Kunstraad: subsidies
oneigenlijk gebruikt
<^Staat de postcode in een
advertentie, gebruik die dan ook
als u daarop reageert en vergeet a
ook uw eigen postcode niet. jr
Jit comités
Experimentenpot is al leeg
w pttpost
Handtekeningen
binnen een week
bijeengebracht
iTERDAG 12 AUGUSTUS 1978
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
21
jertien dagen nadat een landelijke deputatie het „Smeekschrift om
p School met den Bijbel" aan Koning Willem III had aangeboden,
tkrachtigde de vorst de wet op het lager onderwijs van de minister
in binnenlandse zaken Kappeyne van de Coppello, een wet die zo
1 tdelig was voor het bijzonder onderwijs, voor de Christelijke school,
lepe verslagenheid heerste de daarop volgende zondag bij allen die
i aloude bijbelse waarheid als fundament van het schoolonderwijs
K>r hun kinderen verlangden; bij allen die ijverden voor een „School
et den Bijbel"; bij allen die het Volkspetitionnement hadden gete-
nd. Doch in die diepe teleurstelling realiseerde men zich, dat in de
om de christelijke school, men niet bij de pakken mocht
enferzitten,
3 S
a /traham Kuyper, de grote organisator van het Volkspetitionnement
Volkspetitionnement bijeen in de Domstad en smeedde hen samen tot
de Unie „Een School met den Bijbel".
Onder leiding van Kuypers medestrijder jhr. mr. A. F. de Savornin
Lohman ging het bijzonder onderwijs op weg naar de volledige
gelijkstelling aan de openbare school, zoals die in 1920 werd verkregen.
Op die eerste bijeenkomst 23 januari 1879 werd besloten dat ieder
jaar op de dag dat de Koning de wet tekende 17 augustus door alle
lokale commissies in het gehele land een collecte zou worden georgani
seerd voor het christelijk onderwijs: de beroemde Unie-collecte. Dit
jaar draagt de zeventiende augustus komende donderdag een
bijzonder karakter: dan wordt in de Grote Kerk aan de Loolaan in
Apeldoorn een gebedsdienst gehouden. De dienst begint om acht uur 's
avonds.
negentiende eeuw, die wat de binnenlandse politiek betreft, voor een
niet onbelangrijk deel in het teken stond van de strijd voor de school
met de bijbel. Een belangrijk jaartal was 1857: minister J. L. van der
Brugghen vernieuwde toen de onderwijswet, waardoor er weliswaar
volledige vrijheid van onderwijs kwam maar de kosten van een
bijzondere school geheel voor rekening van de ouders bleven. Politiek
gezien stonden tegenover elkaar de liberalen (aanvankelijk onder
leiding van Thorbecke, laten onder die van mr. J. Kappeyne van de
Coppello) en de conservatieven. In die laatste groeperingen gingen de
anti-revolutionairen steeds meer een eigen plaats innemen, aanvanke
lijk onder leiding van Groen van Prinsterer, later onder die van
Abraham Kuyper, die in 1874 in de Tweede Kamer kwam.
dr. H. H. van der Laan
jdat een tweetal pogingen om de
derwijswet van Van der Brugghen
rijzigen mislukt waren en het con-
fvatieve kabinet Heemskerk was
jetreden na een verkiezingsover-
ning van de liberalen, werd Kap-
ne van de Coppello door de Ko-
l belast met het formeren van een
uw kabinet.
i Allerzielen 1877 betrok Kappeyne
t beroemde torentje aan het Bin-
hof en stelde met bekwame spoed
hberale regeringsploeg samen,
irin hijzelf optrad als minister van
inenlandse zaken en dus het onder-
s in zijn portefeuille nam.
der eerste problemen waaraan
ippeyne een eind wilde maken, was
iwet op het lager onderwijs. Hij had
f jtl geleerd uit de mislukte pogingen
Tlens het kabinet-Heemskerk en
r °Bt zich gesteund door een sterke
jerale fractie, die 52 van de 85 zetels
Jsette.
iussen was Kuyper in maart 1876
een ernstige overspanning ge-
'bffen. Meer dan een jaar kon hij zijn
[rkzaamheden niet vervullen. Toen
aan de beterende hand was, be-
>ot hij zijn kamerlidmaatschap
ler te leggen en zich uitsluitend met
redactie van zijn dagblad „De
landaard" bezig te houden.
