De dag van de Aboriginals
r
i@n wandeling door Amsterdam
Vergeet de
berichten over
de buisbaby even
Een advies aan
verstandige mensen
JDAG 28 JULI 1978
TROUW/KWARTET 13
1TE1-
kdoor Koos van Weringh
U Op zondagmorgen heerst In de
isterdamse binnenstad de stilte
tn een dorp. De meeste
jrkeerplaatsen langs de grachten
Ijn niet bezet. Alleen die lelijke
leters getuigen van datgene wat de
jende dag weer over de stad zal
tomen: de blikken pest, die
■pidemie van de twintigste eeuw.
e algelopen zondag heb ik weer
>ens een lange wandeling door de
binnenstad gemaakt. Het begin lag
bij het Centraal Station. Ook als ik
jdaar niet hoef te zijn, ga ik even
r binnen om te kunnen genteten
van de aanblik van de stad als Je het
|»tatlon weer uitkomt.
Spoorwegstations hebben op
Jvliegvelden voor dat je de stad waar
I je aankomt ineens kunt
aarnemen. De aanblik van het
j chemicus O. Possel in een stel
ing bij zijn proefschrift: „Het zou
renselljk zijn een termijn vast te
lellen waarbinnen de inspecteur
directe belastingen uitspraak
I dient te doen op een bezwaarschrift
1 tegen een aanslag in de inkomsten
belasting".
De chemicus A. A. J. Maagdenberg
in een stelling bij gijn proefschrift:
„Om te voorkomen dat de echtge
noot ten onrechte financieel wordt
belast voor de verkeersovertredin
gen van zijn vrouw, behoren bij de
veroordeling van gehuwde vrouwen
uitsluitend vrijheidsstraffen te wor
den toegepast".
De biochemicus G. H. Wentink in
een stelling bij zijn proefschrift:
„Wanneer het Nederlands voetba
lelftal uit politici zou worden gese
lecteerd, dan zou het Nederlandse
volk uitsluitend tactische bespre
kingen te zien krijgen".
Dezelfde: „Het aanbrengen van
spel-gelegenheden in kantoorge
bouwen is een positieve bijdrage tot
de mentale gezondheid van het kan
toorpersoneel en biedt voorts de
mogelijkheid tot gemeenschapsvor
ming".
De wijsgeer J. H. Santema in een
stelling bij zijn proefschrift: „Een
internationale afspraak tussen uit
gevers over de normering van de
stand van boektitels op de ruggen
van boeken zou nekwervelslijtage
bij het bezoeken van bibliotheken
kunnen voorkomen".
Damrak met Berlage's Beurs, De
Bijenkorf en de tramrails die er bij
zonlicht soms heel mooi bijliggen, is
definitief. Dat is Amsterdam.
8tations behoren tot het
karakteristieke van een stad.
vliegvelden niet Schiphol zou ook
de luchthaven van Londen. Berlijn.
Rome of Lissabon kunnen zijn. Wat
aankleding en sfeer betreft zijn ze
allemaal hetzelfde.
Dichtbij het station ligt het
Hekelveld. Nog geen tien jaar
geleden was daar het gebouw van
de Arbeiderspers gevestigd, het
trotse bolwerk van de
sociaal-democratie in Nederland.
Het heeft plaats moeten maken
voorzo'n groot, modem,
Amerikaans hotel. De overwinning
van het kapitalistische stelsel is
nergens duidelijker te constateren
dan op deze plaats. Waar vroeger
Het Vrije Volk werd gedrukt, warm
voorstander van de spreiding van
macht en inkomens, zijn nu
hotelkamers te betrekken voor
onwaarschijnlijk hoge prijzen. Ik
ken mensen die nooit meer langs
het Hekelveld gegaan zijn. Ze
durven niet, bang als ze zijn door
emoties te worden overvallen.
Zelf heb ik er ook nog enige moeite
mee. De tijd, zegt men dan. heelt
alle wonden, maar dat is lang niet
altijd zo. Nog nooit ben ik de plaats
gepasseerd zonder aan „toen" te
denken. Als het gebouw, waar ik
vaak kwam toen er een boek van
mij in de maak was. was blijven
staan en een andere bestemming
gekregen had, zou er nog een kader
geweest zijn, waarin je Je
herinneringen had kunnen ordenen.
