Schilder Roeland Koning 80 jaar
J
icy B. en C. W. van der Hoogt-prijs voor
ïhrijver en arts Hilbert Kuik
Nieuwe
boeken
Nieuwe
boeken
IDAG 22 JULI 1978
KUNST
TROUW/KWARTET P 19 - RHS21
na 1,
and
ben geen amateur
lieer, ik ben prof'
(allo.
.5a<-
m Hanneke Wijgh
0171
irt Kuik, arts en schrijver, ontvangt dit jaar de Lucy B. en C. W. van der
:t-prijs voor zijn in 1976 verschenen roman 'Het Schot'. De prijs, duizend
an<pn en een bronzen medaille, wordt gegeven aan die dichter of schrijver, die
ens de Commissie voor Schone Letteren van de Maatschappij der Neder-
on vse Letterkunde enige aanmoediging verdient, omdat zijn dichtbundel of
awerk ten onrechte in de vergetelheid is geraakt. Een soort doekje voor
IZMoeden? „Nee," zegt Kuik, „zo voel ik het niet. Ik ben erg blij met de prijs,
JGEat ik ook zelf vind dat de ciritici het boek niet goed hebben begrepen. Het
am rapport is eigenlijk de eerste serieuze kritiek, waarin precies staat,
'om het in Het Schot draait."
I t Kuik (40) debuteerde in 1970
teemde eend, medicijnman in
volg., Een verslag van zijn ervarin-
hij opdeed in Oeganda, waar
arts drie jaar heeft gewerkt. De
i zijn eerder gepubliceerd in
ekblad Vrij Nederland. In 1972
'O jongens, jongens, wat een
De twee bundels werden
geprezen om de lakonieke ver-
t. 'Verhalen vol tragiek zou
jnnen denken, maar de kracht
lik is juist dat hij het menselijk
*EL|in uiterst lichtvoetig proza vol
a Tatements beschijft'. (Vera
de NRC).
netheus)
i,LEA:hot gaat over het geestelijk
roces van de dertienjarige
3 ferweg. Tijdens een vakantie in
Irijk, waar hij geconfronteerd
met zijn 'goede', maar brute
ader en twee aardige, maar
nazi-ooms, zoekt de jongen
eigen waarheden, los van de
leden die altijd in zijn familie
•»n gegolden. Zijn voorbeeld is
MG etheus. de mythologische fi-
tiie dwars tegen de wil van God
Wensen van vuur voorzag. Als
Verweg het verhaal van Pro-
as aan zijn moeder vertelt,
lij in de ban van het verhaal:
t mogelijk zijn om in je eentje
le hebben?
Kuik: „Dat thema is door
Inkele criticus opgepikt. Dat
Mies en iedereen in opkomen
eigen gelijk. Veel critici von-
*e t wel een amusant boek, maar
het niet. Het is strijd op leven
d. Stikken in het klein burger-
filieu van je ouders of vechten
'Gin eigen bestaan."
35^evallen van Hans Verweg zijn
«n groot deel autobiografisch,
leschrijft in Het Schot zijn ei-
agd en zijn eigen familie. „De
twintig bladzijden zijn vrijwel
|kzo gebeurd. Ook het schot in
A" Op de dag van de reis naar
antirijk schiet Hans Verweg per
UX6^ ^et Pis^001 van zijn vader af.
rik van zijn familieleden wuift
r met opmerkingen over thun-
die op de gekste momenten
uidsbarrière doorbreken. Hil-
üik: „Ik ben nog special in de
van Trouw gaan kijken of die
Iring wel klopte. Het was zo, in
ten we naar Oostenrijk gingen,
iet de thunderjets in Korea
pnel
Joden waren dan de noodzakelijke
slachtoffers geweest, die moesten val
len om de eenwording van Europa te
bereiken. Omdat anders Ammerika
Europa was komen aanvallen. Of de
communisten".
