Het benauwende paradijs van Fidel Castro
|Ontmoeting met het swingend communisme
F i hete zomeravond in Havana.
Zl zon is al onder, maar de hitte
Femt nauwelijks af. Iedereen, van
g tot oud, is in hemdsmouwen
/ei straat, in afwachting van de
el igen die komen. Die avond zal er
>5!i ontmoeting plaatsvinden tus-
i de bijna 20.000 deelnemers aan
i wereldjeugdfestival en de bur
's van de Cubaanse hoofdstad,
eral staan bands en muziek-
bepen opgesteld. De Cubaanse
is wordt koelgehouden met grote
ukken ijs. Een meters lang span-
ek roept de buitenlandse gasten
p hartelijk welkom toe.
ERDAG 12 AUGUSTUS 1978
TROUW/KWARTET
17
Een wereldjeugdfestival, zoals dat vorige
week op Cuba werd gehouden, is op het
eerste gezicht een tamelijk steriele ge
beurtenis. Het is een onmogelijke opgave
om 20.000 jongeren uit meer dan 140 lan
den met elkaar te laten praten over poli
tieke en maatschappelijke vragen. Een
fundamentele discussie is door de massa
liteit van zo'n festival ondenkbaar.
De formele bijeenkomsten, die de afgelo
pen week in Havana werden gehouden,
werden dan ook gevuld met monologen,
waarvan de inhoud al tevoren vaststond.
De standpunten van de verschillende de
legaties waren voorspelbaar. De zeer gro
te delegaties uit de Oosteuropese landen
(uit de Sowjet-Unie 1000, uit Oost-Duits-
land 800) vertolkten tot in de komma's
van de formuleringen de standpunten
van hun regeringen. Daartegen hadden
de westerse delegaties, die veel kleiner
waren, nauwelijks iets in te brengen.
Voor zover ze dat probeerden, werden ze
van het podium gefloten of krachtig van
repliek gediend, dat ze de eenheid van het
festival niet moesten verstoren. Het ging
op het festival om de onderlinge solidari
teit in de strijd tegen het imperialisme.
En dan gaat het niet aan om in dat kader
kritiek uit te oefenen op processen tegen
dissidenten in communistisch geregeerde
landen.
Voor zover er kritische geluiden te horen
zijn, dringen ze niet door tot de pers in de
communistische landen, die slechts de
toespraken en het grootscheepse vertoon
van anti-imperialistische eenheid op het
festi.yal aan de bevolking doorgeeft.
De werkelijke betekenis van het festival
moet niet gezocht worden in de massale
bijeenkomsten of in de formele uitspra
ken, maar in de informele ontmoeting
tussen jongeren van Oost en West. Bij
dergelijke informele contacten blijken de
zwart-wit denkschema's opeens veel min
der rigide, dan ze op het eerste gezicht
lijken.
Blote bulken
De Oostduitse jeugd, gewend aan parade
pas en orde, kwam met strakke gezichten
op Cuba aan. In hun blauwe uniformen
waren ze zichtbaar bezig de Oostduitse
jongeren op waardige wijze te represen
teren. Na twee, drie dagen ondergingen
ze een ware metamorfose. De blauwe
hemden werden opgerold, de buiken
kwam bloot. Samen met de Cubanen en
jongeren uit westelijke landen gingen de
Oostduitsers toen swingend door de stra
ten van Havana, waar overal de westerse
popmuziek te horen was.
Ook tijdens de ontmoetingen tussen de
buitenlandse delegaties en de leden van
de comités ter verdediging van de revolu
tie, die vorige week dinsdag in alle delen
van Havana plaatsvonden, kon er in een
informele sfeer vrijuit worden gepraat,
zonder dat allerlei officiële instanties op
de woorden van de delegaties en de bewo
ners letten.
Uitwisseling
Een jeugdfestival biedt een unieke kans
voor de vrije uitwisseling van ideeën,
zoals die wordt bepleit in de akkoorden
van Helsinki. Festivals als deze kunnen
bijdragen aan de afbraak van de tegen
stellingen tussen Oost en West. Daarvoor
is het helemaal niet noodzakelijk dat de
vertegenwoordigers van de westelijke
landen hun eigen overtuigingen prijs ge
ven. Wanneer dat wel zou gebeuren, dan
zou dat aan de bijdrage van het westen de
geloofwaardigheid ontnemen. Het wes
ten heeft aan aantal waarden en vrijhe
den, waarop het zuinig moet zijn.