J oor dit dagblad poogde Kuyper. „de
der kleine luyden" zoals
knie en Jan Romein hem zo treffend
^bben genoemd in hun „Erflaters
onze beschaving" de volks-
Insciëntie wakker te schudden voor
waarden van de christelijke school
[van een christelijke politiële bewe-
de Anti Revolutionaire Partij,
fet zijn artikelen mobiliseerde hij de
■mondigen, het kerkvolk dat hij als
fedikant had leren kennen, met al
q noden, al zijn wensen en verlan-
l'ns.
3eef niets toe'
bewel Kuyper geen kamerlid meer
Os, bleef het contact met Kappeyne
iortduren en op 22 januari 1878
hrijft de liberale minister dan aan
|n antirevolutionaire vriend:
ioo werkelijk Zevenbergen Protes-
ptsch en dus orthodox is, moet gij,
in If verhinderd zijnde, Lohman laten
:en, want ik kom werkelijk tegen
lart met een onderwijswet en geef
'iets toe".
inderdaad, Kappeyne zette spoed
iter de zaak en diende zijn wets-
iwerp in.
het ontwerp komt de door de libe-
len gewenste invoering van de leer-
icht niet voor. Wel echter:
i vaststelling van de klassedeler:
;t maximum aantal leerlingen per
iderwijzer;
geen goedkope kwekelingen voor
klas.
verbetering van de onderwijzeres-
lleiding en verbetering van hun sa-
pssen.
vergaande bouwkundige en hygië
nische verbeteringen aan de scholen.
Hiermede trachtte Kappeyne de twee
hoofdbezwaren tegen het schoolon
derwijs weg te nemen: de slechte on
derwijsresultaten en de ernstige hy
giënische misstanden.
In het wetsontwerp, dat uiteraard
steunde op de Grondwet en dus wel
het bijzonder onderwijs toeliet, was
echter op geen enkele wijze voorzien
in een mogelijkheid om financieel te
gemoet te komen aan dit gewenste
onderwijs.
Scherpe resolutie
Nauwelijks was het wetsontwerp ge
publiceerd, of Kuyper richtte al zijn
gram tegen deze „scherpe resolutie"
zoals hij het ontwerp noemde en
daarmee verwees naar de politieke en
godsdienstige strijd gedurende het
Twaalfjarig Bestand. Geen goed
woord had hij voor het wetsontwerp
over.
Vooral tegen de financiële conse
quenties trok hij van leer. De voor
standers van het bijzonder onderwijs
moesten nu tweemaal betalen. Zowel
voor hun eigen school, als voor het
openbaar onderwijs door middel van
de belastingen, En de kosten van het
onderwijs werden hoog door de vele
bouwkundige en hygiënische voorzie
ningen die getroffen moesten worden.
Doch niet alleen Kuyper fulmineerde.
Ook van christelijk gereformeerde en
van roomsch katholieke zijde kwam
sterk verzet. Tevens werd vanuit de
nog zeer jonge, christelijke vakbond
„Patrimonium" stelling genomen te
gen dit wetsvoorstel. Men richtte zich
in adressen tot de Koning, waarin ge
verlangen werd uitgsproken naar een
eigen bijzondere school.
Vereniging bijeen
En dan komt op 2mei 1978 de Veree-
niging voor Christelijk Nationaal
Schoolonderwijs te Utrecht bijeen.
Men neemt stelling tegen het wets
voorstel en besluit ten slotte tot het
benoemen van een commissie die een
Volkspetitionnement moet voorbe
reiden en vormgeven.
In dit, door velen te ondertekenen
„smeekschrift" zou men de Koning
vragen, de wet. „zoo zij mocht worden
aanvaard, niet met Zijne Koninklijke
handtekening te bekrachtigen".
En voor wat de inhoud van de petitie
betrof, besloot men, dat „zo nodig zou
kunnen worden volstaan met de bede
aan den Koning om een School met
den Bijbel".
Er waren dus een tweetal verzoeken
die een rol speelden. Het ene was:
„Koning, teken de wet niet". Het an
dere verzoek luidde „Laat de Wetge
ver voor de School met den Bijbel
dezelfde rechten geven als aan het
Openbaar Onderwijs".