Allergisch
„Ik ben sindsdien allergisch voor ide
ologieën. Oorlogen die op grond van
een idee worden gevochten, religies
die over lijken gaan. Ik heb sterk de
■neiging elk absoluut idee te relative
ren. Voor een heleboel ideeën kan ik
best enthousiast worden, maar zodra
die ideeën ten koste van mensen
gaan, haak ik af. Als kind ben ik
opgevoed in een absoluut geloof. Tot
je ontdekt dat alles wat je verteld
wordt, niet altijd waar hoeft te zijn.
Dat het een idee is van bepaalde
mensen waar je toevallig bijhoort.
Kuik was dertien toen hij van zijn
geloof viel. De geschiedenislessen op
het Hervormd Lyceum in Amster
dam, waarin werd verteld over andere
godsdiensten, waren het begin. Dit
tot groot verdriet van zijn vader, een
streng gereformeerde man, die op de
dag van zijn dood wel met de domi
nee, maar niet met zijn zoon over de
dood wilde praten. Hij zag het als een
persoonlijk falen dat zijn zoon zich
van de kerk had afgewend. Hilbert
Kuik: „Het geloof van mijn vader was
erg formalistisch. Je moest je aan
regels houden en als je dat niet deed
was dat vreselijk. Maar als het niet
werd gemerkt was het weer minder
erg. Voor mij betekende van het ge
loof afvallen eerder het naast me
neerleggen van allerlei regels dan wat
•anders".
Breuk met vader
De breuk met de kerk betekende te
gelijk een breuk met zijn vader.
„Door van God af te vallen, maakte Uitlaatklep
ik me los van mijn vader. Hij was een
heel stimulerende man, die er alles
voor over had dat zijn kinderen een
goede opleiding kregen. Hij overhoor
de 's avonds je huiswerk. Dat ging
goed totdat ik naar het gymnasium
ging. Latijn, wiskunde kon hij niet
meer volgen. Hij voelde toen dat hij
zijn greep over mij verloor. Ik van
mijn kant wilde me ook aan mijn
vader onttrekken. Aan zijn dwingen
de regels, aan zijn voorschriften, aan
zijn meningen. Achteraf begrijp ik
hoe moeilijk het voor die man moet
zijn geweest. Het contact is echter
nooit hersteld. We hebben tot zijn
dood langs elkaar heen geleefd".
In het aprilnummer van Maatstaf be
schrijft Kuik zijn vader in het verhaal
„Dat was dat". Zoon Pim heeft een
volkstuin gekocht met in zijn achter
hoofd het idee om die aan zijn vader
cadeau te doen. Op een dag gaan ze
met z n tweeën spitten. Dat wil zeg
gen: de vader spit, de zoon filosofeert
boven de koffie. Na het middagmaal
is de vader in slaap gevallen. Hij
droomt dat zoon Pim de tuin is gaan
spitten (wat inderdaad ook gebeurt).
„Nee", zei zijn vader kortaf. Dat
spitten, dat is geen werk voor jou.
Wees daar nou maar blij om ook. Ik
ben blij dat mijn kinderen iets heb
ben kunnen leren waarbij ze hun
hoofd moeten gebruiken, zodat dit ze
tenminste hun hele leven gespaard
zal blijven". Het laatste zei zijn va
der met een verstikte stem, terwijl
zijn oogranden zo rood werden dat
Pim er van gaat slikken. Pim moest
eerst zijn keel schrapen voor hij wat
terug kon zeggen, maar zijn vader
was hem voor: „Nee, ik vraag geen
dankbaarheid. Ik ben er trots op".
Hilbert Kuik: „Ik heb het verhaal
geschreven voor hij dood ging. Het
was een soort afscheid, want door er
zo over te schrijven, kon ik accepte
ren dat mijn vader dood ging".
Hilbert Kuik: „Ik heb altijd schrijver willen worden".
Het schrijven van verhalen is begon
nen in de vierde klas van het gymna
sium. „Het bedenken van een zin
wond me op, een gevoel dat ik elke
keer opnieuw wilde bereiken. Het was
alsof ik met schrijven beter zicht
kreeg op wat ik dacht".