Het valt daarom te betreuren dat de
Nederlandse delegatie niet nog breder
was samengesteld. De politieke jongeren
organisaties van CDA, VVD en PvdA
ontbraken. Hun bijdrage zou waardevol
geweest zijn, zeker bij de informele ont
moetingen met andere delegaties. Het ge
tuigt van gelijkhebberij en kortzichtig
heid, wanneer men deelname geheel laat
bepalen door de officiële standpunten die
door een dergelijk festival worden inge
nomen. De conclusies van de door de
communisten gedomineerde festivals
staan inderdaad bij voorbaat vast. Maar
daardoor bevatten ze weinig nieuws en
zijn ze al vergeten voordat ze definitief
op schrift zijn gesteld. De blijvende con
tacten, de wederzijdse herkenning en de
openheid tijdens de informele ontmoetin
gen zijn van veel grotere betekenis voor
wereldwijde ontspanning dan welke re
solutie ook.
De Nederlandse delegatie naar het elfde wereldjeugdfestival dat vorige week in de
Cubaanse hoofdstad werd gehouden, kwam het stadion „Latijns-Amerika" op de fiets
binnen. Dit originele gebaar, zoals de Cubaanse krant Granma het noemde, trok veel
aandacht. Het merk van de fietsen (Union, Spaans voor éénheid) werd onmiddellijk
symbolisch begrepen.
|barst een spontaan gejuich uit als vier
;en met buitenlandse gasten de hoek
jomen. De voorzitters van een aantal
ienwerkenden buurtcomités schudden
Ier luid applaus van de aanwezigen de
iden van de leiders van de buitenlandse
gaties. Dan wordt er een krakende luid-
iker ingeschakeld en leest een van hen
woord van welkom voor in het Spaans,
ondertussen in een Engelse vertaling
de gasten wordt uitgedeeld. „Namens
leden van de Federatie van Cubaanse
iwen en namens de comités ter verdedi-
van de revolutie in deze zone, willen wij
Jrukking geven aan de solidariteit en
tenschap van ons volk met jullie, die de
vaitegenwoordiging vormen van de pro
jongeren in de wereld en die nu,
der de geheven banieren van solidariteit,
>de en vriendschap, bij elkaar zijn op het
Cuba voor het elfde festival,
of t samenvalt met de vijfentwintigste ver»
irdag van de aanval op de Moncada-
een roemrijke gebeurtenis in
ze geschiedenis die op een heldhaftige
mier geschreven werd door de jonge men-
n in de generatie van deze eeuw Het
de festival is van enorme betekenis voor
arbeiders, boeren, studenten, huisvrou-
het hele Cubaanse volk omdat dit
eerste keer is dat een jeugdfestival ge
iden wordt in een Latijns-Amerikaans
ld, en omdat het gehouden wordt in het
;te land op het westelijk halfrond dat
socialistische samenleving opbouwt."
Cubanen staan het verplichte nummer
door de partij bedachte revolutionaire
itoriek gelaten aan te horen, terwijl de
Itenlandse gasten worden belaagd door
jeugd tot veertien jaar, die probeert van
aanwezigen een handtekening te van-
In deze sfeer durft geen van de buiten-
iders het aan, de handtekeningenjagers
te verkopen.
door Herman Amelink
afloop van de openingsceremonie, wor-
i de delegaties verdeeld over de verschil
de buurtcomités voor de eigenlijke ont-
eting met de bewoners van Havana. De
nités ter verdediging van de revolutie
)R), zoals de buurtcomités officieel he-
i, hebben zich terdege voorbereid op de
;vangst. Want er is een prijs voor het
nité dat de buitenlandse gasten de leuk
ontvangst bereidt. Allerlei cadeaus wor-
aangedragen, veelal produkten van
isvlijt. Limonade en bier zijn in grote
eveelheden aanwezig. De aanwezige
nds beginnen hun popprogramma af te
rken, want daar zullen de buitenlandse
;ten wel van houden. Voor een fatsoenlijk
niprek moet je zorgen dat je flink uit de
urt van de luidsprekers blijft.