Kuyper achtte de eerste stellingname
politiek het meest vruchtbaar. De
Commissie toog terstond aan het
werk. Overal in den lande werden
De aanbieding van het volkspetitionnement op paleis Het Loo
comités opgericht die de handteke
ningen moesten verzamelen. Aan ker
keraden werd verzocht hun medewer
king te verlenen en ook zelf een adres
tot de Koning te richten.
Om te zorgen dat alles in orde en rust
zou verlopen, werden door de com
missie inlichtingen en instructies ge
geven die bij duizenden zijn ver
spreid, en waarbij dankbaar gebruik
werd gemaakt van het apparaat dat
Kuyper voor zijn Standaard had op
gebouwd. Kuyper was het „brein"
achter de gehele actie. Vrijwel alle
stukken schreef hij zelf. Ook de toe
spraak die Elout van Soeterwouden
bij de aanbieding aan de Koning zou
houden.
Ondertussen bespeelde Abraham de
Geweldige, zoals Kuyper schertsend
werd genoemd, op geniale wijze het
geweten van het Christenvolk door
zijn Standaardartikelen, de be
roemde Driestarren.
Brede discussie
De behandeling van het wetsontwerp
in de Tweede Kamer vergde bijzon
der veel tijd. Een maand lang 17
juni tot 17 juli 1878 werd er breed
en diepgaand gediscussieerd.
Op 18 juli 1878 vond de stemming
plaats: de liberalen stemden voor: 52
stemmen; de conservatieven en blóc
tegen: 30 stemmen. De wet was daar
mee aanvaard. Men had niet anders
verwacht, doch velen ervoeren die
dag met rouw in het hart.
Op 7 augustus daaropvolgend aan
vaardde de Eerste Kamer het wets
voorstel vijwel zonder beraadsla
gingen.
Slechts de handtekening van de Ko
ning ontbrak nog om het voorstel
kracht van wet te verlenen.
Aan het werk
Nauwelijks was de wet door de Twee
de Kamer aangenomen, of de com
missie voor het volkspetitionnement
verhoogde zijn activiteiten. Men wil
de namelijk de Koning het smeek
schrift aanbieden voordat de Eerste
Kamer het wetsontwerp behandeld
had.
f
Met ongelofelijke energip ging men
aan het werk. In tal van dagbladen
werden advertenties geplaatst, waar
mede uitvoerige instructies aan dé
locale comités en de agenten werden
gegeven. Opgeroepen werd om op
maandagavond 22 juli, om 8 uur 's
avonds een nationale bidstond te
houden.
Met grote zorg stelde de volkspetiti-
onnementcommissie een landelijke
deputatie samen die het smeekschrift
zou aanbieden. Ook een afvaardiging
van de kerkeraden werd samenge
steld. Kuyper, de motor achter het
gehele gebeuren, weigerde om als
provinciaal vertegenwoordiger op te
treden. Daarmede is de bewering dat
koning Willem III geweigerd zou heb
ben Kuyper te ontvangen, weerlegd.
Groots
De tekening van het volkspetitiopne-
ment is een groots gebeuren geweest.
In 557 plaatsen over het gehele land
kwamen de voorstanders van het
christelijk onderwijs bijeen om hun
handtekeningen te plaatsen. 305.596
burgers tekenden om voor 114.509
kinderen een school met den bijbel te
vragen.
Binnen een week waren alle handte
keningen verzameld. Daarnaast had
den van verschillende kerkgenoot
schappen ook nog 513 kerkeraden
een aparte petitie ingezonden en on
dertekenden 11 hoofdbesturen van
verschillende verenigingen op het ge
bied van het onderwijs, de wezenver
zorging en de drankbestrijding, het
smeekschrift. Met grote spoed wer
den de handtekeningenlijsten naar
provincie en naar kerkgenootschap
gerangschikt en binnen enkele dagen
op bijzonder fraaie wijze ingebonden
en voorzien van het opschrift in goud
„Smeekschrift aan den Koning om
een School met den bijbel".