In zijn studententijd schreef hij voor
Propia Cures, het vermaarde Amster
damse studentenblad. Hilbert Kuik:
„Ik heb altijd schrijver willen wor
den. alleen heb ik nooit gedacht dat
ik het kon."
Woorden hebben een belangrijke rol
gespeeld binnen het milieu waarin
Kuik werd opgevoed. „In gerefor
meerd gezinnen bestaat zoiets als een
woordcultuur. Emoties worden niet
zo geuit. Alles gaat vla de taal. Aan
tafel werd altijd voorgelezen uit de
bijbel. Bijbelse verhalen zijn prach
tig. Moord, prostitutie, steniging,
schuld en boete. Het werkte zeer op
de verbeelding. Juist in een milieu,
dat sterk gericht was op beheersing
en controle".
Schrijven betekende voor Kuik te
vens een uitlaatklep voor alle onge
noegens die de studie met zich mee
bracht. Vooral in drukke periodes,
zoals de tijd van de co-assistent
schappen, was het schrijven zowat
het enige wat hem echt plezier deed.
Hilbert Kuik: „In mijn dagboek dat
ik bijhield, staat menig maal de ver
zuchting: al weer drie weken niet
kunnen schrijven. Toen reeds dacht
ik erover om na mijn medicijnenstu
die psychiatrie te gaan doen. Aan de
ene kant omdat menselijke relaties
me fascineren, aan de andere kant
omdat ik zo meer tijd zou krijgen om
te schrijven".
Psychotherapeut
Zo precies is het ook gegaan. Na drie
jaar werken in Oeganda, waarvan
tweeënhalf jaar in een psychiatrisch
ziekenhuis in Kampala, keert Kuik
terug naar Nederland. Hij speciali
seert zich in Paviljoen III van het
Wilhelmina Gasthuis in Amsterdam.
Na drie jaar kiest hij voor een psy
chotherapeutische opleiding. Psy
chotherapeut is nu zijn beroep voor
twee dagen in de week. De drie dagen
er tussendoor schrijft hij. Soms ach
ter zijn bureau, thuis in de Valerius-
straat in Amsterdam. Soms in zijn
kampeerbus, die hij ergens in de Ken-
nemerduinen of het Amsterdamse
bos stationeert.
Hilbert Kuik: „Ik heb me in een soort
positie gewerkt, waarin ik totaal on
afhankelijk kan opereren. Ik mag nu
de vruchten plukken van al dat harde
werken voorheen. Ja, ik heb een sterk
onafhankelijkheidsgevoel. Ik kan wel
goed samenwerken, maar ik heb erg
de behoefte de dingen zelf uit te zoe
ken en in eigen hand te houden. Ik wil
mijn tijd zelf in kunnen delen. En niet
op de vingers gekeken worden. Ik
word helemaal gek van het idee geen
beschikking te hebben over mijn ei
gen tijd. Het vreemde is ook dat ik
harder voor mezelf werk dan in op
dracht."
Heel af en toe schrijft hij in opdracht.
Zo werkte hij mee aan Samsam, het
blad over ontwikkelingshulp dat voor
kinderen wordt geschreven. De ver
halen over Afrika worden het komen
de jaar gebundeld en verschijnen on
der de titel'Het raadsel van de zon' bij
uitgeverij Ploegsma. Voor de Volks
krant schrijft hij een wekelijkse bij
drage voor de rubriek Dag In Dag Uit.
Hij gebruikt daarvoor als pseudo
niem de namen van de familie Ver
weg: Hidde, Hans. Helen en Hanna.
namen die behalve in Het Schot reeds
een eigen leven leidden in zijn PC-
tijd.