Cubaanse schoolkinderen
bent er geweest, dus je kunt erover oorde
len. Na een paar dagen ga je wat afstand
nemen en je wordt geacht de zaken op een
rijtje te zetten, het liefst gevolgd door een
afgerond oordeel. En dat oordeel moet dui
delijk zijn. hetzij positief hetzij negatief,
afhankelijk van het politieke denken van de
vragensteller. Het antwoord kan, hoe kan
het ook anders, echter alleen maar genuan
ceerd zijn. Sedert het streven naar duide
lijkheid bij politieke stellingnames, is het
genuanceerde denken wat in diskrediet ge
raakt. Desondanks willen we er ons toch
aan wagen.
ereen blijkt met de buitenlanders te
len praten. Vooral wil iedereen weten hoe
de ontvangst vinden en wat we van Cuba
li iken. Wie krijgt er bij zoveel activiteit en
housiasme een negatief woord over zijn
jen? „In het buitenland, vooral in het
iten, denken ze dat wij niet vrij zijn",
e^igt een oudere vrouw mij toe. „Maar
^et je hier eens kijken, wat een vrijheid
hebben. We kunnen zo met elkaar feest
ren. Onze kinderen gaan gratis naar
looi. Je kunt voor niets naar de dokter en
ir het ziekenhuis. Niemand lijdt hier hon-
r". „Maar je kunt hier toch moeilijk kri-
0(Jk uitoefenen op de regering", vraag ik
przichtig. „Dat is helemaal niet nodig",
woordt de vrouw mij. „In de kapitalisti-
le landen hebben ze regeringen die tegen-
er het volk staan, maar wij hebben een
ering die van het volk is. Daar hoef je
o emaal geen kritiek op te hebben".
lorden van deze en gelijke strekking hoor
tijdens een bezoek op Cuba vele malen,
lereen wil weten wat je van Cuba denkt,
een verblijf van veertien dagen, is het
31 uwelijks verantwoord daarop een duide-
ce It antwoord te geven. De tijd daarvoor is
kort, het aantal mensen dat je spreekt te
ring. Bovendien was er de euforie van het
tival, waardoor zowel Cubanen als bui-
nlanders uit hun gewone doen waren,
oit tevoren waren er zoveel buitenlan-
rs tegelijk in het Havana van de revolu-
0 En het grootste deel van de buitenlan-
1 rs had nog nooit iets van Cuba gezien.
s vraag wat je van Cuba vindt, wordt je bij Verder ontbreken in het straatbeeld de win-
rugKeer in Nederland opnieuw gesteld. Je kels, de enorme uitstalkasten en de
Als ik op de eerste dag van mijn bezoek aan
Cuba in de straten van Havana rondloop,
valt mij onmiddellijk het verschil op met
andere hoofdsteden in Latijns-Amerika. De
enorme tegenstellingen tussen arm en rijk
ontbreken volledig. De mensen gaan alle
maal vrij gelijk gekleed. Bedelaars zijn er
niet. De straathandel, in kranten, loten,
snoep en snuisterijen, waardoor de minder
bedeelden van Latijns-Amerika zich in een
miniem en onzeker onderhoud voorzien,
treft men op Cuba niet aan. Er zijn alleen
enkele stalletjes waar de voornaamste Cu
baanse kranten te koop zijn. het partijblad
Granma („opoe"), genoemd naar het schip
waarmee Castro indertijd naar Cuba voer
om de opstand tegen het regiem van Batis
ta te beginnen, en Juventud Rebelde (rebel
se jeugd i. het landelijke middagblad van de
communistsiche jeugdbeweging.
schreeuwende reclames van de grote multi
nationale ondernemingen. Alleen in de
stoep voor een voormalige winkel in elektri
sche apparaten zit nog het symbool van de
internationale bekende gloeilampenfabriek
in het zuiden van ons land
De sociale en medische voorzieningen zijn
voor alle Cubanen gratis. Overal vindt men
zeer moderne scholen, veelal met interna
ten. Deze werden de afgelopen weken ge
bruikt voor het onderbrengen van de dui
zenden buitenlandse gasten. De afgelopen
twintig jaar zijn er honderden schoolgebou
wen uit de grond gestampt, waar iedereen
gratis les krijgt. Geen problemen met in
schrijf- of collegegelden.
In elk openbaar gebouw bevindt zich 24 uur
per dag een medische staf, die ten minste
uit één arts en één verpleegkundige bestaat.
In scholen, in hotels en op fabrieken kan
iedereen op elk moment van de dag deze
mensen om raad vragen. Medicijnen wor
den gratis verstrekt. „Een arts hoeft bij ons
helemaal niet veel te verdienen", zo vertel
de een ons begeleidende medicus, „want
zijn opleiding was gratis en hij hoeft niet te
investeren voor de aankoop van een prak
tijk of voor de aanschaf van medische appa
ratuur. Dat betekent dat wij de gezond
heidszorg vrij goedkoop kunnen houden.
Het minimum dat een medicus verdient is
350 pesos per maand en dat kan maximaal
oplopen tot zo'n 600 pesos per maand voor
een specialist. Altijd nog een heel bedrag
vergeleken met het minimumloon, dat in de
buurt van de 85 pesos per maand ligt, maar
naar westerse maatstaven zeker geen
vetpot.