Nu loop Je daar wat rond en
probeert na te gaan hoe het ook
weer was. Maar de ergernis over hoe
het nu is verhindert de poging tot
reconstructie van het verleden.
Op een groot bord lezen we:
„Sunday Brunch in the Rib Room".
Voor wie niet weet wat „brunch" is
staat het gelukkig ook nog in het
Nederlands: „Elke zondag Brunch."
In allerlei half onder het hotel
gelegen winkeltjes kun Je in
Volendammer of weet ik wat voor
klederdracht gestoken poppen
kopen. En natuurlijk de andere
traditioneel toeristische troep, zoals
zeventiende eeuws Delfts blauw, in
de zomer van 1978 bij elkaar
gebakken ten behoeve van wat
snobistische buitenlanders of
anderen die over een gebrek aan
smaak niet mogen klagen.
Het zal wel altijd een raadsel
blijven waarom de voltallige
sociaal-democraten het zo hebben
laten afweten. Misschien zijn ze te
weinig offervaardig geweest en
hebben ze teveel op de staat
vertrouwd. In elk geval hebben ze
het niet kunnen bolwerken.
Dat geldt min of meer voor de hele
Amsterdamse binnenstad. Die
wordt er niet aantrekkelijker op.
Dat merk je als je er op je gemak
loopten wat rondkijkt. Veel winkels
gaan over de kop. Kennelijk doen
veel mensen hun inkopen buiten
het centrum, in winkelgebieden die
gemakkelijker bereikbaar zijn voor
de auto. De gevelwanden vertonen
vele gaten, die vaak worden
opgevuld met dure, zéér dure
appartementen. Als dat zo doorgaat
is de binnenstad over een jaar of
tien alleen nog bestemd voor
hotelgasten en mensen die zich de
luxe van zo'n duur appartement
kunnen veroorloven. De winkels
verkopen dan overwegend
souvenirs en van die nostalgische
fotoboeken over hoe gezellig het
vroeger in Amsterdam geweest is, in
de tijd toen er ook nog gewone
mensen woonden. Die houden dan
verblijf in mooie vlerkante en
rechthoekige hulzen in de polders
rondom Amsterdam.
Deze ontwikkeling, die in feite een
achteruitgang inhoudt, is in volle
gang. Allerwegen wordt dat ook
geconstateerd, maar niemand doet
er iets aan. Of het moet de actie
Amsterdam Reuzenstad zijn, die
ons een tijd de afgrijselijke aanblik
van éen reus op de Dam mogelijk
heeft gemaakt. Een actiegroep,
reuze Jammer, heeft het leven van
de reus voortijdig beëindigd. Ik ben
een tegenstander van
brandstichting en geweld, maar was
niettemin zeer opgelucht toen ik
vernam dat de reus verdwenen was.
Dat was een goeie dag! Een kapitaal
was voor het geval beschikbaar
gesteld. Op vele plaatsen in de stad
had men voor dat bedrag
bloembakken of bomen neer
kunnen zetten, maar mooi niet. In
Amsterdam schijnen per definitie
de verkeerde beslissingen te worden
genomen. Maar misschien hield die
reus wel verband met die
aanplakbiljetten uit de tijd van de
gemeenteraadsverkiezingen, die Je
nog overal ziet hangen: „Jan
8chaefer komt."
Ik word erg nieuwsgierig als ik in
een etalage van een boekhandel aan
het Singel een boek zie liggen van J.
P. Zoomers-Vermeer „Hoe Hannle
gelukkig werd." Zou dat gaan. denk
ik even. over de ervaringen van
mevrouw Hannie van Leeuwen bij
de OOEM?
Mijn eigen ervaringen op die
zondag nemen een droevig einde.
Op weg naar huis roept een
trambestuurder bij het naderen van
het paleis: „Damplatz." Dat kan er
nog net bij.
Dezelfde: „De prikklok registreert
slechts lijfelijke, geen geestelijke
afwezigheid; voor velen onder de
moderne vrijgestelden is er dus
niets te duchten".
Meer dan twintig Jaar geleden
werd in Australië op voorstel van
Sir Douglas Nicholls de achtste Juli
aangewezen als „National Aborigi
nes Day". De Aborginals zijn de
oorspronkelijke bewoners van Au
stralië. Zij moeten het continent
minstens 40.000 jaar hebben be
woond. Je kunt zeggen dat de ge
schiedenis van Australië, opgevat
als een relaas van menselijke lotge
vallen, voor bijna 99 procent de
geschiedenis is van de Aboriginals.