Over zijn eigen leven wil hij niet meer
schrijven. De ontwikkeling van Hans
Verweg tijdens de drie weken in Oos
tenrijk is in werkelijkheid de ontwik
keling van Hilbert Kuik van zijn
twaalfde tot zijn achtendertigste
jaar. „Ik heb niets meer te melden
Het autobiografisch materiaal is be
perkt." Wat hij nu wil is het schrijven
van een roman over leeftijdsgenoten.
Last Picture Show
„Het zal het boek zijn waar alles in
staat en dat niet langer is dan hon
derd bladzijden. Het zal gaan over
hoe mensen met elkaar omgaan. Een
soort Lastpicture Show. Het gevoel
dat dingen een eigen loop hebben.
Dat je daar inderdaad wel iets aan
kunt veranderen, maar eigenlijk ook
weer niet. En dat het ook goed is dat
het zo gebeurt. Een verlies van de
illusie dat je alles in de hand hebt."
Is dat de volwassenheid, het verlies
van illusies? Hilbert Kuik: „De vol
wassenheid is voor mij het accepte
ren dat je altijd een klein kind zult
blijven, het accepteren ook van Je
beperktheid. Ook het verlies van illu
sies. Ooit heb je idealen gehad die je
echter nooit zal verwezenlijken. Het
opdiepen van het visje uit de Stille
door G. Kruis
•ooms
*8
de dood van zijn vader, die in
i gestorven, ging Hilbert Kuik
bil fhaal afmaken, waaraan hij al
ferder was begonnen: „Hetpro-
was dat ik over mijn familie
ecorf^hrijven. over het nazi-verle-
mijn ooms. Oude schaamte-
tns hebben me altijd weerhou-
k al stond mijn vader, die
igent was, in de oorlog aan de
:ant. toch heb ik altijd gezwe-
het nazi-deel van de familie,
me er pas van bewust toen ik
ilowide trein aan mijn zusje ver-
'.oeck in Elseviers Magazine
jet Schot: „De psyche van de
iges (en auteur) zit alweer ver-
de tentakels van de Tweede
•rlog. Een merkwaardig ver-
Niei van de Nederlands schrij-
%eneratie die vandaag aan bod
h dertig jaar na de feiten blij-
1 oorlogsomstandigheden nog
1 2de benzine te zijn waarop het
^ymotortje draait".
jKuik: „Ik ben van een genera-
j de oorlog niet bewust heeft
aakt. Ik was twee toen het
flzeven toen het afgelopen was.
weet van de oorlog via de
i van mijn ouders. De zorgen
de zorgen om veiligheid,
les heen voelde je die angst. Ik
Jijd veel gefantaseerd over hoe
iontvluchten uit een trein, die
rolen vertrok voor de gas-
KliSchot vecht Hans Verweg met
jongens van zijn eigen leef-
longe Oostenrijkers die, zo
95 iiflem halverwege de strijd, an-
^yjfenkbeelden hebben over Hitier
K#»azi s. Hilbert Kuik: „Het was
■611?' bijzonder naïef van mij om
kders te verwachten. Wat Je
D£angt immers in sterke mate af
Pf informatie die Je krijgt. Als
ide oorlog had gewonnen, was
held een andere geweest. De
Op 5 augustus wordt de schil
der Roeland Koning uit Was
senaar tachtig jaar en dat
wordt vandaag al gevierd met
de opening van een overzicht
stentoonstelling van zijn le
venswerk in Pulchri-studio,
Lange Voorhout 15, in Den
Haag. Dan wordt hem ook het
boek "Schildersleven. Roe
land Koning aan het werk en
aan het woord" aangeboden
(Uitgeversmaatschappij J. H.
Kok - Kampen, 14,90.
Een bijzonder boek eigenlijk, omdat
de samensteller Sipke van der Land
er de voorkeur aan gaf dat er een
boek kwam vètn de schilder Koning
en niet óver hem.
Ik kan me dat heel goed voorstellen.