De meeste voedingsmiddelen en genots
middelen als tabak en alcohol zijn op de
bon. Met de bonnen kan iedereen zich tegen
vaste bedragen van het noodzakelijke voor
zien. Wie meer dan de vastgestelde hoeveel
heden wil kopen, moet daarvoor aanzienlijk
hogere bedragen betalen. Koffie, vlees en
vers fruit behoren tot de schaarse produk
ten. Als de winkels bevoorraad zijn, vormt
zich weldra een lange rij wachtende men
sen. Het distributiesysteem zorgt er in ieder
geval wel voor dat geen van de negen mil
joen Cubanen honger hoeft te lijden. En dat
is iets wat van de rest van de bevolking van
Latijns-Amerika bepaald niet kan worden
gezegd.
Het distributiestelsel en de schaarste leiden
er wel toe dat er eindeloos veel formulieren
moeten worden ingevuld, voordat een be
paalde handeling haar beslag krijgt. Dat
betekent dat je vaak eindeloos geduld moet
oefenen. Het eerste wat Je doet, als Je bij een
groep wachtenden arriveert, is informeren
wie de laatste was of het nu bij een
winkel, een restaurant of bij een bushalte is.
Aan die vraag is men kennelijk zozeer ge
wend. dat een meisje van een Jaar of tien
mij die vraag zelfs stelde op het moment
dat ik duidelijk de enige klant van 'een
ijskraampje was.
Het openbaar vervoer in een stad als Hava
na is. afgezien van de wachttijden, vrij goed
georganiseerd en vrijwel voor niets. Voor
competitie-element ingevoerd, van de scho
len tot aan de comités van de revolutie.
Door bijzondere activiteiten kan men prij
zen winnen of eervolle vermeldingen krij
gen, die altijd een plaatsje in een van kran
ten vinden. Cuba is een totalitaire samenle
ving in die zin, dat de overheid haar beslag
op alle levensterreinen tot gelding brengt.
Het geschiedenisonderwijs staat geheel in
het teken van de revolutie en iedere Cubaan
kent de geschiedenis van zijn land dan ook
van haver tot gort. Op de scholen wordt de
vaderlandse historie verteld als de grote
bevrijdingsstrijd, eerst tegen de Spanjaar
den en later tegen de Amerikaanse imperia
listen. Je kunt kinderen van zeven en acht
jaar dan ook al hartstochtelijk „Cuba si.
yankee no" horen schreeuwen. En daar
krijg j~ het wel wat benauwd van.
De overal aanwezige leuzen op muren en
aanplakborden, de kranten, radio en televi
sie alles staat in dienst van de revolutie
en het revolutionaire elan. Rondom het be
gin van de door Fidel Castro op gang ge
brachte opstand tegen de door de Verenig
de Staten gesteunde dictator Batista, heeft
zich een mythisch-religieus aandoende cul
tuur ontwikkeld, compleet met heilige
plaatsen en heilige mensen. De voornaam
ste heilige plaats is de Moncada-kazerne, in
Santiago de Cuba op de oostelijke punt van
het eiland, die Castro op 26 juli 1953 tever
geefs bestormde in een eerste poging om
het regime Batista ten val te brengen. De bij
deze aanslag aangebrachte kogelgaten in di
muren van de kazerne, die ten tijde van
Batista dicht gepleisterd werden, zijn na dc
machtsovername door Castro op 1 januari
1959 weer zorgvuldig open gehakt.
De boerderij van waaruit Castro en de
zijnen de aanslag op de Moncada-kazernc
beraamden, is tot een museum ingericht
waar alles te vinden is wat met de aanslag t«
maken had. Van de zakdoek die Castro bi
zich had tot het geweer dat hij gebruikte. D<
eeuwige vlam bij het museum wordt, net al:
de vele plaatsen in de omgeving waar mede
standers van Castro gevallen zijn, bewaak
door „pioniertjes", de jeugdorganisatii
waarvan het merendeel van de Cubaanse
jeugd lid is.