Toen de eerste blanken zich zo'n
twee eeuwen geleden in het land
vestigden, bevonden zich daar naar
schatting 250 a 300.000 Aboriginals,
voor het merendeel in de kustge
bieden en langs de grote rivieren
waar een goede voedselvoorzie
ning is gewaarborgd. Deze Aborigi
nals spraken meer dan 200 ver
schillende talen en vele dialecten;
allemaal onder te brengen in onge
veer dertig taalfamilies. Geen van
deze talen lijkt in verband te staan
met enige bekende taal buiten Au
stralië.
De „godsdienst" van de Aborigi
nals kent geen kerken, goden of
priesters. De eerste Europeanen
leidden daaruit af, dat ze helemaal
geen godsdienst hadden. Maar dat
is niet waar. In de gedachtegang
van de Aboriginals is hun wereld
lang, lang geleden geschapen door
voorouders, die op verschillende
punten in Australië opdoken uit de
onderwereld waar ze thuishoren.
Deze heroïsche voorouders ver
richtten dramatische wonderen,
waardoor de aarde (het landschap)
vorm kreeg en het leven zijn vaste
ritme.
Zij luidden aldus de Droomtijd in
die, ook nadat zij zelf uitgeput in
de onderwerld waren teruggezon
ken, voortleeft onder hun nakome
lingen, in gezangen en ceremoni
eën. De voornaamste ceremoniën
hebben te maken met de initiatie
van jonge volwassen mannen, de
vruchtbaarheid van mens en dier
en het sterven, d.w.z. het begin van
een terugreis naar de onderwereld.
De Aboriginals werden door de
eerste kolonisten beschouwd als
schadelijk wild. Er is geweldig on
der hen huisgehouden: niet alleen
in raciale conflicten en bij ruzies
over het bezit van grond maar
vooral ook door de verspreiding
van „Europese" ziekten waar de
Aboriginals niet tegen bestand wa
ren, zoals tuberculose, mazelen,
pokken, geslachtsziekten en alco
holisme. Voor het eind van 1888
waren alle Aboriginals van het ei
land Tasmanië overleden. Vrijwel
alle Aboriginals in Victoria stier
ven uit en in New South Wales zijn
nog maar heel weinig volbloed-
Aboriginals over.
Sedert de tijd dat er tegenover hen
een meer tot uiterst humane poli
tiek wordt gevoerd is hun aantal
weer enigszins toegenomen. Vol
gens de telling van 1971 waren er
115.953, met inbegrip van 9663 be
woners van de eilanden in Straat
door H. J. Neuman
Torres; van dit totaal is 45.000 vol
bloed. Tegenwoordig bedraagt het
aantal Aboriginals in Australië
vermoedelijk zo'n 150.000.
Maar nog altijd hebben ze het moei
lijk. Vorig jaar julie zei de Austra
lische minister voor Aboriginal-za
ken, Ian Vinner, in een toepsraak
voor de 'Nationale Persclub dat de
gemiddelde levensverwachting
van de mannelijke Aboriginal 50
en die van de vrouwen 49 jaar is.
De kinderen van de Aboriginals
die blijven leven tot de leerplichti
ge leeftijd lijden vaak aan oor- en
oogaandoeningen, het gevolg van
chronische besmetting.
Ziekte en ondervoeding zijn nog
steeds schering en inslag; en de
Aboriginals komen vaker dan de
blanke in aanraking met de politie.
De minister zei dat enkele jaren
geleden in zijn eigen staat. Weste
lijk Australië, meer dan 33 procent
van de gevangenisbevolking uit
Aboriginals bestond, terwijl deze
groep slechts twee procent vormt
van de totale bevolking. Meer dan
vijftig procedt van de beroepsbe
volking der Aboriginals is zonder
baan.