Zelf interviewde ik deze vitale kun
stenaar ter gelegenheid van zijn 75ste
verjaardag en ik moet zeggen dat ik
hem toen ook echt de woorden niet
uit de mond hoefde te trekken. Het
ging allemaal vanzelf, Roeland Ko
ning is een ras-verteller en Van der
Land heeft daar dankbaar en opti
maal gebruik van gemaakt. Hij heeft
Koning aan de hand van foto's van
diens werk aan het woord gelaten en
zo ontstond een levendig boek: tel
kens een paginagrote foto met daar
naast, in korte kernachtige teksten,
hetgeen de schilder erbij te vertellen
had.
En dat zijn nooit droge technische
verhandelingen over of verduidelij
kingen van de kunstwerken die
spreken trouwens voor zichzelf 't
zijn de belevenissen "eromheen".
Egmond
't Begint met de "Egmondse" perio
de. Want daarheen vertrok hij naar
Zelfportret van Roeland Ko
ning: 1976
een zeer gedegen opleiding en daar
maakte hij een reeks tekeningen en
schilderijen, die hem al in de jaren
dertig een algemene bekendheid
gaven.
Een van die werken, "Biddende
Boer" werd ook op een tentoonstel
ling in Pulchri gekocht door konin
gin Wilhelmina. "Ik werd opgebeld
vertelde Roeland Koning me des
tijds, "of een tekening die daar hing
nog te koop was en zo Ja of ik die dan
maar wilde reserveren voor de Konin
gin Eigenlijk schrok ik me het weet
niet wat. 'n Paar dagen later kreeg ik
ook nog een uitnodiging van Hare
Majesteit. Als jonge knul ben Je dan
toch wel een beetje nerveus. Maar ik
zei: "Graag." Ik heb daar buitenge
woon prettig zitten praten. De Konin
gin zei dat ze het een erg mooie teke
ning vond en dat ze er daarom ook
veel naar wilde kijken. Ze had hem op
de plaats gehangen tegenover waar
ze altijd zat, aan tafel."
Op dezelfde manier begeleidt hij ook
de foto's van de schilderijen in het
boek. Hij vertelt over de mensen van
Egmond, toen een van de armste dor
pen van ons land. Hoe hard het leven
daar was. hoe gevaarlijk de "bom
men" waren, waar de vissers op voe
ren, over de vele weduwen, die grote
manden vis van de afslag door de
duinen naar de rokerij sjouwden.
Voor één cent per kilometer... Over
zijn modellen: "Dan zette ik een doos
tabakt en een pot koffie voor zo'n
man neer, en betaalde hem twee gul
den per dag, en dan maar tekenen.
Of bij een tekening van Egmonders in
de kerk: "Die Egmonders hadden een
ontroerende vroomheid Maar hoe
gelovig ze ook waren, toch jutten ze
allemaal in die tijd. Als er op het
strand een plank aanspoelde die gro
ter was dan 1.50 meter, moesten ze 'm
naar de strandvonder brengen, maar
dat deden ze niet. Ze hadden een
klein zaagje in hun mand... En stro
pen dat ze konden.Dat mocht ook
niet, want de duinen waren van "de
jonker". Maar ze zelden: onze Lieve
Heer heeft de konijnen niet alleen
voor de jonker gemaakt, en wij zijn
de Egmonders.
Portretten
Als portrettist is Roeland Koning,
afgezien van het vele andere dat hij
daarnaast deed, toch het meest be
kend geworden. Hij weet op geen
stukken na hoeveel hij er gemaakt
heeft, maar van een klein deel heb ik
foto's gezien en die vulden al vele
plakboeken.
Ook in het boek is er een aantal
opgenomen van zijn vrouw, zijn doch
tertje. van dr. Colijn, prof. Van Gelde
ren, dr. Berkouwer, 'n zelfportret, een
portret van de schrijfster Wllma. "Ik
weet niet", zei hij toen. "of ze me wel
ligt, want ik zocht altijd het stoere
volk, en ik vond haar (Wilma) zo zwe
verig... Maar verder: "Ik kwam onder
de indruk van deze bijzondere vrouw.