IEN HAAG Wanneer geen extra geld beschikbaar komt zal
I 1979 op de begrotingspost voor experimenten geen geld
steren om losse projecten te kunnen subsidiëren.
beoordeelde projecten geen subsidie
kunnen krijgen omdat de voor deze
projecten op de begroting van CRM
beschikbare middelen zijn gebruikt
om bovenbedoelde groepen en instel
lingen te subsidiëren. Zo werden aan
Multi Media, Studio Scarabee en het
Griftheater toezeggingen gedaan
waarmee al een feitelijk beslag is
it staat te lezen in een advies tfan
Algemene Projekten Commissie
in de Raad voor de Kunst. De com-
issie constateert, dat er in dat geval
or haar weinig meer valt te advise-
Zover zal, naar de commissie
topt, het niet hoeven te komen. De
(lossing is volgens haar dat geen
ld uit de pot voor experimenten en
istvernieuwende projecten meer
)rdt gebruikt voor het verstrekken
n subsidies aan een aantal groepen
instellingen die zich in een zekere
ntinuïteit al geruime tijd bezig
luden met de vernieuwing van het
eateraanbod. De commissie heeft
;h bij herhaling uitgesproken tegen
t oneigenlijke gebruik van de voor
perimenten en kunstzinnige ver-
euwingen bestemde gelden.
een geld voor '79
et is thans al zover gekomen, zo
hrijft de commissie, dat positief
gelegd op de voor 1979 bestemde gel
den. Dat geldt ook voor Hauser Orka-
ter en Galerie De Appel. Wanneer
men daarbij nog het subsidie aan
Shaffy Theater telt. blijft er geen geld
meer over voor het subsidiëren van
incidentele kunstvernieuwende pro
jecten waarvoor de gelden in feite
bestemd zijn. De Raad voor de Kunst
dringt er bij minister Gardeniers dan
ook op aan extra gelden voor de kun
sten ter beschikking te stellen om een
aantal nieuwe groepen en instellin
gen een kans te geven.
Ter gelegenheid van de 150-ste geboortedag van de beroemde
Russische schrijver Tolstoi op 9 september aanstaande,
maakt de Moskouse beeldhouwer I. A. Kongiser een borst
beeld van de schrijver. U ziet hem hier bezig aan het
imposante beeld.
ADVERTENTIE
rand in patriciërshuis
ULEMBORG (ANP) In een par-
icierswoning annex boerderij met
jgebouwen is door brand voor 2,5
in schade aangericht. De politie ver-
loedde gisteren dat kortsluiting de
orzaak is. Het pand ging voor een
g^oov deel verloren. Er ontstond veel
^^aterr.chade. Enig huisraad kon wor-
en gered.
Men had het voornemen om het peti
tionnement op 1 augustus aan te bie
den. doch de 62-jarige koning-weduw
naar had. om „redenen van Staat die
tevens het persoonlijk leven van de
vorst raakten" zijn verblijf in Duits
land verlengd.
Hij had de 20-jarige Emma van Wal-
deck-Pyrmont leren kennen en vroeg
haar ten huwelijk, in de periode, dat
ln ons land de gemoederen zo verhit
waren door de onderwijskwestie.
De koning keerde met spoed terug, en
op zaterdagmorgen 3 augustus kreeg
de voorzitter van de delegatie Jhr.
Mr. Pie ter Jacob Eliot van Soeter-
woude van de adjudant van dienst
van het Paleis Het Loo. bericht, dat
de koning de landelijke deputatie en
de kerkelijke afvaardiging diezelfde
middag om 2 uur in audiëntie wilde
ontvangen.
Om half twee begaven de afgevaar
digden zich te voet naar het paleis.
De portefeuilles met handtekeningen
werden in een koets meegevoerd. Bij
het binnentreden kreeg ieder der le
den de portefeuille van zijn provincie.
Elout van Soeterwoude droeg als
voorzitter het smeekschrift zelf,
prachtig gecalligrafeerd en met een
oranje-lint samengebonden. De ko
ning ontving de afgevaargdigden in
de „blauwe kamer". Eerst sprak ds.
Van Son namens de kerkeraden en
corporatiëen, waarna Elout van Soe
terwoude zich tot de vorst richtte.
Omstandig wees hij op de band tus
sen het Nederlandse volk en Oranje
en hoe door een overmacht van een
politieke partij „allereerst de zaak
der ouderszal overgaan in han
den van het Staatsalvermogenen
door Staatsovermacht de Bijzondere
School met den Bijbel ten leste ver
nietigd zal worden".