Het feit dat een lid van de regering
al deze feiten constateert betekent
op zichzelf al, dat Australië bezig is
het lot van de Aboriginals zoveel
mogelijk te verbeteren. Eén van de
belangrijkste successen tot dusver
reden ook waarom de Aborigi
nals thans een zekere rol spelen op
het internationale toneel is een
wet op het grondbezit, de „Aborigi
nal Land Rights (Northern Territo
ry) Act 1976" (No. 191), die vorig
jaar januari is afgekondigd. In arti
kel 4 (1) wordt bepaald dat de mi
nister „Aboriginal Land Trusts"
kan instellen die eigendomsrech
ten kunnen laten gelden op grond
in het „Northern Territory".
Het is juist in deze streek dat zich
de rijkste uraniumreserves bevin
den van Australië, en misschien
wel van de hele wereld, het zgn.
Ranger-complex. Voor zover men
tot winning van dit uranium over
gaat, zal dat zoveel mogelijk gebeu
ren met inachtneming van de „ge
wijde gronden" die daar krachtens
de eeuwenoude Aboriginal-traditie
bestaan. De levensstijl van de Abo
riginals en hun heilige plekken
worden zoveel mogelijk ongemoeid
gelaten. Er komt een groot natio
naal park en waar toch mijnbouw
op de grond van Aboriginals plaats
heeft, daar wordt hun via de North
ern Land Council een aandeel in de
opbrengst verzekerd.
Een gewijde plek kan van alles
zijn: een boom, een heuvel, een hele
streek. Wat de blanken kennen als
Mount Borckman is voor de Abori
ginals de Berg van de Regenboog
slang. Dwars door het landschap,
onzichtbaar voor blanke ogen, slin-
geren zich de „droompaden" van de
Aboriginals, sacrale routes die
eens zijn betreden door hun hero
ïsche voorouders en die nog steeds
een ceremoniële betekenis hebben.
Op de plaats in Westelijk Austra
lië, waar de Western Mining Corpo
ration tot de winning van uranium
wil overgaan, Yeclirrie, heeft zich
in de Droomtijd het grote conflict
voorgedaan tussen de Twee Man
nen en de Witte Mieren, waarbij de
Witte Mieren zijn gestorven. Veel
van deze „heilige plekken" behoren
tot de best bewaarde geheimen van
de Aboriginals. Ze werden slechts
aan de jongemannen doorgegeven
tijdens de initiatie-riten. En onder
geen beding mochten ze ter kennis
komen van de blanken.
Maar nu de Australische regering
en het particuliere bedrijfsleven
door Jello Jan Klinkert
Weer nieuws van het geboortefront! Was het na de komst
van een Nederlandse vij fling enige tijd rustig op het gebied
der menselijke voortplanting, nu heerst er weer grote opwin
ding. In Engeland is een aantal deskundigen erin geslaagd
alle rompslomp waarmee tot nu toe het verwekken van een
kind bij de mens gepaard gaat, overbodig te maken. Er is
daar een kind ter wereld gebracht, dat gegroeid is uit een
eicel, die buiten de baarmoeder bevrucht is. En dit kind zal
de rest van zijn leven de naam krijgen van „reageerbuis
baby".
Reageerbuisbaby, een formidabele
vondst, waar de massamedia Juist
in de komkommertijd, die de va
kantie meestal is. behoefte aan heb
ben. Maar voordat ik hier verder op
in ga. is het goed om nauwkeurig
vast te stellen wat er precies is
gebeurd. Dat is het volgende. In een
Engels laboratorium zijn enkele on
derzoekers erin geslaagd een men
selijke eicel uit het lichaam van een
vrouw te halen en deze eicel te be
vruchten met menselijk zaad. Het
lukte vervolgens enkele dagen lang
de bevruchte eicel in leven te hou
den en te constateren dat er groei in
zat. En ten slotte en dat is het
opvallende lukte het ook nog om
de bevruchte eicel weer terug te
plaatsen waar hij hoorde: in de
baarmoeder van de vrouw die de
eicel had geleverd. Negen maanden
later werd het aldus verwekte kind
geboren. Het ging met een keizer
snede, eigenlijk een schoonheids
foutje in het
gehele proces.
Dit alles is, laat ik dat meteen erbij
zeggen, een verheugende zaak. Als
het allemaal niet op puur geluk is
gebaseerd, is nu wellicht de basis
gelegd voor een ontwikkeling, waar
door bepaalde categorieën vrouwen
die geen kinderen kunnen krijgen
in Engeland zelf zijn dat tienduizen
den toch in verwachting kunnen
raken. En het mooie is, dat mis
schien zelfs deze methode niet al te
arbeidsintensief, al te medisch-
technisch of al te duur wordt En
dat is tegenwoordig al heel wat
waard.
