp juist in een andere
ontwikkelingsland besteed wordt
Maar daar koopt het westerse be
drijfsleven niets voor.