De bekendste heilige van de revolutie is, na
de volmaakte nieuwe mens Che Guevara
wel Abel Santamaria. Aan alle journaliste!
werd tijdens het festival een boekje uitge
reikt, dat het verslag van een complee'
heiligenleven bevat. Abel Santamaria Cua
drado, die samen met Fidel Castro de lei
ding had van de aanval op de Moncada
kazerne, was reeds op zesjarige leeftijc
uiterst leergierig, droeg altijd schone klerei
en was altijd heel oplettend. Op de middel
bare school was hij altijd de beste van d«
klas. Ook bleek hij van jongsaf aan eer
ingebouwd gevoel voor recht en onrecht ti
hebben. Vanuit die mentaliteit deed hij me<
bij de aanslag op de Moncada, waarbij hi.
om*het leven kwam, 23 jaar oud. Die revolu
tionaire mentaliteit wordt de Cubaanse kin
deren ten voorbeeld gehouden.
(foto Maya Pejié)
een bedrag van vijf centavos (vijftien cent)
reist men de hele stad door. Kaartjes wor
den niet verkocht. Voor in de bus staat een
soort reuzenspaarpot met een hangslot,
waarin iedere passagier een muntje stopt.
Mocht je onverhoopt dat muntstukje niet
hebben, dan is er altijd wel een medepassa
gier die er nog een heeft. Of je reist gewoon
gratis mee.
Het geheel van maatschappelijke voorzie
ningen, dat de Cubaan zeker in verhouding
tot zijn Latijnsamerikaanse buren in een
uiterst bevoorrechte positie stelt, heeft ech
ter wel tot gevolg, dat een groot deel van
zijn inzet dreigt te verdwijnen. Er zijn wei
nig materiële stimulansen om eens iets ex
tra's te doen of om een stapje harder te
lopen. Iedereen weet zich van de wieg tot
het graf verzorgd. „Op die manier haal je
alle spanning en alle avontuur uit het leven
van de mensen," zo vertrouwde iemand mij
toe, „Je kunt wel proberen de mensen te
motiveren door een voortdurende propa
ganda, maar op een bepaald moment werkt
dat niet meer. De mensen raken er door
afgestompt. Een ober krijgt hier geen fooi,
als hij eens iemand snel bedient. De weten
schap dat zijn werk bijdraagt aan de op
bouw van het socialisme op Cuba is niet een
altijd werkende stimulans tot grotere ar
beidsinspanning."
Toch staat alles wat er op Cuba gebeurt
steeds in het kader van de revolutionaire
strijd en de opbouw van de socialistische
staat. Voortdurend proberen regering en
partij de mensen aan te zetten tot grotere
activiteiten. Daartoe heeft men overal het
Zonder de autoritaire leiding van bovenaf
zonder de voortdurende propaganda ei
zonder de enorme hulp van de Sowjet-Uni
zou Cuba er nooit in geslaagd zijn he
analfabetisme tot het absolute minimut
terug te brengen, de medische voorzienii
gen op het huidige peil te krijgen en d
bevolking een aanvaardbaar levensniveai
te bieden. Met Latijns-Amerikaanse ogei
gezien, leven de Cubanen in buitengewoon
goede omstandigheden.
Maar de autoritaire leiding houdt wel in
dat afwijkende denkbeelden nauwelijks o
geen ruimte krijgen, dat kinderen vanaf d
kleuterschool met de leer van de revoluti
vertrouwd gemaakt worden en dat het der
ken nogal uniform is geworden. De kerke;
op Cuba schijnen de enige instellingen t-
zijn, die niet van staatswege opgezet zijr
Zij hebben nog een.aanzienlijke mate va
vrijheid, zolang zij hun activiteiten mao
binnen de kerkmuren houden en geen oper
lijke contra revolutionaire daden steller
Andere bewegingen krijgen echter maa
weinig kans. Zo werd de zionistische bewc
ging van Cuba op last van het Cubaans
ministerie van justitie op non-actief gestel-
op 19 juni van dit jaar. De verzegeling vai
de kantoren vond op die datum plaats o|
last van Justiano Cervantes Madriga
hoofd van de afdeling verenigingen van di
ministerie. De Cubaanse regering is solidai
met de bevrijdingsstrijd van de Palestijnei
en de sluiting van het kantoor van de zionis
tische beweging is daar alleen maar eer.
«logisch gevolg van.
Wie Cuba beoordeelt, moet dat vanuit de
Latijns-Amerikaanse context doen. Dai
kun je constateren dat de Cubaanse regt
ring meer voor haar volk gedaan heeft da
welke Latijns-Amerikaanse regering ooi
Gevoelens van afschuw vervullen je als j
geconfronteerd wordt met de enorme in
doctrinatie en het totalitaire beslag dat d
Cubaanse regering op het Cubaanse voll
legt. Mijn sympathie voor het Cubaans,
model is tijdens mijn bezoek gegroeid
maar de ondertoon van mijn voorlopige
.oordeel is zeer kritisch, vooralsnog.