Verbeelding
overal de minerale rijkdommen
van het land willen aanboren,
wordt dat anders. De onthulling
van het bestaan van gewijde plek
ken is nu nog het enige middel voor
de Aboriginals om te voorkomen
dat op die plek een mijnschacht
komt of een fabrieksgebouw. Het
liefst zouden zij zien dat die plek
ken volledig ongerept blijven,
maar zij weten langzamerhand dat
hun zaak het nogal eens moet afleg
gen tegen het „nationaal belang".
Welnu, in die gevallen maken zij
aanspraak op financiële compensa
tie. In het Northern Territory, dat
onlangs een afzonderlijke staat is
geworden, eist de Land Council
royalties yan de toekomstige Ran-
ger-mijn en wel achttien procent
van de opbrengst. Dat is veel meer
dan de vier procent die het mijn-
consortium (Peko-Wallsend EZ en
de Australische Commissie voor
Atoomenergie) bereid is te betalen.
De Aboriginals hebben een Ameri
kaanse advocaat in de arm geno
men, dr Steve Zorn, die zijn sporen
op dit gebied ruimschoots heeft
verdiend. Maar als hij er niet in
slaagt via onderhandelingen tot
een aanvaardbaar compromis te
komen, dan heeft de regering,
krachtens artikel 45 (1) van de
Land Rights Act, het recht een ar
biter te benoemen.
De uitkomst van een en ander
wordt ook door de Aboriginals bui
ten het Northern Territory met
spanning gevolgd. Juridisch bevin
den zij zich niet in een zo sterke
positie als hun neven en nichten in
het noorden, maar hun morele aan
spraken op de Australische bodem
zijn er niet minder om. De publieke
opinie in Australië raakt, mede on
der invloed van milieugroepen die
deels om andere redenen geen ura-
nlumwinning wensen, meer en
meer op hun hand. En de Nationai-
de Dag van de Aboriginals krijgt
zodoende steeds meer inhoud.
Maar nu is er iets heel geks gebeurd,
dat ertoe heeft geleid dat aan de
geboorte van het betreffende kind
onmatig veel aandacht wordt be
steed. Er wordt immers in de pers
wel gesproken over een medische
overwinning van de eerste soort,
maar ten eerste hebben we dat wel
vaker gehoord, en vervolgens is het
nog veel te vroeg om dat te kunnen
beoordelen. En toch die massale
belangstelling. Radio, televisie en
krant melden de zaak. De ouders
van het kind hebben voor 1,4 mil
joen gulden (of een dergelijk bela
chelijk bedrag) alle rechten betref
fende de berichtgeving verkocht
aan één enkele krant Honderden
journalisten zijn uit alle delen van
de wereld naar het betreffende zie
kenhuis gestroomd.
Ik denk dat al die belangstelling
veel te maken heeft met het feit dat
iemand de vader? de deskundi
gen? een glsse journalist? op het
idee is gekomen de term „re
ageerbuisbaby" t? gaan gebruiken
voor dit kind. Zodra zo'n woord
gevallen is. is de werkelijkheid er
achter niet belangrijk meer; ieder
een ziet verder over het hoofd dat er
aan de bevruchting helemaal geen
reageerbuis te pas kwam. en dat het
kind normaal in een baarmoeder
groot is geworden.
Maar het mooie van de term „rea
geerbuisbaby" is allereerst dat het
Je verbeelding op gang brengt. Als
Je het woord tegenkomt, denk Je
onwillekeurig aan fabriekshal-grote
laboratoria. Zover het oog reikt
staan daar reageerbuizen op kleine
oventjes te stoven. Vooraan de klei
ne buisjes Daarin zit het pas be
vruchte eitje. Maar verderop wor
den de reageerbuizen steeds groter.
En helemaal aan het eind, vlak bij
de uitgang van die hal. waar dat
station is en waar al die lege trein-
i groot
ste buizen. Daarin zitten heuse
mensenbabies ze hebben alleen
geen navel zoetjes op hun verlos
sing te wachten: de man met de
hamer, die de reageerbuis zal open
maken.