Later hoorde ik dat ze in de oorlog
Joden ln haar huls verborgen had.
Kerkgangers Egmond aan Zee, 1932
Toen de Duitsers aan de deur kwa
men en vroegen of ze onderduikers
had zei ze (want ze was zo zuiver dat
ze nóóit één woord zou liegen) ge
woon: Ja, een heel gezin De Duitsers
zijn schaterlachend weggegaan, den
kend dat ze gek was..."
foto: Maurtc* Boy»»
Oceaan, dat alle kanker de wereld uit
zal helpen. Als scheepsarts de wereld
zeeën bevaren. Of de formule beden
ken waarbinnen aLle sociaal-, relatio
nele en intrapsychiatrische systemen
een plaats vinden. Al dat is niet meer
voor mij weggelegd."
Buitenstaander
In 'Vreemde eend. medicijnman in
Afrika' schrijft Kuik: „Ik voel me op
mijn gemak bij elke stap die ik hier
doe Toch, ondanks die stappen, heb
en krijg ik niet het gevoel er hier bij te
horen. Ik ben en blijf een butenstaan-
der." In een interview met NRC-Han-
delsblad: „Ik heb altijd al een zwak
gehad voor een positie in de periferie.
Ik heb kennelijk de behoefte er maar
half bij te horen."
Kuik lacht als ik hem met de uitspra
ken confronteer. „Ik ben de schrijver
onder de psychotherapeuten en de
psychotherepeut onder de schrijvers.
Ik hoor noch bij de ene groep noch bij
de andere. Een veilige positie hoor.
ver verwijderd van elke rivaliteit.
Door nergens echt bij te horen houd
Je Jezelf bulten schot. Dat gevoel had
ik vroeger sterker. Nu niet zo. Ik ben
geen amateur meer. Ik ben prof."
'Vreemde eend. medicijnman in Af
rika', 'O jongens, jongens, wat een
gepiep' en 'Het Schot' zijn uitgege
ven door Meulenhof te Amsterdam.
Bij uitgeverij Bruna te Utrecht ver
schenen: Ik heb iemand doorgescho
ten, een politiethriller van E. McBain
(191 blz.) en De koningin en haar
zigeuner, roman van C. Heaven (311
blz.) Geen prijsopgave.
Hi-Fi en stereobook, door W. van
Bussel. Technische gegevens voor het
aanschaffen van apparatuur Prisma
pocket van ultg. Spectrum. Utrecht.
192 blz. - ƒ7,50.
De volgende boeken zijn van uitge
verij De Boekerij te Baarn:
C. Cookson schreef Mary Ann, een
meisje met moed (172 blz.) en Mary
Ann, en haar grote vriend (178 blz).
Prijs per deel 14,50. Pantsers des
doods, het leven en sterven van Hit-
Iers 27ste pantserregiment beschre
ven door S. Hassel. 265 blz 24,50.
Vuur aan de horizon, de geschiedenis
van de familie Ronckaart. beschre
ven door D Dreux. Uitgave van de
Zuidhollandsche Uitgeversmaat
schappij te Baarn. 208 blz. 27,50.
Magie in dienst van de mystiek, per
spectieven en toepassingen van de
parapsychologie door prof. H. van
Praag Ultg. Meulenhoff, Baarn. 205
blz. 24,50.
Prof. dr K. D Bock schreef een medi
sche raadgever voor hoge-bloeddruk-
patiënten, een uitgave van Hollandia
ln Baarn onder redactie van G v d.
Bruinhorst med drs. 93 blz. 19,50.
Als gepleisterde graven..., roman van
A M. v.d. Rijken. Uitg Westfriesland.
Hoorn. 156 blz. - 17,90
En wat de expositie betreft, die werd
Roeland Koning aangeboden door
zijn vele vrienden, met een subsidie
van de gemeente Wassenaar Tot 21
augustus, dagelijks van 10 00 tot
16.00 uur; op zondag van 14.00 tot
17.00 uur.