„Is het dan wonder, sire! dat duizen
den voor wie die traditiën dierbaar
zijn, voor wie en voor wier kinderen,
gelijk Hij het in de meest bewogen
tijden is bevonden voor Uwe en Onze
Vaderen, Christus is de eenige kracht
ten goede, de eenige troost in leven en
in sterven door dit vooruitzicht in
het diepst der ziele geschokt, eerbie
dig U.M. vragen: „Zal dat goed voor
uw land en volk, zal het goed voor de
nationale toekomst, zal dat goed voor
God wezen?" -
Is het wonder dat zij U.M. smeeken:
„Plaats, sire! onder zulk een voor
dracht uwe koninklijke handteeke-
ning nooit!"
Koning luisterde
De koning luisterde geboeid en be
tuigde meerdere malen zijn instem
ming. Na de aanbieding antwoordde
de vorst: „Ik weet het, het betreft de
toekomst van ons lieve Nederland,
het betreft het geluk van onze dierba
re kinderen."
De koning sprak zijn waardering uit
voor „de wijsheid, gematigdheid en
orde" die door allen in acht was geno
men. dankte voor de trouw en aan
hankelijkheid van zijn onderdanen
en besloot met de wens „Leve Neder
land".
Hierop antwoordden de Deputatie-
en Commssieleden geestdriftig met
een „Leve de koning! Leve Oranje!"
De voorzitter Elout van Soeterwoude
werd bij de koning aan de lunch geno-'
digd. De andere leden vertrokken
naar het huis van de Apeldoornse
president Jorissen waar men onder
leiding van ds. Van Son een dank
stond hield. Een ieder was er diep van
overtuigd, dat de koning doordron
gen was van de diepe nood van zijn
volk en aan de smeekbede gehoor zou
geven. Eén man wist echter beter:
Abraham Kuyper. Voor hem stond
vast, dat de koning zou tekenen.
Kuyper kreeg gelijk. Op 17 augustus
1878 zette de koning zijn naam onder
het voorstel en verleende het daarme
de kracht van wet. Wat was er ge
beurd? Na het aanbieden had de ko
ning „doordrongen van het gewicht
der zaak" op 9 augustus aan de minis
ter verzocht „dienaangaande uwe
consideratiën en uw advies te verne
men. nadat de zaak ter tafel zal zijn
gebracht in den Ministerraad".
Kappeyne wees de koning duidelijk
en scherp op zijn grondwettelijke ver
plichtingen. De koning is onschend
baar, de ministers zijn verantwoorde
lijk. Het Volkspetitionnement was
geen spontane beweging, doch een
reeds lang tevoren beraamde en sys
tematisch uitgevoerde politieke ac
tie. Velen hebben zich laten overha
len om te tekenen. Echter vele ande
ren hebben zich daartoe niet laten
verleiden. En niet onbelangrijke groe
pen stonden duidelijk afwijzend te
genover het Volkspetitionnement.
De strijd was gestreden. De lauwer
tak der overwinning mocht men niet
behalen. En toch: zegen en rijke bloei
zijn het christelijk onderwijs toege
vallen. Wie de statistieken bestudeert
ziet dat het bijzonder onderwijs
thans 69 procent van de leerlingen die
lager onderwijs genieten onder zijn
zorgen heeft.
Drs H. H, van der Laan' is weten
schappelijk hoofdmedewerker voor
de historische pedagogiek aan de
Vrije Universiteit te Amsterdam.
(f.
M ac
/i fut f+fS
f
x.
f jKttétuy.
..s.
'A"
J
..if.
S f"»
S 'A
/',mw
f
f
f Jr-du<#
M Jh-Ss •-
C.Mï-r J,.
Een deel van de handtekenin
gen die voor het volkspetiti
onnement bijeengebracht
werden in Katwijk aan den
Rijn. Onder de mensen dir
ondertekenden waren velen
die niet konden schrijven; zij
plaatsten een kruisje en an
deren moesten daarbij ver
klaren dat het kruisje werke
lijk gezet was door de betrok
kene. Op deze lijst is zicht
baar dat bij de kruisjes
steeds door dezelfde perso
nen (actievoerders) getekend
werd.