Wells, die een dergelijk beeld ont
wikkeld heeft, voegt daar nog een
paar details aan toe De baby's in
zijn verhaal worden al voor de ge
boorte aangepast aan hun toekom
stige beroepsarbeid: als ze later op
zee moesten gaan werken, om een
voorbeeld te geven, dan werden ze
in de reageerbuis alvast aan het
schommelen van een schip gewend.
Een fascinerend idee, dat grote per
spectieven biedt voor de werksatis-
factie van toekomstige werkne
mers.
Een andere eigenschap van het
woord reageerbuisbaby is, dat het
duidelijk een relatie legt met het
seksuele leven van de mens. In te
genstelling tot de normale methode
wordt de bevruchting voltrokken
door mannen dat wel in witte
jassen, misschien zelfs wel met bril
len op, handschoenen aan en een
mondlapje voor. Als we dan ook nog
even denken aan de in dit verband
relevante vorm van een reageerbuis
is het duidelijk, dat de term rea
geerbuisbaby de Juiste basis legt
voor talloze maffe grappen van ca
baretiers die het zich gemakkelijk
willen maken.
En de derde belangrijke eigenschap
van het woord is, dat ze een directe
verbinding legt tussen het boven
menselijke en de natuurweten
schap. Deze laatste lijkt te gaan
zeggen: Laat ons mensen maken.
Na de mogelijkheid tot massale ver
nietiging, een atomaire apocalyps,
verrast de wetenschap ons met wel
licht de mogelijkheid tot massale
produktie een schepping op labo
ratoriumformaat.
Goede keus
Het zal duidelijk zijn, dat de term
„reageerbuisbaby" een goede keus
was. Gezien de belangstelling uit
alle delen van de wereld gebeurt er
precies wat je mag verwachten: de
verbeelding slaat op hol.
Tegelijk zal duidelijk zijn. dat alle
opwinding nog in het geheel niet
terecht is. Want het belangrijkste
komt nog. En dat belangrijkste is
het antwoord op de vraag: is het
kind gezond en normaal? Pas wan
neer het antwoord positief is. kan
van een geslaagd experiment wor
den gesproken.
Maar het is nu de vraag, of we ooit
op deze vraag een objectief en ge
fundeerd antwoord kunnen ver
wachten. Denk alleen al aan de in
vloed die de massamedia op dit
kind en zijn ouders zullen hebben
Haar vadeé heeft nu al financiële
winst uit haar geboorte weten te
slaan. Dat lijkt me een ongelukkige
start voor een kind in de maat
schappij. want de situatie waarin
een vader als zakenman zijn pro-
dukt „kind" verkoopt, is nu niet
bepaald geschikt voor een gezonde
opvoeding.
Wat er nu eigenlijk zou moeten ge
beuren is, dat er afgewacht wordt
om te zien hoe zo'n kind zich in alle
rust ontwikkelt. Weliswaar heeft
het maar vijf dagen zonder zijn
moeder rondgezwommen, maar wie
zal zeggen welke effecten zoiets
heeft? Dat afwachten zal misschien
wel enkele jaren moeten duren. Pas
dan zal een weloverwogen beslis
sing worden genomen.
Maar als het al zo gepland is. de
realiteit ls dat de media hun gang
gaan. Ze zetten de onderzoekers on
der druk om zo snel mogelijk weer
tot resultaat te komen. En ze ach
tervolgen ouders en kind. Hoe nor
maal kan een kind zich zo ontwik
kelen? En durven de onderzoekers
die ontwikkeling af te wachten?
Ik waag het mijn twijfels uit te
spreken. En dat is heel Jammer,
want het experiment is het waard
goed, maar dan niet alleen natuur
wetenschappelijk. maar ook ge
dragswetenschappelijk goed te wor
den uitgevoerd. De geschiedenis
van de medische wetenschap kent
te veel mislukkingen, verkeerde
therapieën en te laat ontdekte bij
verschijnselen om nu meteen Jui
chend te hoop te lopen Laten we
daarom dit bericht voorlopig maar
vergeten.
Als we dat doen. reageren we als
verstandige mensen op onverstan
dige artsen en onverstandige
ouders.
Drs J. J. Klinkert is wetenschappe
lijk medewerker van de vakgroep
gedragswetenschappen van de
Vrije Universiteit te Amsterdam.
